1. ΘΕΜΑ:
«Κάθε νόμος είναι εφεύρεση και δώρο των θεών, κοινή απόφαση φρόνιμων
ανθρώπων, μέσο επανόρθωσης των σφαλμάτων που γίνονται εκούσια ή ακούσια, κοινή
συμφωνία της πόλης, σύμφωνα με την οποία αρμόζει να ζουν όλοι οι πολίτες. Αν
καταλυθούν οι νόμοι και επιτραπεί στον καθένα να κάνει ό,τι θέλει, όχι μόνο η πολιτεία
θα καταστραφεί, αλλά και η ζωή μας δε θα διαφέρει από τη ζωή των θηρίων».
(Δημοσθένης)
Στο παραπάνω απόσπασμα εξαίρεται η μεγάλη σημασία των νόμων για την ομαλή
κοινωνική και ατομική εξέλιξη. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη σας να απαντήσετε στα
ακόλουθα ερωτήματα:
α) Γιατί οι νόμοι θεωρήθηκαν ανέκαθεν απαραίτητοι για την επιβίωση των
κοινωνιών;
β) Η πιθανή διαφωνία των πολιτών προς το περιεχόμενο των νόμων επιτρέπει την
ανυπακοή ως μορφή αντίδρασης;
γ) Πιστεύετε πως για να πετύχουν καλύτερα το σκοπό τους πρέπει να είναι
αυστηροί ή επιεικείς και ποιες προϋποθέσεις απαιτούνται για την πιστή εφαρμογή τους
από τους πολίτες;
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Κάθε κοινωνία αποτελείται από μωσαϊκό ατόμων, ετερόκλιτα στοιχεία που συνιστούν
την ποιοτική της ομοιογένεια. Για να μπορέσει όμως αυτή η κοινωνία των διαφορετικών
ατόμων να διατηρηθεί στο ιστορικό «γίγνεσθαι», απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη
νόμων.
ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ:
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Νόμοι είναι κανόνες δικαίου, που αποβλέπουν στην αρμονική συμβίωση των
κοινωνικών μελών, στην ομαλή διευθέτηση των σχέσεων πολίτη – κράτους και κοινωνιών
μεταξύ τους.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ:
Γραπτοί: Σύνταγμα, αστικός, ποινικός κώδικας. Διατηρούν το χαρακτήρα της επιβολής και
της δέσμευσης και η παραβίασή τους συνεπάγεται ποινικές κυρώσεις.
Άγραφοι: Εθιμικό δίκαιο, ήθη, έθιμα, παραδόσεις. Απευθύνονται περισσότερο στη συνείδηση
και αποσκοπούν στην ηθικοποίηση των ατόμων. Η ισχύς τους είναι μεγαλύτερη στις κλειστές
κοινωνίες και η παραβίασή τους συνεπιφέρει κοινωνική κατακραυγή.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Το εθιμικό δίκαιο οδήγησε στο γραπτό δίκαιο. Αναφορά στους αρχαίους Έλληνες,
στο Ρωμαϊκό δίκαιο, στη συμβολή του Βυζαντίου και αναγωγή στη σύγχρονη εποχή.
Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Η σημασία των νόμων σε όλες τις κοινωνίες:
1. Ρυθμίζουν τις αντιθέσεις της κοινωνικής ζωής με τον καθορισμό των υποχρεώσεων και των
δικαιωμάτων κάθε πολίτη. Έτσι οι νόμοι καθορίζουν τα όρια δράσης κάθε ατόμου, ώστε να
μη θίγει τους συμπολίτες του.
2. Επιβάλλουν το σεβασμό της ζωής, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της τιμής και
περιουσίας κάθε πολίτη.
3. Οριοθετούν τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και κράτους.
4. Αποτρέπουν τις αυθαιρεσίες της πολιτικής ηγεσίας, ασκώντας έλεγχο στις πράξεις της
(Σύνταγμα).
5. Αντιμάχονται την αδικία, την εκμετάλλευση, τη χρήση βίας και τιμωρούν το έγκλημα.

2. 6. Οδηγούν στην κοινωνική ευημερία και στην πνευματική και ηθική εξύψωση των πολιτών.
Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Επειδή κάθε κοινωνία αποτελείται από ετερόκλητα στοιχεία δεν είναι δυνατόν οι
νόμοι να ανταποκρίνονται καθολικά στις απαιτήσεις όλων των πολιτών. Όμως αυτό δε
δικαιολογεί την απόρριψή τους ή την ανυπακοή προς αυτούς από τους διαφωνούντες, γιατί
τότε δυναμιτίζονται τα θεμέλια του κοινωνικού οικοδομήματος.
Συνέπειες από την ανυπακοή προς τους νόμους που μπορούν να οδηγήσουν στην
κατάλυσή τους:
1. Όταν δεν υπάρχουν νόμοι ή υπάρχουν αλλά δεν είναι σεβαστοί από τους πολίτες,
επικρατεί αναρχία. Αποχαλινώνονται τα πάθη και ο κάθε πολίτης πράττει ό,τι επιθυμεί.
2. Αυτή η χωρίς περιορισμούς αυτόβουλη δράση υπονομεύει την οργάνωση, πράγμα που
σημαίνει παρέκκλιση από την εξέλιξη και την πρόοδο και εξανδραποδισμό της ανθρώπινης
οντότητας, επιστροφή σε πρωτόγονα πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης.
3. Όταν δεν ασκείται έλεγχος για τις πράξεις συγχέονται δικαιώματα και υποχρεώσεις,
παγιώνεται ο ανταγωνισμός, το ατομικό συμφέρον διαχωρίζεται από το κοινωνικό.
4. Πολλές φορές ο ανταγωνισμός αναδεικνύει οικονομικά ισχυρούς που καπηλεύονται τα
ευρύτερα κοινωνικά συμφέροντα και εκμεταλλεύονται κατάλληλα τις καταστάσεις για την
εξυπηρέτηση των δικών τους προσδοκιών.
5. Η αταξία δεν προσφέρει πρότυπα πειθαρχίας που ηθικοποιούν. Η συνείδηση νοσεί, οι
πολίτες δε σέβονται τα δικαιώματα των άλλων, με συνέπειες εσωτερικές συγκρούσεις και
ταραχές.
6. Επικρατεί μίσος και διχόνοια και χάνεται η ελευθερία των πολιτών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Η διαφωνία προς τους νόμους πρέπει να παίρνει τη μορφή της κριτικής
διαφοροποίησης μέσα από ασφαλείς μεθόδους. Η ήπια και επίμονη διαμαρτυρία, η
προσπάθεια συμμετοχής στους φορείς εξουσίας είναι οι πιο υγιείς μορφές της αντίθεσης. Η
αρνητική αντιπαράθεση είναι δικαιολογημένη, μόνο όταν οι νόμοι επιβάλλονται
καταπιεστικά και ανελεύθερα.
Γ’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Θα πρέπει να παρουσιάσουμε ξεχωριστά και τις δύο πλευρές του ερωτήματος που μας
τίθεται (αυστηροί – επιεικείς νόμοι), παραθέτοντας και τα ανάλογα επιχειρήματα. Στο τέλος,
θα διατυπώσουμε τη δική μας άποψη, καταλήγοντας σε συμπεράσματα.
ΑΥΣΤΗΡΟΙ ΝΟΜΟΙ:
1. Η αυστηρότητα αποτρέπει τον υποψήφιο παραβάτη.
2. Οδηγούν στην αναγνώριση της σκοπιμότητας που έχει η εφαρμογή τους και υψώνουν
ψυχικά τους τιμωρημένους σε μια βαθύτερη κατανόηση και παραδοχή της κοινωνικής
νομοτέλειας.
3. Έτσι με την έκτιση της ποινής ο παραβάτης του νόμου συμφιλιώνεται με την έννομη τάξη
που παραβίασε (σωφρονισμός).
4. Προστατεύουν τους νομοταγείς πολίτες, τιμωρώντας παραδειγματικά τους παραβάτες.
5. Διατηρούν την κοινωνική οργάνωση και εξυψώνουν το κύρος της πολιτείας.
ΕΠΙΕΙΚΕΙΣ ΝΟΜΟΙ:
1. Η επιείκεια μετριάζει και προλαμβάνει τα αναπόφευκτα λάθη του τυπικού Δικαίου,
φέρνοντας τους κανόνες του πιο κοντά στο ηθικό νόημα της δικαιοσύνης.
2. Οι νόμοι δε θα πρέπει να εκδικούνται, αλλά να σωφρονίζουν και να παραδειγματίζουν.
3. Οδηγούν στη συνειδητοποίηση του κοινωνικού καθήκοντος που πρέπει να έχει κάθε
πολίτης απέναντι στους άλλους.
4. Η αυστηρότητα πολλές φορές φέρνει αντίθετα αποτελέσματα, επιβάλλοντας εξοντωτικές
ποινές στο όνομα συχνά μιας τυπικής και χωρίς ουσιαστικό ηθικό περιεχόμενο δικαιοσύνης.

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Γενικά, η επιείκεια θα πρέπει να χαρακτηρίζει την εφαρμογή των νόμων. Όμως
υπάρχουν περιπτώσεις όπου η επίδειξη επιείκειας σε ορισμένα άτομα ενθαρρύνει την
επανάληψη της αδικίας και αποθρασύνει τους ηθικά πωρωμένους. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι
νόμοι είναι ανάγκη να επιδεικνύουν αυστηρότητα. Και οι αυστηροί και οι επιεικείς νόμοι θα
πρέπει να ανταποκρίνονται σε δύο βασικές επιδιώξεις:
Πρώτα να ικανοποιούν το «περί δικαίου» αίσθημα της κοινωνίας, τιμωρώντας κάθε
αδικία και έπειτα να ασκούν επίδραση σωφρονιστική, που θα αποβλέπει όχι στην εκδίκηση
αλλά στην βελτίωση των ατόμων.
Επίσης, η αυστηρότητα και η επιείκεια επιβάλλεται να εφαρμόζονται ανάλογα με την
περίπτωση (παραβάτης) και τις συνθήκες από τα όργανα που απονέμουν τη δικαιοσύνη.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ:
ΟΙ ΝΟΜΟΙ:
1. Να επιτρέπουν την αντιπαράθεση και την κριτική διαφοροποίηση των πολιτών προς
αυτούς, μέσω της προσφυγής στα ανώτατα όργανα του κράτους.
2. Να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές απαιτήσεις και στις εκάστοτε συνθήκες.
3. Να διακρίνονται από αμεροληψία και να προσαρμόζονται στην κοινή βούληση και όχι να
εξυπηρετούν μεμονωμένα συμφέροντα.
4. Να είναι φορείς αξιών που ενεργοποιούν και ερεθίζουν τη συνείδηση και την πείθουν να
ακολουθεί βασικές ανθρωπιστικές αρχές, χωρίς την ανάγκη επιβολής.
ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ:
1. Να αποκτήσουν αγωγή και αυτό θα επιτευχθεί με τη βοήθεια των θεσμών της παιδείας και
της οικογένειας. Η μόρφωση λοιπόν των πολιτών (πνευματική, ηθική, πολιτιστική) είναι
δυνατό να συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους.
2. Ακόμα, η ανάπτυξη πολιτικής συνείδησης θα οδηγήσει στη συνειδητοποίηση από το μέρος
των πολιτών της αναγκαιότητας των νόμων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Η ύπαρξη νόμων μέσα σε μια κοινωνία κρίνεται απαραίτητη, γιατί αποτελούν τους
κύριους ρυθμιστικούς παράγοντες, που καθορίζουν την ομαλή εξέλιξη της κοινωνίας. Γι’
αυτό απαιτείται η πιστή εφαρμογή τους από όλους τους πολίτες όχι μόνο από διαδικασίες
εξαναγκασμού, αλλά με τη συνειδητή αυτόβουλη αποδοχή τους.