ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις

Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ΕΛΠ 10 : ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ .
ΤΟΜΟΣ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
ΕΝΟΤΗΤΑ 1.1 :Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται μια επισκόπηση της
εξέλιξης της έννοιας του πολιτισμού και της συγγενούς
έννοιας της κουλτούρας με έμφαση στις
• Ιδεολογικές
• Κοινωνικές
• και πολιτικές
συνθἠκες , στο πλαίσιο των οποίων οι δύο έννοιες ,
του «πολιτισμού» και της «κουλτούρας»
διαμορφώθηκαν , σημασιοδοτήθηκαν,
αξιοποιήθηκαν.
Συγκεκριμένα :
➢Διακρίνονται οι διαφορετικές χρήσεις και
σημασίες που έχουν αποκτήσει στις
δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες οι έννοιες του
πολιτισμού και της κουλτούρας από τη στιγμή της
διαμόρφωσής τους , στα μέσα του 18ου
αι ως
σήμερα.

www.onlearn.gr
➢Σκιαγραφούνται οι ιδιαίτερες κοινωνικές
συνθήκες , πολιτισμικές αντιλήψεις ή
προκαταλήψεις που συνδέονται με κάθε
διαφορετική σημασία και χρήση των δύο αυτών
εννοιών , καθώς και οι συνέπειες που έχει η
χρήση τους.
Στην πρώτη υποενότητα επισημαίνεται η
πολυσημία των όρων «πολιτισμός» και
«κουλτούρα» και η δυσκολία ορισμού τους.
Διερευνώνται τα θεωρητικά σχήματα που έχουν
προταθεί για τον ορισμό τους.
Η δεύτερη υποενότητα μελετά την πορεία
εμφάνισης και διαμόρφωσης των δύο όρων από
τα μέσα του 18ου
αι ως τα μέσα του 20ου
Η τρίτη υποενότητα επικεντρώνεται στις
σημασίες που απέκτησαν οι δύο όροι κατά τις
τελευταίες δεκαετίες της μεταπολεμικής
περιόδου.

www.onlearn.gr
1.1.1 Το πρόβλημα του ορισμού του
πολιτισμού και της κουλτούρας.
Και οι δύο αυτοί όροι βρίσκονται στο επίκεντρο της
σύγχρονης σκέψης , αντανακλώντας μέσα από τις
διαφορετικές σημασίες που τους έχουν κατά καιρούς
αποδοθεί και τις διαφορετικές χρήσεις στις οποίες
έχουν αξιοποιηθεί , πολλές από τις πιο καίριες ιδέες ,
συνθήκες , εμπειρίες και συγκρούσεις που
προσδιόρισαν τη φυσιογνωμία και την εξέλιξη της
σύγχρονης εποχής.
Σαν έννοιες σήμερα θεωρούνται σήμερα συνώνυμες. Η
πρώτη χρήση τους ανάγεται στα τέλη του 18ου
αι στη
Δυτική Ευρώπη και καθιερώνονται τον 19ο αι , στους
νεότερους χρόνους, την εποχή που ονομάζουμε
«νεωτερικότητα».
Η στενή τους σχέση με τα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα
και τις χαρακτηριστικές αντιλήψεις της εποχής
αποδεικνύεται από το γεγονός πως και οι δύο λέξεις
απέκτησαν πολλές και διαφορετικές σημασίες, έτσι
ώστε οι απορίες , οι παρεξηγήσεις και οι διαφωνίες για
τον ορισμό τους να είναι συχνές και διαδεδομένες όσο
και η χρήση τους.

www.onlearn.gr
Κάθε επιστήμη , κάθε διαφορετική θεωρητική σχολή και
ερευνητική παράδοση προτείνει ή προϋποθέτει έναν
διαφορετικό ορισμό τους , προσθέτοντας έτσι τις δικές
της διαφωνίες και διαμάχες στην ήδη διάχυτη
πολυσημία των όρων αυτών. Ενδεικτικά αξίζει να
αναφερθεί ότι το 1952 οι εθνολόγοι Alfred Kroeber και
Kluckhohn κατέγραψαν 164 διαφορετικούς ορισμούς
της κουλτούρας , ενώ κάθε παρόμοια απογραφή που
επιχειρήθηκε έκτοτε, δείχνει ότι ο αριθμός αυτός
συνέχισε να αυξάνει.
Αυτή η εννοιολογική σύγχυση παίρνει στη χώρα μας
μιαν ακόμα εντονότερη μορφή , καθώς οι έννοιες του
πολιτισμού και της κουλτούρας είναι δάνειες.
Ο Μ. Πλωρίτης προτείνει να αντικαταστήσουμε την
ξενική λέξη «κουλτούρα» με την ελληνική λέξη
«Παιδεία». Προτάσεις έχουν γίνει να αποδοθεί η ξένη
λέξη ως «πνευματική καλλιέργεια», «πνευματικός
πολιτισμός», «πολιτιστικό σύστημα», «πολιτιστικό
μόρφωμα» κλπ. Δεν είναι τυχαία η τάση των
μεταφραστών να την αποδίδουν ως «πολιτισμό».
Μερικά παραδείγματα χρήσης του όρου:

www.onlearn.gr
1. Ο Π. Κανελλόπουλος, συγγραφέας της Ιστορίας του
Ευρωπαϊκού Πολιτισμού , ήταν άνθρωπος με
μεγάλη (πλατιά) κουλτούρα. = Παιδεία,
καλλιέργεια σε σχέση με γνώσεις στη λογοτεχνία,
τους κλασικούς συγγραφείς, τις καλές τέχνες,
δηλαδή « υψηλή κουλτούρα ».
2. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε τις επιχορηγήσεις για
τους διάφορους τομείς του πολιτισμού ( ή της
κουλτούρας). = Καλές τέχνες πχ ζωγραφική,
γλυπτική, μουσική.
3. Η μαζική κουλτούρα είναι το όπιο του λαού. Οι
χρηματοδότες της μαζικής κουλτούρας μοιάζουν με
τους εμπόρους ναρκωτικών.
4. Ο Χ είναι απολίτιστος άνθρωπος. (πολιτισμός =
κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς).Ο απολίτιστος
είναι ο άξεστος, ο αγενής τραχύς ενώ ο
πολιτισμένος είναι ο ευπρεπής ο αβρός.
5. Πολλοί ανησυχούν για τη δυνατότητα της
επιβίωσης του ελληνικού πολιτισμού (ή
κουλτούρας) στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής

www.onlearn.gr
ενοποίησης. = Σύνολο στοιχείων από την
καθημερινή ζωή ενός λαού πχ γλώσσα, θρησκεία,
τα έθιμα και τις παραδόσεις που συγκροτούν στην
ταυτότητα του λαού.
6. Ο χριστιανισμός αποτελεί μια κεντρική διάσταση
του ευρωπαϊκού πολιτισμού. = Το σύνολο των
χαρακτηριστικών που μοιράζεται ο πληθυσμός όχι
μόνο ενός έθνους αλλά μιας ευρύτερης περιοχής,
οποία περιλαμβάνει μια ποικιλία εθνών.(
Ευρώπη).
7. Η φεουδαρχία είναι ο θεμελιακός οικονομικός
και πολιτικός θεσμός του μεσαιωνικού (ή
βυζαντινού) πολιτισμού. = Ένα σύνολο
χαρακτηριστικών που διακρίνει μια συγκεκριμένη
ιστορική περίοδο μιας κοινωνίας ή μιας ευρύτερης
περιοχής.
8. «Τα άγρια έθνη του πλανήτη είναι ο κοινός
εχθρός των πολιτισμένων κοινωνιών». Ο Γίββων
αντιπαραθέτει τις άγριες προς τις πολιτισμένες
κοινωνίες, που θυμίζει την αρχαιοελληνική

www.onlearn.gr
διάκριση μεταξύ βαρβάρων κ Ελλήνων, ο
πολιτισμός είναι μια εξελικτική πορεία που μας
επιτρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στις λιγότερο
και στις περισσότερες πολιτισμένες κοινωνίες.
9. Το 1989 το Smithson Institute της Ουάσιγκτον
οργανώνει την έκθεση «Η Χρυσή Ορδή»,
αφιερωμένη στον πολιτισμό των Μογγόλων. = Η
σπουδαιότητα και το ενδιαφέρον που έχει ο
ιδιαίτερος τρόπος ζωής ενός άλλου, μακρινά
γεωγραφικού λαού.(Μογγόλοι = φοβεροί νομάδες
που εξαιτίας της δράσης τους στον Μεσαίωνα
επονομάστηκαν «μάστιγες του πολιτισμού»). Αυτή
η έννοια εδραιώνεται με την έννοια της
«παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς».
10. Ο Παρθενώνας είναι ένα από τα σπουδαιότερα
μνημεία της παγκόσμιας πολιτισμικής
κληρονομιάς. = Παγκόσμια πολιτισμική
παρακαταθήκη, στην οποία κάθε λαός και
πολιτισμός έχει συνεισφέρει τα διαχρονικής και
οικουμενικής αξίας επιτεύγματα και
τεχνουργήματά του.

www.onlearn.gr
11. «Ό,τι ενισχύει την ανάπτυξη του πολιτισμού,
υποκύπτει παράλληλα τον πόλεμο». = Ο Freud,
έχοντας νωπές μνήμες από τον Α’ Παγκόσμιο
Πόλεμο, θεωρεί τον πολιτισμό ως ένα ιδεώδες
ηθικής τελείωσης του ανθρώπινου γένους, δεν
υπάρχει θέση για μίσος, βία και την καταστροφή
που επιφέρει ο πόλεμος.
12. «Ο πολιτισμός είναι το αναπόφευκτο
πεπρωμένο της κουλτούρας».= O Spengler,
πιστεύοντας ότι ο πόλεμος αυτός (Α’ Παγκόσμιος
Πόλεμος) υπήρξε το νομοτελειακό αποτέλεσμα του
πολιτισμού, προτείνει μια ασυμφιλίωτη αντίθεση
και αντιπαλότητα ανάμεσα στην κουλτούρα και
τον πολιτισμό , εξισώνοντας τον τελευταίο με την
ανόητη και άσκοπη ενασχόληση με την τεχνολογία,
την υλική συσσώρευση και την οικονομική
ανάπτυξη.
1 . 1 . 2 Ιστορική εμφάνιση και εξέλιξη των
εννοιών πολιτισμός και κουλτούρα
Δυσκολίες που συναντούμε στην διερεύνηση της
διαδικασίας κατά την οποία διαμορφώθηκαν οι

www.onlearn.gr
ποικίλες σημασίες και χρήσης των εννοιών κουλτούρα
και πολιτισμός :
1.Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει
ταυτόχρονα την παραγωγή νέων σημασιών , τη
διατήρηση παλιότερων και την αναβίωση
απαρχαιωμένων ή παραμελημένων.
2.Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται με
διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικές χώρες
3.Οι δύο αυτές έννοιες συναντώνται με την ίδια
σημασία σε διαφορετικές όμως χρήσεις ,
υπηρετώντας διαφορετικούς σκοπούς.
Η έννοια πολιτισμός από την Αναγέννηση έως
τον Διαφωτισμό
Το ρήμα Εκπολιτίζω και τη μετοχή πολιτισμένος τα
συναντάμε ήδη από τον 16ο
αιώνα(Αγγλία –Γαλλία) μαζί
με τα παράγωγα (ευπρέπεια, κοσμιότητα, ευγένεια
τρόπων). Αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται από τα μέλη
της αυλικής αριστοκρατίας έτσι ώστε να ορίσουν τη
διαφορετικότητά τους, δηλ. να περιγράψουν τους
δικούς τους κοινωνικούς τρόπους, με σκοπό να
προβάλουν την ανωτερότητα του δικούς τους

www.onlearn.gr
χαρακτηριστικού προτύπου συμπεριφοράς έναντι όλων
των υπολοίπων, όπως των κοινωνικά κατώτερα ανθρώπων,
τόσο εκείνων που ζουν εκτός των τειχών της αυλικής
κοινωνίας όσο και εκείνων εκτός των ορίων του
γνωστού κόσμου, των άγριων βάρβαρων λαών που
συνάντησαν, κατέκτησαν και υποδούλωσαν (Νέος
Κόσμος)
Ο πιο εύστοχος και μοναχικός αντίλογος όλων των
παραπάνω (πρώιμη διακήρυξη της εκπολιτιστικής
αποστολής των Ευρωπαίων) είναι η αντίδραση του
Michel de Montaigne, ο οποίος στα 1580 έγραψε «πως
τίποτα βάρβαρο και άγριο δεν υπάρχει σ’ αυτούς τους
λαούς, εκτός του ότι ο καθένας ονομάζει βαρβαρότητα
ό,τι είναι έξω από τις συνήθειες του» και αντιπαραθέτει
σε αυτόν τον υπερφίαλο ευρωπαϊκό εθνοκεντρισμό τη
θεμελιακή αρχή του πολιτισμικού σχετικισμού.
Εθνοκεντρισμός είναι η τάση να εκτιμώνται τα έθιμα, η
τέχνη και οι θεσμοί μιας κοινωνίας, με άλλα λόγια η
κουλτούρα της, ως ανώτερη όλων των άλλων, οι οποίες
αντίστοιχα κρίνονται και αξιολογούνται επί τη βάσει
των όρων, των αξιών και των ορισμών της θεωρούμενης
ως «ανώτερης». Είναι μια συμπεριφορά που στοχεύει
στην παραδοχή, απόλυτη πίστη και εξύψωση αξιών,
ηθικών αρχών, ηθών, εθίμων και παραδόσεων της δικής
τους ομάδας, με παράλληλη αμφισβήτηση, επιφύλαξη
και εχθρότητα για τις άλλες ομάδες και τα μέλη τους

www.onlearn.gr
(εξέλιξη αυτού ο Εθνικισμός που οδηγεί στον Σοβινισμό
και τον Ρατσισμό
Αντίθετα ο πολιτισμικός σχετικισμός έγκειται στην
αποφυγή του εθνοκεντρισμού.
Έγκειται στην αρχή σύμφωνα με την οποία κάθε
κουλτούρα θα πρέπει να εξετάζεται ως ένας
αυτοδύναμος κόσμος, με δικούς του ιδιαίτερους όρους,
αξίες και ορισμούς, στη βάση των οποίων γίνεται
κατανοητή η δράση και η συμπεριφορά των ανθρώπων.
Ενθαρρύνει την εκτίμηση και την κατανόηση της
πολιτισμικής ποικιλίας, κατά τον Michel de Montaigne .
Οι απόψεις του Montaigne δεν βρήκαν ευήκοο κοινό
στην εποχή του. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 17ου
αιώνα ,
όπως σημειώνει ο Lucien Fevre (1998, σ. 165) οι Γάλλοι
συγγραφείς ταξινομούν τους λαούς με βάση μια γενική
αλλά σαφή ιεραρχία , στη βάση της οποίας είναι οι
άγριοι, μετά, στη μέση οι βάρβαροι και στην κορυφή οι
πολιτισμένοι.
Αρχές 18ου
αι αυτή η απλοϊκή ιεραρχία αρχίζει να
κλονίζεται, με τις αφηγήσεις των Ευρωπαίων
περιηγητών για την Εγγύς Ανατολή , την Ινδία, την
Αμερική , την Ασία , εμπεδώνοντας σταδιακά την
επίγνωση της σχετικότητας αλλά και της ατέλειας των
ευρωπαϊκών ηθών.

www.onlearn.gr
Λίγα χρόνια αργότερα, ο Rousseau προτείνει επιστροφή
στη λαϊκή κληρονομιά, στις λαϊκές γιορτές που
συνδέουν την παράδοση με τη φύση.
Την ίδια χρονιά μια ανάλογη εκτίμηση εκφράζεται από
τον Mirabeau ο οποίος απέρριπτε τον πολιτισμό
χαρακτηρίζοντάς τον «κίβδηλο». Η κριτική που ασκεί
στην κυρίαρχη τάξη αξιών της εποχής του , τον οδηγεί
στον σχηματισμό ενός νέου ουσιαστικού , του
«πολιτισμού». Ο όρος διαδίδεται ευρέως και
συμπυκνώνει όλη την ιδιαιτερότητα της πολιτικής και
πνευματικής συγκυρίας.
Κεντρικό φαινόμενο της πνευματικής αυτής συγκυρίας
είναι ο Διαφωτισμός με κύριο χαρακτηριστικό , την
αμφισβήτηση της απολυταρχίας και των πολιτισμικών
της αξιών και ιεραρχιών και την διαμόρφωση ενός
εναλλακτικού, μεταρρυθμιστικού πολιτικοπολιτισμικού
οράματος. Tα έργα του Μοντεσκιέ και του Βολταίρου
καθιέρωσαν ένα νέο τρόπο μελέτης της ανθρώπινης
κοινωνίας , βασισμένο στη σύγκριση , στην κατανόηση
της εξέλιξής της και στη σύνθεση όλων των
διαφορετικών πλευρών και εκφάνσεών της –των
πολιτικών και κοινωνικών θεσμών , της θρησκείας , των
ιδεών, των ηθών, των τεχνών , κλπ .
Η πεποίθηση των συγγραφέων της Εγκυκλοπαίδειας ότι
ο Ορθός Λόγος είναι οικουμενικός, έμφυτος σε κάθε
άνθρωπο , κάθε εποχής ή κοινωνίας , θεμελίωνε την

www.onlearn.gr
πίστη τους στην προοδευτική πορεία της ανθρώπινης
κοινωνίας , στην εγγενή δυνατότητά της για
τελειοποίηση.
Οι Διαφωτιστές πρόβαλλαν τον πολιτισμό ως μια
οικουμενικής κλίμακας ιστορική διαδικασία
διαμόρφωσης και τελειοποίησης των κοινωνικών ηθών
και θεσμών , η οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί , ενώ
η πρόοδός της απαιτεί την ανάπτυξη και διάδοση της
γνώσης και της επιστήμης.
Η έννοια κουλτούρα από τον Κικέρωνα έως τον
Herder
Την ίδια εποχή εμφανίζεται στη Γερμανία ο όρος
Κουλτούρα που έχει την πιο περιορισμένη σημασία της
«πνευματικής και καλλιτεχνικής παιδείας ή
δημιουργίας»
Η λέξη κουλτούρα προέρχεται από το λατινικό colere
που σήμαινε την καλλιέργεια της γης
Τον 1ο
π.Χ. αιώνα ο Κικέρων τη χρησιμοποιεί
μεταφορικά ως «καλλιέργεια ψυχής»
Στην ύστερη Αναγέννηση ο Bacon και ο Moore
(ουμανιστές) εγκαινιάζουν τη μεταφορική χρήση
«καλλιέργεια του νου».

www.onlearn.gr
Με την παραπάνω έννοια η κουλτούρα στα μέσα του
18ου
αιώνα καθιερώνεται ως αυτοδύναμο ουσιαστικό
στην Αγγλία και Γαλλία.
Δίπλα στην αριστοκρατία που τα μέλη της όφειλαν την
καταγωγή τους στην κοινωνική θέση (status) και αξία
μια νέα κοινωνική ελίτ αναδύεται. Η ελίτ στηρίζει την
κοινωνική θέση και αξία στην πνευματική της υπεροχή,
δηλαδή στην κατοχή της κουλτούρας.
Στη Γερμανία οι διανοούμενοι ήταν παραγκωνισμένοι
σε σχέση με την πολιτική δραστηριότητα γι’ αυτό
καταφεύγουν στο χώρο του πνεύματος-της λογοτεχνίας,
της τέχνης, της φιλοσοφίας, της επιστήμης. Στο πλαίσιο
αυτής της ιδιάζουσας κατάστασης , η έννοια την οποία
επιλέγουν να εκφράσει το δικό τους πολιτισμικό
ιδεώδες είναι η λέξη Κουλτούρα την οποία
αντιδιαστέλλουν προς τον πολιτισμό, ως αντιπαράθεση
ανάμεσα στην αληθινή αρετή, στην ηθικότητα, στη
μόρφωση, στον εσωτερικό πλούτο του ατόμου από τη
μια και τη ρηχή , εξωτερική ευγένεια και ευπρέπεια από
την άλλη .
Η αντιπαράθεση κουλτούρας /πολιτισμού θα αποκτήσει
για τους αστούς ολοένα κι εντονότερα τον χαρακτήρα
της αντιπαράθεσης μεταξύ της αυτόχθονης , γερμανικής
γλώσσας, τέχνης και παράδοσης και των ξενόφερτων
ηθών και τεχνών που λατρεύουν και μαϊμουδίζουν οι
Γερμανοί αριστοκράτες.

www.onlearn.gr
Ο Herder τονίζει τη σπουδαιότητα και την ομορφιά της
γερμανικής λαϊκής παράδοσης , της κέλτικης και της
μεσαιωνικής γοτθικής τέχνης , που είχαν στιγματιστεί
ως πρωτόγονες , βάναυσες, χοντροκομμένες σε
σὐγκριση με τη λεπτότητα και την ευγένεια της γαλλικής
τέχνης.
Ορισμός κουλτούρας από τον Herder : κουλτούρα είναι
η ξεχωριστή πολιτισμική ιδιοσυγκρασία ή ταυτότητα
ενός λαού. O Ηerder :
1.Απορρίπτει κατηγορηματικά τον οικουμενισμό που
διαπνέει την αντίληψη για τον άνθρωπο, τον
πολιτισμό και την ιστορία .
2. Αντίθετα στρέφει το ενδιαφέρον του στην ποικιλία
της ανθρώπινης φύσης, όπως αυτή εκδηλώνεται
στην ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία που έχει κάθε
ξεχωριστή φυλή η οποία ενσαρκώνεται στα
ιδιόμορφα ήθη και έθιμά της.
3.Απορρίπτοντας τον πολιτισμό ως ενιαία γραμμική
πορεία τελειοποίησης της ανθρωπότητας στην
οποία προπορεύεται η Ευρώπη, θεωρεί την
κουλτούρα ως την ξεχωριστή πολιτισμική
ιδιοσυγκρασία ή ταυτότητα ενός λαού , θεωρώντας
ότι ως έννοια υπάρχει μόνο στον πληθυντικό.
4.Σύμφωνα με τον Herder η πολιτισμική ταυτότητα
κάθε λαού, οφείλεται στην επίδραση του τόπου,
δηλαδή των γεωγραφικών και κλιματολογικών

www.onlearn.gr
συνθηκών και των ιδιαίτερων ηθών και
παραδόσεων. Άρα οι διαφορές ανάμεσα στις
ποικίλες κουλτούρες είναι απόλυτες και
αγεφύρωτες.
5.Μια άλλη κουλτούρα , όπως και μια άλλη ιστορική
εποχή αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερη ασύγκριτη
μοναδικότητα που δεν πρέπει να παραβλεφθεί και
να ισοπεδωθεί από τα γενικευμένα ιστορικά
σχήματα των Διαφωτιστών που έβλεπαν τις άλλες
κουλτούρες και τις άλλες εποχές , ως απλά στάδια
της κοινής επίπονης πορείας μιας ενιαίας
ανθρωπότητας να φτάσει και να κατακτήσει την
ίδια κορυφή.
H έμφαση στην ενότητα τόπου και κουλτούρας οδήγησε
τον Herder να ορίσει το έθνος ως την αδιάρρηκτη
ενότητα μιας ιδιαίτερης περιοχής και μιας εξίσου
ιδιαίτερης κουλτούρας , θεωρώντας το εθνικό κράτος
ως έναν φυσικό πολιτικό θεσμό, ως τη θεμελιακή και
μόνη νόμιμη αρχή οργάνωσης της ανθρώπινης
κοινωνίας.
Ο αντίκτυπος των απόψεων του Herder
Οι αντιλήψεις του Herder είχαν ισχυρό αντίκτυπο στις
αισθητικές, πολιτικές και επιστημονικές εξελίξεις της
εποχής. Οι ιδέες του υιοθετήθηκαν από την κίνηση

www.onlearn.gr
γερμανών συγγραφέων που ονομάστηκε «Θύελλα και
Ορμή» (συμμετείχε και ο Γκαίτε) και αποτέλεσαν την
έμπνευση για τη δημιουργία του καλλιτεχνικού και
αισθητικού κινήματος του ρομαντισμού.
1.Ρομαντισμός: διαδόθηκε στις περισσότερες
ευρωπαϊκές χώρες ενθαρρύνοντας την
επανεκτίμηση της λαϊκής ποίησης και παράδοσης
και την αξιοποίησή τους από μια
αυτοαποκαλούμενη εθνική λογοτεχνία και τέχνη. Ο
ρομαντισμός αν και αρχικά είχε έντονο πατριωτικό
χαρακτήρα , διαδόθηκε στις περισσότερες χώρες
ενθαρρύνοντας την επανεκτίμηση της λαϊκής
ποίησης και παράδοσης καθώς και την αξιοποίησή
τους από μια συνειδητά πλέον αυτοαποκαλούμενη
εθνική λογοτεχνία και τέχνη. Εδώ έγκειται και η
εκλεκτική συγγένεια του ρομαντισμού με τις ιδέες
του Herder , τον εθνικισμό .
2.Εθνικισμός : η απόλυτη μέχρι φανατισμού πίστη
στα ιδεώδη του έθνους και της επικράτησής του
3.Εθνοτικό δόγμα : κάθε έθνος, κάθε πολιτισμική
διακριτή κοινότητα, δικαιούται να αποτελεί και μια
εξίσου διακριτή και αυτόνομη πολιτική οντότητα
(διακριτός: αυτός που μπορεί να θεωρηθεί ή είναι
διαφορετικός από άλλων εξαιτίας των ιδιαίτερων
γνωρισμάτων του). Θεμελιακή ιδέα για την

www.onlearn.gr
ανάπτυξη Ευρωπαϊκών Εθνικών Κρατών τον 19ο
αιώνα και τη δημιουργία Εθνικοαπελευθερωτικών
και Αποσχιστικών κινημάτων στο 2ο μισό του 20ου
αιώνα.
4. Εθνικά Κράτη => Δημιουργία Εθνικών Κρατών => Η
πολιτική εξουσία νομιμοποίησε τον εαυτό της ως
εγγυητή της πολιτισμικής ταυτότητας => Διάδοση
«πρότυπου εθνικής κουλτούρας» μέσω της
εκπαίδευσης, της καλλιέργειας της εθνικής
συνείδησης (εθνικά σύμβολα, πολιτισμική
παράδοση, ίδρυση μνημείων, μουσείων κλπ) =>
Υπεράσπιση συνόρων που ορίζονται πλέον ως
πολιτισμικά.
5. Έτσι η κουλτούρα εδαφοποιήθηκε,
πολιτικοποιήθηκε , μετατράπηκε από παιδεία σε
επικράτεια, από μόρφωση σε οροθέτηση, από
χώρο δημιουργίας και έκφρασης σε χώρο
κυριαρχίας και αποκλεισμού του Άλλου, εκείνου
δηλαδή που βρίσκεται εντός ή εκτός του εθνικού
εδάφους και διαθέτει άλλη κουλτούρα, άλλη
πολιτισμική ταυτότητα
6. Εθνολογικός Ορισμός της Κουλτούρας από τον E.B.
Tylor) : η λέξη κουλτούρα ή η λέξη πολιτισμός, εάν
εκληφθούν στην ευρεία εθνογραφική τους έννοια,
είναι αυτό το σύνθετο σύνολο που περιλαμβάνει τις
γνώσεις, τις δοξασίες, την τέχνη, την ηθική, τους

www.onlearn.gr
νόμους, τα έθιμα και κάθε άλλη ικανότητα ή
συνήθεια που αποκτά ο άνθρωπος ως μέλος της
κοινωνίας
7. Οι αντιλήψεις του Herder για την κουλτούρα
επηρέασαν τις Κοινωνικές Επιστήμες όπως η
Εθνολογία ή η Κοινωνική Ανθρωπολογία .
Βασίστηκαν, χρησιμοποίησαν, επηρεάστηκαν από
την αντίληψη περί κουλτούρας του Herder επίσης,
η Ιστορία, οι Ιδεολογίες όπως ο Εθνικισμός, ο
Ρατσισμός, το Καλλιτεχνικό Κίνημα, ο Ρομαντισμός.
Ο φυλετισμός ή ρατσισμός στιγμάτισε όλη τη
μεταγενέστερη ευρωπαϊκή σκέψη.
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΩΣ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ
ΕΞΕΛΙΚΤΙΣΜΟΣ: η ιδέα μιας μονόδρομης πορείας της
ανθρωπότητας από την αγριότητα προς τον πολιτισμό .
Είναι κυρίαρχο επιστημονικό δόγμα της εποχής του 19ου
αιώνα.
Αυτή η συνείδηση της «πολιτισμικής ανωτερότητας»
γίνεται τον σύνθημα των ευρωπαίων αποικιοκρατών
και ταυτόχρονα το επιχείρημα για να νομιμοποιήσουν
την κυριαρχία τους επί των «απολίτιστων» και
«καθυστερημένων» υποτελών τους
Ο εξελικτισμός μοιραία γίνεται η «λαϊκή θρησκεία της
αποικιοκρατίας.

www.onlearn.gr
Μετά το έναυσμα που έδωσε ο Herder , ο Carl von Linne
κατατάσσει τις ανθρώπινες φυλές σε μια ιεραρχική
κλίμακα στην κορυφή της οποίας τοποθετεί τον «λευκό,
ευγενικό, νομοταγή ευρωπαίο»
Ο εθνικιστικός πυρετός του 19ου
αιώνα συνέβαλλε
καταλυτικά στην καθιέρωση της ιδέας περί φυλής.
Ο ρατσισμός είτε ως ιδεολογία είτε ως συμπεριφορά
βασίζει τη νομιμοποίησή του και αντλεί ένα μεγάλο
μέρος της ρητορικής του από το οπλοστάσιο του
εξελικτισμού.
Ευρωπαϊκός Εθνοκεντρισμός : Η ανθρωπότητα
οργανώνεται σε μια φυσική, σταθερή και αναλλοίωτη
ιεραρχία αγρίων, βαρβάρων και πολιτισμένων. Ο
εκπολιτισμός, ακόμη και δια της βίας, δικαιολογείται
Διαφωτιστικός Εξελικτισμός : Ο πολιτισμός είναι μια
αέναη διαδικασία εξέλιξης. Η εξέλιξη έχει ολοκληρωθεί
στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών κρατών. Η αποικιοκρατία
είναι συνώνυμη με τον εκπολιτισμό.
Εθνικιστικός Ναρκισσισμός : η έννοια της Εθνικής
ιδιαιτερότητας οδηγεί στην
• Εθνική ανωτερότητα
• Φυλετική ανωτερότητα

www.onlearn.gr
Κουλτούρα VS Πολιτισμός ( ή η κριτική της
νεωτερότητας)
Δύο Γερμανοί διανοούμενοι , εξόριστοι στην Αμερική, ο
Theodor Adorno και ο Max Horkheimer άσκησαν κριτική
στη σκέψη του Διαφωτισμού και στο όραμά του της
ανθρώπινης προόδου ως όραμα του αυξανόμενου
εξορθολογισμού της ανθρωπινης κοινωνίας και της
εντεινόμενης καθυπόταξης της φύσης στους σκοπούς
της. Η κριτική αυτή παρουσιάζει εμφανή συγγένεα με
τη ρομαντική πίστη στην ενότητα φύσης και ανθρώπου.
Καθώς και τη ρομαντική εχθρότητα προς το εγκώμιο του
Διαφωτισμού για τον ορθό λόγο και την πρόοδο. Από
την άλλη πλευρά όμως έχει επισημανθεί μια εξίσου
εκλεκτική συγγένεια μεταξύ ρομαντισμού και
εθνικοσοσιαλισμού.
Αιτία:
Η Έμφαση του ρομαντισμού στη φύση, στην
αυθεντικότητα, και την κοινότητα τροφοδότησε τόσο
υπερσυντηρητικές ιδεολογικές, όπως ο εθνικισμός και ο
ναζισμός όσο και την αντιπολίτευσή τους όπως όλα
σχεδόν τα ριζοσπαστικά , δημοκρατικά και ουτοπικά
κινήματα των τελευταίων δύο αιώνων .
Ο ρομαντισμός καταδίκασε την εκβιομηχάνιση,
τονίζοντας τις καταστροφικές της συνέπειες στη φύση,
στον άνθρωπο στην κοινότητα.

www.onlearn.gr
Ο SCHILLER, πρωτοπόρος στη διαμόρφωση της
ρομαντικής κριτικής της εκβιομηχάνισης, σκύβει πάνω
«στη πληγή του μοντέρνου ανθρώπου» την οποία
«άνοιξε ο ίδιος ο πολιτισμός» και τονίζει ότι: στο ρήγμα
που ανοίχθηκε ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση,
στη διάνοια και τη διαίσθηση, της κοινωνικής διαίρεσης
της εργασίας, της ανόητης επαναληπτικότητας και της
υπερεξειδίκευσης της βιομηχανικής εργασίας. Του
εκμηχανισμού της συλλογής ζωής και της υποτίμησης
του ανθρώπου σε φορέα απλών δεξιοτήτων και
επιδόσεων. Η μόνη δυνατότητα επούλωσης αυτής της
πληγής και γεφυρώματος του χάσματος είναι η τέχνη, η
αισθητική αγωγή
ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ : οι θεσμικές, τεχνολογικές,
επιστημονικές και οικονομικές καινοτομίες που
διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία του σύγχρονου κόσμου
Πρώτη ουσιαστικά κριτική της βιομηχανικής κοινωνίας
από την πλευρά των συνεπειών της στον άνθρωπο, την
ατομικότητα και δημιουργικότητα ο ρομαντισμός
ενέπνευσε όλη την αμφισβήτηση και πολεμική της
νεωτερικότητας.
Η Ριζοσπαστική παράδοση: ευαγγελίζεται τη
υπέρβαση της νεωτερικότητας προς μια δημοκρατική
και ανθρωποκεντρική κατεύθυνση (Μαρξ, ουτοπιστές
του 19ου
αιώνα Lukacs, Marcuse) .

www.onlearn.gr
Η Συντηρητική παράδοση: διαπνέεται από έντονο
πολιτισμικό πεσιμισμό και ελεγειακή εξύμνηση της
απολεσμένης ανθρώπινης αυθεντικότητας.
Και οι δύο παραπάνω δίνουν προνομιακό ρόλο στην
τέχνη και καλλιέργεια, επομένως η αισθητική αγωγή και
η καλλιέργεια αποτελούν τη μόνη θεραπεία για την
παθολογία της βιομηχανικής εποχής . Άρα
αντιπαράθεση της κουλτούρας ως πνευματικής και
αισθητικής καλλιέργειας προς τον πολιτισμό ως
τεχνικοβιομηχανική πρόοδο.
Η έννοια ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ στον 18ο
αιώνα ,αποτέλεσε
καταφύγιο Γερμανών αστών και διανοούμενων μπροστά
στον κοινωνικό παραγκωνισμό και σημαία τους στη
σύγκρουση με την αριστοκρατία.
Η έννοια ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ στα μέσα του 19ου αιώνα
καταλήγει να θεωρείται ως αντίδοτο για τις κοινωνικές
συγκρούσεις και ανταγωνισμούς που γέννησε η
βιομηχανική κοινωνία, δηλαδή είναι το μη πολιτικό
πεδίο με το οποίο θα σφυρηλατηθεί η συναίνεση και η
αρμονία που θα εγγυηθεί την κοινωνική ειρήνη και τάξη
Η έννοια ΥΨΗΛΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ – κατά τον Arnold: Είναι
το σύνολο όλων των καλλιτεχνικών και πνευματικών
επιτευγμάτων.

www.onlearn.gr
Η έννοια ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ : σημαίνει την
αντιαισθητική και βάναυση, υποπροϊόν και διακριτικό
γνώρισμα του πολιτισμού της βιομηχανικής κοινωνίας.
Tον 19ο
αιώνα καθιερώθηκε η διάζευξη και η
αντιδιαστολή της κουλτούρας και του πολιτισμού,
διατυπωμένη ως αντιπαράθεση μεταξύ πνευματικού
και τεχνικού ή υλικού πολιτισμού (όπως τη διατύπωσαν
ο Adorno και ο Horkheimer) .
Ο Alfred Weber αναδιατύπωσε τη παραπάνω διάζευξη
ως μια διάκριση ανάμεσα στην κουλτούρα (αξίες,
γλώσσα, έθιμα, παράδοση κλπ) και τον πολιτισμό
(υλικά, τεχνικά και επιστημονικά στοιχεία που είναι
μεταδόσιμα και διασώσιμα μεταξύ πολλών,
διαφορετικών κοινοτήτων). Κάνει τη διάκριση ανάμεσα
στο πνευματικό και μοναδικό και στο υλικό και κοινό.
1 . 1 . 3 Πολιτισμός – Κουλτούρα κατά τον
ύστερο 20ο
αιώνα
1.Ανάμεσα στα 1950 – 1960, με το τέλος του
αποικιοκρατικού συστήματος (ειρηνικά ή συνήθως
βίαια), επέρχεται το τέλος της παγκόσμιας
ηγεμονίας της Ευρώπης. Κάτι που έχει ως
αποτέλεσμα νέα εθνικά κράτη να δημιουργούνται,
προχωρώντας σε μια ποικιλία τρόπων στην
οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότησή τους,

www.onlearn.gr
καταρρίπτοντας εμπράκτως τον μύθο περί
μονόδρομης εξέλιξης του πολιτισμού.
2.Συνέπεια: Η υιοθέτηση της εθνικορομαντικής
αντίληψης περί κουλτούρας στις νεοσύστατες
χώρες και η ανάδειξη των δικών τους πολιτισμικών
παραδόσεων και ταυτοτήτων, αμφισβητώντας
ευθέως τον ευρωπαϊκό εθνοκεντρισμό . Αυτό είχε
ως αποτέλεσμα την διεθνή επικράτηση της έννοιας
«παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά» όπου κάθε
πολιτισμική παράδοση αναγνωρίζεται ότι έχει τη
δική της ξεχωριστή θέση και πολύτιμη συμβολή.
3.Το ολοένα αυξανόμενο μέγεθος των πολιτισμικών
ανταλλαγών και αλληλεπιδράσεων λόγω ΜΜΕ
κατέστησαν την Ευρώπη πολυπολιτισμική και
πολυφυλετική, άρα η εθνικορομαντική αντίληψη
με την κουλτούρα κατέστει κι αυτή ανεφάρμοστη
και απαρχαιωμένη.
4.Όμως η πορεία αυτή οδήγησε απροσδόκητα στην
αναβίωση της εθνικορομαντικής αντίληψης για την
κουλτούρα.
5.Ο συνολικός τρόπος ζωής (Ορισμός κουλτούρας
από Raymond Williams) περιλαμβάνει την
παράδοση και την καινοτομία, την επίσημη «υψηλή
τέχνη» αλλά και τη δημοφιλή μαζική κουλτούρα, το
συλλογικό ήθος ή έθιμο αλλά και την προσωπική,
ιδιόμορφη έκφραση και δημιουργία («Κάθε

www.onlearn.gr
άνθρωπος μπορεί να φτιάξει το δικό του
κατάλογο», όπως λέει ο T. S. Eliot).
6. Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό η διάζευξη
μεταξύ κουλτούρας και πολιτισμού αποδείχθηκε
πλέον περιττή. Οι αξίες, τα ήθη, η τέχνη, οι ιδέες, οι
πεποιθήσεις μιας κοινωνίας δεν είναι δυνατόν να
μελετηθούν και κατανοηθούν ξεχωριστά από τις
γνώσεις, τις τεχνικές και την τεχνολογία της
Έτσι ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ορίζεται :
1.Ως πρότυπο συμπεριφοράς (ευπρέπεια, κοσμιότητα)
2.Ως διαδικασία προοδευτικής τελειοποίησης των
κοινωνικών ηθών και θεσμών
3.Ως επιστημονικοτεχνολογική εξέλιξη και επίτευγμα
4.Ως το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας
κοινωνίας / εποχής
Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ορίζεται
1.Ως ιδεώδες κοσμικής παιδείας / μόρφωσης (υψηλή
κουλτούρα / τέχνη)

www.onlearn.gr
2.Ως τα ιδιαίτερα ήθη, τέχνες, τρόπος σκέψης ενός
έθνους / κοινότητας / φυλής / εποχής
3.Ως το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας μιας
κοινωνίας / εποχής
Ενότητα 1.2 ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Με την έννοια « μαζική κουλτούρα» εννοούμε τόσο την
κουλτούρα που απευθύνεται σε πολλούς και
καταναλώνεται από πολλούς , όσο και την
υποδεέστερη, την υποβαθμισμένη κουλτούρα.
Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει τρεις υποενότητες:
• Στην πρώτη επιχειρείται μια σύντομη αναδρομή
στις ιστορικές συνθήκες και συγκυρίες μέσα στις
οποίες εμφανίστηκε η έννοια της μαζικής
κουλτούρας και της μαζικής κοινωνίας.
• Στην δεύτερη παρουσιάζονται τα βασικά
επιχειρήματα των απόψεων που αποκαλούμε
θεωρίες της μαζικής κοινωνίας , που ασκούν κριτική
στη μαζική κουλτούρα. Οι απόψεις αυτές μπορούν

www.onlearn.gr
να ομαδοποιηθούν σε δύο βασικές θεωρητικές
παραδόσεις, την συντηρητική και την αριστερή.
• Στην τρίτη υποενότητα παρουσιάζονται όλες
εκείνες οι θεωρητικές προσεγγίσεις που
διαφοροποιούνται ριζικά από τις προηγούμενες
θεωρίες της μαζικής κουλτούρας , προτείνοντας η
καθεμιά τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο κατανόησης
κι ερμηνείας αυτού που όλες αποκαλούν
εναλλακτικά δημοφιλή κουλτούρα.
1.2.1 Ιστορική εμφάνιση των εννοιών μαζική
κοινωνία και μαζική κουλτούρα .
➢Με τη Λήξη της Γαλλικής Επανάστασης έρχεται η
Έναρξη Βιομηχανικής Επανάστασης
(Νεωτερικότητα)
➢Η Βιομηχανική Επανάσταση: Είναι εποχή διαρκούς
επανάστασης στην παραγωγή, στην επιστήμη, στην
τεχνολογία, στα κοινωνικά ήθη, την πολιτική, την
παιδεία, τον πολιτισμό.
➢Οι θεωρίες περί μαζικής κοινωνίας και μαζικής
κουλτούρας πρωτοεμφανίστηκαν τον 19ο
αιώνα,
αλλά αναπτύχθηκαν κυρίως τον 20ο
αιώνα κατά την

www.onlearn.gr
περίοδο του μεσοπολέμου και των 2 πρώτων
μεταπολεμικών δεκαετιών, όταν οι κοινωνικές,
πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές επιταχύνθηκαν
λόγω:
1) Της εμφάνισης και ευρείας διάδοσης του
κινηματογράφου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης =>
μέσω που προσελκύουν μεγάλο κοινό και συνοδεύονται
από τη δημιουργία νέων ειδών δημοφιλούς κουλτούρας
2) Της ανάπτυξης του δημοφιλούς τύπου, καθημερινού
και περιοδικού, καθώς και της παρατεχνολογίας (π.χ.
αστυνομικά, κόμικς)
3) Την οργάνωση της κινηματογραφικής και
φωνογραφικής παραγωγής επί τη βάσει βιομηχανικών
προτύπων
4) Της ωρίμανσης των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών,
με τη διεύρυνση της μαζικής εκπαίδευσης και της λαϊκής
συμμετοχής στη πολιτική και πολιτισμική ζωή
1.2.2 Η κριτική της μαζικής κουλτούρας
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

www.onlearn.gr
➢Εξισωτισμός: Η ουτοπική πολιτική θεωρία που
αναπτύχθηκε κυρίως τον 17ο
αιώνα και 18ο
αιώνα
και είχε ως αρχή τη γενική ισοπέδωση της
οργάνωσης της κοινωνικής ζωής.
➢Ο Alexis de Tocqueville με το βιβλίο «Η Δημοκρατία
στην Αμερική»
→ Προέβει σε σύγκριση της αριστοκρατικής
κοινωνίας (βρισκόταν σε κρίση στο μεγαλύτερο
μέρος της Ευρώπης) και της δημοκρατικής
κοινωνίας (όπως την έβλεπε ο συγγραφέας να
διαμορφώνεται στην Αμερική). Ήθελε να υποδείξει
στους συμπατριώτες του έναν δρόμο που θα
αποφεύγει τον δεσποτισμό της πρώτης όσο και την
οχλοκρατία της δεύτερης.
→ Θεωρεί πως ο εξισωτισμός που χαρακτήριζε τη
δημοκρατία επιφέρει τον μαρασμό των
παραδοσιακών αξιών, των κοινωνικών ηθών και
κοινωνικών δεσμών, οδηγώντας στον ατομικισμό,
τον υλισμό, τη λατρεία της κοινής γνώμης, την
τυραννία της πλειοψηφίας και της ομοιόμορφης
μάζας.

www.onlearn.gr
→ Σε αντίθεση με την εκλεκτή, υψηλόφρονα και
εκλεπτυσμένη τέχνη της αριστοκρατικής κοινωνίας,
η κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων και ο
συμφυρμός των τάξεων που χαρακτηρίζουν τη
δημοκρατία οδηγούν σε μια καλλιτεχνική
παραγωγή «κατώτερης ποιότητας, υπεράφθονης
και φτηνότερη»
→ Διάδοση εκπαίδευσης σε περισσότερους
αναγνώστες, Αλλά αυτοί δεν διαβάζουν με τον τρόπο
όπως οι αριστοκρατικές κοινωνίες, αφού
προτιμούν βιβλία που διαβάζονται γρήγορα και
«δεν απαιτούν για την κατανόησή τους καμιά
ιδιαίτερη προεργασία». Αναζητούν ισχυρές και
απότομες συγκινήσεις.
→ Έτσι οι συγγραφείς εξαρτούν τη φήμη και τα
κέρδη τους από τη μάζα κι ο σκοπός τους είναι να
ξαφνιάσουν αντί να ικανοποιήσουν το καλό
γούστο.
Ο Matthew Arnold με το βιβλίο «Κουλτούρα κα
Αναρχία»:
→ Η μερική επέκταση δικαιώματος ψήφου στην
Αγγλία προκάλεσε ανησυχίες για την κοινωνική
σταθερότητα.

www.onlearn.gr
→ Ο Arnold περιγράφει ως «Αναρχία» την
αιφνίδια εμφάνιση των ευρύτερων λαϊκών
στρωμάτων στην επίσημη πολιτική ζωή όσο και τις
μορφές κουλτούρας που αυτά προτιμούν, όπως
είναι ο τύπος και η λαϊκή λογοτεχνία.
→ Αντίδοτο στην απειλή των «άξεστων και
ακαλλιέργητων μαζών είναι: η διαπαιδαγώγησή
τους στην εκλεκτή, τη γεμάτη «γλυκύτητα και φως»
κουλτούρα που θα τους εμπνεύσει τόσο το πάθος
για προσωπική τελείωση όσο και το σεβασμό για
την κοινωνική τάξη και νομιμότητα (οραματίστηκε
ένα λαϊκοπαιδαγωγικό εκπολιτιστικό πρόγραμμα
που θα μπορούσε να αμβλύνει τις ταξικές
συγκρούσεις και θα εξασφάλιζε τη νομιμοφροσύνη
της εργατικής τάξης)
Ο Friedrich Nietzsche στις διαλέξεις με θέμα: «Το μέλλον
των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μας»
→ Επέκρινε την εκπαίδευση στα λαϊκά στρώματα
θεωρώντας πως έτσι υπονομεύεται η αληθινή
μόρφωση

www.onlearn.gr
→ Είπε πως : Η Γενίκευση παιδείας ισοδυναμεί με
αποβαρβάρωση.
→ Πιστεύει πως «η συγκέντρωση της παιδείας σε
λιγοστούς αποτελεί νόμο της φύσης» και το «ωραίο
ανήκει σε λίγους»
Ο Ortega y Gassot στο βιβλίο του «Εξέγερση των μαζών»
→ Κάνει διάκριση των κοινωνικών ελίτ από τις
μάζες
→ Κάνει λόγο για τους «νέους βάρβαρους»,
εννοώντας το πλήθος των αμόρφωτων μετριοτήτων
που αντιπροσωπεύουν την απειλή για την
κουλτούρα γιατί απαιτούν να απολαύσουν ό,τι έως
τώρα ήταν προνόμιο των λίγων και εκλεκτών
→ Επιφυλάσσει θερμή υποστήριξη στη Σύγχρονη
Τέχνη, θεωρώντας πως ο δυσνόητος και
αφηρημένος χαρακτήρας της επιτρέπει τη διάκριση
των λίγων εκλεκτών από τη μάζα
→ Απορρίπτει τον ρομαντισμό θεωρώντας τον
συνυφασμένο με τη δημοκρατία και τη μαζική
απήχηση

www.onlearn.gr
→ Εγκρίνει τη νέα τέχνη «διότι δεν απευθύνεται
σε όλους…αλλά σε μια ειδικά χαρισματική
μειοψηφία». Μέσος πολίτης τυφλός και κουφός
απέναντι στη απόλυτη ομορφιά
Ο T. S. Eliot
→ Δίνει έμφαση στην αναγκαιότητα των
κοινωνικών και πολιτισμικών ιεραρχιών
→ Χαρακτηρίζει τη Σύγχρονη εποχή ως εποχή
παρακμής
→ Λέει πως η Προβιομηχανική εποχή ήταν πιο
συνειδητή και εξειδικευμένη
→ Κάνει λόγο για Διάβρωση των βασικών
κοινωνικών δεσμών, της παράδοσης και της
θρησκείας από τη διάχυση της «υψηλής
κουλτούρας» και της εκπαίδευσης στις μάζες
(δημοκρατική και εξισωτική τάση)
→ Λέει πως η «Μαζική κουλτούρα θα είναι πάντα
υποκατάστατο της πραγματικής κουλτούρας»

www.onlearn.gr
Ο F. R. Leavis
→ Κάνει λόγο για Πολιτισμική κρίση και παρακμή
λόγω της εκβιομηχάνισης και της μαζικής
κουλτούρας (δέχεται τη διάγνωση του Eliot)
→ Μιλά για την Προβιομηχανική εποχή και τη
διάσπαση κουλτούρας σε:
→ κουλτούρα της μορφωμένης μειοψηφίας
→ μαζική , εμπορευματοποιημένη κουλτούρα της
απαίδευτης πλειοψηφίας
→ Λέει πως ο δημοφιλής τύπος αποτελεί
παράδειγμα της μαζικής και τυποποιημένης
παραγωγής της σύγχρονης βιομηχανίας
→ Λέει πως το ραδιόφωνο συνιστά παθητική
ψυχαγωγία που καταργεί τη κριτική σκέψη
→ Λέει πως η διαφήμιση υποβαθμίζει τη γλώσσα
αλλά και ολόκληρη τη συναισθηματική ζωή της
κοινωνίας
→ Δίνει ελπίδες ο Leavis σε μια ολιγάριθμη
πολιτισμική ελίτ και συμφωνεί με τον Arnold για τον
τρόπο διαπαιδαγώγησης

www.onlearn.gr
Σύνοψη
Η Μαζική Κουλτούρα:
➢Διαβρώνει την παράδοση και τις κοινές ηθικές
αξίες.
➢Υπονομεύει έτσι την υφιστάμενη κοινωνική
ιεραρχία και τάξη
➢Δημοκρατικές κοινωνίες αντιπροσωπεύουν την
παρακμή και πτώση από το προδημοκρατικό,
προβιομηχανικό παρελθόν(τότε ήταν σαφείς και
σεβαστές οι πολιτισμικές αξίες)
➢Εξιδανίκευση της προβιομηχανικής εποχής
(κεντρική θέση τότε κατείχε η παράδοση και η κοινά
αποδεκτές ηθικές αξίες)
➢Έμφαση στο ρόλο των πολιτισμικών ελίτ για την
διάσωση των υψηλών πολιτισμικών ιδεωδών και
αξιών και την υπεράσπιση και διατήρηση της
αυθεντικής παιδείας και κουλτούρας
ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗΣ

www.onlearn.gr
( A d o r n o , H o r k h e i m e r , M a r c u s e ,
L o w e n t h a l )
Η κριτική προσέγγιση όλων των αριστερών
διανοούμενων του 20ου
αι στη μαζική κουλτούρα έχει ως
βασικό σημείο αφετηρίας τις απόψεις της Σχολής της
Φραγκφούρτης.
Έτσι ονομάζονται οι διανοούμενοι, μέλη ή συνεργάτες
του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας του Πανεπιστημίου
της Φραγκφούρτης.
Το 1933 (δέκα χρόνια μετά την ίδρυση του
Πανεπιστημίου) η άνοδος του Χίτλερ ανάγκασε τα μέλη
να καταφύγουν στις ΗΠΑ, όπου συνέχισαν το έργο τους
έως το 1946 που επέστρεψαν στην πατρίδα τους.
Οι απόψεις τους για τη μαζική κουλτούρα
διαμορφώθηκαν από την καταλυτική επίδραση της
εμπειρίας του Ναζισμού από τη μία και του
πολιτισμικού σοκ που υπέστησαν μετά την άφιξή τους
στην Αμερική από την άλλη.
Στην Αμερική άκμαζαν οι σύγχρονες μορφές
δημοφιλούς κουλτούρας, όπως ο κινηματογράφος, η
τζαζ, η διαφήμιση και ο δημοφιλής τύπος.
Αυτές οι δύο εμπειρίες παρουσιάζουν μια βαθιά κι
εκλεκτική συγγένεια . Η επιτήδεια μαζική προπαγάνδα
και πειθώ των Ναζιστών από τη μία και η υπνωτική
σαγήνη που ασκεί η μαζική κουλτούρα στο κοινό της

www.onlearn.gr
από την άλλη αντιμετωπίστηκαν ως διαφορετικές
μορφές της συστηματικής ιδεολογικής χειραγώγησης
και πολιτικής καθυπόταξης των ευρέων κοινωνικών
ομάδων.
Kαι στις δύο περιπτώσεις , αιστάνθηκαν ότι υπήρξαν
μάρτυρες διαφορετικών εκδοχών του ίδιου θεμελιακού
πολιτικού και πολιτισμικού φαινομένου, του
ολοκληρωτισμού .
ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ: Το πολιτικό σύστημα που βασίζεται
στο μονοκομματικό σύστημα διακυβέρνησης. Σ’ αυτό το
σύστημα μια εξουσιαστική ομάδα, ως κόμμα ή ως
κίνημα, καταργεί πραξικοπηματικά όλα τα άλλα
κόμματα – παρατάξεις. Κατάργηση ή αναστολή
συνταγματικών ελευθεριών και απαγορεύει την
έκφραση κάθε αντίθετης γνώμης για να ελέγχει
καλύτερα την εξουσία. Οι ιδεολογίες των
ολοκληρωτικών καθεστώτων έχουν συνήθως
εθνικιστικό φασιστικό χαρακτήρα, χωρίς να
αποκλείονται και σοσιαλιστικού τύπου καθεστώτα
όπως τα κράτη του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Βασικά σημεία της κριτικής τους στη μαζική κουλτούρα:
1)Η μαζική κουλτούρα δεν αναδύεται από τις μάζες.
Η μαζική κουλτούρα είναι προϊόν της πολιτισμικής

www.onlearn.gr
βιομηχανίας. Το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, τα
δημοφιλή τραγούδια, τα μυθιστορήματα δεν
αποτελούν μορφές τέχνης που διαθέτουν και
εμπορευματική διάσταση αλλά είναι αποκλειστικά
μόνο εμπόρευμα.
2) Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής της μαζικής
κουλτούρας οδηγεί στην τυποποίηση των προϊόντων
της, την κυριαρχία των στερεοτύπων και συνταγών της.
Η μαζική κουλτούρα χαρακτηρίζεται από την τάση του
«αποκλεισμού του καινούριου» αλλά και από τη
«μόνιμη ανάγκη παραγωγής καινούριων εφέ»
προβαίνει σε καινοτομίες «που δεν τίποτα περισσότερο
από βελτιώσεις της μαζικής παραγωγής»
3) Η διαφοροποίηση της μαζικής κουλτούρας είναι μόνο
φαινομενική έτσι η ελευθερία επιλογής του
καταναλωτή δεν υφίσταται. Δηλαδή οι πολιτισμικές
βιομηχανίες προκειμένου να οργανώσουν
αποτελεσματικότερα τη παραγωγή και διανομή των
προϊόντων τους προβαίνουν στη μερική
διαφοροποίηση τους, προωθώντας έτσι φαινομενικά
και μόνο διαφορετικά είδη μαζικής κουλτούρας σε
διαφορετικές ομάδες (τις έχουν προσδιορίζει
στατιστικά) σύμφωνα με τις προτιμήσεις και το
εισόδημά τους. «Ο καθένας συμπεριφέρεται σύμφωνα

www.onlearn.gr
με το επίπεδό του, που έχει καθοριστεί εκ των
προτέρων, και διαλέγει τη κατηγορία των μαζικών
προϊόντων που έχει γίνει για τον τύπο του». « Ο
καταναλωτής, λοιπόν δεν είναι ο βασιλιάς (το
υποκείμενο) αλλά το αντικείμενο «της πολιτισμικής
βιομηχανίας».
4) Η πολιτισμική βιομηχανία είναι μια βιομηχανία
διασκέδασης, βασικός σκοπός της οποίας είναι «η
απασχόληση των αισθήσεων στο χρόνο που μένει
ελεύθερος ανάμεσα σε δύο εργάσιμες μέρες». Η
διασκέδαση γίνεται απλά επέκταση της εργασίας. Η
πολιτισμική βιομηχανία οργανώνει τον ελεύθερο χρόνο
όπως η βιομηχανία οργανώνει το χρόνο εργασίας.
Διασκέδαση => τυποποιημένα μηνύματα για την
παρακολούθηση των οποίων δεν απαιτείται
πρωτοβουλία ή πνευματική προσπάθεια.
5) Η πολιτισμική βιομηχανία πείθει το κοινό ότι οι
που του προσφέρει είναι οι ικανοποιήσεις». Το κοινό
οφείλει να αρκείται σ’ αυτό που του προσφέρεται.
Επιβάλλει τη διαρκή ματαίωση των επιθυμιών και του
προσφέρει έναν παράδεισο από την ίδια την
καθημερινότητα.

www.onlearn.gr
6) Σε αντίθεση με την Τέχνη που συνιστά ελεύθερη
έκφραση του υποκειμένου, η μαζική κουλτούρα
προκαλεί εξαφάνιση της εσωτερικής ζωής (παραλύει τη
φαντασία, τη σκέψη και τον αυθορμητισμό του
καταναλωτή της). Το βασικό συνολικό αποτέλεσμα της
πολιτισμικής βιομηχανίας είναι ένας αντι-διαφωτισμός
που προάγει τη μαζική εξαπάτηση και εμποδίζει τη
διαμόρφωση αυτόνομων, αυτοτελών, συνειδητά
κρινόντων και αποφασιζόντων ατόμων.
Έχοντας τις ίδιες ακριβώς καταλυτικές εμπειρίες με τα
μέλη της Σχολής της Φραγκφούρτης , του ναζισμού και
της αυτοεξορίας στην Αμερική , η HANNA ARENDT
συμμερίστηκε το ένθερμο ενδιαφέρον τους για τα
φαινόμενα του ολοκληρωτισμού και της μαζικής
κουλτούρας. Στην περίφημη μελέτη της «Το
ολοκληρωτικό Σύστημα»
➢Απορρίπτει τη νοσταλγική προσήλωση των
συντηρητικών στο παρελθόν
➢Εγκωμιάζει τις γόνιμες συνέπειες που είχε η
απώλεια του πολιτισμικού μονοπωλίου της
κοινωνικής ελίτ

www.onlearn.gr
➢Υποστηρίζει πως βασικός κίνδυνος της πολιτισμικής
βιομηχανίας είναι η λεηλασία της παρούσας και
παρελθούσας κουλτούρας και η ριζική μεταποίηση
σε εύκολα και εύπεπτα σκευάσματα
➢Στη Μαζική κοινωνία η κουλτούρα απειλείται με
αφανισμό, λόγω της παραγωγής μόνο με στόχο τον
καταναλωτή
Ο Αμερικανός κριτικός DWIGHT MACDONALD στο
πολυσυζητημένο του Δοκίμιο «A theory of mass
Culture» υιοθετεί τα πιο βασικά σημεία της κριτικής της
Σχολής της Φραγκφούρτης. Λέει τα εξής:
➢Η Σύγχρονη κοινωνία ισοδυναμεί με μαζική
κοινωνία, στην οποία τα άτομα έχασαν την
ανθρώπινη ταυτότητα και ποιότητά τους, έχουν
καταλήξει σε ένα ομοιόμορφο και αδιαφοροποίητο
πλήθος
➢Η Λαϊκή Τέχνη συνιστά αυθόρμητη και αυτόχθονη
έκφραση
➢Η Μαζική κουλτούρα είναι ένα τεχνητό κατασκεύασμα
των τεχνοκρατών που περιλαμβάνονται από
επιχειρηματίες προκειμένου να την επιβάλλουν σε

www.onlearn.gr
ένα παθητικό κοινό με σκοπό το κέρδος και τη
διατήρηση της κοινωνικής τους κυριαρχίας
Στην Ευρώπη , η αριστερή κριτική της μαζικής
κουλτούρας εμπλουτίστηκε κυρίως από τις συμβολές
δύο Γάλλων στοχαστών , του Ronald Barthes και του
Jean Baudrilliard , οι οποίοι συνέχισαν , προέκτειναν κι
αναδιατύπωσαν από πολλές απόψεις τις θεμελιακές
ιδέες της Σχολής της Φραγκφούρτης.
Ο RONALD BARTHES είπε πως :
Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας εκπέμπουν
υπόρρητα μηνύματα, που διαπνέονται από την
κυρίαρχη αστική ιδεολογία
Ο JEAN BAUDRILLIARD προσεγγίζει τη μαζική κουλτούρα
ως την κουλτούρα μιας κοινωνίας κυριαρχούμενης από
την κατανάλωση και την μαζική επικοινωνία.
Λέει πως :
➢Η Μαζική κουλτούρα ισοδυναμεί με τον
καταναλωτισμό και τα μέσα επικοινωνίας
➢Η Μαζική κουλτούρα είναι παροδική και εφήμερη

www.onlearn.gr
➢Τα Μ.Μ.Ε. επιβάλλουν ένα και μοναδικό σχήμα
πρόσληψης, που είναι ένα καταναλωτικό σχήμα
(κατανάλωση μηνύματος)
Από τη δεκαετία του 1960 και μετά , η μαζική κουλτούρα
έγινε στόχος έντονων επικρίσεων και για δύο
επιπρόσθετους λόγους :
1-Το ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ / ΑΝΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ
θεώρησε πως η μαζική κουλτούρα περιλαμβάνει
μειωτικές αναπαραστάσεις των γυναικών και μη
λευκών φυλών. Επίσης συνιστά καταλυτικό
παράγοντα διαμόρφωσης φυλετικών ταυτοτήτων,
που εξασφαλίζουν τη διατήρηση της «πατριαρχίας»
2-Ο μεγάλος βαθμός διείσδυσης των προϊόντων της
αμερικάνικης μαζικής κουλτούρας στην παγκόσμια
πολιτισμική αγορά ερμηνεύτηκε ως μια απειλητική
μορφή οικονομικού και πολιτισμικού επεκτατισμού
ο οποίος ονομάστηκε πολιτισμικός ιμπεριαλισμός.
Η πληθώρα αμερικανικής μαζικής κουλτούρας
θεωρήθηκε ότι μπορεί να αλλοιώσει ή να αφανίσει
τις ιθαγενείς πολιτιστικές ταυτότητες και
παραδόσεις , επιφέροντας την ομογενοποίηση του
πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα και
καλλιεργώντας την ιδεολογία του καταναλωτισμού
προς όφελος της αμερικανικής πολιτισμικής

www.onlearn.gr
βιομηχανίας και της αμερικανικής οικονομικής και
πολιτικής ηγεμονίας.
Σύνοψη
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ποια χαρακτηριστικά δίνει στη
μαζική κουλτούρα:
➢Διάβρωση εκχυδαϊσμός των ηθών
➢Εξαμερικανισμός της εθνικής κουλτούρας
➢Παρακμή παραδοσιακής λαϊκής κουλτούρας
➢Διασάλευση κοινωνικής / πολιτισμικής τάξης
➢Μαζοποίηση
ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ: ποια χαρακτηριστικά δίνει στη
μαζική κουλτούρα:
➢Εξαμερικανισμός της εθνικής κουλτούρας
➢Ιδεολογική χειραγώγηση / εξαπάτηση κοινού

www.onlearn.gr
➢Φορέας πατριαρχικών / ρατσιστικών
προκαταλήψεων
➢Μαζοποίηση
➢Νομιμοποίηση καθεστηκυίας κοινωνικής τάξης
1.2.3 Ο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ : Από τη μαζική κουλτούρα
στη δημοφιλή κουλτούρα
ΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Από το 1950 και μετά, έγιναν δύο διαπιστώσεις στα
πεδία της κοινωνιολογικής και επικοινωνιολογικής
έρευνας (Σημ.: Οι διαπιστώσεις αυτές ισχύουν
κατεξοχήν για την αμερικανική κοινωνία).
α) Ο μεταπολεμικός βιομηχανικός κόσμος
χαρακτηρίζεται από έντονο πολιτικό-κοινωνικό
πλουραλισμό (υπάρχει μια ποικιλία από ελίτ, που
αποκλείουν την μονοπώληση της εξουσίας), αλλά και
έντονο πολιτισμικό πλουραλισμό (“μεταβιομηχανική
κοινωνία”, “μεταμοντερνισμός”).
β) Το κοινό δεν συνιστά μια παθητική και ομοιογενή
μάζα, αλλά ένα σύνολο από ενεργητικούς και

www.onlearn.gr
εκλεκτικούς χρήστες, έντονα διαφοροποιημένους
κοινωνικά και πολιτισμικά. Έτσι, η αισιοδοξία
αντικατέστησε την απαισιοδοξία /πεσιμισμό
(νοσταλγία παρελθόντος, καταστροφολογία) των
συντηρητικών και αριστερών κριτικών της μαζικής
κουλτούρας: η μαζική κουλτούρα έχει θετικές
καινοτομίες και ανοίγει νέες προοπτικές. Η μαζική
κουλτούρα μετονομάζεται σε “δημοφιλή κουλτούρα”.
ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ – Η μαζική κοινωνία ως
πλουραλιστική δημοκρατία
Μεταξύ του 1950 και του 1970 αναπτύχθηκε στις Η.Π.Α
μια αναθεωρημένη άποψη για τη μαζική κοινωνία και
κουλτούρα , η οποία ονομάστηκε προοδευτικός
εξελικτισμός. Ο Θετικός επανορισμός της
μεταβιομηχανικής, δημοκρατικής μαζικής κοινωνίας, ως
μιας κοινωνίας χωρίς ταξικές συγκρούσεις και
πολιτισμικές ανισότητες, σε αντίθεση με την κοινωνία
της βιομηχανικής εποχής, λόγω της διόγκωσης της
μεσαίας τάξης και της έντονης διάχυσης της μαζικής
κουλτούρας ονομάστηκε “προοδευτικός εξελικτισμός”.
Οι απόψεις του EDWARD SHILS

www.onlearn.gr
Από το βιβλίο του «Η μαζική κουλτούρα και η κοινωνία
της»
➢Η Σύγχρονη μαζική κοινωνία είναι μια κοινωνία
όπου η ιερότητα της εξουσίας και η δύναμης της
παράδοσης έχουν εξασθενήσει .
➢Αντίθετα χαρακτηρίζεται από μια ηθική συναίνεση
και μια πολιτική τάξη που δίνει έμφαση στην
ατομική αξιοπρέπεια, στα ατομικά δικαιώματα,
στον ηθικό εξισωτισμό, στη προσωπική ελευθερία
και στην ανάπτυξη των ατομικών επιλογών και
ικανοτήτων.
➢Η Ανώτερη ή εκλεπτυσμένη κουλτούρα: ασχολείται
με τα θεμελιακά ανθρώπινα προβλήματα, καθώς
και από το βάθος και τη λεπτότητα της προσέγγισής
της. Είναι πλούσια σε παράδοση και έχει να
παρουσιάσει έργα διαχρονικής αξίας.
➢Η Μέτρια κουλτούρα: ασχολείται με τα ίδια
περίπου είδη της ανώτερης κουλτούρας, αλλά με
απλοϊκότητα και λιγότερη προσέγγιση. Διαθέτει τις
δικές της παραδόσεις αλλά τα προϊόντα της είναι
βραχύβια.

www.onlearn.gr
➢Η Βάναυση κουλτούρα: περιλαμβάνει είδη γνωστά
από τα άλλα δύο επίπεδα αλλά και παιχνίδια και
θεάματα. Το συμβολικό περιεχόμενο και η
επεξεργασία τους είναι στοιχειώδη, γιατί
απουσιάζει το βάθος, η λεπτότητα και η
πρωτοτυπία, ενώ κυριαρχεί η έμφαση στη
παράδοση και τη στερεότυπη μορφή.
➢Κάθε επίπεδο διαθέτει το δικό του κοινό. Κύριοι
καταναλωτές της ανώτερης κουλτούρας είναι αυτοί
που ασχολούνται με τα πνευματικά επαγγέλματα.
➢Η μεσαία τάξη καταναλώνει κυρίως μέτρια και
βάναυση κουλτούρα, αλλά και κάποια ποσότητα
ανώτερης διότι εκτίθεται στα Μ.Μ.Ε.
➢Η εργατική και αγροτική τάξη καταναλώνει λίγο
από τη μέτρια και κυρίως βάναυση κουλτούρα .
➢Το συνολικό απόθεμα της ανώτερης κουλτούρας
έχει συρρικνωθεί, ενώ έχει διογκωθεί η
κατανάλωση της μέτριας και βάναυσης καθώς η
διάδοσή τους ευνοήθηκε ιδιαίτερα από την
εμφάνιση των Μ.Μ.Ε.

www.onlearn.gr
➢Δεν θεωρεί όμως ότι αυτό αποτελεί πολιτισμική
παρακμή όπως υποστηρίζουν οι επικριτές της
μαζικής κουλτούρας, για τους εξής λόγους:
α)η δημιουργική έκφραση των διανοούμενων δεν
περιορίστηκε λόγω της διόγκωσης της μέτριας
κουλτούρας αλλά έχει βρει νέους χώρους ανάπτυξης
όπως η τηλεόραση, κινηματογράφος, όπου βρίσκομαι
ενίοτε έργα ανώτερης ποιότητας,
β)οι προοπτικές της ανώτερης κουλτούρας είναι
ευνοϊκές αφού η διανομή και η εκλαΐκευση τους από τα
ΜΜΕ έχουν επιτρέψει την ευρύτερη διάδοσή τους.
Παράλληλη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος,
καθώς η ανώτερη κουλτούρα διαδίδεται στις κοινωνικές
ομάδες που καταναλώνουν μέτρια ή βάναυση
κουλτούρα,
γ)οι λαϊκές τάξεις, που καταναλώνουν βάναυση
κουλτούρα δε σημαίνει πως περιορίζονται μόνο σ’ αυτή,
δ)μοναδικό φαινόμενο της μαζικής κοινωνίας και
κουλτούρας είναι η εμφάνιση νεολαίας ως σημαντικού
καταναλωτή ειδικών μορφών της μέτριας και βάναυσης
κουλτούρας (μουσική, χορός, ταινίες, περιοδικά) .

www.onlearn.gr
Οι απόψεις του HERBERT J. GANS
➢Ανάγκη αντικατάστασης του υποτιμητικού όρου
«μαζική κουλτούρα» μ’ αυτόν της «δημοφιλής
κουλτούρας»
➢Θετικός ο ρόλος της δημοφιλούς κουλτούρας στην
ανάπτυξη της ατομικότητας και της ταυτότητας των
καταναλωτών
Υπάρχουν πέντε είδη Κουλτούρας Γούστου:
➢Υψηλή,
➢Υψηλή - Μεσαία,
➢Χαμηλή- Μεσαία,
➢Χαμηλή,
➢Δημώδης Χαμηλή,
μ’ όλες πλην της πρώτης να αποτελούν διαφορετικές
παραλλαγές της δημοφιλούς κουλτούρας
➢Κάθε μια απ’ αυτές έχει το δικό της κοινό, το οποίο
την επιλέγει επειδή ικανοποιούνται οι ανάγκες του
για αισθητική απόλαυση, ψυχαγωγία και
ενημέρωση.

www.onlearn.gr
➢Ο Αισθητικός ή πολιτισμικός πλουραλισμός που
υπερασπίζεται ο Gans συνίσταται στην ισοτιμία
όλων αυτών των κουλτούρων γούστου, διότι
ανταποκρίνονται στις αξίες και ανάγκες του
ιδιαίτερου κοινού τους.
➢Το πλουραλιστικό μοντέλο πρότεινε ουσιαστικά μια
κοινωνία χωρίς συγκρούσεις ή ανισότητες , στο
πλαίσιο της οποίας ο καθένας καταναλώνει την
κουλτούρα που του αξίζει ή που επιλέγει.
Η ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΣ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Προοδευτικός Εξελικτισμός : οι εκπρόσωποι της
πλουραλιστικής προσέγγισης στη μαζική κουλτούρα
David Riesman, Daniel Bell διατύπωσαν πολλά κοινά
σημεία στις θεωρίες τους :
Παραβλέπουν τον εμπορευματικό χαρακτήρα της
μαζικής κουλτούρας, και τη χαιρετίζουν ως μια λογική
συνέπεια της εκβιομηχάνισης και του εκδημοκρατισμού
εκθειάζοντας ανεπιφύλακτα την αυξημένη διάδοση των
πολιτισμικών και πληροφοριακών αγαθών, την οποία
κατέστησαν δυνατή τα Μ.Μ.Ε.

www.onlearn.gr
ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΤΙΣ ΜΑΖΙΚΕΣ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
Μια καίρια παρέμβαση στη συζήτηση περί μαζικής
κουλτούρας έκανε ο UMBERTO ECO στο βιβλίο του
Κήνσορες και Θεράποντες.
Απορρίπτει
1) τους επικριτές της μαζικής κουλτούρας ως
υπερασπιστές μιας αριστοκρατικής αντίληψης περί
κουλτούρας και
2) τους απολογητές της, όπως ο D. Bell κι ο E. Shils .
Η Προσέγγιση του Eco μπορεί να συνοψιστεί στις εξής
βασικές θέσεις :
1) τα ΜΜΕ και η κουλτούρα τους πρέπει να μελετηθούν
συστηματικά. Να διευρυνθεί η ρητορική τους, οι
μορφικές καινοτομίες που εισήγαγαν, η δομή των
μηνυμάτων τους. Σε αντίθεση με τους επικριτές της
μαζικής κουλτούρας (την περιφρονούν ως αντικείμενο
επιστημονικής μελέτης), οι μεθοδικές αναλύσεις ειδών
(όπως τα κόμικς, των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών
εκπομπών, της δημοφιλούς μουσικής κ.α.) εγκαινίασαν
ουσιαστικά τη σύγχρονη συστηματική μελέτη της
μαζικής κουλτούρας.

www.onlearn.gr
2) Η μελέτη του τρόπου πρόσληψης των μηνυμάτων της
μαζικής κουλτούρας, καθώς η ερμηνεία ενός μηνύματος
δε συμφωνεί πάντα με τον κώδικα ή την πρόθεση
εκείνου που το συντάσσει. Σε αντίθεση με τους επικριτές
της μαζικής κουλτούρας που θεωρούν πως το μήνυμα
αφομοιώνεται μηχανικά από ένα εύπιστο και απόλυτα
δεκτικό κοινό , ο Eco υποστηρίζει πως ένα μήνυμα
μπορεί να προσληφθεί με ποικιλία τρόπων, κάποιοι
από τους οποίους μπορεί να είναι έντονα κριτικοί. Δεν
υπάρχουν «μηνύματα που μαζικοποιούν» ή «μαζική
κουλτούρα» αλλά απλώς «μαζικές επικοινωνίες».
3)η διάκριση σε υψηλή / χαμηλή ή μαζική κουλτούρα
ή σε διαφορετικά επίπεδα κουλτούρας, δεν
εκφράζει κάποια εγγενή (έμφυτη) διαφορά
αισθητικής επάρκειας ή νοηματικής
πολυπλοκότητας. Ο Eco υποστηρίζει πως η όποια
διαφορά υπάρχει στα διάφορα πολιτισμικά
προϊόντα «δεν αποτελεί εκ των προτέρων διαφορά
αξίας αλλά μια διαφορά στη σχέση πρόσληψης που
εδραιώνεται κάθε φορά με τον καθένα μας,
ουσιαστικά «ανάμεσα στον καταναλωτή της
ποίησης του Πάουντ και τον καταναλωτή ενός
αστυνομικού μυθιστορήματος δεν υπάρχει καμιά
διαφορά κοινωνικής τάξης ή διανοητικού
επιπέδου». Ο καθένας ανάλογα με τις ανάγκες του

www.onlearn.gr
μπορεί σε στιγμή να επιζητήσει τη διέγερση της
υψηλής εξειδίκευσης ενώ στην άλλη μια μορφή
ψυχαγωγίας.
4)Τόσο οι επικριτές όσο και οι απολογητές της μαζικής
κουλτούρας , θεωρούν εσφαλμένα ότι το πρόβλημα
συνίσταται στο αν η μαζική κουλτούρα υπάρχει
καλώς ή κακώς. Ο Eco υποστηρίζει πως εφόσον το
καθεστώς της βιομηχανικής κοινωνίας κάνει
αναπόφευκτη την επικοινωνιακή σχέση που
ονομάζεται σύνολο μαζικών μέσων, ποια είναι η
δυνατή πολιτισμική δυνατότητα που θα καταστήσει
αυτά τα μέσα φορείς πολιτισμικών αξιών? Ο Eco
καλεί τους διανοούμενους αντί να διαμαρτύρονται
και να έχουν επιφυλάξεις να παρέμβουν συλλογικά
στον κόσμο της παραγωγής της μαζικής κουλτούρας
στοχεύοντας στην πολιτισμική εξυγίανσή τους
Στη Δεκαετία του 1970 η μελέτη της μαζικής ή
δημοφιλούς κουλτούρας αναπτύχθηκε προς την
κατεύθυνση του Eco προς τη «συστηματική μελέτη της
δομής των συμβάσεων και της ρητορικής των
διαφορετικών ειδών και μορφών της κουλτούρας»(π.χ.
κινηματογράφος, τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.α.)
Στις Δεκαετίες του 1980 και 1990 η έμφαση
μετακινήθηκε καθώς η μελέτη των ειδών και των

ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις

ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις

Similaire à ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις (20)

Plus de Onlearn

Plus de Onlearn (20)

Dernier

Dernier (20)

ΕΛΠ 10 - Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού - Σημειώσεις