2. 22
ΑρματολοίΑρματολοί
Ιστορικά το όνομα εμφανίζεται κατά τον 15ο αιώνα επί Βενετών, οι οποίοι μίσθωναν φρουρές απόΙστορικά το όνομα εμφανίζεται κατά τον 15ο αιώνα επί Βενετών, οι οποίοι μίσθωναν φρουρές από
Έλληνες ενόπλους στους οποίους και ανέθεταν την φύλαξη των κτήσεών τους στον ελλαδικόΈλληνες ενόπλους στους οποίους και ανέθεταν την φύλαξη των κτήσεών τους στον ελλαδικό
χώρο.χώρο.
Παρότι ενδέχεται η ιστορία των αρματολών να έχει ρίζες στους πριν από την οθωμανικήΠαρότι ενδέχεται η ιστορία των αρματολών να έχει ρίζες στους πριν από την οθωμανική
κατάκτηση χρόνους, στην πραγματικότητα ολόκληρη η στρατιωτική/αστυνομική οργάνωση τωνκατάκτηση χρόνους, στην πραγματικότητα ολόκληρη η στρατιωτική/αστυνομική οργάνωση των
αρματολών (που έμεινε γνωστή στην ελληνική ιστοριογραφία ωςαρματολών (που έμεινε γνωστή στην ελληνική ιστοριογραφία ως αρματολισμόςαρματολισμός) βασίστηκε στις) βασίστηκε στις
φεουδαρχικές δομές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτω από την οποία μονάδες απόφεουδαρχικές δομές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτω από την οποία μονάδες από
χριστιανούς ενόπλους εντάσσονταν στη στρατιωτική οργάνωση των επαρχιών και αναλάμβανανχριστιανούς ενόπλους εντάσσονταν στη στρατιωτική οργάνωση των επαρχιών και αναλάμβαναν
να εκτελούν τα αστυνομικά (ενίοτε και στρατιωτικά) καθήκοντά τους με αντάλλαγμα τη μισθοδοσίανα εκτελούν τα αστυνομικά (ενίοτε και στρατιωτικά) καθήκοντά τους με αντάλλαγμα τη μισθοδοσία
και τη συντήρησή τους από τους οικονομικούς πόρους της περιοχής. Με την κατάκτηση τουκαι τη συντήρησή τους από τους οικονομικούς πόρους της περιοχής. Με την κατάκτηση του
ελλαδικού χώρου από τους Τούρκους το σύστημα αυτό επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές. Οιελλαδικού χώρου από τους Τούρκους το σύστημα αυτό επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές. Οι
οθωμανικές αρχές (συνήθως σε επίπεδο επαρχίας, αλλά πολλές φορές και με έγκριση από τηνοθωμανικές αρχές (συνήθως σε επίπεδο επαρχίας, αλλά πολλές φορές και με έγκριση από την
κεντρική κυβέρνηση) ανέθεταν στους αρματολούς (ή καπετάνιους) την ασφάλεια και την ειρήνηκεντρική κυβέρνηση) ανέθεταν στους αρματολούς (ή καπετάνιους) την ασφάλεια και την ειρήνη
(ησυχία) στις ορεινές και δυσπρόσιτες ή και δυσυπότακτες περιοχές, όπου η αντίσταση στη ξενική(ησυχία) στις ορεινές και δυσπρόσιτες ή και δυσυπότακτες περιοχές, όπου η αντίσταση στη ξενική
εξουσία εκδηλωνόταν με πράξεις ληστείας ή αυθαιρεσίες τωνεξουσία εκδηλωνόταν με πράξεις ληστείας ή αυθαιρεσίες των κλεφτώνκλεφτών, πολλοί εκ των οποίων, πολλοί εκ των οποίων
μετατάσσονταν στις τάξεις των αρματολών έπειτα από συνθήκες με τους Τούρκους, καθώς αυτοίμετατάσσονταν στις τάξεις των αρματολών έπειτα από συνθήκες με τους Τούρκους, καθώς αυτοί
τους παρείχαν πολλά προνόμια.τους παρείχαν πολλά προνόμια.
3. 33
ΑρματολοίΑρματολοί
Έτσι η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Ακαρνανία και η Αιτωλία (ιδίωςΈτσι η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Ακαρνανία και η Αιτωλία (ιδίως
τα Άγραφα) απέβησαν οι κυριότερες έδρες των αρματολών. Αντίθετατα Άγραφα) απέβησαν οι κυριότερες έδρες των αρματολών. Αντίθετα
στην Πελοπόννησο δεν αναπτύχθηκε οστην Πελοπόννησο δεν αναπτύχθηκε ο αρματολισμόςαρματολισμός όπως έγινεόπως έγινε
στη Ρούμελη και στην Ήπειρο. Στη Πελοπόννησο οιστη Ρούμελη και στην Ήπειρο. Στη Πελοπόννησο οι κάποικάποι καικαι
οιοι μεϊντάνηδεςμεϊντάνηδες συμπεριφέρονταν όπως οι αρματολοί.συμπεριφέρονταν όπως οι αρματολοί.
Αν και δεν συστηματοποιήθηκε ο θεσμός αυτός (ο αρματολισμός), παράΑν και δεν συστηματοποιήθηκε ο θεσμός αυτός (ο αρματολισμός), παρά
ταύτα οι παραπάνω περιοχές, από τον Αξιό μέχρι τον Αμβρακικό και τονταύτα οι παραπάνω περιοχές, από τον Αξιό μέχρι τον Αμβρακικό και τον
Κορινθιακό κόλπο, διαιρέθηκαν σεΚορινθιακό κόλπο, διαιρέθηκαν σε αρματολίκιααρματολίκια, των οποίων οι, των οποίων οι καπετάνοικαπετάνοι,,
έχοντας συνήθως εξουσία διαδοχικά μεταβιβαζόμενηέχοντας συνήθως εξουσία διαδοχικά μεταβιβαζόμενη
κατ'κατ' αρρενογονίααρρενογονία (κληρονομική), καταρχήν υποτάσσονταν στον πασά της(κληρονομική), καταρχήν υποτάσσονταν στον πασά της
περιφέρειας και στη συνέχεια, ως μέρος της επαρχιακής ιεραρχίας,περιφέρειας και στη συνέχεια, ως μέρος της επαρχιακής ιεραρχίας,
στον δερβετζή πασά.στον δερβετζή πασά.
Κατά τον 18ο αιώνα τα γνωστά «αρματολίκια» στον ελλαδικό χώρο ήτανΚατά τον 18ο αιώνα τα γνωστά «αρματολίκια» στον ελλαδικό χώρο ήταν
δεκαεπτά, εκ των οποίων τα δέκα στη Θεσσαλία και την ανατολική Στερεάδεκαεπτά, εκ των οποίων τα δέκα στη Θεσσαλία και την ανατολική Στερεά
Ελλάδα, τέσσερα στην Ήπειρο, την Ακαρνανία και Αιτωλία, και τρία στηΕλλάδα, τέσσερα στην Ήπειρο, την Ακαρνανία και Αιτωλία, και τρία στη
Μακεδονία.Μακεδονία.
4. 44
ΑρματολοίΑρματολοί
Ο κάθε καπετάνος είχε ταΟ κάθε καπετάνος είχε τα παλικάριαπαλικάρια του. Εξ αυτών ο καλύτερος καιτου. Εξ αυτών ο καλύτερος και
ικανότερος, θεωρούμενος και ως υπαρχηγός και γραμματέας, ενίοτε καιικανότερος, θεωρούμενος και ως υπαρχηγός και γραμματέας, ενίοτε και
διάδοχος του καπετάνου, ονομαζότανδιάδοχος του καπετάνου, ονομαζόταν πρωτοπαλίκαροπρωτοπαλίκαρο..
Πολλοί από αυτούς έμειναν στο θρύλο για τις παροιμιώδεις αρετές τους:Πολλοί από αυτούς έμειναν στο θρύλο για τις παροιμιώδεις αρετές τους:
τηντην ευθυβολίαευθυβολία (με κύριο όπλο το καριοφίλι), την ταχύτητα στο τρέξιμο, την(με κύριο όπλο το καριοφίλι), την ταχύτητα στο τρέξιμο, την
επιδεξιότητα στο άλμα και στη ρίψη (ακόμα και δίσκου). Όχι κατώτερες ήτανεπιδεξιότητα στο άλμα και στη ρίψη (ακόμα και δίσκου). Όχι κατώτερες ήταν
οι επιδόσεις τους στη σωματική καρτερία (σε δίψα, πείνα, αλλά και σεοι επιδόσεις τους στη σωματική καρτερία (σε δίψα, πείνα, αλλά και σε
επώδυνα βασανιστήρια). Πολλές ήταν οι κακουχίες που καλούνταν ναεπώδυνα βασανιστήρια). Πολλές ήταν οι κακουχίες που καλούνταν να
υπερβούν όταν επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες, των οποίων καιυπερβούν όταν επρόκειτο να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες, των οποίων και
αυτών η ζωή ήταν το ίδιο σκληρή. Γενικά, είναι δύσκολο να βρεθούν τα όριααυτών η ζωή ήταν το ίδιο σκληρή. Γενικά, είναι δύσκολο να βρεθούν τα όρια
που χώριζαν τις συνθήκες ζωής των μεν από των δε.που χώριζαν τις συνθήκες ζωής των μεν από των δε.
Οι αρματολοί εκστράτευαν,Οι αρματολοί εκστράτευαν, έβγαιναν στη παγάναέβγαιναν στη παγάνα, συνήθως τη νύχτα, όταν, συνήθως τη νύχτα, όταν
οι κλέφτες έβγαιναν από τοοι κλέφτες έβγαιναν από το λημέριλημέρι (<(<ολημέριοολημέριο) τους. Σε περίπτωση) τους. Σε περίπτωση
προσβολής, ηπροσβολής, η κλεφτουριάκλεφτουριά αμυνόταν σθεναρά πίσω από πρόχειρο οχύρωμα,αμυνόταν σθεναρά πίσω από πρόχειρο οχύρωμα,
καλούμενοκαλούμενο μετερίζιμετερίζι. Η αιφνίδια και γενική έφοδος ονομαζόταν. Η αιφνίδια και γενική έφοδος ονομαζόταν γιουρούσιγιουρούσι καικαι
γινόταν με γυμνά ξίφη και αλαλαγμούς (πολεμικές κραυγές).γινόταν με γυμνά ξίφη και αλαλαγμούς (πολεμικές κραυγές).
5. 55
ΚλέφτεςΚλέφτες
Η κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς ώθησε κάποιους από τους πληθυσμούςΗ κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς ώθησε κάποιους από τους πληθυσμούς
των πεδινών περιοχών στο να αποσυρθούν σε άγονες ορεινές περιοχές, προσπαθώντας νατων πεδινών περιοχών στο να αποσυρθούν σε άγονες ορεινές περιοχές, προσπαθώντας να
γλυτώσουν από τις συνέπειες της γειτνίασης με τουρκικά στρατιωτικά ή διοικητικά κέντρα. Στιςγλυτώσουν από τις συνέπειες της γειτνίασης με τουρκικά στρατιωτικά ή διοικητικά κέντρα. Στις
καινούριες συνθήκες ζωής τους στο σκληρό αυτό περιβάλλον δημιουργήθηκε και η ψυχοσύνθεσηκαινούριες συνθήκες ζωής τους στο σκληρό αυτό περιβάλλον δημιουργήθηκε και η ψυχοσύνθεση
του αντάρτη, του ανυπότακτου, οποίος καταφεύγει στην αρπαγή, για την ηθική ικανοποίησή τουτου αντάρτη, του ανυπότακτου, οποίος καταφεύγει στην αρπαγή, για την ηθική ικανοποίησή του
αλλά και για λόγους επιβίωσης. Πράγματι, τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν για τη δράση τωναλλά και για λόγους επιβίωσης. Πράγματι, τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν για τη δράση των
κλεφτών τον 18ο αιώνα αναφέρονται μόνο σε πράξεις ληστείας και είναι γενικά παραδεκτό απόκλεφτών τον 18ο αιώνα αναφέρονται μόνο σε πράξεις ληστείας και είναι γενικά παραδεκτό από
τους ιστορικούς πως δεν είχαν συνείδηση ότι αγωνίζονται για την ελευθερία τουτους ιστορικούς πως δεν είχαν συνείδηση ότι αγωνίζονται για την ελευθερία του
συνόλου. Αντίθετα, η ένταση της ληστείας φαίνεται ότι αυξάνεται στον οθωμανικό κόσμο από τονσυνόλου. Αντίθετα, η ένταση της ληστείας φαίνεται ότι αυξάνεται στον οθωμανικό κόσμο από τον
17ο αιώνα κ.ε., κυρίως ως έμμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης της αυτοκρατορίας.17ο αιώνα κ.ε., κυρίως ως έμμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης της αυτοκρατορίας.
Επιπλέον παράγοντας που θα πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι η ληστεία ήταν συνηθισμένηΕπιπλέον παράγοντας που θα πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι η ληστεία ήταν συνηθισμένη
συμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα των ορεινών νομαδικών ή ημινομαδικών ποιμενικώνσυμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα των ορεινών νομαδικών ή ημινομαδικών ποιμενικών
φύλων και, σε ορισμένες περιοχές, όπως στον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας, ήταν ενδημικόφύλων και, σε ορισμένες περιοχές, όπως στον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας, ήταν ενδημικό
φαινόμενο από την αρχαιότητα. Πράγματι, σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες ήτανφαινόμενο από την αρχαιότητα. Πράγματι, σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες ήταν
μόνιμη πηγή αταξίας και ανησυχίας καθώς, οργανωμένοι σε ολιγο- ή πολυμελείς συμμορίες,μόνιμη πηγή αταξίας και ανησυχίας καθώς, οργανωμένοι σε ολιγο- ή πολυμελείς συμμορίες,
προκαλούσαν τον τρόμο στους χωρικούς και τους διαβάτες. Στήνοντας ενέδρες στους εμπόρουςπροκαλούσαν τον τρόμο στους χωρικούς και τους διαβάτες. Στήνοντας ενέδρες στους εμπόρους
και τους ταξιδιώτες στα διάφορα περάσματα, τους λήστευαν ή τους κρατούσαν ομήρους μέχρι νακαι τους ταξιδιώτες στα διάφορα περάσματα, τους λήστευαν ή τους κρατούσαν ομήρους μέχρι να
εισπράξουν λύτρα, χωρίς γενικά να τους ενδιαφέρει το θρήσκευμα των θυμάτων τους.εισπράξουν λύτρα, χωρίς γενικά να τους ενδιαφέρει το θρήσκευμα των θυμάτων τους.
6. 66
ΚλέφτεςΚλέφτες
Οι σύγχρονοι ιστορικοί απορρίπτουν την αντίληψη ότι οι κλέφτες έκλεβαν μόνο τουςΟι σύγχρονοι ιστορικοί απορρίπτουν την αντίληψη ότι οι κλέφτες έκλεβαν μόνο τους
Τούρκους και τους πλούσιους προσκυνημένους Έλληνες (πχ τους κοτζαμπάσηδες).Τούρκους και τους πλούσιους προσκυνημένους Έλληνες (πχ τους κοτζαμπάσηδες).
Υποστηρίζουν πως βασικός στόχος τους ήταν τα αδύνατα τμήματα του πληθυσμούΥποστηρίζουν πως βασικός στόχος τους ήταν τα αδύνατα τμήματα του πληθυσμού
και επιτίθεντο στους ισχυρούς, οθωμανούς και χριστιανούς, μόνο όταν αισθάνοντανκαι επιτίθεντο στους ισχυρούς, οθωμανούς και χριστιανούς, μόνο όταν αισθάνονταν
εξαιρετικά δυνατοί. Κάποιες φορές, ισχυρές ομάδες κλεφτών ζητούσαν λύτρα απόεξαιρετικά δυνατοί. Κάποιες φορές, ισχυρές ομάδες κλεφτών ζητούσαν λύτρα από
χωριά ή επέδραμαν σε πολιτείες όπως στο Καρπενήσι το 1764. Στις επιδρομές αυτές,χωριά ή επέδραμαν σε πολιτείες όπως στο Καρπενήσι το 1764. Στις επιδρομές αυτές,
κάποτε, οι χριστιανοί κλέφτες συνέπρατταν με αλβανόφωνους μουσουλμάνουςκάποτε, οι χριστιανοί κλέφτες συνέπρατταν με αλβανόφωνους μουσουλμάνους
(«Τουρκαλβανούς» ) ή Τούρκους κλέφτες. Οι κλέφτες εκείνης της εποχής, λοιπόν, δε(«Τουρκαλβανούς» ) ή Τούρκους κλέφτες. Οι κλέφτες εκείνης της εποχής, λοιπόν, δε
φαίνονται να είχαν εθνική συνείδηση, αν και έχει υποστηρικτές και η άποψη ότιφαίνονται να είχαν εθνική συνείδηση, αν και έχει υποστηρικτές και η άποψη ότι
εξεγέρσεις των κλεφτών πριν το 1821 είχαν εθνικά χαρακτηριστικά. Ο Ι. Φιλήμωνεξεγέρσεις των κλεφτών πριν το 1821 είχαν εθνικά χαρακτηριστικά. Ο Ι. Φιλήμων
επίσης αναφέρει ότι οι Τούρκοι ονόμαζαν "άπιστους κλέφτες" (επίσης αναφέρει ότι οι Τούρκοι ονόμαζαν "άπιστους κλέφτες" (χιρζίζ γκιαουρλάρχιρζίζ γκιαουρλάρ) τους) τους
Έλληνες επαναστάτες. Ληστρική δράση παρόμοια με αυτή των ελλήνων κλεφτώνΈλληνες επαναστάτες. Ληστρική δράση παρόμοια με αυτή των ελλήνων κλεφτών
σημειώθηκε και σε άλλες χώρες της τουρκοκρατούμενης βαλκανικής χερσονήσου, πχσημειώθηκε και σε άλλες χώρες της τουρκοκρατούμενης βαλκανικής χερσονήσου, πχ
από τους Χαϊντούκους (Haidouks) στο χώρο της σημερινής Σερβίας και Βουλγαρίας.από τους Χαϊντούκους (Haidouks) στο χώρο της σημερινής Σερβίας και Βουλγαρίας.
Τα σποραδικά στοιχεία για τη δράση των κλεφτών εκείνη την εποχή δείχνουν τιςΤα σποραδικά στοιχεία για τη δράση των κλεφτών εκείνη την εποχή δείχνουν τις
αρπαγές και τη σκληρότητά τους ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις, οι χωρικοίαρπαγές και τη σκληρότητά τους ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις, οι χωρικοί
αντιστέκονταν ένοπλοι στις επιθέσεις των κλεφτών, ακόμη και σε συνεργασία με τουςαντιστέκονταν ένοπλοι στις επιθέσεις των κλεφτών, ακόμη και σε συνεργασία με τους
Τούρκους, όπως έγινε κατά τον κατατρεγμό των κλεφτών το 1805 στηνΤούρκους, όπως έγινε κατά τον κατατρεγμό των κλεφτών το 1805 στην
Πελοπόννησο. Με τη δράση τους, οι κλέφτες ήταν μόνιμη πληγή της υπαίθρου και,Πελοπόννησο. Με τη δράση τους, οι κλέφτες ήταν μόνιμη πληγή της υπαίθρου και,
κατά τη νεότερη αντίληψη, είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό πως ήταν αγαπητοί στοκατά τη νεότερη αντίληψη, είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό πως ήταν αγαπητοί στο
χριστιανικό πληθυσμό και πως οι χωρικοί τους έβλεπαν σαν εκδικητές τους. Θαχριστιανικό πληθυσμό και πως οι χωρικοί τους έβλεπαν σαν εκδικητές τους. Θα
ασκούσαν όμως κάποια γοητεία στους φτωχούς και απόλεμους κατοίκους τηςασκούσαν όμως κάποια γοητεία στους φτωχούς και απόλεμους κατοίκους της
υπαίθρου, με τη σκληρότητα, την ικανότητα στα όπλα και το θάρρος τους.υπαίθρου, με τη σκληρότητα, την ικανότητα στα όπλα και το θάρρος τους.
7. 77
ΚλέφτεςΚλέφτες
Το οθωμανικό κράτος, αδυνατώντας να επιβάλει το ίδιο την τάξη, ιδιαίτεραΤο οθωμανικό κράτος, αδυνατώντας να επιβάλει το ίδιο την τάξη, ιδιαίτερα
στις ορεινές επαρχίες του, χρησιμοποίησε ένοπλες ομάδες πρώην κλεφτώνστις ορεινές επαρχίες του, χρησιμοποίησε ένοπλες ομάδες πρώην κλεφτών
ή άλλων οπλαρχηγών, προκειμένου να περιορίσει τη δράση των κλεφτών.ή άλλων οπλαρχηγών, προκειμένου να περιορίσει τη δράση των κλεφτών.
Οι ένοπλες αυτές ομάδες ονομάζονταν αρματολοί.Οι ένοπλες αυτές ομάδες ονομάζονταν αρματολοί.
Από τον 18ο αιώνα οι κλέφτες άρχισαν να δείχνουν πως είναι ικανοί ναΑπό τον 18ο αιώνα οι κλέφτες άρχισαν να δείχνουν πως είναι ικανοί να
δημιουργήσουν προβλήματα στην οθωμανική κυριαρχία, με αποτέλεσμα ναδημιουργήσουν προβλήματα στην οθωμανική κυριαρχία, με αποτέλεσμα να
γίνονται υπολογίσιμοι και από τις ξένες δυνάμεις που απέβλεπαν σεγίνονται υπολογίσιμοι και από τις ξένες δυνάμεις που απέβλεπαν σε
εξέγερση των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων αλλά και από τουςεξέγερση των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων αλλά και από τους
Έλληνες που απέβλεπαν στην αποτίναξη της τουρκικής κυριαρχίας. ΟιΈλληνες που απέβλεπαν στην αποτίναξη της τουρκικής κυριαρχίας. Οι
τελευταίοι είδαν στους κλέφτες τους ηρωικούς εκδικητές του Ελληνισμού καιτελευταίοι είδαν στους κλέφτες τους ηρωικούς εκδικητές του Ελληνισμού και
έδωσαν ρομαντικό πνεύμα στη λέξη κλέφτης, με πρώτο παράδειγμα τοέδωσαν ρομαντικό πνεύμα στη λέξη κλέφτης, με πρώτο παράδειγμα το
συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας η οποία δημοσιεύτηκε το 1806 στηνσυγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας η οποία δημοσιεύτηκε το 1806 στην
Ιταλία. Αυτός αποκαλεί τους κλέφτες ανθρώπους, οι οποίοι, μη υποφέρονταςΙταλία. Αυτός αποκαλεί τους κλέφτες ανθρώπους, οι οποίοι, μη υποφέροντας
τη φοβερή τυραννία των Οθωμανών, φεύγουν στα δάση για να διαφυλάξουντη φοβερή τυραννία των Οθωμανών, φεύγουν στα δάση για να διαφυλάξουν
την ελευθερία τους και δεν ενοχλούν καθόλου τους χωρικούς.την ελευθερία τους και δεν ενοχλούν καθόλου τους χωρικούς.
