1. 1- Bizitza lurrean
Duela 5.000 miloi urte sortu zen eguzki-sistema.
Lurra planetak hainbat ezaugarri zituen bertan,
bizia egon zedin. Hauexek dira ezaugarriak:
 Lurretik eguzkira zegoen distantziari esker,
tenperatura gozoak izateko behar dituen argia
eta beroa hartzen ditu. Tenperatura horiek
beharrezkoak dira bizitza egoteko.
 Ur likidoa egotea.
 Beharrezkoak diren elementu kimikoak egotea
hala nola, hidrogenoa, oxigenoa, karbonoa eta
nitrogenoa.
2- Zertan dira berdinak bizidunak?
Bizidun guztiek hiru funtzio betetzen dituzte:
nutrizioa, erlazioa eta ugalketa.
2.1- Konposizio unitate bat
Bioelementuak bizidunetan daude. Hauek organismo
guztiak eratzen dituen materia bizia osatzen dute.
Bioelementu garrantzitsuenak hauek dira:
- karbonoa
- hidrogenoa
- oxigenoa
- nitrogenoa

2. Molekula organiko garrantzitsuenak hauek dira:
- Azukreak: energia ematen digute.
- Gantzak: erreserbako substantziak dira.
- Proteinak: muskuluak, ilea etb. osatzen dituzte.
- Azido nukleikoak: ADN esaterako.
 Molekula ez organikoak:
Organismo guztiak urez eta gatz mineralez osatuta
daude.
Gizakiontzat ura oso garrantzitsua da.
 Karbonoa: funtsezko elementua bizidunetan:
Biomolekulak osatzerakoan beste elementu guztiak
( hidrogenoa, oxigenoa...) karbonoarekin elkartzen
dira.
2.2- Zelula
Molekula organikoek eta ez organikoak elkartu
egiten dira eta zelula sortzen dute.
Bizidun guztiak zelula batez edo gehiagoz eratuta
daude. Zelulak oso txikiak direnez, mikroskopioa
erabili behar dugu ikusi ahal izateko.
Zelula bizidunen funtsezko egitura unitatea da.
Zelulak bizirik daude: elikatu, ugaldu eta
ingurunearekin erlazionatzen dira.

3. Zelula bakar batez eratuta dauden bizidunei
zelulabakar deitzen zaie, adb. Bakterioak.
Zelula ugariz eratuta dauden bizidunei berriz
zelulanitzak deitzen zaie.
 Zelula baten egitura
Zelula batek organulu izeneko konpartimentuak
ditu.
Organuluak zitoplasma izeneko likido baten
barruan egoten dira. Zitoplasma hau berriz, zelula
babesten duen lamina fin batek inguratzen du ( mintz
zelularra). Zitoplasmaren barruan nukleoa dago.
Nukleoak material genetikoa du eta bizi funtzioak
kontrolatzen ditu.

4.  Zelula motak:
Zelula guztiak ez dira berdinak:
- Prokariotoak: material genetikoa ez da nukleoan
egoten, zitoplasman baizik. Adibidez, bakterioak.
- Eukariotoak: zelula hauetan nukleoa ondo
bereizita dago, besteetan ez bezala. Adibidez
animali eta landareetan.
Ehunak elkartu egiten dira organoak eratuz, adibidez,
bihotza.
Organoak elkartu egiten dira, horrela aparatuak
sortuz, adibidez, zirkulazio aparatua.
3- Bizidunen funtzioak
3.1- Nutrizio funtzioa: Nutrizioaren bidez,
mantentzeko substantziak eta energia hartzen dituzte.
Substantzia hauek ingurunetik hartzen dituzte.
Bi nutrizio mota bereizten dira:
 Nutrizio autotrofoa: Landareek egiten dute,
fotosintesi izeneko prozesu baten bidez.
Beharrezkoak diren materia organikoak
produzitzeko, sustraietatik ura eta gatz
mineralak xurgatzen dituzte eta hostoetatik
karbono dioxidoa hartzen dute.

5.  Nutrizio heterotrofoa: Animaliek egiten dute
nutrizio mota hau. Bizitzeko behar dituzten
materia organikoak beste bizidun batzuetatik
hartzen dituzte.
Elikagai motaren arabera hainbat talde
bereizten dira:
- Belarjaleak: landareak jaten dituzte, adibidez,
ardia.
- Haragijaleak: beste animali batzuen haragia jaten
dute, adibidez txoriak.
- Omniboroak: landareak eta animaliak jaten
dituzte, adibidez, hartza.

6. - Saprofitoak: deskonposatzen ari diren animali
gorpuak, landare hondakinak etb. jaten dituzte
adibidez, perretxikoak.
3.2-Ugalketa funtzioa: Ugalketa bi eratakoa izan
daiteke:
- sexugabeko ugalketa: indibiduo bakar baten zati
batetik edo gehiagotik haren antzekoak sortzen
dira.
- Sexuzko ugalketa: bi indibiduok hartzen dute
parte. Ugal aparatuak zelula har bat eta zelula
eme bat sortzen du. Hauek elkartzen direnean
zigoto izeneko zelula sortzen da. Zigotoa banatu
egiten da eta indibiduo berri bat sortzen da.
Ugalketa bibiparoa edo obiparoa izan daiteke:
- Bibiparoa: zigotoa amaren barnean geratzen
denean.
- Obiparoa: arrautzak erruten dituztenean.

7. 3.3-Erlazio funtzioa: Bizidunak jaio ondoren hazi eta
ingurunearekin eta beste bizidunekin erlazionatzen da.
Inguruneko informazioa jasotzeko sentimen organoak
dituzte eta informazioa hau prozesatzeko eta erantzun
bat emateko nerbio sistema dute.
Landareek ere erantzuten diete inguruneko estimuloei:
argia hartzeko hostoak alde batera edo bestera jar
dezakete, gauez itxi eta egunez ireki egiten dira etb.
4- Bi ingurune oso ezberdin: ura eta airea.
Gure planetan bizi diren bizidun gehienak lurrean
edo uretan bizi dira. Bizidun hauengan tenperaturak
eta dentsitateak eragin handia dute.
 Tenperatura: Bizidun guztiek barneko
tenperaturari eutsi beharra diote; tenperatura
hori gehiegi jaisten edo igotzen bada,
organismoa hil egin daiteke.
Gorputzeko tenperaturaren arabera, animaliak
bi motatakoak izan daitezke:
 Odol beroko animaliak: gorputzeko
tenperatura erregulartzeko mekanismoak
dituzte. Adibidez hegaztiak.
 Odol hotzeko animaliak: ez dute gorputzeko
tenperatura erregulartzen, beraz, gorputzeko
tenperatura aldatu egiten da eta

8. ingurunekoaren mende egoten da. Adibidez,
arrainak.
4.1- Aniztasuna lurrean
Izaki bizdunek ura lortu eta atmosferatik
oxigenoa hartu behar dute:
- Landareek: ura lortzeko sustraiak dituzte eta
estomen bidez hartzen dute arnasa.
- Animaliek: ura ez galtzeko estalki babesleak
dituzte eta estalki hauek ez dituztenak, ura dagoen
tokian bizi behar dira. Arnasa hartzeko arnas
aparatuak dituzte: intsektuek trakeetatik arnasten
dute eta anfibio, narrasti, hegazti eta ugaztunek
biriketatik.