пппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппппп

1. КобеноваГулжан Манатовна
Алматы облысы Көксу ауданы Айнабұлақ станциясы
« №12 орта мектеп» комуналдық мемлекеттік мекемесінің
11 -сынып жетекшісі
Сабақтың түрі: Ашық тәрбие сағаты
Пәні: Тәрбие сабақ
Сыныбы: 11 « А »сынып
Сабақтың тақырыбы: Ас атасы нан.
Мақсаты: 1. Асты қадірлеп, қастерлеуге үйрету.
2. Нанның дастарханға қалай келетіндігін айтып, оған көптеген адамдар еңбек еткендігін
түсіндіру. 3. Оқушыларды дәстүрді сақтауға, нанды қастерлеуге ас ішу тәртібін есте
сақтауға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Нақыл сөздер, ас түрлері
Сабақтың барысы:
Мұғалім: Құрметті ұстаздар, оқушылар! Бүгін біздер «Ас – адамның арқауы» атты тәрбие
сағатын өткізгелі отырмыз.
І. Қызығушылықты ояту.
Ас дастарханға қалай келеді?
Оқушылардың пікірін тыңдау
ІІ. Мағынаны тану
Нан туралы ақыл – кеңестер.
Дүкенге барғанда нанның сапасын қолыңызбен анықтамаңыз. Бұл тазалыққа да,
мәдениеттілікке де жатпайды.
 Нанды сатып алған кезде таза дорбаға салыңыз.
«Дүниедегі көп байлықтың ең негізгісі – нан»
«Ас жүрген жер – береке»
«Дастархан дәмі – киелі»
І бөлім «Дастархан басында сақталатын ырым – тыйымдар»
1. Нанды бір қолмен сындыруға болмайды.
2. Тамақты жатып ішуге болмайды. Дені сау адам дұрыс отырып тамақтанады. Ал отыра
алмайтын адам жатып ішеді. Сондықтан мүгедек адамның қылығын жасама. Дұрыс
отырмаймын деп денсаулығыңды бұзып алма.
3.Ас үстінен аттама
Астан үлкен емессің
4. Әкесі отырғанда баласына бас тартылмайды.
5.Дастарханға бірінші нанды әкеліп қояды
6.Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоюға болмайды
7.Ас ішіп болған соң «тойдым» деуге болмайды, «қанағат» деу керек.
8.Ертеңгі асты тастама
Кешкі асқа қарама.
Балаға ми жеуге болмайды.

2. Ми жемейді жас бала,
Миды ұсын басқаға,
Былжыр болып өсеміз,
Ынжық болу масқара.
9.Қонаққа сынық ыдыспен ас беруге болмайды. Себебі сынық ыдыспен ас беру – қонақты
сыйламандық. Және сынық ыдыспен ас ішу – жаман ырым. Бүл жүзің сынып, көңілің
жарым болсын дегенді білдіреді.
10.Дастарханнан аттауға болмайды.
11.Өле жегенше,
Ағайынмен бөле же.
12.Ас ішу кезінде ізет, сыйласым, инабаттылық рәсімдері сақталу керек.
ІІ. «Дастархан басындағы дәстүрлер»
1. Халық қуанышты да, қайғыны да дастархан басында бөліскен. Өсиет айту, бата беру,
достасу бәрі де дастархан басында шешілген. Сондықтан да халық дастарханды
«Құтыхананың берекесі» деп қасиет тұтады.
2. Сонымен бірге дастархан күнделікті отбасының тамақтануына, үйге келген адамға дәм
таттыруға, той – тамашаға, ас – су беруге жайылады.
3. Ас ішу кезінде сылпылдатпай, тәртіппен тамақтану, қасықты оң қолда ұстау, түзу
отыру, тазалық сақтау рәсімдері орындалады.
4. Қолға су құю оң жақтан солға қарай орындалады.
5. Той дастархан, той үлгі
Бай дастархан жайылды.
Атап –атап ас қойдық
Атаға деп бас қойдық.
6.Су құйдым да құманмен
Қолына мен әкемнің
Содан кейін оған мен
Орамалды әпердім.
7.Дастарханнан дәм татқандар татуласу, келісу сияқты рәсімдерді орындайды.
8.Күнделікті отбасының тамақтануында ас қою, ас ұсыну, ас алу, ас қайыру, асқа бата
беру рәсімдері орындалады.
9.Дастархан жанындағы адамдар жасына қарай отырады.
10.Тамақтанып болғаннан кейін дастархан басындағы ең үлкен әрі құрметті адам асқа бата
береді.
Жамбас қойдық құдаға
Жал мен жая сыбаға
Қалақтай төс жездеге
Қазы қарта өзгеге.
Уыз, қаймақ тағы бар
Уылдырық табылар
Табан , сазан, майшабақ
Табақ тарттық қайталап.
11. «Таспен атқанды аспен ат» деп халық бекер айтпаған. Себебі, дастархан дәмі- киелі.
Оны татып, келісімін бұзса, астық киесі ұрады дейді.
12.Күнделікті отбасының тамақтануына жайылған дастархан басындағы асты ең алдымен
ата – анаға, үлкенге ұсынады.
13.Тамақ ішер алдында, тамақтанып болған соң қолға су құйылады. Құйылаты су жылы
болуы керек.
14.Қазіргі тойларда дастархан жаю мәдениет дәстүр. Онда астың барлық түрлері болады.
Әсіресе, жеміс пен көкөніс дастарханның сәні.
Балаларға – тортымыз,
Барлық жұртқа құртымыз

3. Балмен піскен қауыршақ
Балдай тәтті бауырсақ.
Қауын –қарбыз, көкөніс
Қанша жидек, көп жеміс.
Қане, тойда тойыңдар.
Кәдеден соң ойын бар .
Нан туралы тақпақтар
1. Нанда өмірдің иісі мен дәмі бар
Нанда адамның еңбегі мен ары бар.
Нан өмірдің ана сүті арқауы
Нансыз жерде қай өмірдің сәні бар.
2. Бір кезде болып нанға зар,
Қадірін білген адамдар.
Әулие тұтып нанды ұстап,
«Нан ұрсын» деп қарғанар
Нан ардақты адал ас
Кәрі – жас одан атталмас.
3. Нанға үлкен жүрекпен қараңдар
Нанды өмір деп санаңдар
Нан болмаса
Қызығың, бақытың
Құр әуре, далбаса.
4. Нандай жоқ қой асыл дәм
Жеп үйренген жасыңнан
Дастарқаннан нан кетсе
Береке кетер асыңнан
Ей, балалар, балалар
Болмаңдар сірә нанға зар
Өмірдің алтын арқауы
Бар қасиет нанда бар.
Жұмбақтар:
5.Алға жайып тұз дәмін
Келтіреді үй сәнін
Ол халқымның ақ жаны
Жақсы дәстүр маржаны
Кең пейілде арайлы
Осы жерден тарайды. Бұл не? (дастархан)
Беттескен қос табақ
Ортасында бас табақ
Көзбен шоққа ораса,
Дәм піседі тамаша. Бұл не? (тары)
Мақал-мәтелдер:
1. Қырман басы – береке
Көп жүрген жер – мереке.
2.Егін ексең – тыңға.
Шықтым дей бер шыңға.
Қоныс көркі – там.
Дастархан көркі – нан.
Нан – тамақтың атасы.
Ынтымақ – көптің батасы.
Тістем наның қадірін

4. Тарыққанда білерсің.
VІ бөлім. «Ас ішу тәртібі»
1. Тарта жесең, тай қалар,
Қоя жесең, қой қалар,
Қоймай жесең не қалар.
Сондықтан тамақты шектен тыс көп ішуге болмайды.
2. Асты асықпай, әбден шайнап жұту керек.
3.Тамақ ішіп отырып,кітап оқуға, теледидар көруге болмайды.
4.Әр түрлі тамақта адам денесіне қажетті дәрумендер болады. Сондықтан тамақты
талғаммен ішу керек.
5.Әсіресе қазақтың ұлттық тағамдары адамға өте пайдалы,
6.Ұлттық тағамдарымызға: бауырсақ, қазы – қарта, жал – жая, қымыз – шұбат, құрт тағы
басқалар жатады.
V бөлім. «Үй тарсырма»
Үйден дайындап келген ас мәзірімен таныстыру.
VІ. Бата беру
Ас болған жерде бата беріледі. Ендеше батаға кезек береміз.
Амандық берсін басыңа
Қадір келсін қасыңа
Бар екем деп тасыма
Жоқ екем деп жасыма
Еңбек етсең ерінбей
Дәулет келер қасыңа.
Әумин!
Ой қорыту:
Бүгін сендер ұлттық дәстүр жайында айтып, ырым – тыйымдарды білдіңдер. Осының бәрі
өздігінен орындалмайды, үстелге өздігінен келмейді. Ол үшін көп еңбектену керек.
«Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» , – демекші еңбек етулерің керек.
Сендердің еңбек еткендерің – ата-ананың айтқанын тыңдау, орындау, сабақты жақсы оқу.
№2
Тақырыбы:«1001 мақал, 101 жұмбақ»
Мақсаты:балалардың танымдық қабілетін арттыру мақсатында мақал-
мәтел және жұмбақтарментаныстыру. Оқушылардың ақыл-ойын,тіл
байлығын,сөздікқорындамыту. Білімдерін жетілдіре
отырып,қызығушылыққабілетін арттыру,білімділікке,тапқырлыққа
тәрбиелеу.
Өту барысы:
1.Таныстыру
2.Мақалшылар сайысы
3.Жұмбақшылар сайысы
4.Қорытынды
Кіріспе
-Балалар, бүгінгі «1001 мақал, 101 жұмбақ» сайысы жарыс түрінде өтеді.
Ол үшін «Мақалшылар» және «Жұмбақшылар» болыпекі топқа бөлінеміз.

5. Топтар өздерін таныстырады.
1-тур. Мақалшылар бір-біріне мақал айтады, іліп әкете алмаған оқушы
ойыннан шығады.
2-тур. Оқушылар бір-біріне жұмбақжасырады,жұмбақтыңшешуін көп
шешкен бала жеңімпаз болады.
3-тур. Екі жеңімпаз мақал айтады, екіншісі жалғастырады,жұмбақшының
жасырғанжұмбағынқарсыласы шешуі тиіс.
Мақалшыларжарысы. Тіл ширату,ойыншылар кез-келген тақырыпта
бірін-бірі қайталамай мақал айтулары тиіс.
1. Ақылды адам айтқызбай білер,
Ақсұңқар қаққызбайілер
2.Адал еңбек аздырмас,
Арамдық бойды жаздырмас
3.Адам қатесіз болмас,
Көл бақасыз болмас
4.Қатты жерде қақ тұрар,
Қайратты ерге бақ тұрар
5.Сөзің қысқа болсын,
Қолыңұзынболсын
6.Жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқа,
Жаманмен жолдас болсаң,қаларсыңұятқа
Жұмбақшыларсайысы.
1.Жеген асы желкесінен шығады.
(Сүргі)
2.Бір аяқты,
Жалғыз басты.
Бастан ұрсаңжүреді,
Жүргенсайын кіреді.
(Шеге)
3.Арқасындаазығы бар, бауырындақазығы бар.
(Үстел)
1. Он, он бесі жиылды, бір белдікке буылды.
(Сыпырғыш)
2. Оқу – білім бағдары,
Заманының бағбаны.
(Ұстаз)
4. Қорытынды.
Екі жеңімпаз мақал айтады, екіншісі жалғастырады,жұмбақшының
жасырғанжұмбағынқарсыласы шешуі тиіс.

6. Мақал:
1. Арқанды ат ... (қазығынаоралар)
2. Жылы- жылы сөйлесең, ... (жылан інінен шығар)
3. атпаз көргенат таныр,
4. Ұстаз көрген ... (хат таныр)
5. Ұстазы талантты болса,
Шәкірті ... (талапты болар)
Жұмбақ:
1. Бір атым бар,
Құлынболыптумаған,
Құнанболып өспеген. (Велосипед)
2. Жылға десем, ақпайды,
Жылан десем шақпайды. (Арқан)
2. Сұлықжатыр ақ дала,
Сирек жортқан аң ғана.
Көтеріп бір аяғын,
Қаздарым тұр аулада. (Қыс)
3. Білімнің дәнін тереді,
Балаға тәлім береді. (Ұстаз)
5. Күнысып,
Су жылынып,
Егін басы тұр иіп.
Жеміс тердік бақшадан,
Жеңімізді түріп. (Жаз)
Жеңімпаз оқушыға мақтау қағаз беріледі.
Ақынмын деп мен қалай мақтанамын,
Халқымның өз айтқанын қайталады.
Күпікиген қазақтың қара өлеңін,
Шекпен жауып өзіне қайтарамын, - дегендей, халқымыздыңсөз
маржандарынбүгінгідей жиындардақайталап, зердемізге тоқыпүлгі
алайық. «Құнды сөз құнарлы ойдантуады», дана халқымыздыңсөз
өнерлері өмірлеріңізге шамшырақ болсын!
Тақырыбы:«Сыйынар ем Ана деген тәңірге» (8 наурыз!)
Мақсаты:Ана жайлы тамаша сөздер, өлеңдер, әндер арқылы ардагер, ұстаз-аналар мен
аруларды мерекемен құттықтау, оқушыларды мейірімділікке, ұстамдылыққа тәрбиелеу,
ұстазға ата-анаға деген құрмет сыйын арттыру, ана еңбегін қадірлей білуге үйрету.
Көрнекілігі: аналар жайлы нақыл сөздер,мақал-мәтелдер.
Барысы:
Кіріспе:
Жүргізуші: Кеш жарық, қымбатты ұстаз-аналар, арулар! Көңілдеріңізге көктем
шуағындай сезім мен нұр құйып,тағы да 8-наурыз халықаралық әйелдер күні
келді.Осынау көркем мерекенің қай кезде де орны бөлек.Олай болатыны,аналарға деген

7. ыстық сезім,алғыс пен құрмет ешқашан сөнбек емес.Олар-өмірдің гүлі,көңілдің жыры,әр
отбасының алтын діңгегі.Мынау тынымсыз тіршілік пен кең дүниенің өзі тек аналармен
ажарлы. Бүгінгі арайлап атқан нұрлы таңмен бірге әрбір сәби жүрегі өзің деп соқса,бүгінгі
мерекелік кешіміз де аналарға арналады.
Біз ғана емес,қадір тұтқан бабалар.
Аналардан туған небір даналар.
Ана деген тіршіліктің тірегі,
Армысыздар,қасиетті аналар!
Құрметті аналар,біздің мектептің ұстаздары,қыздары!8-наурыз халықаралық әйелдер күні
мерекесі құтты болсын!Сіздерге әрқашан сыр бермес денсаулық,өмірдің шапғатын
тілейміз! Бұл күні өздеріңізге бағытталған тілектер періштенің құлағына
шалынсын...Әрдайым мейірім шуағын шашып жүре беріңіздер.
Сіздерден өскен балалар
Батырлар мен даналар.
Құттықтаймыз мейраммен,
Құрметті абзал аналар. – дей келе құттықтау сөз кезегі мектеп директоры
Б.Серғазықызына беріледі.
Әйел-Ана, Әйел-Өмір, Әйел-тіршілік өзегі. Өмір бесігінде іңгә тербетіп, адамзат баласына
ұрпақ сыйлар ұлы құдірет иесінің есімі әрқашанда қастерлі, сөзі-өсиет, тұғыры биік.
Алтын құрсағынан адамзаттың алабы жаратылған асыл ананың жүрегі үлкен, жүзі
мейірімді, қолы қайырымды. Көңіл шуағына мейірім төгілген аяулы жанның өмірден алар
несібе жемісі-алтын босағасы мен сүйкімді перзенті болар. «Анаңды Меккеге үш рет
арқалап апарсаң да қарызыңнан құтыла алмайсың» деген ұлы ғұламалардың сөзі бар.
Шынымен солай. Адамзат жүріп өткен небір ауыр жол, алмағайып заманнан ұрпағын
аман-есен бүгінгі күнге жеткізген әйел-ана құдіретін жырмен өрнектеп, әнмен әлпештеп,
сөзбен айтып тауысу мүмкін емес. Ана-болашақтың демеушісі,ұлттың
жебеушісі,сәбилердің бақыты.
Көңілің Алатаудың ақ қарындай,
Мейрімің күннің шуақ шақтарындай.
Қалайша аяулы ана тына алармын,
Ән болып сағыныштан ақтарылмай,-деп абзал аналарымыз бен қырмызы қыздарымыздың
құрметінеТөлегенов Ақылбектің орындауындағы «Анашым» атты әнін қабыл алыңыздар.
Мың бұралып билеген
Аруды кім сүймеген .
Күміс көмей аруларға
Кімдер басын имеген-дей отырып келесі кезекті Серік Құралайдың орындауындағы
«Шаттық» биіне береміз.
Жанұяның жылуын суытпай, тал бесікті тербей отырып, тебірене толғар бесік жыры ,аңыз
ертегілері мен жақұт жырлары арқылы ұрпағының бойына адамдық қасиеттерді дарытып
отырған аналардың құдіретті сезімдеріне арналған әсем әнді қабыл алыңыздар.Гімің
Қуанбектің орындауындағы «Апатайым, анашым» әнін қабыл алыңыздар.
Аналар адамды бесігімен баулиды... Өмірдің іргетасы солардың қолымен қаланады.
«Жәннәт-аналардың аяғының астында» деп, ислам діні әйелдерді ерекше құрметтейді.
Егер де бір үйде қыз бала дүниеге келсе, береке, молшылық, бейбітшілік болады, ата-
анасына қуаныш әкеледі деп жорыған екен.
Теңіздей тербетіліп көл бетінде,
Бишілер билеп кетті тербетіле.

8. Аққудай қалықтаған теңіздегі,
Бишілер өнерлерін көрсетуде,- алдарыңызда Нұрболат Каусар,Байбақыт Салиманның
орындауындағы «Аққу биі»
«Отбасы-шағын мемлекет» деген сөз бар. Ынтымағы келіскен, түтіні түзу ұшқан әрбір
шаңырақ мемлекеттің құт берекесі. Әйел-ана отбасы жылуын сақтаушы, қоғамның ертеңі
болашақ балаларды тәрбиелеуші. «Анасы бар адамдар ешқашан қартаймайды» дегендей,
бақытты бүлдіршіндеріңіздің әсем әнін қабыл алыңыздар.
Ән: «Ұстазым », орындайтын:Гімің Қуанбек
Тіршілікке нәр берген ана сүті қандай құдіретті. Әлемдегі жақсылық көзі, адамдық қасиет,
ақ тілек мейірбандықтың бәрі ана деген сөзбен астасып жатыр.
Аяулысың, ауылымның асылдары,
Жайнасын көңілдердің жасыл бағы.
Сендер үшін ән менен күй, өлең мен би,
Сендер үшін мереке шашулары,- дегендей, алдарыңызда 11-сынып оқушыларының
орындауындағы «Қара жорға» биі. Қабыл алыңыздар!
Десек те уақытпен жарыспайды,
Қиялға қиялменен қарыштайды.
Шәкірттер шын жүректен тебіреніп,
Жырларын аналарға бағыштайды. Олай болса шәкірттеріңіздің аналар жайлы өлең
шумақтарын тыңдайық. (11-сынып оқушыларының жыр шашуы)
Осы айтылғандардың бәрі шындық, бәрі шын, аналар ажалдан күштірек, жапанға бір
тоқтамсыз данышпандарды, ақындарды, ерлерді тауып беретін аналар. Барлық
жақсылықты себетін де аналар. Ендеше сол аналар алдында бас иелік!
Ана –барлық қиындықты жеңетін сарқылмайтын күш,тіршіліктің қайнар бұлағы.қазақ
әйелінің дастарханы тоқ,қонағы ырза,дүниесі түгел.Олар үшін бірінші орында отбасының
берекесі тұрады.Бөбегін бесікке бөлеп,әлдилеп аялаған ана бақыт құшағында емес пе?!
Бір өзіңнен бастап өмір жолдарын,
Жүрегіңе,жүрегімді жалғадым.
Өзің мына сыйға берген өмірде
Ақ сүтіңді ақтап өту-арманым.
Барша ана,құтты болсын мерекеңіз
Әрқашанда ана сізбен берекеміз.
Ақтасақ ақ сүтіңді,асыл анам.
Сонда біз кісілікке теңесеміз.
Құрметті қонақтар ,біздің «Ана-тіршілік тірегі» атты мерекелік кешімізді көңіл қойып
тамашалағандарыңызға көп-көп рахмет.
Демеңіз біз өнерді аяп қалды,
Мезгіл де біраз жерге таяп қалды.
Қош болып тұрыңыздар көріскенше,
Осымен концертіміз аяқталды.
Сау-саламатта болыңыздар!