Ponieważ coraz częściej zadawane są pytania, co stanowi standard w zakresie infrastruktury rowerowej, a w szczególności w zakresie oznakowania turystycznych szlaków i tras rowerowych, podjąłem się zebrania informacji na ten temat w jednym miejscu. Nie traktuję tego tematu jako zamkniętego, lecz spodziewam się dyskusji, która pozwoliłaby zebrać różne doświadczenia w tym zakresie.

1. Definicje i standardy infrastruktury rowerowej
Na co dzień używamy różnych określeń, nie zawsze precyzyjnych i nie zawsze tak samo
rozumianych przez inne osoby. W luźnej rozmowie słowa droga, ścieżka, trasa i szlak
praktycznie mogą występować zamiennie, natomiast w tekstach technicznych i prawnych
poszczególnym słowom nadano dość dokładny zakres znaczeniowy.
Poza tymi definicjami pozostało powszechnie używane określenie „ścieżka rowerowa”,
które można z powodzeniem stosować tam, gdzie komunikowanie się nie ma charakteru ściśle
technicznego lub prawnego.
Należy pamiętać, że każde z określeń oznacza głównego użytkownika drogi, trasy
lub szlaku, które zazwyczaj mają też innych użytkowników, nie wymienianych w tych
określeniach. Fakt, że rowerzyści korzystają z jakiejś polnej lub leśnej ścieżki nie oznacza
automatycznie, że jest to ścieżka rowerowa.
Definicje szlaku, trasy i drogi rowerowej
Znakowanym szlakiem turystycznym jest wytyczona w terenie trasa służąca
do odbywania wycieczek, oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona
w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście
o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, o każdej porze roku i w każdych
warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej (okresowe
zamykanie w przypadku niekorzystnych warunków pogodowych lub ze względów
przyrodniczych na terenach chronionych) [Instrukcja znakowania szlaków PTTK →
http://www.pttk.pl/aktywna/znaki.php].
Trasa rowerowa to czytelny i spójny ciąg różnych rozwiązań technicznych, funkcjonalnie
łączący poszczególne części miasta i obejmujący: wydzielone drogi rowerowe, pasy i kontrapasy
rowerowe, ulice o ruchu uspokojonym, strefy zamieszkania, łączniki rowerowe, drogi
niepubliczne o małym ruchu (w porozumieniu z zarządcą takiej drogi) oraz inne odcinki, które
mogą być bezpiecznie i wygodnie wykorzystywane przez rowerzystów. W skład jednej trasy
rowerowej mogą wchodzić dwie (lub więcej) drogi rowerowe, biegnące równolegle (np. po
dwóch stronach jezdni czy rzeki) lub ulice o ruchu uspokojonym. [Miasta dla Rowerów →
http://www.rowery.org.pl/rowery.htm].
Droga dla rowerów (droga rowerowa, w niektórych starszych przepisach zwana ścieżką
rowerową) – droga lub jej część przeznaczona do ruchu rowerów, oznaczona odpowiednimi
znakami drogowymi; droga dla rowerów jest oddzielona od innych dróg lub jezdni tej samej
drogi konstrukcyjnie lub za pomocą urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Droga dla pieszych i rowerów (zwana też ciągiem pieszo-rowerowym) – droga lub jej
część przeznaczona do ruchu pieszych i rowerów, oznaczona odpowiednimi znakami
drogowymi.
Trasy i szlaki turystyczne prowadzone są zazwyczaj istniejącymi ciągami
komunikacyjnymi: ścieżkami, duktami leśnymi, drogami leśnymi, gospodarczymi, śródpolnymi
itp. i z wyjątkiem sytuacji szczególnych nie wymagają technicznego ich tyczenia i budowy.
[Instrukcja znakowania szlaków ŚKZTT PTTK → http://www.kztt.org.pl/010.html]

2. 2/9
Trasa rowerowa powinna mieć nawierzchnie przystosowane do ruchu rowerowego.
Szlak rowerowy prowadzi istniejącymi drogami, których nawierzchnie nie zawsze są
dostosowane do ruchu rowerowego.
Ścieżka rowerowa – żargonowe określenie chętnie stosowane przez dziennikarzy
i polityków zarówno dla określenia dróg dla rowerów, jak i turystycznych szlaków rowerowych.
Inne definicje
Droga:
– wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi dla pieszych lub
drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych znajdującym się w obrębie tego
pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub
pędzenia zwierząt. [PoRD → http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
– budowla wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami,
stanowiąca całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego,
zlokalizowaną w pasie drogowym. [Ust. o drog. publ. →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19850140060]
Droga twarda – droga z jezdnią o nawierzchni bitumicznej, betonowej, kostkowej,
klinkierowej lub brukowcowej oraz z płyt betonowych lub kamienno-betonowych, jeżeli długość
nawierzchni przekracza 20 m; inne drogi są drogami gruntowymi. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Pas drogowy – wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego
powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne
związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z
potrzebami zarządzania drogą. [Ust. o drog. publ.]
Jezdnia – część drogi przeznaczona do ruchu pojazdów; określenie to nie dotyczy torowisk
wydzielonych z jezdni. [PoRD → http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Pas ruchu – każdy z podłużnych pasów jezdni wystarczający do ruchu jednego rzędu
pojazdów wielośladowych, oznaczony lub nieoznaczony znakami drogowymi. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Pas ruchu dla rowerów (kontrapas) – część jezdni przeznaczona do ruchu rowerów w
jednym kierunku, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Pobocze – część drogi przyległa do jezdni, która może być przeznaczona do ruchu pieszych
lub niektórych pojazdów, postoju pojazdów, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt. [PoRD]
Chodnik – część drogi przeznaczona do ruchu pieszych. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Skrzyżowanie – przecięcie się w jednym poziomie dróg mających jezdnię, ich połączenie
lub rozwidlenie, łącznie z powierzchniami utworzonymi przez takie przecięcia, połączenia lub
rozwidlenia; określenie to nie dotyczy przecięcia, połączenia lub rozwidlenia drogi twardej z
drogą gruntową lub stanowiącą dojazd do obiektu znajdującego się przy drodze. [PoRD]
Przejazd dla rowerzystów – powierzchnia jezdni lub torowiska przeznaczona do
przejeżdżania przez rowerzystów, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Śluza rowerowa – część jezdni na wlocie skrzyżowania na całej szerokości jezdni lub
wybranego pasa ruchu przeznaczona do zatrzymania rowerów w celu zmiany kierunku jazdy lub
ustąpienia pierwszeństwa, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi. [PoRD →
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970980602]
Standard – poziom przedmiotów lub usług spełniający podstawowe wymagania, a także
podstawowa wersja produktu [SJP → http://sjp.pwn.pl/slownik/2576133/standard, Wikipedia →
http://pl.wikipedia.org/wiki/Standard]. Synonimy: norma, wzorzec.

3. 3/9
Sposób oznakowania dróg dla rowerów i ciągów pieszo-rowerowych
Początek i koniec drogi dla rowerów
Początek i koniec ciągu pieszo rowerowego,
na którym pierwszeństwo mają piesi
Początek ciągu pieszo rowerowego, na którym
piesi i rowerzyści mają wydzielone pasy ruchu
Droga i chodnik
dopuszczone do ruchu rowerowego
Pas dla ruchu rowerowego na jezdni
Oznakowanie przejazdu dla rowerzystów
od strony jezdni
Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31
lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U. Nr 170/02, poz. 1393). →
http://www.kztt.org.pl/010h.html
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych
warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu
drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. Nr 220/03, poz. 2181 z dnia 23
grudnia 2003 r.). → http://www.kztt.org.pl/014f.html

4. 4/9
Standardy infrastruktury rowerowej
Wymagania rowerzystów spełnia sieć tras charakteryzująca się takimi cechami jak:
– spójność – trasy łączą ze sobą wszystkie źródła i cele podróży, łatwość znalezienia celu,
możliwość wyboru wariantów w zależności od preferowanych wymagań,
– bezpośredniość – najkrótsze połączenia, współczynnik wydłużenia nie większy niż 1,2,
– atrakcyjność (m.in. oświetlenie, bezpieczeństwo społeczne, zieleń w otoczeniu trasy,
brak możliwości zabłądzenia),
– bezpieczeństwo dla wszystkich użytkowników dróg – prawdopodobieństwo kolizji,
– wygoda (m.in. równość nawierzchni, małe pochylenia podłużne – nie większe niż 6 %, mało
utrudnień w ruchu wymagających zwolnienia lub zatrzymania się).
[CROW w Holandii – „Postaw na rower” →
http://rowerowy.szczecin.pl/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=95&Itemid=671]
Drogi dla rowerów lub ciągi pieszo-rowerowy powinny mieć:
– nawierzchnię asfaltową (lub inną o podobnych właściwościach), nie przerywaną w miejscu
zjazdów z drogi na przyległe do niej posesje,
– łuki poziome i pochylenia podłużne umożliwiające swobodny przejazd rowerem,
– obniżone krawężniki (lub brak krawężników) w miejscach zjazdu z jezdni i na jezdnię,
– oznakowanie pionowe nakazujące lub dopuszczające jazdę rowerem oraz sygnalizujące koniec
drogi dla rowerów,
– oznakowanie poziome z symbolem roweru w miejscach charakterystycznych oraz w miejscach
przejazdów przez jezdnie – dwa rzędy białych kwadratów w poprzek jezdni, z czerwonym tłem
w miejscach szczególnie niebezpiecznych.
Drogi dla rowerów o charakterze turystycznym i rekreacyjnym mogą mieć równą, dobrze
wykonaną nawierzchnię tłuczniową, żwirową lub gruntową.
[Standardy projektowe i wykonawcze systemu rowerowego Miasta Szczecin →
http://rowerowy.szczecin.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=195
&Itemid=691]
Trasy rowerowe dostępne dla ogółu rowerzystów powinny prowadzić drogami bocznymi
utwardzonymi i o małym natężeniu ruchu drogowego, muszą przebiegać w sposób logiczny
bez niepotrzebnego nadkładania drogi i krążenia, należy unikać dróg krajowych i wojewódzkich
oraz ruchliwych i zatłoczonych dróg powiatowych i ulic, z wyjątkiem odcinków wzdłuż których
prowadzą drogi dla rowerów, a w przypadku konieczności prowadzenia tras jezdniami tych dróg,
należy unikać skrętów w lewo z głównej drogi w boczną. Drogi powinny mieć szerokość minimum
1,5 m, a w przypadku ciągów pieszo-rowerowych minimum 2,5 m.
[Śląski Klub Znakarzy Tras Turystycznych PTTK w Gliwicach, instrukcja znakowania szlaków
i tras rowerowych → http://www.kztt.org.pl/010.html].
Oznakowanie tras rowerowych
Trasy rowerowe powinny mieć oznakowanie umożliwiające szybkie i wygodne skorzystanie
z istniejącej sieci tras i dotarcie do obranego celu.
W Polsce nie ma opracowanych standardów oznakowania tras rowerowych, takich jak trasy
dalekobieżne i trasy miejskie dla rowerów popularnych oraz trasy górskie dla rowerów MTB.
Istniejące standardy oznakowania dotyczą tylko popularnych turystycznych tras rowerowych
ujętych w zarysie w instrukcji znakowania szlaków turystycznych PTTK
[http://www.pttk.pl/aktywna/znaki.php], a szerzej w instrukcji znakowania szlaków i tras
rowerowych opracowanej przez Śląski Klub Znakarzy Tras Turystycznych PTTK w Gliwicach
[http://www.kztt.org.pl/010.html]. Według rozporządzeń do PoRD są to znaki kategorii R.

5. 5/9
Standardowe oznakowanie turystycznych szlaków i tras rowerowych
Sieć turystycznych tras rowerowych składa się z tras, z których każda oznakowana jest
w jednym z 5 kolorów: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym lub czarnym, przy czym za kolor
trasy uważa się kolor umieszczonych na znakach kropek, pasków i strzałek umieszczonych pod lub
obok czarnego symbolu roweru. Znaki te mają białe tło i czarną obwódkę.
W przypadku tras międzynarodowych wszystkie elementy mają kolor zielony.
Krótkie odgałęzienia tras mogą mieć oznakowanie przy użyciu znaków z białymi strzałkami
i paskami, wyróżnionymi od tła czarnym konturem (odgałęzień tych nie uważa się za oznakowane
szlaki).
Trasy jednego koloru nie mogą przecinać się ani rozgałęziać, a jedynie stykać końcami. Trasy
rowerowe oznakowane są zawsze w obu kierunkach, z uwzględnieniem odrębnych przebiegów
w przypadku prowadzenia trasy jednokierunkowymi ulicami.
Standardowe wzory znaków turystycznych szlaków i tras rowerowych
Oznakowanie zasadnicze szlaku rowerowego
Po lewej znak podstawowy R-1 – rower i pasek w kolorze
szlaku oznaczający jazdę prosto,
umieszczany głównie za skrzyżowaniami dróg
(także za znakiem początku szlaku).
Po prawej znak początku / końca szlaku R-1a
– rower i kropka w kolorze szlaku.
Znaki oznaczające zmianę kierunku jazdy R-1b
na najbliższym skrzyżowaniu,
umieszczane przed zakrętami szlaku.
Stosowane dotychczas znaki
oznaczające kierunek lub zmianę
kierunku jazdy na najbliższym
skrzyżowaniu
R-3a, R-3b, R-3c i R-3d,
umieszczane przed rozległymi
skrzyżowaniami i skomplikowanymi
zakrętami trasy.
Proponowane nowe znaki oznaczające kierunek lub zmianę kierunku jazdy
na najbliższym skrzyżowaniu R-1c, R-1d, R-1e i R-1f, umieszczane
przed rozległymi skrzyżowaniami i skomplikowanymi zakrętami trasy.

6. 6/9
Znaki stanowią białe kwadraty o boku 200 mm lub prostokąty o krótszym boku 200 mm,
na nich oprócz roweru w kolorze czarnym znajdują się kolorowe paski, kropki lub strzałki.
Na wspólnych odcinkach kilku szlaków stosuje się wyłącznie znaki zblokowane.
Znaki zblokowane.
Po lewej znaki na wspólnych
odcinkach dwóch tras.
Po środku znaki, gdy jedna
z tras kończy się,
a druga biegnie dalej.
Po prawej znaki rozwidlenia
dwóch tras rowerowych.
Oznakowanie uzupełniające szlaku rowerowego
Drogowskazy R-3
umieszczane w ważniejszych
miejscach.
Ostatni z drogowskazów wskazuje
miejsca położone w bok od trasy
(dojazd nieoznakowany).
Kierunkowskazy umieszczane
na rozwidleniach
jednokierunkowych odcinków
trasy rowerowej.
Znaki wykonywane są:
– w wersji metalowej jak znaki drogowe odblaskowe, mocowane do słupków metalowych przy
drogach o nawierzchni twardej lub drewnianych przy pozostałych drogach,
– w wersji malowanej na pniach drzew, murach i słupach, jako tańsze i mniej podatne na akty
wandalizmu.
Drogowskazy i tablice informacyjne ze schematami lub mapami tras wykonywane są
wyłącznie w wersji metalowej, zazwyczaj jako znaki nieodblaskowe.

7. 7/9
Standardowe usytuowanie znaków na turystycznych szlakach i trasach rowerowych
Znaki ustawiane są lub malowane w miejscach dobrze widocznych, zazwyczaj po prawej
stronie drogi i 0,5-2,0 m od jej krawędzi, a w przypadku znaków dotyczących rowerzystów –
pod tymi znakami.
Zaleca się, aby znaki umieszczać na tej samej wysokości, co znaki drogowe, a niżej umieszczać
je tylko wyjątkowo. Jeżeli rozporządzenia do PoRD zakazują podwieszania pod inne znaki, stawia
się ja na odrębnych słupkach 10 m za tymi znakami.
Drogowskazy i tablice informacyjne ze schematami lub mapami sieci tras rowerowych należy
umieścić na końcach każdej trasy, przy skrzyżowaniach i rozwidleniach tras oraz w centralnych
miejscach każdej miejscowości, przez którą przechodzi trasa rowerowa. Lokalizacja drogowskazów
i tablic informacyjnych powinna umożliwiać bezpieczne zatrzymanie się i obejrzenie ich.
Znaki podstawowe umieszcza się za każdym skrzyżowaniem dróg. Wyjątkowo, jeżeli brak jest
takiej możliwości, znaki te mogą zostać zastąpione odpowiednimi znakami ze strzałkami
umieszczonymi przed skrzyżowaniem.
Na końcach trasy stawia się odrębne znaki oznaczające początek i koniec, a za znakiem
określającym początek musi zostać umieszczony znak podstawowy wskazujący drogę, którą należy
jechać.
Znaki ze strzałkami określające zakręt lub jazdę na wprost umieszcza się przed
skrzyżowaniami. W przypadku jazdy na wprost stosuje się je wyłącznie wtedy, gdy znak
za skrzyżowaniem nie jest dobrze widoczny przy dojeździe do skrzyżowania.

8. 8/9
Kierunkowskazy umieszcza się na rozwidleniach jednokierunkowych odcinków trasy
rowerowej (przykład na rys. 193). Sposób oznakowania, gdy jedna z tras kończy się, a druga
biegnie dalej znajduje się na rys. 194.

9. 9/9
Przed rozwidleniami tras należy w jednym miejscu ustawić lub namalować znaki określające
kierunki, w których rozchodzą się poszczególne trasy. Na rys. 125 i 126 rozwiązanie stosowane
dotychczas, a na rys. 195 i 196 z zastosowaniem nowych znaków zblokowanych.
Opracowanie: Piotr Rościszewski, Gliwice, 2013-02-25