Zorgorganisaties weten niet altijd goed hoe om te gaan met personeelsleden die gewetensbezwaren hebben tegen het uitvoeren van bepaalde handelingen. In welke mate is het geweten trouwens een veilig baken bij praktische dilemma’s in de werksituatie?

1. Het geweten van de zoÍgverlener
,a .- Zorgorganisaties weten niet
L É, altijd goed hoe om te gaan met It It personeelsleden die gewetens-bezwaren
hebben tegen het uitvoeren van
bepaalde handelingen. Denk aan zorgverle-ners
die bijvoorbeeld weigeren zich te laten
vaccineren waardoor zij patiènten moge-lijk
in gevaar brengen. Of studenten die
weigeren lichamelijk onderzoek bij elkaar
te (leren) doen. En een verpleegkundige die
gewaagd wgrdt om zorg te verlenen die hij
zelf niet verantwoord vindt, omdat het om
medisch zinloos handelen zou gaan.
Terugkijkend naar mijn eigen ervaringen
stel ik vast dat de ethische beoordeling
van sommige zaken in de loop der jaren
veranderd is. Zaken die ik eerst gewoon
vond, keur ik nu af. Bijvoorbeeld: geféteerd
worden door een farmaceutisch bedrijf om
een congres bij te wonen, vond ik ooit ac-ceptabel.
Nu zie ik dat het een ongewenste
beinvloeding met zich meebrengt.
Bij andere dilemma's, zoals hoe te hande-len
bij patiènten die ongeneeslijk ziek zijn
of die om euthanasie wagen, is mijn stijl
van optreden wel veranderd maar niet mijn
ijkpunt het belangvan de waarderingvan
het door God gegeven leven.
In welke mate is het geweten een veilig
baken bij praktische dilemma's in de werk-situatie?
Het is merlauaardig dat christenen
zo hoog opg-even van het geweten. Want
aan de ene kant helpt ons geweten om al-gemene
kennis van God en van Zijn werken
te hebben. Maar aan de andere kant is het
geweten iets subjectiefs, waarbij het zelfs
anrak en besmet (niet zuiver) kan zijn.
Bij ethische dilemma's kan het geweten
dus wel een hulpmiddel zijn -in de zin van
een moreel kompas- maar zonder toelich-ting
is het alleen steekhoudend voor de
persoon in kwestie. Een toelichting geven
is extra relevant in een samenleving die
een vage verwijzing naar religie makkelijk
Miin stijl van
optreden is wel
veranderd, maar
niet mijn iikpunt
afdoet als primitief en onwetenschappelijk.
Voor een werknemer levert bezwaar maken
op grond van zijn geweten hooguit wijstel-ling
op van de opgedragen taak, maar hij
zal vervolgens eveneens het ongemak ervan
moetgn verduren - wellicht ook van het
besef lastig gevonden te worden.
Injuridische zin heeft een zorgverlener
met een aantal plichten en regels te maken
die als een oplopend systeem van treden
beschouwd kunnen worden. Zo bestaan er
lokale protocollen (in detail is beschreven
hoe het werk te doen, wanneer en door
wie) en meer bindende richtlijnen (adviezen
voor het werk die gebaseerd zijn op weten-schappehjk
onderzoek en bredere ervaring).
Daarnaast zijn er wettelijke regels: van de
laagste stap (aanwijzing van de leiding-gevende)
via dienstopdracht, cao-bepalingen
naar wettelijke plichten.
Tot die laatste categorie behoort de Wet
op de geneeskundige behandelingsover-eenkomst
(WGBO), die in algemene termen
spreekt van de plicht een goed hulpverlener
te zijn. Dit alles vorrnt geen handvat voor
wie moeite heeft met de opgedragen taak of
daar regelrecht gewetensnood bij ervaart.
Bij ernstige bezwaren is het eerste advies
om raad te wagen aan een eryaren collega
ofeen beroepsvereniging. Hierbij is het
zaak orù helder te lirijgen welke handelin-gen
het probleem zijn, welke onderbouwing
hiervoor bestaat, ofer een reèel verband
bestaat tussen de bezwaren en de opgelegde
werkzaamheden en ten slotte of er alter-natieve
werkzaamheden binnen de instel-ling
mogelijk zdn. Met deze aanpak laat de
gewetensbezwaarde zien het ongemak niet
il"':;::l:""T1;J''Tj;:i"î1il t t gevolgenvantewruenoragen. t J