1. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 1 SEMANTIK DALAM BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
Komponen ini tertumpu kepada kajian semantik yang berkaitan dengan makna
kata dan ayat. Kajian ini menumpukan kepada aspek makna bentuk linguistik
dan hubungannya dunia rujukannya. Semantik merujuk kepada aspek makna
bahasa. Untuk memahami bahasa, kita kita perlu memahami makna kata dan
morfem yang membentuknya. Kita juga perlu mengetahui makna kata bergabung
menjadi frasa dan ayat yang bermakna. Seterusnya kita perlu
menginterpretasikan makna ujaran berdasarkan konteks ayat yang diujarkan.
• HASIL PEMBELAJARAN
1. Menjelaskan tentang semantik , fitur makna, makna leksikal, dan makna
ayat.
2. Menghubungkaitkan antara bidang semantik dengan ilmu linguistik.
• KERANGKA TAJUK-TAJUK
1.1 Semantik dan Makna
Bidang semantik merupakan bidang yang memberikan perhatian kepada aspek
makna dalam bahasa. Dalam kajian semantik kita perlu memahami beberapa
istilah penting terutama sekali istilah semantik dan makna.
Apakah yang dimaksudkan dengan istilah semantik? Menurut Palmer
(1992), istilah semantik merujuk kepada bidang kajian makna. Istilah ini
merupakan istilah yang agak baharu dalam bidang linguistik.
1

2. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Istilah ini sebenarnya berasal daripada kata adjektif bahasa Yunani
semantikos, yang bermaksud penting atau bererti. Istilah semantik mula-mula
diperkenalkan oleh M.Breal daripada kata Perancis semantique. Kini istilah
semantik digunakan untuk merujuk kepada kajian makna dalam bidang
linguistik. Kata semantik juga diertikan sebagain”ilmu tentang makna atau
erti”.
Kini makna menjadi sebahagian daripada ilmu linguistik.Manakala makna
pula secara umumnya membawa erti ‘maksud’ atau ‘erti’. Walau
bagaimanapun, kata makna boleh diberikan bermacam-macam pengertian
yang lain. Kamus Linguistik (1997) memasukkan dua entri bagi kata makna,
iaitu:
(i) Erti yang didukung oleh kata atau kumpulan kata, atau
(ii) Pemahaman sesuatu ujaran oleh pendengar, atau pemahaman kata
atau frasa bertulis oleh pembaca.
Ogden dan Richard (1956) pernah memberikan tidak kurang 16 pengertian
bagi perkataan makna dalam buku mereka yang berjudul The Meaning of
Meanings. Antara pengertian yang diberikan termasuk makna seperti ‘suatu
sifat intrinsic, konotasi sesuatu kata, suatu inti, pokok, suatu kemahuan’, dan
‘emosi yang ditimbulkan oleh sesuatu’. Jadi, berdasarkan pengertian oleh
Ogden dan Richard, kita fahami bahawa erti makna cukup menarik tetapi
rumit sekali untuk memahami maksud kata makna.
1.2 Semantik dan Linguistik
Kita sudah jelas bahawa semantik adalah sebahagian daripada linguistik. Kini
semantik sudah boleh diterima sebagai salah satu komponen penting dalam
ilmu linguistic seperti bidang fonetik dan tatabahasa. Ahli-ahli bahasa
meletakkan bidang semantik pada sebelah hujung, manakala fonetik pula
pada sebelah hujung yang lain, dan tatabahasa atau nahu terletak di tengah-
tengah deretan ini.
Bidang semantik amat penting kerana kajian bahasa tidak akan menjadi
sempurna jika tidak ada unsur makna. Semantik menjadi amat penting dalam
tatabahasa, dan tanpanya, kita mungkin dapat membina atau melafazkan
ayat atau ujaran yang tepat dari segi rumusnya tetapi tidak tepat dari segi
ilmu semantik. Contohnya, kita tidak boleh menerima ayat “Kerusi itu sedang
menyampaikan ucapan di Dewan Gemilang”, sebagai ayat yang betul,
walaupun ayat ini menepati aturan bahasa, iaitu menurut susunan subjek dan
predikat (S + P) di dalamnya. Hal ini kerana maknanya adalah taksa.
Tegasnya, maklumat semantik amat penting dalam linguistik.
2

3. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
1.3 Semantik dan Sejarah
Berdasarkan sejarah linguistik, pada mulanya istilah semantik digunakan
untuk merujuk kepada perkembangan dan perubahan makna dalam bahasa.
Sebelum tahun 1930, kajian semantik telah member focus kepada aspek
kajian tradisional, iaitu perubahan makna. Tetapi, selepas tahun 1930,
perubahan telah berlaku dan semantik sudah mula melihat masalah deskriptif
dan struktur dalam semantik (Ullmann, 1996). Tahun 1931merupakan detik
bersejarah dalam sejarah semantik. Hal ini kerana pada tahun itu telah
muncul tulisan Gustaf Stren yang berjudul Meaning and Change of Meaning
with Special Reference to English Language. Penerbitan tulisan ini telah
membawa trend baharu dalam bidang semantik.
Menurut Ullmann (1996), kajian semantik selepas tahun 1950 tidak lagi
member perhatian terhadap perubahan makna dan sebab-sebabnya.
Sebaliknya, kajian mula beralih kepada aspek dalaman tentang
perbendaharaan kata dan juga daripada prinsip umum kepada kajian bahasa
yang tertentu.
Aktiviti Kendiri 1.3.1
(a) Apakah maksud istilah semantik?
(b) Berikan dua definisi tentang bidang semantik
Aktiviti Kendiri 1.3.2
Bidang semantik boleh dibahagikan kepada beberapa subbidang, seperti
semantik linguistik dan semantik falsafah. Bolehkan anda menyenaraikan
tiga lagi subbidang semantik serta fokus kajiannya bagi setiap subbidang
tersebut?
3

4. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 2 MAKNA LEKSIKAL DALAM BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
Topik ini akan menerangkan tentang leksikal. Dalam sesuatu bahasa,
perbendaharaan kata bukanlah tersusun dalam satu senarai yang panjang dan
mendatar. Ia juga bukan menegak secara homogen iaitu mengandungi semua
perkataan dalam sesuatu bahasa itu, seperti tersusunya dalam bentuk kamus.
Sebaliknya, susunannya adalah secara berlapis dalam bentuk strata yang
banyak serta nmempunyai hubungan konsepsi antara satu sama lain. Susunan
perkataan juga mempunyai perkaitan dari segi penggunaannya. Hal ini
bermakna sesuatu perkataan yang digunakan mestilah bersesuaian serta
berselarasan dengan sesuatu situasi atau keadaan. Perkaitan tersebut lazimnya
mempunyai hubungan dengan kebudayaan.
• HASIL PEMBELAJARAN
1. Membezakan antara sinonim dan antonim.
2.Men jelaskan tentang fitur makna dan makna leksikal dalam bahasa Melayu.
• TAJUK-TAJUK
2.1 Sinonim dan Antonim
2.1.1 Sinonim
Sinonim ialah kesamaan makna perkataan, iaitu kata-kata yng mempunyai
makna yang sama atau hampir sama. Secara umumnya, sinonim disebut
sebagai perkataan seerti , misalnya perkataan ‘kereta’ dan ‘motokar’, ‘sejuk’ dan
‘dingin’, ‘suka’ dan ‘gemar’, ‘ganggu’ dan ‘kacau’, ‘lupus’ dan ‘luput’, ‘loncat’ dan
‘lompat’ dan sebagainya. Dalam bahasa Melayu, terdapat kamus sinonim yang
mengandungi senarai perkataan seerti bahasa Melayu.
Dalam kehidupan kita seharian kita biasa bersua dengan penggunaan sinonim di
sekeliling kita. Sebagai contoh, di kawasan zoo kita akan melihat papan tanda
yang tertulis ‘Tolong jangan usik, kacau atau ganggu binatang-binatang di
kawasan ini’. Di perpustakaan pula, terdapat kata-kata yang berbunyi ‘Dilarang
membuat bising, bercakap dan berbual-bual’. Perkataan-perkataan tersebut
mempunyai makna yang hampir sama. Walau bagaimanapun tidak terdapat
perkataan yang bersinonim atau mempunyai makna yang benar-benar sama
secara tepat.
4

5. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Dalam semantik, ada beberapa jenis sinonim, iaitu sinonim pinjaman, konteks,
laras sosial, dan kolokasi.
2.1.1.1 Sinonim Pinjaman
‘Belalang’ bermakna pepatung dalam kebanyakan dialek Melayu. Walau
bagaimanapun, dalam dialek Perak, ‘belalang’ bermakna ‘cakcibau’.
Dalam dialek Kedah, ‘batas’ ialah ‘jalan raya’, yang maksud konvensionalnya
ialah ‘timbunan tanah yang menjadi sempadan petak-petak sawah’.
2.1.1.2 Sinonim Konteks
Perkataan ‘jemput’ dan ‘udang’ banyak digunakan dalam konteks protokol.
Sebenarnya, ‘jemput’ digunakan dalam konteks lisan, manakala ‘undang’ dalam
konteks tulisan. Ini bermakna konteks mewujudkan perkataan yang sama
makna.
2.1.1.3 Sinonim Laras Sosial
Perkataan-perkataan tersebut digunakan dengan berdasarkan status. Misalnya
‘penyanyi’ ialah orang yang ‘bernyanyi’ manakala ‘biduan’ bermaksud ‘status’
yang tinggi dalam profesionalisme seni.
2.1.1.4 Sinonim Kolokasi
Sinonim jenis ini wujud dalam konteks penggunaan yang tersendiri. Contohnya
perkataan ‘banyak’ dan ‘ramai’ mempunyai makna yang sama. Contoh ayat,
“Banyak kilang kekurangan tenaga pekerja mahir” dan “Ramai pelajar yang
gembira setelah memperoleh pencapaian baik dalam peperiksaan tersebut.”
“Perkataan ‘banyak’ boleh digunakan sama ada bagi ‘manusia’, ‘tumbuh-
tumbuhan’, ‘haiwan’ dan ‘benda’ tetapi pastikan perkataan tersebut bermakna
apabila digunakan tanpa kata sifat.
Jika anda menyebut “Banyak pelajar yang gembira setelah memperoleh
pencapaian baik dalam peperiksaan tersebut” akan menunjukkan makna yang
salah. Alasannnya, ramai (untuk manusia sahaja) hanya bermakna jika ada kata
sifat (gembira) dalam ayat tersebut.
5

6. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
2.1.2 Antonim
Antonim ialah pertentangan makna perkataan atau kata-kata yang mempunyai
makna yang tidak sama. Secara umumnya, antonim disebut sebagai perkataan
berlawanan, misalnya sejuk lawannya panas, baik lawannya jahat, cantik
lawannya hodoh, tinggi lawannya rendah, miskin lawannya kaya dan
sebagainya. Namun demikian, tidak semua perkataan mempunyai pertentangan
makna satu lawan satu seperti contoh tersebut. Oleh itu kata nafi ‘tidak’ kadang
kala digunakan bagi menunjukkan pertentangan makna tersebut, misalnya
perkataan ‘lena’ lawannya ‘tidak lena’ ataupun ‘mati’ bermaksud ‘tidak hidup’.
Terdapat beberapa jenis antonim seperti:
(a) Antonim pasangan komplemen
(b) Antonim hubungan darjah
(c) Antonim hubungan bertentangan
2.1.2.1 Antonim pasangan komplemen
Antonim pasangan komplemen merupakan pasangan perkataan berlawanan
yang saling melengkapi antara satu sama lain. Cotohnya, perkataan tidur-jaga,
hidup-mati, duduk-bangun, tajam-tumpul, kembang-kuncup, sihat-sakit, gembira-
sedih dan sebagainya.
Selain itu, perkataan – perkataan seperti tidak hidup-mati, dan tidak mati-hidup,
tidak tidur-jaga dan tidak jaga-tidur dan sebagainya juga termasuk dalam
antonim jenis ini.
2.1.2.2 Antonim hubungan darjah
Jenis kedua ialah pasangan kata antonim yang menunjukkan hubungan darjah
seperti perkataan besar-kecil, tebal-nipis, tinggi-rendah, panjang-pendek, kurus-
gemuk dan sebagainya. Makna kata adjektif yang menunjukkan pasangan kata
ini mempunyai hubungan rujukan dengan benda yang dimaksudkan. Sebagai
contoh, sebatang kayu itu dikatakan bersiaz panjang dengan merujuk kepada
kayu itu secara spesifik berbanding dengan kayu yang sama jenis.
Selain itu, perkataan itu sendiri tidaklah menggambarkan darjah secara mutlak.
Sebagai contoh, perkataan ‘kecil’ pada ‘kerbau kecil’ sebenarnya ,menunjukkan
darjah dan makna yang tidak sama pada perkataan ‘tikus kecil’. Demikian juga
perkataan ‘laju’ bagi merujuk kepada kereta lumba tentulah tidak sama darjahnya
jika merujuk kepada kereta biasa.
6

7. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
2.1.2.3 Antonim hubungan bertentangan
Jenis pasangan kata antonim yang ketiga dinamakan hubungan bertentangan.
Dalam hal ini, kedua-dua pasangan kata itu dari segi semantiknya membawa
makna yang setara, misalnya beri-terima, jual-beli, murid-guru, majikan-pekerja
dan sebagainya. Contohnya jika X ‘beri’ barang pada Y bermakna Y akan
‘terima’ barang itu.
2.2 Hiponim, Homonim dan Polisem
2.2.1 Hiponim
Hiponim ialah kata yang maknanya terangkum dalam makna kata yang lain.
Sebagai contoh, melur, mawar,melati,kemboja dan cempaka ialah hiponim
kepada bunga.
Secara umumnya, hiponim merupakan kata umum yang mempunyai hubungan
kekeluargaan dengan kata-kata yang lebih khusus atau dalam erti kata lain ialah
kata umum yang mempunyai lingkungan atau anggotanya terdiri daripada kata
yang khusus.
2.2.2 Homonim
Homonim merujuk kepada hubungan antara homonim. Iaitu dua kata atau lebih
yang mempunyai, sama ada bunyi atau ejaan yang sama, tetapi berlainan
makna. Perkataan yang mempunyai sebutan yang sama, tetapi berbeza makna
seperti yang disebutka tadi dikatakan mempunyai hubungan homonim. Sebagai
contoh, perkataan ‘kepala’ yang membawa maksud ‘ketua’ tidak sama maknanya
dengan ‘kepada kereta api. ‘kepada manusia’ dan ‘kepala surat’.
Penggunaan homonim dalam pertuturan atau ayat boleh menimbulkan
kekeliruan jika tidak berlatar belakangkan konteks tertentu. Hal ini kerana
homonim mempunyai sebutan dan bentuk ejaan yang sama, tetapi berbeza dari
segi makna.
2.2.3 Polisem
Polisem ialah perkataan yang mempunyai beberapa makna yang berkaitan sama
ada secara konseptual atau sedarjah. Dengan kata lain, polisem ialah hubugan
kata atau frasa yang mempunyai dua makna atau lebih dan mempunyai
etimologi yang sama.
7

8. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Sebagai contoh, kata bantu ‘tentang’ boleh bermaksud berkaitran sesuatu
perkara. Ada masanya perkataan ‘tentang’ boleh membawa maksud ‘lawan’,
seperti dalam ayat “Kita tentang habis-habisan”. Contoh lain ialah perkataan
‘bisa’ yang membawa maksud sakit sangat dan boleh. Dalam perbualan di
Indonesia, secara normalnya ‘bisa’ digunakan untuk menggantikan perkataan
‘boleh’. Berdasarkan contoh-contoh tersebut, ‘tentang’ dan ‘bisa’ bervariasi
maknanya, tetapi kewujudan polisem ditinjau dengan berasaskan konteks
penggunaan.
Aktiviti Kendiri 2.2.3.1
(a) Huraikan jenis-jenis sinonim beserta dengan contohnya
(b) Dengan contoh yang sesuai, terangkan perbezaan antara hiponim dan
polisem.
8

9. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 3 MAKNA AYAT DALAM BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
Topik ini akan menjelaskan tentang makna ayat dalam bahasa Melayu. Seperti
yang telah dijelaskan perkataan dan morfem merupakan unit terkecil bahasa
yang mempunyai makna. Kita telah pun mempelajari hubungan makna
perkataan dan unsur semantik sebagai semantik leksikal sebelum ini. Walau
bagaimanapun dalam banyak perkara kita berkomunikasi menggunakan frasa
dan ayat. Makna frasa dan ayat bergantung pada makna perkataan yang
terkandung dalamnya dan bagaimana perkataan itu distruktur dan digabungkan.
Dalam tajuk ini juga akan dihuraikan penganalisisan makna auat Bahasa
Melayu mengikut Kerangka Generatif Chomsky untuk menunjukkan perubahan
semantik dan pengembangan makna.
• HASIL PEMBELAJARAN
1. Menjelaskan definisi makna ayat.
2. Menghuraikan perubahan semantik dan teori pembuktian.
3.1 Makna Ayat
Makna merupakan satu unsur penting dalam mana-mana ujaran atau tulisan. Tanpa
unsur ini, maka apa sahaja yang diujarkan atau yang dituliskan tidak akan memberi
sebarang kefahaman kepada orang yang dilawan bercakap atau orang yang
membaca sesuatu yang ditulis.
Semua bahasa bergantung kepada makna dalam perkataan dan ayat. Setiap
perkataan dan setiap ayat lazimnya dikaitkan sekurang-kurangnya dengan satu
makna. Bagi ayat persoalannya sangat rumit. Dalam setiap bahasa untuk
membentuk suatu ayat, perkataan hendaklah disusun dan untuk mendapatkan
makna ayat bergatung pada makna perkataan yang terdapat dalam ayat tersebut.
Terdapat juga perkataan yang memiliki dua makna dan ada juga yang mempunyai
tiga makna. Adakalanya terdapat juga perkataan yang digunakan tanpa membawa
apa-apa makna.Dalam konteks berbahasa, kita beranggapan bahawa pendengar
atau penulis memehami makna yang ingin di sampaikan sehinggakan kita mengabai
ataupun tidak menyebut atau menulis beberapa perkataan. Dalam bahasa Melayu
makna ayat boleh dibahagikan makna konotatif dan makna denotatif.
9

10. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
3.2 Kerangka Generatif Chomsky
Bagi Chomsky “language is not a habit Structure”. Hipotesisnya, semua bahasa
dilihat dari struktur dalaman adalah sama iaitu menunjukkan tingkat fikiran
seseorang. Chomsky telah mengemukakan empat konsep utama dasar analisis
Kerangka Generatif iaitu kemampuan berbahasa, perlakuan berbahasa, struktur
dalaman dan struktur luaran. Kemampuan berbahasa ialah segala pengetahuan
yang terdapat dalam otak manusia secara sedar dan tidak sedar. Proses ini juga
mengkaji tentang bagaimana proses mengujarkan bahasa yang terdapat dalam
bentuk rumus-rumus.
Perlakuan bahasa ini mengkaji bagaimana cara seseorang itu mengujarkan
bahasa dan bahasa apa yang diujarkan serta mampu didengar oleh orang lain.
Seterusnya, strukrur dalaman pula wujud daripada kemampuan seseorang untuk
berbahasa serta bagaimana cara menyusun ayat-ayat untuk diujarkan. Konsep
yang terakhir iaitu struktur luaran ini wujud daripada ujaran bahasa yang
dikeluarkan oleh seseorang iaitu apa yang diujarkan. Menurutnya lagi, ayat-ayat
yang diungkapkan oleh penutur lahir di bawah pengetahuan dan kesedaran
penuturnya. Ia diketahui, disedari dan dinyatakan menerusi bunyi-bunyi dan
ejaan.
Aktiviti kendiri 3.2.1
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan makna ayat?
(b) Huraikan empat konsep utama Kerangka Generatif Chomsky.
10

11. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 4 PERUBAHAN SEMANTIK
• SINOPSIS
Tajuk ini akan mengupas tentang perubahan semantik daripada segi
pengembangan makna, iaitu satu proses perubahan makna daripada makna
yang khusus kepada makna yang lebih umum. Manakala penyempitan makna
pula ialah proses perubahan makna daripada makna yang umum kepada makna
yang lebih khusus. Akhir sekali anjakan makna yang bermaksud makna yang
mengalami proses perubahan berdasarkan situasi atau keadaan.
• HASIL PEMBELAJARAN
1. Menghuraikan proses pengembangan makna.
2. Menghuraikan perubahan semantik dari aspek penyempitan makna.
• KERANGKA TAJUK-TAJUK
4.1 Pengembangan Makna
Semantik atau makna boleh dilihat dalam dua sudut iaitu pemgembangan makna
dan penyempitan makna. Peluasan makna meliputi sintaksis dan pragmatik dan
menurut Nor Hashimah Jalaluddin (1992:1) yang memetik pendapat Sperber dan
Wilson (1980) bahawa pengkajian makna belum dapat dipastikan makna
sepenuhnya mengikut apa yang dihajati pleh penutur.
Cakupan makna sekarang lebih luas daripada makna yang lama. Contohnya
‘berlayar’, dulu digunakan dengan pengertian bergerak di laut dengan memakai
layar, tetapi sekarang semua tindakan mengarungi lautan atau perairan dengan
alat apa saja disebut ‘berlayar’ . Dahulu kata ‘bapa’ hanya dipakai dalam
hubungan biologis, sekarang semua orang yang lebih tua atau lebih tinggi
kedudukannya disebut ‘bapa’ sedangkan segala orang yang dianggap sama
darjatnya disebut ‘saudara’.
4.2 Penyempitan Makna
Menurut Chaer (1995), Pateda (1986), penyempitan makna ialah gejala yang
terjadi pada kata yang mulanya mempunyai makna yang cukup luas,kemudian
menjadi makna yang cukup terbatas hanya pada makna tertentu sahaja.
Sedangkan Keraf (1986:97) menyatakan bahawa penyempitan makna sebuah
kata ialah proses perubahan makna kata daripada makna yang lebih luas
kepada makna yang lebih khusus atau spesifik.
11

12. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Sebagai contoh kata ’ahli’ membawa makna yang lebih luas iaitu keluarga,
sanak-saudara atau orang-orang yang memasuki sesuatu golongan. Walau
bagaimanapun kata ’ahli’ juga telah disempitkan kepada makna orang yang
mahir atau pandai dalam sesuatu ilmu atau disebut juga pakar dalam sesuatu
bidang.
12

13. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 5 PERISTILAHAN BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
Kursus ini mengandungi pengenalan, definisi, konsep peristilahan, sejarah
penggubalan peristilahan, prinsip pembentukan istilah, peranan Dewan
Bahasa dan Pustaka, Peranan MABBIM, kepentingan peristilahan dalam
Bahasa Melayu, dan cabarannya pada masa hadapan.
Di samping itu, kursus ini juga mengandungi sumber istilah Bahasa
Melayu, istilah singkatan dan lambang Bahasa Melayu dan ejaan dan
peristilahan Bahasa Melayu
• HASIL PEMBELAJARAN
Setelah mengikuti kursus ini, anda dapat :
1. Menjelaskan definisi istilah dalam bahasa Melayu;
2. Prinsip – prinsip pembentukan istilah;
3. Peranan Dewan Bahasa dan Pustaka dan MABBIM;
4. Kepentingan Peristilahan dalam Bahasa Melayu;
5. Cabaran dan masa depan peristilahan.
5.1 Pengenalan
Walaupun serumpun dan mempunyai pertalian yang amat erat dari segi sejarah, politik
dan ekonomi Malaysia , Indonesia dan Brunei Darussalam bergerak dan memancarkan
kepelbagaian corak pengayaan bahasanya. Ketiga – tiga negara itu juga mempunyai
kaedah tersendiri dalam perkembangan korpus bahasa Melayu.
Dalam usaha menyatukan aspek kebahasaan, terutamanya dari segi
peristilahan, Majlis Bahasa Indonesia – Malaysia (MBIM) dan kemudiannya Majlis
Bahasa Brunei Darussalam – Indonesia – Malaysia atau MABBIM telah memainkan
peranan untuk mewujudkan satu bentuk ejaan dan istilah yang baku atau seragam
sejak tahun 1972. Pembakuan itu dilakukan untuk pengembangan dan pelestarian
bahasa Melayu sebagai bahasa maju mengungkap pelbagai ilmu pengetahuan.
Istilah ialah lambang linguistik yang berupa huruf, bentuk bebas atau gabungan
beberapa bentuk bebas yang gramatis dan sistematik, yang mengandungi timbunan
konsep atau objek khas dalam bidang tertentu. Bentuknya telah disepakati oleh
13

14. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
sekumpulan pakar melalui jawatankuasa bidang berkenaan sebagai mempunyai nilai
komunikatif yang sesuai. Kewujudan sesuatu istilah itu dianggap penting kerana
mempunyai nilai komunikatif yang menjadi unsur penyampai ilmu pengetahuan. Melalui
istilah, sesuatu konsep dalam bidang ilmu tertentu dapat diungkapkan dan disampaikan
kepada khalayak. Kedudukan istilah menjadi lebih penting lagi dalam bidang sains dan
teknologi yang mengandungi pelbagai konsep khusus dan bersifat teknikal.
Dari segi teorinya, bidang peristilahan merupakan bidang ilmu yang sama
dengan bidang-bidang ilmu yang lain, iaitu mempunyai teori yang tersendiri.
Peristilahan merupakan bidang linguistik praktis yang menerapkan Teori Umum
Peristilahan (TUP) dalam melaksanakan tugas pembinaan istilah. Teori ini
dikembangkan oleh Professor Dr. Eugen Wuster, Vienna. Manakala teori yang lebih
khusus, Gumperz (1908) telah memperkenalkan model dari segi tiga teori peristilahan
iaitu konsep, simbol dan objek. Teori ini kemudiannya disesuaikan lagi oleh Wuster
(1931) dengan Teori Ferdinand de Saussure yang menyatakan empat perkara, iaitu
lambang, bahasa lisan/tulisan, makna, dan objek.
Sebagai badan tunggal yang bertanggungjawab mengubal istilah bahasa
Melayu, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) telah mencipta banyak istilah dalam
bahasa itu. Hingga kini, DBP telah berjaya menghasilkan lebih daripada sejuta istilah
dalam pelbagai bidang ilmu, yang kemudiannya diterbitkan dalam bentuk buku.
Pencapaian tersebut amat jelas menunjukkan bahawa DBP begitu kominted untuk
memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu, bahasa berteknologi tinggi dan
bertamadun melalui peristilahan. Akan tetapi semua usaha itu tidak memberi manfaat
jika pihak masyarakat atau pengguna bahasa Melayu tidak menghargai sumbangan
badan berkenaan, dan bersama – sama meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa
yang maju di rantau ini dan dunia umumnya.
Latihan 5.1 1. Nyatakan konsep peristilahan dan pengistilahan
2. Untuk menguji pengetahuan dan kefahaman anda kaitkan peranan
Bahasa Melayu dari segi jati diri rakyat Malaysia.
Dapatkan seberapa banyak maklumat dari perpustakaan atau pusat
sumber yang berdekatan.
14

15. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
5.2 Definisi Istilah
Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka (2007:591), istilah ialah kata,
gabungan kata atau frasa yang mengungkapkan konsep yang khusus yang terdapat di
dalam sesuatu bidang ilmu atau profesyen. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang
tepat bagi konteks bidangnya. Menurut Pedoman umum Pembentukan Istilah Bahasa
Melayu (1992: 1-3) Tataistilah ialah kumpulan peraturan untuk membentuk istilah
( termasuklah kumpulan istilah yang dihasilkannya). Tata istilah atau ‘terminology’ pula
merupakan kumpulan istilah bagi satu-satu bidang tertentu yang dibentuk menurut
peraturan-peraturan yang ada. Misalnya, tataistilah matematik yang ada yang telah
dibentuk berdasarkan sistem tertentu. Manakala tatanama ialah kumpulan peraturan
untuk menentukan nama dalam bidang ilmu (termasuklah kumpulan nama yang
dihasilkannya). Terdapat perbezaan kata biasa dengan kata istilah. Kata biasa atau
kata umum ialah kata-kata biasa di dalam bahasa. Namun demikian, kata umum boleh
menjadi istilah. Kata istilah ialah kata yang penggunaannya dan maknanya khusus
pada bidang tertentu. Contohnya, kata hidrogren, nitrogen, neonatal, fonem, alofon,
alormof dan morfem merupakan istilah khusus dalam bidang masing-masing.
5.2.1 Morfem dan Proses Peristilahan
Morfem ialah unit atau fungsi nahu. Morfem peristilahan ialah kata akar dan
imbuhan yang digunakan dalam pembentukan istilah. Proses pembentukan istilah
Bahasa Melayu ialah pengimbuhan, pengandaan dan penggabungan.
5.2.1.1 Kata akar
Kata akar ialah kata yang belum mendapat imbuhan.
Misalnya: rumah, asid, algebra dan sebagainya.
5.2.1.2 Imbuhan dan Pengimbuhan
Imbuhan ialah morfem yang digunakan untuk mencipta istilah melalui proses
pengimbuhan. Misalnya: ber- (berinteraksi), -an (hasilan), peN- …-an (pemprosesan).
5.2.1.3 Penggandaan
Penggandaan ialah ulangan kata dasar sama ada sebahagian (rambut = rerambut) atau
seluruh (kacang = kacang-kacang) untuk membentuk istilah.
5.2.1.4 Gabungan
Gabungan ialah cantuman dua kata atau lebih untuk membentuk istilah melalui
proses penggabungan. Ada 16 kata majmuk yang mantap seperti setiausaha,
warganegara, bumiputera dan sebagainya. Walau bagaimanapun, ada juga antara
istilah yang digunakan di dalam konteks umum. Dewan Bahasa dan Pustaka (2004),
menjelaskan bahawa hal ini berlaku apabila istilah itu digunakan dengan kerap oleh
15

16. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
masyarakat pengguna bahasa, dan penggunaannya itu tersebar melalui media massa.
Contohnya, kata taqwa merupakan istilah dalam bidang keagamaan Islam dan
belanjawan iaitu istilah dalam bidang ekonomi (dewasa ini istilah ‘bajet’ digunakan),
sekarang ini kata-kata berkenaan sudah digunakan secara am di dalam penggunaan
bahasa sehari-hari. Usaha penggubalan istilah di Malaysia bermula selepas
tertubuhnya Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dalam tahun 1956.
Pada peringkat awalnya tidak ada satu sistem organisasi yang memberi panduan
dan mengawal kerja-kerja peristilahan. Jawatankuasa istilah ditubuhkan berdasarkan
permintaan individu yang berwibawa sebagai pemimpin masyarakat atau sebagai ahli
akademik. Jawatankuasa istilah yang paling awal ditubuhkan ialah Jawatankuasa Istilah
Ekonomi yang dipengerusikan oleh Profesor Diraja Ungku A. Aziz. Sebagai pengerusi
dan pengarah pertama DBP, beliau juga seorang pejuang bahasa kebangsaan. Ungku
A. Aziz telah menyaksikan beberapa ciri perkembangan di dalam perwujudan istilah
ekonomi yang tidak menyenangkan beliau.
Latihan 5.2
1. Pada pendapat anda, mengapa pengistilahan amat penting di
negara kita?
2. Secara ringkas, nyatakan usaha-usaha yang telah di mainkan oleh
Dewan Bahasa dan Pustaka terhadap perkembangan dan
kemajuan peristilahan di Malaysia.
5.3 Peranan Dewan Bahasa dan Pustaka
Perbincangan tentang perkembangan bahasa di Malaysia tidak akan lengkap
sekiranya peranan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) tidak disentuh. DBP merupakan
satu satu badan yang ditubuhkan oleh kerajaan khusus untuk memajukan bahasa
Melayu. Sehingga hari ini, peranan Dewan Bahasa dan Pustaka di dalam memajukan
bahasa amat penting dan tidak ada badan – badan lain yang mampu berperanan
sebagaimana yang dimainkannya.
Dewan Bahasa dan Pustaka memainkan peranan yang penting di dalam
pembentukan istilah bahasa Melayu. Di dalam bidang bahasa, DBP berperanan
membina korpus dan menyebarkan melalui buku buku istilah, tatabahasa dan
perkamusan. Bahagian pembinaan dan pengembangan bahasa bertanggungjawab
membina dan memperkembangkan istilah, mengadakan penyelidikan dan
menyebarkan hasil pemerolehan mereka. Badan ini juga bertanggungjawab mengawal
penggunaan bahasa dengan mengeluarkan risalah dan panduan umum kepada sektor
awam dan sektor swasta di samping menyediakan khidmat nasihat.
Untuk memperkukuhkan lagi peranannya, Unit Pelaksanaan Bahasa ditubuhkan
pada tahun 1980. Unit ini bertanggungjawab menggalakkan penggunaan bahasa
Melayu. Ia telah melaksanakan beberapa langkah seperti mengadakan ceramah,
taklimat, forum, kursus, rancangan Dewan Bahasa di radio, menyebarkan panduan
16

17. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
bahasa, khidmat nasihat, mengadakan kempen “Mencintai Bahasa Melayu” dan
mengawasi penggunaan bahasa Melayu di sektor awam dan swasta. Apa yang jelas,
pelaksanaan perancangan bahasa yang dijalankan oleh DBP melalui bahagian -
bahagian tersebut di dalamnya bersifat revolusi tetapi teratur dan sistematik.
Di dalam usaha memajukan lagi bahasa Melayu, DBP juga telah mengadakan
kerjasama dengan beberapa pihak lain. Kerjasama terbesar DBP ialah dengan Majlis
Bahasa Indonesia Malaysia (MBIM). Kerjasama ini diperluaskan lagi dengan
memasukkan Negara Brunei Darussalam. Hasil kerjasama ini terbentuklah istilah
baharu yang sesuai digunakan di ketiga tiga buah negara yang terlibat.
Peranan utama DBP ialah melaksanakan usaha bagi memenuhi matlamat Bahagian
Peristilahan DBP. Oleh itu, antara peranan yang dilaksanakannya ialah;
 Mengumpul istilah bahasa Melayu di dalam pelbagai bidang ilmu.
 Membentuk istilah bahasa Melayu di dalam pelbagai bidang ilmu.
 Memperbanyak istilah bahasa Melayu di dalam pelbagai bidang ilmu.
 Menerbitkan istilah bahasa Melayu di dalam pelbagai bidang ilmu.
 Mewujudkan Pangkalan Data Peristilahan yang bersistem, sesuai dengan
matlamat penyebaran dan pemasyarakatan istilah.
 Menyelaraskan istilah dan penggunaan istilah bahasa Melayu dan mengadakan
kerjasama dengan Indonesia dan Brunei Darussalam melalui MABBIM, dan
negara-negara lain.
Pada tahun 1950-an, apabila dasar pelajaran kebangsaan dirangka dan
diluluskan oleh Dewan Undangan Persekutuan dan kemudian oleh Dewan Parlimen
Persekutuan Tanah Melayu, pengajaran sains dan teknologi diperkenalkan dan
ditingkatkan. Dengan itu, istilah sains dan teknologi perlu diadakan dengan segera.
Bagi mendapat hasil yang seragam dan lebih cepat maka disusun pedoman
pembentukan ini dalam tahun 1950-an.
Segala istilah ilmu dan nama alat perkakas asing yang sedia ada di dalam
bahasa Melayu pada masa itu dipakai terus setelah disesuaikan dengan kemajuan ilmu
pengetahuan. Kalau tidak ada di dalam bahasa Melayu di Tanah Melayu, bolehlah
diambil istilah yang dipakai di Indonesia, kerana memang bahasa di Tanah Melayu
hendak disamakan dengan bahasa di Indonesia. Kalau istilah Indonesia itu tidak sesuai
atau tidak memuaskan hati barulah dibentuk baharu. Istilah-istilah asing yang dipakai
oleh kebanyakan bangsa-bangsa dunia atau istilah asing yang tidak dapat
diterjemahkan dengan setepat-tepatnya bolehlah diterima jadi istilah Melayu. Apabila
membentuk istilah baharu hendaklah digunakan akar kata Melayu. Oleh yang demikian,
istilah baharu yang dibentuk itu hendaklah menggambarkan benda atau fikiran atau
keadaan yang dimaksudkan oleh istilah asing itu. Di bawah ini diberikan contohnya:
a) Acid - asid (bukan acid)
b) Aciditiy - keasidan (bukan asiditi)
c) Acidic - berasid (bukan asidik)
17

18. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Selain itu, adalah dilarang mengambil bentuk Inggeris secara sepenuhnya
seperti acid, asiditi, dan asidik, kerana bentuk-bentuk morfologi Melayu berlainan
dengan morfologi bahasa Inggeris.
Pada penghujung tahun 1960-an dan awal tahun 1970-an telah disusun semula
satu pedoman pembentukan istilah baharu yang lebih terperinci. Berdasarkan pedoman
yang baharu itu, ada beberapa bahagian yang ditetapkan serta diperluas dari segi
dasar, cara dan pedoman, iaitu:
i. Pembentukan istilah baharu hendaklah berdasarkan sikap dan pandangan
yang progresif dan fleksibel bagi bahasa Melayu moden,
ii. Istilah baharu hendaklah yang praktis sama ada dalam bidang ilmu atau
masyarakat pemakai bahasa,
iii. Pembentukan istilah baharu, dalam semua bidang ilmu atau yang popular,
hendaklah sentiasa diselaraskan dengan yang dibuat di Indonesia,
iv. Istilah baharu hendaklah memperlihat kekayaan perbendaharaan kata
bahasa Melayu dan yang mempunyai sistem struktur menurut kudrat
bahasa Melayu-Indonesia; dan
v. Istilah ilmu hendaklah seboleh-bolehnya memperlihat bentuk yang jelas
dengan istilah asal atau istilah antarabangsa.
Dasar baharu yang ditetapkan ini sudah membawa peluang kepada penggubal-
penggubal istilah untuk melihat dengan lebih luas cakupan pandangannya menuju
kearah peringkat antarabangsa. Pada masa lalu apabila menggubal istilah,
penggubalan itu dibuat dengan melihat ke dalam bahasa Melayu sahaja. Contohnya
jika ada kata berakhiran “gy” dalam bahasa Inggeris maka dalam bahasa Melayu
hendaklah dipakai kata “kaji”, sedangkan kata-kata dasarnya yang lain dicari kata
terjemahannya dalam bahasa Melayu. Contohnya adalah seperti yang berikut:
a) Biology - kajihayat
b) Anthropology - kajimanusia
c) Sociology - kajimasyarakat
d) Archeology - kajipurba
e) Phonology - kajibunyi
f) Geology - kajibumi
g) Psychology - kajijiwa
h) Climatology - kajiiklim
18

19. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Berdasarkan conoth – contoh di atas bentuk istilah memang baik dan sesuai kerana ia
seragam, dan boleh dijadikan panduan untuk membentuk pelbagai istilah dalam bahasa
Melayu dalam bidang-bidang yang lain mengikut bentuk di atas seperti kajiserangga,
kajibintang, kajihaiwan, kajitumbuhan, kajilautan, kajipenyakit dan berbagai-bagai lagi.
Demikian juga daripada bentuk istilah seperti di atas menggambarkan bahawa bahasa
Melayu memang cukup kaya dengan istilah dan mudah pula membentuk kata-kata
istilah baharu dalam bahasa Melayu.
Penggubalan kata istilah di atas ini berlaku kerana kita cuba hendak
mempertahankan keaslian bahasa Melayu dan dalam bentuk istilah Melayu yang sedia
ada, tetapi mengapa pula perkataan “organ” diciplak daripada bahasa Inggeris, bahasa
asing juga?
Oleh itu, untuk mengelak daripada berlakunya hal-hal seperti di atas, maka
ditetapkan dasar kedua, supaya penggubalan istilah lebih mudah dan lebih praktis, dan
kita dapat menggubal istilah dengan lebih pantas dan cepat, terutama sekali bidang-
bidang ilmu yang sudah tersebar luas di seluruh dunia, seperti farmasi, farmakologi,
filologi, fotosintesis, neurologi, antropologi, linguistik, dan yang seumpamanya. Bagi
dasar yang ketiga pun penting, kerana bahasa Melayu dan bahasa Indonesia
berakarkan induk bahasa yang sama, iaitu bahasa Melayu Johor-Riau. Persamaannya
sangat banyak, jika berbeza pun hanya kerana pengaruh persekitaran dan penjajahan
yang berlainan. Kalau di Indonesia ada pengaruh bahasa Belanda, di Malaysia pula ada
pengaruh bahasa Inggeris yang kuat. Selain itu kita dapat berkongsi membaca buku-
buku rujukan, sama ada yang terbit di Indonesia ataupun yang terbit di Malaysia.
Dasar yang seterusnya ialah menggali lebih banyak kosa kata daripada sumber
yang lebih tua, iaitu daripada bahasa Melayu klasik dan bahasa Indonesia. Dengan itu
akan dapat memperlihatkan kekayaan bahasa Melayu-Indonesia dan ini akan dapat
meningkatkan kemampuan dan kudrat bahasa Melayu-Indonesia dalam dunia ilmu
pengetahuan. Dasar yang kelima akan dapat merapatkan hubungan antara bahasa
Melayu dengan bahasa-bahasa Melayu dengan bahasa-bahasa dunia antarabangsa
yang lain, jika membentuk atau menggubal istilah mengikut arus perdana antarabangsa
seperti istilah bahasa Inggeris yang sudah menjadi bahasa induk, atau menyerap istilah
daripada bahasa Latin yang menjadi induk bahasa barat yang maju seperti Peranchis,
Jerman dan Sepanyol. Oleh itu, untuk merealisasikan dasar – dasar berkenaan maka
DBP telah menyediakan lapan kaedah atau cara, iaitu:
Bagi istilah pinjam-terjemah.
a) Meminjamterjemahkan istilah asing yang sesuai ke dalam bahasa Melayu.
Misalnya:
i. Fixed price - harga tetap
ii. Market price - harga pasaran
iii. Price list - senarai harga
iv. Cost price - harga kos
19

20. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
v. Cost section - bahagian kos
Untuk kepentingan kecekapan, keseragaman, penyelarasan, praktis, ekonomi
dan ilmiah, maka (mengikut keutamaan):
i. Beberapa istilah asing yang sama konsep/pengertiannya dalam
satu bidang ilmu tertentu hendaklah ditetapkan dengan satu sahaja
istilah Melayunya;
ii. Sesuatu istilah asing yang hanya satu sahaja pengertiannya, walau
dalam apa bidang sekalipun, hendaklah ditetapkan dengan satu
sahaja istilah Melayunya; dan
iii. Sesuatu istilah asing, hendaklah ditakrifkan Melayunya dalam
bentuk istilah (bukan terjemahan) yang ringkas dan jumlah
perkataan atau suku kata yang minimum.
Bagi istilah pinjaman, DBP telah memberi pedoman seperti yang berikut:
i. Pengambilan istilah asing dan terus menjadikannya istilah Melayu
hendaklah terbatas kepada (menurut keutamaan):
a) Istilah ilmiah dalam bidang-bidang ilmu tertentu. Ini bermakna
hanya dalam bidang-bidang seperti perubatan, farmakologi,
kejuruteraan, aeroangkasa dan seumpanya.
b) Istilah khusus seperti nama tempat atau negeri, orang atau
gelaran atau idiom. Contohnya seperti Greenland, Wellington,
Burkina Passo, James Watt dan lain-lain.
c) Istilah asing yang belum pernah ada konsepnya, atau tidak ada
persamaan Melayunya, atau tidak ada persamaan atau
terjemahan yang setepat-tepatnya. Contohnya seperti computer
dan digital camera. Kata-kata istilah ini diserap sahaja dengan
penyesuaian ejaan dan tatabahasa Melayu menjadi komputer
dan digital kamera.
d) Istilah umum yang didapati telah popular/praktis dalam
masyarakat pemakai bahasa Melayu-Indonesia. Contohnya
seperti radio, televisyen dan sebagainya.
Pedoman kedua untuk istilah pinjaman yang ditetapkan oleh DBP ialah:
20

21. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Kata istilah pinjaman yang diambil hanya dalam bentuk dasar, sama ada kata
nama atau kata sifat. Pengambilan istilah terbitan asing dibatasi kepada unsur-unsur
atau bentuk-bentuk yang dapat disesuaikan dengan struktur dan kudrat bahasa Melayu.
Contohnya kita meminjam hanya perkataan “atom” dan tidak boleh meminjam kata
atomic, atomization dan yang seumpamanya. Tetapi perkataan nuklear (daripada
nuclear) boleh dipinjam, sekalipun kata akarnya nucleus, kerana ini mempunyai
pengertian yang khas.
Pedoman yang ketiga untuk istilah pinjaman yang ditetapkan oleh DBP adalah kata
yang dipinjam, pada umumnya, hendaklah berdasarkan ejaan asal dan bukan bunyinya
dan keutamaannya adalah seperti yang berikut:
a) mengambil bentuk istilah Romawi-Yunani.
Contohnya seperti nama-nama saintifik untuk tumbuh-tumbuhan dan haiwan.
b) mengambil bentuk asal istilah asing dan disesuaikan dengan sistem ejaan
baharu bahasa Melayu-Indonesia. Bagi bahagian ini ada dua pecahannya,
iaitu:
i. menyesuaikan ejaan konsonan/vokalnya menurut bentuk asal
Rumawi-Yunani atau bentuk istilah asal, terutamanya bagi istilah
ilmiah, atau
ii. menyesuaikan bunyi ejaan konsonan/vokal istilah asing dengan
bunyi menurut ejaan Melayu-Indonesia, terutama bagi istilah bukan
ilmiah.
Dalam buku Pedoman Pembentukan Istilah yang baharu di atas, banyak perkara
dan tajuk baharu dimasuk dan tiap-tiap tajuk diberi takrifnya sekali, sehingga pedoman
ini menjadi panduan yang jelas dan tidak mengelirukan. Antara tajuk-tajuk penting yang
dimasukkan ke dalam pedoman ini termasuklah:
i. Beberapa konsep dasar seperti definisi istilah, tataistilah dan tatanama, istilah
khusus dan istilah umum, morfem peristilahan, kata dasar dan kata akar,
imbuhan, kata berimbuhan, kata gabungan, bentuk prototaip dan paradigma
kata atau perangkat kata;
ii. Sumber istilah, seperti kosa kata bahasa asing; dan skema tatacara
pebentukan istilah yang mengandungi tujuh langkah yang ditetapkan seperti
yang berikut:
21

22. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
a) Kata dalam bahasa Melayu yang lazim dipakai,
b) Kata dalam bahasa Melayu yang sudah tidak lazim dipakai,
c) Kata dalam bahasa serumpun yang lazim dipakai,
d) Kata dalam bahasa serumpun yang tidak lazim dipakai,
e) Kata dalam bahasa Inggeris,
f) Kata dalam bahasa asing lain,
h) Pilih yang terbaik antara istilah baharu.
5.4 Peranan MABBIM
MABBIM ialah sebuah badan kebahasaan serantau yang dianggotai oleh tiga
negara, iaitu Negara Brunei Darussalam, Indonesia dan Malaysia. Asalnya badan ini
dinamai Majlis Bahasa Indonesia – Malaysia (MBIM), yang ditubuhkan pada 29
Disember 1972, setelah satu Pernyataan Bersama ditandatangani oleh Allahyarham
Tun Hussein Onn, Menteri Pendidikan Malaysia, dan Bapak Mashuri Saleh S.H. Menteri
Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia, pada 23 Mei 1972 di Jakarta. MBIM
menjadi MABBIM apabila negara Brunei Darussalam menganggotai majlis ini pada 4
November 1985. Manakala, Singapura masih menjadi negara pemerhati Majlis
sehingga kini.
Matlamat penubuhan MABBIM ini untuk membina dan mengembangkan bahasa
rasmi atau bahasa kebangsaan di tiga buah negara anggota tetap berkenaan. Pendek
kata MABBIM bertujuan untuk mendaulat, menyebar dan mengangkat martabat Bahasa
Melayu sebagai bahasa peradapan yang tinggi bukan sahaja di rantau malah di dunia.
Usaha ini boleh menjadi realiti apabila usaha – usaha peristilahan berterusan dan lebih
mantap. Ini meliputi semua bidang keilmuan seperti sains, teknologi, komunikasi
maklumat, perubatan, perundangan, perekonomian, kesusasteraan dan sebagainya.
Latihan 5.4.1
1. Untuk perkembangan Bahasa Melayu, atas alasan apakah
dasar-dasar pembentukan istilah di laksanakan? Mengapa?
2. Nyatakan dasar – dasar pembentukan istilah bahasa Melayu di
Malaysia.
Latihan 5.4.2
1. Dengan sokongan pengurusan grafik banding bezakan peranan
DBP dengan MABBIM dalam perkembangan Bahasa Melayu.
22

23. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Layari Internet 1. Layari laman web untuk mendapatkan maklumat tambahan.
5.5 Dasar Pembentukan Istilah Bahasa Melayu
Pada tahun 1950-an, apabila dasar pelajaran kebangsaan dirangka dan
diluluskan oleh Dewan Undangan Persekutuan dan kemudian oleh Dewan Parlimen
Persekutuan Tanah Melayu, pengajaran sains dan teknologi diperkenalkan dan
ditingkatkan. Dengan itu, istilah sains dan teknologi perlu diadakan dengan segera.
Bagi mendapat hasil yang seragam dan lebih cepat maka disusun pedoman
pembentukan ini sejak tahun 1950-an. Adalah dilarang kita mengambil sembarangan
bentuk Inggeris secara sepenuhnya seperti acid, asiditi, dan asidik, kerana bentuk –
bentuk morfologi Melayu berlainan dengan morfologi bahasa Inggeris.
Manakala pada penghujung akhir tahun 1960-an dan awal tahun 1970-an telah
disusun semula satu pedoman pembentukan istilah baharu yang lebih terperinci.
Berdasarkan pedoman yang baharu itu ada beberapa bahagian yang ditetapkan serta
diperluas dari segi dasar, cara dan pedoman, iaitu:
i. Pembentukan istilah baru hendaklah berdasarkan sikap dan pandangan yang
progresif dan fleksibel bagi bahasa Melayu moden;
ii. Istilah baru hendaklah yang praktis sama ada dalam bidang ilmu atau
masyarakat pemakai bahasa;
iii. Pembentukan istilah baru, dalam semua bidang ilmu atau yang popular,
hendaklah sentiasa diselaraskan dengan yang dibuat di Indonesia;
iv. Istilah baharu hendaklah memperlihat kekayaan perbendaharaan kata
bahasa Melayu dan yang mempunyai sistem struktur menurut kudrat bahasa
Melayu-Indonesia; dan
23

24. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
v. Istilah ilmu hendaklah seboleh-bolehnya memperlihat bentuk yang jelas
dengan istilah asal atau istilah antarabangsa.
Dasar baharu yang ditetapkan ini sudah membawa peluang kepada penggubal-
penggubal istilah untuk melihat dengan lebih luas cakupan pandangannya menuju kea
rah peringkat antarabangsa. Pada masa lalu apabila menggubal istilah, penggubalan itu
dibuat dengan melihat ke dalam bahasa Melayu sahaja. Contohnya jika ada kata
berakhiran “gy” dalam bahasa Inggeris mala dalam bahasa Melayu hendaklah dipakai
kata “kaji”, sedangkan kata-kata dasarnya yang lain dicari kata terjemahannya dalam
bahasa Melayu.
5.6 Prinsip Pembentukan Istilah
Usaha usaha memajukan istilah Melayu lebih aktif selepas tahun 1975. DBP
dengan kerjasama Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia telah menubuhkan Jawatankuasa
Pedoman Umum Pembentuk Istilah. Jawatankuasa ini berfungsi untuk menghasilkan
istilah yang seragam antara Malaysia dengan Indonesia. Di samping itu, badan ini juga
bertanggungjawab mengembangkan istilah Melayu dan menghasilkan istilah yang lebih
khusus, abstrak dan tepat bersesuaian dengan bidang bidang ilmu yang terdapat di
Malaysia. Di dalam proses pembentukan istilah, jawatankuasa ini lebih mengutamakan
asas bahasa Melayu atau bahasa bahasa serumpun. Pinjaman juga turut dilakukan.
Kerja kerja penggubalan istilah dan pembentukan istilah berdasarkan kepada beberapa
prinsip tertentu.
Istilah boleh dibentuk dengan menggunakan;
i. Kata tunggal iaitu kata yang tanpa imbuhan.
ii. Kata terbitan.
iii. Kata ganda.
iv. Kata gabungan.
5.6.1 Istilah Kata Tunggal (Tanpa Imbuhan)
Istilah yang berupa bentuk dasar dipilih antara golongan kata utama, saperti kata
nama, kata kerja, dan kata adjektif.
Contoh:
Kata nama: buruj constellation
rawan gristle
cahaya light
24

25. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Kata kerja: pecut accelerate
Imbas scan
reka invent
Kata adjektif: kenyal elastic
Rawak random
Cemas anxious
Dewan Bahasa dan Pustaka (2007:26) menjelaskan akronim adalah kependekan
yang terbentuk daripada gabungan huruf – huruf pertama atau suku kata beberapa
perkataan yang boleh diujarkan sebagai satu perkataan. Contoh :
Cerpen cereka
tabika kugiran
pawagam RISDA
MARA ADUN
BERNAMA PLUS
KOBENA BERNAS
5.6.2 Istilah Kata Terbitan
Istilah yang berupa kata terbitan dibina daripada kata dasar dengan imbuhan
awalan, akhiran, sisipan atau apitan. Istilah kata terbitan ini juga termasuk kata dasar
yang menerima imbuhan bahasa Sanskrit, Arab dan Jawa.
a. Paradigma kata dengan imbuhan ber-
Contoh:
belajar pelajar pelajaran
bertapa pertapa pertapaan
bertani petani pertanian
b. Paradigma dengan Penambah me(N)-
Contoh:
Menulis penulis penulisan tulisan
mengajar pengajar pengajaran ajaran
mengamal pengamal pengamalan amalan
membesar pembesar pembesaran -
mengubah pengubah pengubahan -
mengairi - pengairan -
c. Paradigma dengan me(N)-, ber-
25

26. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Contoh:
memberhentikan - pemberhentian perhentian
- perkecualian
- - pembelajar pelajaran
d. Paradigma kata dengan me(N)-, per-
Contoh:
Mempersatukan pemersatu pemersatuan persatuan
Memperoleh pemeroleh pemerolehan perolehan
mempelajari pelajar - pelajaran
e. Paradigma kata dengan ke - an
Contoh:
saksi Kesaksian
bermakna Kebermaknaan
terbuka Keterbukaan
penduduk Kependudukan
sesuai kesesuaian
f. Paradigma Kata dengan Sisiapan -en-, -er-, -el-, -em-, -in-
Contoh:
Gigi gerigi
susu tenusu
tapak telapak
kuncup kemuncup
sambung sinambung
5.6.3. Istilah Kata Ganda
Istilah yang terdiri daripada kata ganda boleh merupakan gandaan kata dasar
sepenuhnya atau sebahagiannya dengan atau tanpa imbuhan atau perubahan bunyi.
a. Ganda Penuh
Contoh:
langit-langit kanak-kanak
labi-labi paru-paru
buku-buku guru-guru
b. Ganda Suku Kata Awal
Contoh:
26

27. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Tetikus rerongga
Cecair Rerambut
gegua jejari
c. Ganda Suku Kata Awal dengan Imbuhan
Contoh:
dedaunan
pepohonan
jejarian
d. Kata Ganda Berentak
Contoh:
Warna-warni Batu-batan
Serta-merta Bengkang-bengkok
Bolak-balik Hingar-bingar
Dolak dalih Mudar mandir
Pupu poyang rempah ratus
5.6.4 Istilah Bentuk Gabungan
Istilah boleh dibentuk dengan menggabungkan dua kata atau lebih. Semua unsur
dalam gabungan ini terdiri daripada bentuk bebas, sama ada sudah mendapat imbuhan
atau tanpa imbuhan.
i. Tanpa Imbuhan:
Contoh:
garis lintang atas aras laut
daftar masuk mesin atur huruf
mesin kira tangan segi empat tepat
ganda tiga kamera laut dalam
ii. Dengan Imbuhan Pada Salah Satu Unsurnya
Contoh- contoh seperti :
saksi pendakwa pelarasan gaji
dalam talian atas talian
mengambil alih menerima pakai
27

28. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
penerima janji gelombang melintang
iii. Dengan Imbuhan pada Kedua-dua Unsur
Contoh - contoh seperti:
Jagaan perlindungan kedudukan anggaran
Perjanjian meluluskan perbelanjaan terealisasi
Latihan 5.4 1. Berdasarkan contoh – contoh di atas, cuba anda senaraikan
contoh – contoh lain yang berkaitan dengan istilah kata ganda
dan bentuk gabungan.
Itu sahaja yang perlu anda lakukan. Semoga berjaya.
Buku rujukan Abdullah Hassan (ed). (1987). Rencana Linguistik. Dewan Bahasa
dan Pustaka: Kuala Lumpur (Bab 7: Semantik ,hlm.145-164)
Abdullah Hassan & Ainon Mohd. (1994). Tatabahasa Dinamika.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
28

29. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Amat Juhari Moain (2010)Penggubalan Istilah Ilmiah dalam
Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Azman Wan Chik.1985. Mengajar Bahasa Malaysia Jilid 2: Latihan
Guru Dan Bahan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa Dan Pustaka
Darwis Harahap (1994). Binaan Makna.
http://www.angelfire.com/id/ahmad awang/meaning.html
accessed on 5 July 2007.
TAJUK 6 SUMBER ISTILAH BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
Topik ini akan menerangkan tentang sumber istilah Bahasa Melayu. Ini berdasarkan
perbendaharaan kata umum Bahasa Melayu, perbendaharaan kata serumpun,
perbendaharaan kata bahasa asal , penyerapan istilah asing, bentuk – bentuk istilah
(ungkapan) asing yang tetap dan pembentukan istilah pelbagai bidang.
6.1 Perbendaharaan Kata Umum Bahasa Melayu
Pembentukan istilah boleh diambil daripada perbendaharaan kata umum bahasa
Melayu termasuk kata dari dialek atau bahasa lama. Sesuatu kata yang dipilih untuk
dijadikan istilah itu hendaklah memenuhi syarat yang berikut;
29

30. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
 kata berkenaan tepat memberi makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang
dimaksudkan.
 kata yang dipilih adalah yang paling singkat (sekiranya ada sekelompok
sinonim).
Contoh:
Hospital dan rumah sakit, dipilih hospital
Fisiologi dan kaji tugas organ, dipilih fisiologi
 kata berkenaan tidak mempunyai konotasi buruk atau sebutan sumbang.
6.2 Perbendaharaan Kata Bahasa Serumpun
Istilah juga boleh dibentuk daripada perbendaharaan kata bahasa serumpun
dengan bahasa Melayu sekiranya tidak terdapat istilah yang diperlukan daripada
bahasa Melayu,
Contoh – contoh seperti:
 gambut (daripada bahasa Banjar) – peat
 nyeri (daripada bahasa Sunda) – pain
 engkabang (daripada bahasa Iban) – ellipenut
 dermaga (daripada bahasa klasik) – wharf
 dening (daripada dialek Kelantan) – yoke
6.3 Perbendaharaan Kata Bahasa Asal
Sekiranya istilah yang diperlukan tidak terdapat daripada bahasa Melayu dan
bahasa serumpun dengan bahasa Melayu maka bolehlah diambil kata-kata daripada
bahasa asal atau bahasa asing. Penulisan istilah ini hendaklah mengutamakan bentuk
ejaannya di dalam bahasa sumber (perlu disesuaikan) tetapi penyebutannya hendaklah
mengikut sistem bunyi bahasa Melayu. Untuk tujuan keseragaman, bahasa Inggeris
yang dianggap paling internasional dijadikan sebagai bahasa sumber melainkan konsep
yang berkenaan tidak ada istilahnya dalam bahasa Inggeris.
Contoh – contoh seperti:
30

31. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Istilah Bahasa Asal Istilah Bahasa Melayu
 Atom
 Electron
 Professional
 Psychology
 Structure
 Radio
 Television
 Radiography
 Atom
 Elektron
 Profesional
 Psikologi
 Struktur
 Radio
 Televisyen
 Radiografi
6.4 Penyerapan Istilah Asing
Istilah asing boleh dipinjam atas dasar;
 Sesuai maknanya;
 Lebih singkat daripada terjemahan bahasa Melayunya;
 Istilah asing yang diserap itu mempermudahkan penyelarasan, sekiranya istilah
bahasa Melayunya mempunyai banyak sinonim.
6.4.1 Bentuk-Bentuk Serapan
Kata yang diambil daripada bahasa asing terdiri daripada bentuk akar atau
terbitannya. Hal ini bergantung pada:
 Konteks situasi dan pemakaiannya di dalam ayat;
 Kemudahan belajar bahasa; dan
 Kepraktisan.
Pada prinsipnya diambil bentuk tunggal contohnya, spectrum (spektrum) kecuali
kalau bentuk jamaknya yang lebih biasa dipakai.
31

32. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
6.4.2 Istilah Asing yang sudah lazim
Istilah asing yang sudah lama digunakan boleh terus dipakai walaupun ada
kalanya istilah berkenaan tidak sesuai dengan peraturan. Hal ini dilakukan untuk
menjauhkan kekacauan dan kekeliruan.
Contoh – contoh seperti :
Istilah Asing Istilah Bahasa Melayu
 Campaign
 Custom
 Dengue
 Grant
 Pension
 Kempen
 Kastam
 Denggi
 Geran
 Pencen
6.4.3 Ejaan Istilah (Ungkapan) Asing yang Tetap
Istilah asing atau ungkapan tertentu yang sebutan dan ejaannya kekal dalam
semua bahasa, digunakan juga dalam bahasa Melayu dengan syarat diberi garis bawah
atau dicetak miring.
Contoh:
a. bona fide
b. esprit de corps
c. fait accompli
c. weltanschauung
d. cal de sac
Latihan 6.1 1. Nyatakan dari mana sumber istilah Bahasa Melayu diperoleh?
2. Bahaskan mengapa ungkapan atau bahasa asing amat di
perlukan dalam perkembangan peristilahan di Malaysia?
32

33. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Rujukan Abdullah Hassan & Ainon Mohd. (1994). Tatabahasa Dinamika.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Amat Juhari Moain (2010)Penggubalan Istilah Ilmiah dalam
Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
6.5 Pembentukan Istilah Pelbagai Bidang
Pelbagai istilah telah digubal dan dibentuk di dalam pelbagai bidang. Sebagai
contoh, istilah - istilah mengikut bidang berkenaan diberikan di bawah:
a) Istilah Teknologi Maklumat dan Komunikasi
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Audioconferencing
Autosave
Broadcast
Client-server
Connection-oriented network
Data scrambler
Digital camera
Digital certificate
Digital purse
Digital signature
Sidang audio
Autosimpan
Siaran;siar
Pelanggan-pelayan
Rangkaian berorientasikan sambungan
Pengarau data
Kamera digital
Sijil digital
Dompet digital
Tandatangan digital
b) Istilah Undang Undang
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Administrative order
Civil disorder
Civil rights
Double jeopardy
Diplomatic immunity
Extradiction
Fraud
Fugitive offender
Fundamental rights
Judicial review
Legitimacy
Perintah pentadbiran
Gangguan awam
Hak sivil
Pendakwaan dua kali
Kekebalan diplomatik
Ekstradisi
Fraud
Pesalah buruan
Hak asasi
Kajian semula kehakiman
Kesahan
33

34. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Mala fide
Mandatory procedure
Native
Natural justice
Mala fide
Tatacara mandatory
Anak negeri
Keadilan asasi
c) Istilah Komputer
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Access
Bench mark
Cursor
Data base
Download
End user
Font
Hardware
Integrated circuit
Local area network
Capaian
Tanda aras
Kursor
Pangkalan data
Muat turun
Pengguna akhir
Fon
Perkakasan
Litar bersepadu
Rangkaian kawasan setempat
d) Ekonomi / Pentadbiran Perniagaan
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Balance sheet
Bridging loan
Buy out
Buy-back price
By-product
Capital gain
Cash flow
Certificate of authorization
Chief executive officer
Deed of trust
Investment climate
Long term debt
Kunci kira-kira
Pinjaman penyambung
Beli habis
Harga beli balik
Keluaran sampingan
Laba modal / keuntungan modal
Aliran tunai
Perakuan kuasa
Ketua pegawai eksekutif
Surat ikatan amanah
Iklim pelaburan
Hutang jangka pendek
34

35. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Short-term financing
Sole agent
Steering committee
Pembiayaan jangka pendek
Ejen tunggal
Jawatankuasa pemandu
e) Istilah Perhotelan
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Ballroom
Banquet
Budget hotel
Buffet
Business centre
Check-in
Check-out
Cocktail
Day use
Deluxe room
Double room
Function room
Luncheon
Twin bed
Waiter (L); waitress (P)
Dewan besar
Bankuet
Hotel jimat / hotel kelas ekonomi
Bufet
Pusat khidmat urusan
Daftar masuk
Daftar keluar
Koktel
Guna siang
Bilik mewah
Bilik kelamin
Bilik majlis
Jamuan tengah hari
Katil-kembar
Pramusaji
f) Fotografi
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Abstract photography
Between-the-lens shutter
Camera angle
Daylight film
Effective aperture
Flash
Ground-angle view
Half-length portrait
Invisible light
Latitude of exposure
Main lighting
Out of focus
Periscopic lens
Quartz lens
Reflect camera
Fotografi abstrak
Pengatup antara kanta
Sudut kamera
Filem warna cahaya siang
Apertur berkesan
Dengar
Pandangan sudut bawah
Potret separuh
Cahaya halimunan
Latitude dedahan
Pencahayaan induk
Luar fokus
Periskop
Kanta kuarza
Kamera reflex
35

36. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
g) Istilah Matematik dan Statistik
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
Aerial cable
Affine
Affine geometry
Affine variety
Aggregate
Aggregation
Aggregative
Aggregative index
Aggregative model
Kabel aerial
Afin
Geometri afin
Aneka afin
Agregat
Pengagregatan
Berdaya agregat; pengagregatan
Indeks pengagregatan
Model berdaya agregat
6.6 Cabaran – Cabaran Pembentukan Istilah
Tugas dan tanggungjawab Jawatankuasa istilah amat mencabar. Kritikan yang
dilemparkan kepada mereka datang bertubi tubi, khusus daripada kalangan yang
kurang memahami rasional di belakang pemilihan sesuatu istilah; dan kritikan sinis ini
sering terdengar. Walau bagaimanapun, bagi orang bahasa, linguis dan pendidik,
mereka amat memahami keputusan yang telah dibuat; mereka akur pada istilah yang
telah dibentuk dan menerimanya dengan hati terbuka. Bagi orang yang tidak
memahaminya, tidak semudah untuk mencapai kesepakatan dan persetujuan di dalam
pembentukan istilah baru; tentu sekali banyak cabarannya. Walau apapun kritikan yang
dilemparkan jawatankuasa istilah tetap dengan pendirian mereka. Hakikatnya kerja
yang mereka lakukan berpandu kepada dua kriteria umum:
Kepesatan ilmu :
i. Perkembangan ilmu dalam bidang-bidang tertentu.
ii. Penyerapan istilah-istilah baru mengikut perkembangan semasa.
Kepakaran :
i. Kekurangan pakar di dalam bidang tertentu.
ii. Penentuan sumber istilah (bahasa asal, bahasa serumpun, bahasa pinjaman)
Latihan 6.2 1. Suatu masa dahulu, banyak isu yang berkaitan dengan peristilahan
oleh media-media massa di Malaysia. Beri pendapat anda tentang
kualiti peristilahan yang di gunakan. Adakah anda setuju bahasa
36

37. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
yang digunakan itu tepat dengan apa yang hendak dinyatakan?
Sila rujuk pakar-pakar peristilahan yang berdekatan dengan anda.
Buku rujukan
Dewan Bahasa dan Pustaka (1992) Pedoman umum Pembentukan
Istilah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur.
Grace, H. (1975).Syntax ang semantics 3: Speech acts. New York:
Seminar Press.
Hashim Hj. Musa (2006). Pengantar Falsafah Bahasa. (Edisi Kedua).
Kuala Lumpur: DewanBahasa dan Pustaka.
Nathesan, S. (2001 ). Makna dalam Bahasa Melayu. Dewan Bahasa
dan Pustaka: Kuala Lumpur (Bab2:Kepelbagaian Makna bagi
perkataan ,hlm 19-26).
Nik Safiah Karim dan rakan(2008) Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga.
Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Palmer,F.R, (1992). Semantik. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala
Lu,pur (Terjemahan oleh Abdullah Hassan)
Puteri Roslina Abdul Wahid (2005) Peminjaman Kata Bahasa
Inggeris Dalam Peristilahan Undang – Undang. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
O, Grady, W. (2000). Semantics: The analysis of meaning. Addision
Wesley Longman.
37

38. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
TAJUK 7 ISTILAH SINGKATAN DAN LAMBANG BAHASA
MELAYU
• SINOPSIS
Topik ini akan menerangkan dan menjelaskan tentang singkatan dan lambang
bahasa. Selain itu, cuba menerangkan perbezaan antara singkatan dengan
lambang.
• HASIL PEMBELAJARAN
Menjelaskan tentang konsep singkatan, akronim dan lambang
dalam bahasa Melayu.
7.1 Konsep dan definisi singkatan dan Lambang
7.1.1 Definisi Singkatan
Menurut Kamus Dewan (2007: 1501) menyatakan singkatan ialah
kependekan, ringkasan , merupakan gejala umum dalam pemakaian bahasa.
38

39. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Manakala Nik Safiah Karim dan rakan-rakan (2008: 66) Akronim adalah kata
singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal suku kata atau
dengan menggabungkan huruf awal dan suku kata daripada rangkai kata, dan
ditulis serta dilafazkan sebagai perkataan utuh. Beliau menyatakan ada tiga cara
pembentukan akronim. Manakala Asmah Hj. Omar (2009:27) akronim adalah
kata selapis yang dibentuk dengan menggunakan suku kata pada kata-kata
unsur. Menurut Jawatankuasa Tetap Bahasa Melayu KPM (1992:15) singkatan
terbentuk dengan empat cara melalui penggunaan :
a) Menggugurkan satu bahagian atau lebih bahagian daripada dasarnya.
Misalnya :
lab ( laboratory)
b) Menyingkatkan huruf ejaan, tetapi sebutannya seperti bentuk lengkap.
Misalnya:
sin - sinus
cm - sentimeter
cos - konsinus
hab - habitat
c) Menggabungkan suku kata atau bahagian kata. Misalnya:
Mara - Majlis Amanah Rakyat
Perkim - Pertubuhan Kebajikan Islam Malaysia
Bernama - Berita Nasional Malaysia
Tadika - taman didikan kanak – kanak
Cerpen - cerita pendek
Kugiran - kumpulan gita rancah
Berdikari - berdiri dengan kaki sendiri
Pawagam - Panggung wayang gambar
Perkeso - Pertubunhan Keselamatan Sosial
d) Menggabungkan huruf pangkal setiap kata, istilah begini dipanggil akronim.
Misalnya:
JKR - Jabatan Kerja Raya
TLDM - Tentera Laut DiRaja Malaysia
IPGKTAR - Institut Pendidikan Guru Kampus Tun Abdul Razak
LUTH - Lembaga Urusan Tabung Haji
ABIM - Angkatan Belia Islam Malaysia
39

40. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
ADUN - Ahli Dewan Undangan Negeri
IKIM - Institut Kefahaman Islam Malaysia
7.1.2 Definisi Lambang
Menurut Kamus Dewan Edisi keempat ( 2007: 876) Lambang ialah tanda
yang mewakili entiti linguistik seperti bunyi, fonem,suku kata, morfem dan kata
yang diterima dalam transkripsi fonetik atau sistem tulisan.
Lambang huruf ialah singkatan khusus berdasarkan kebiasaan yang
terdiri daripada satu huruf atau lebih tanpa titik di belakangnya, dan digunakan
untuk menandai sesuatu konsep. Contoh :
meter - meter - m
kilogram - kilogram - kg
second - saat - s
ampere - ampere - A
degree - darjah - K
candela - kandela - cd
radian - radian - rad
steradian - steradian - st
mole - mol - mol
hecto - hekto - h
centi - senti - c
mega - mega - M
giga - giga - G
Latihan 7.1 1. Penggunaan lambang – lambang istilah belum dikuasai
dengan sepenuhnya oleh pelajar atau masyarakat di
Malaysia. Beri pendapat anda?
Layari internet Sila layari internet untuk mendapatkan maklumat tambahan.
40

41. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Tamat. Semoga anda berjaya.
TAJUK 8 EJAAN DAN PERISTILAHAN BAHASA MELAYU
• SINOPSIS
• HASIL PEMBELAJARAN
Topik ini akan menerangkan tentang transliterasi dan transkripsi. Berdasarkan
transkripsi dan transliterasi istilah atau perkataan tersebut digunakan dalam bahasa
Melayu tanpa mengubah sebutan dan makna asal atau sumber perkataan tersebut.
Dalam bahasa Melayu banyak perkataan diperoleh dan dikenal pasti dalam bahasa
sumber yang lain. Bahasa – bahasa bereknaan seperti bahasa Arab, bahasa Yunani,
bahasa Sankrit dan bahasa – bahasa lain.
8.1 Ejaan Transliterasi Dalam Bahasa Melayu
41

42. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Kamus Dewan (2007:1712) menyata transliterasi ada penukaran huruf
9perkataan dsb)daripada abjad sesuatu tulisan (misalantulisan Arab kepada huruf yang
selaras bunyinya dsb dalam abjad system tulisan lain (spt Rumi). Ejaan Transliterasi
atau alih huruf boleh mengikut perakuan ISO untuk huruf Arab (Perakuan ISO-R233)
atau Perakuan ISO-R315 huruf Yunani. Contoh transliterasi Arab. Contoh :
Bismillahirrahmanirrahim
muslimin
mslimat
untaz
ustazah
haji
hajah
fikir
hadith
gaib
zakat
akad
lafaz
solat
iman
imam
talak
lian
sujud
kiam
8.2 Ejaan Transkripsi Dalam Bahasa Melayu
Transkripsi ialah penulisan sebutan yang menunjukkan sebutan dalam
bahasa yang bersangkutan.
Istilah asing yang diserapkan ke dalam bahasa Melayu tanpa
diterjemahkan, pada umumnya ditranskripsikan lebih dahulu. Misalnya:
bureau - biro
police - polis
ambulance - ambulans
Ejaan nama khas, yang dalam bahasa sumber ditulis dengan huruf Latin,
tidak diubah. Sekiranya nama khas itu ditulis dengan huruf lain, maka diambil
ejaannya yang dalam bahasa Inggeris dan kemudian disesuaikan dengan
bahasa Melayu. Misalnya:
42

43. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Baekelund
Cannizzaro
Aquadag
Dacron
Keops
Dmitri Ivanovic Mendeleev
Anton Chekhov
Mao Tze Tung
Latihan 8.1 1. Bezakan antara ejaan transliterasi dengan ejaan
transkripsi dalam Bahasa Melayu.
2. Dengan merujuk buku dan internet, senaraikan contoh
– contoh lain ejaan transkripsi yang berkaitan.
3. Merujuk buku atau bahan internet , senaraikan cotoh –
contoh ejaan transkripsi yang banyak digunakan oleh
media massa terutama media cetak di Malaysia.
Tamat. Semoga anda terus berjaya.
Rujukan Abdullah Hassan & Ainon Mohd. (1994). Tatabahasa
Dinamika. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Amat Juhari Moain (2010)Penggubalan Istilah Ilmiah
dalam Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Azman Wan Chik.1985. Mengajar Bahasa Malaysia Jilid
2: Latihan Guru Dan Bahan. Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa Dan Pustaka
Darwis Harahap (1994). Binaan Makna.
http://www.angelfire.com/id/ahmad
awang/meaning.html accessed on 5 July 2007.
Dewan Bahasa dan Pustaka (1992) Pedoman umum
Pembentukan Istilah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur.
43

44. BMM3111 SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
Puteri Roslina Abdul Wahid (2005) Peminjaman Kata
Bahasa Inggeris Dalam Peristilahan Undang – Undang.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Teuku Iskandar.2008. Kamus Dewan Edisi Keempat.
Kuala Lumpur : Dewan Bahasa Dan Pustaka.
44