Uwagi do projektu nowego rozporządzenia w sprawie warunków technicznych dla znaków drogowych w zakresie oznakowania tras rowerowych

1. mgr inż. Piotr Rościszewski
Gliwice, 2022-12-14
Uwagi do rozwiązań dotyczących ruchu rowerowego
w projekcie zmian do rozporządzenia Ministra Infrastruktury
w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych
oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach
dostępnego pod adresem https://we.tl/t-x62fOy67FT
Uwagi ogólne
W spisie instytucji opracowujących projekt zmian w tytułowym rozporządzeniu brak jest
instytucji specjalizujących się w specyfice ruchu rowerowego, a w szczególności w oznakowaniu
tras rowerowych znakami kategorii R i w inżynierii miejskich tras rowerowych. W szczególności
brak jest przedstawicieli PTTK lub firm, które specjalizują się w oznakowywaniu tras rowerowych,
a także instytucji lub firm działających w dużych miastach wojewódzkich (Warszawa, Gdańsk,
Kraków, Łódź, Poznań, Wrocław), które mają sporą ilość skomplikowanej i zróżnicowanej
infrastruktury rowerowej. Te braki wyraźnie widać w trakcie lektury fragmentów projektu
rozporządzenia, które dotyczą infrastruktury rowerowej, zawierające liczne braki i błędy z tekstami
powstałymi na zasadzie ‘co znalazł, to biernie zamieścił’, nawet bez pobieżnej korekty.
Jest oczywiste, że tak niedopracowany projekt rozporządzenia w ogóle nie powinien się ukazać,
ponieważ w tej formie niezbyt dobrze świadczy o ich autorach.
Uwagi ogólne do punktu 8.2. Znaki szlaków rowerowych (w załączniku 1)
Podział szlaków rowerowych. Projekt podtrzymuje wymyślony dla potrzeb tego
rozporządzenia podział szlaków rowerowych na krajowe i lokalne. Według innych kryteriów
szlaki krajowe powinny mieć wysoki standard, a lokalne mogą mieć niższy standard. W praktyce
często istniejące trasy krajowe mają bardzo niski standard.
Kryterium standardu tras rowerowych. Administratorzy tras rowerowych porozumiewają się
z rowerzystami m.in. za pomocą znaków kategorii R. Rowerzystów na ogół nie interesuje
planowana docelowo długość trasy, a raczej aktualny standard jej istniejących odcinków. Znaki
typu R-4 powinny być stosowane tylko w przypadku, gdy dana trasa obecnie ma wysoki standard,
a w pozostałych przypadkach należy nadal stosować znaki typu R-1/R-3.
Aspekt kosztów oznakowania. Należy też wziąć pod uwagę aspekt kosztów oznakowania.
Dobrze wykonane oznakowanie typu R-4 kosztuje 2-3 razy więcej od dobrego oznakowania
typu R-1/R-3. Zaoszczędzone pieniądze lepiej zainwestować w podniesienie standardu dróg, niż
w szpanowanie posiadaniem szlaku być może kiedyś dalekobieżnego, a obecnie o wątpliwym
standardzie.
Brak ustawy o szlakach turystycznych. Poruszone powyżej tematy powinna regulować
ustawa o szlakach turystycznych. Ta luka w polskim prawie istnieje od czasu likwidacji przepisów,
które obowiązywały do 1989 r., a które całokształt spraw szlaków turystycznych cedowały
na PTTK. Od tego czasu teoretycznie szlakami powinny zajmować się gminy, a w praktyce nikt.
Podział tras rowerowych. Wśród tras o wysokim standardzie rzeczywiście potrzebne jest
wyróżnienie tras dalekobieżnych i lokalnych. Znaki typu R-4 warto zachować dla tras
dalekobieżnych. Dobrym pomysłem jest wprowadzenie dla tras lokalnych (o wysokim standardzie)
znaków analogicznych do znaków typu R-4, ale upchnięcie ich do rozporządzenia jako wariantu
znaków typu R-1 jest totalnym nieporozumieniem. W tym celu należy wyodrębnić typ znaków R-5.
Znaki typu R-1 w wersji malowanej. Podmienianie znaków typu R-1 wzorami znaków
analogicznych do znaków typu R-4 nie powinno mieć miejsca. Znaki typu R-1 bardzo często
występują w Polsce w wersji malowanej, co po pierwsze wymaga formalnego zalegalizowania,
aby zarządcy dróg nie mieli wątpliwości, co z nimi zrobić, a po drugie wymaga zachowania wzorów
znaków, które bez trudności mieszczą się na pniach drzew i slupach o przeciętnej średnicy 30 cm.
Z tego względu znaki typu R-1 nie powinny mieć większej szerokości niż 20 cm, a tylko
w wyjątkowych przypadkach 30 cm.

2. Instrukcja znakowania szlaków turystycznych. Rozporządzenie o znakach drogowych
niekoniecznie musi zajmować się szczegółami dotyczącymi znaków kategorii R typu R-1 w wersji
malowanej, ale wciąż pojawia się problem braku normatywu, który powinien tą kwestię regulować,
a nie czyni tego nawet instrukcja znakowania szlaków turystycznych PTTK – jedyna, która istnieje
i jaka obowiązuje tych, którzy chcą wykonywać swoją pracę z należytą starannością. Niestety
w zakresie szlaków rowerowych instrukcja ta tylko powiela tytułowe rozporządzenie – wskazane
byłoby jej dopracowanie lub opracowanie odrębnej tylko dla szlaków rowerowych. Projekt takiej
instrukcji dostępny pod adresem https://www.slideshare.net/proso2/1ins-znrow14 opracowałem
kilka lat temu, a teraz na pewno wymaga przeredagowania, ale może stanowić dobrą podstawę
do dalszych rozważań, co powinien zawierać omawiany projekt rozporządzenia w zakresie
oznakowania szlaków rowerowych.
Kompatybilność oznakowania szlaków rowerowych. Mamy obecnie znaki typu R-1/R-3
i znaki typu R-4, które są między sobą niekompatybilne. Brak jest wzorów znaków wspólnych
dla kilku szlaków rowerowych, zarówno obu typów znaków, jak i kilku szlaków w obrębie jednego
typu. Można było tego nie umieszczać w przepisach w 1999 r., gdy powstawały pierwsze wzory
znaków, ale teraz powinno to być obligatoryjne.
Uwagi szczegółowe do punktu 8.2. Znaki szlaków rowerowych
Projekt rozporządzenia zamiast porządkować znaki, wywołuje bałagan. Dotychczas znaki
służące do wskazania dalszej drogi były znakami typu R-1, a drogowskazy znakami typu R-3 i taki
podział należy pozostawić.
Znaki typu R-1
Znak R-1. Dobrą praktyką jest umieszczanie po prawej stronie drogi znaków w symbolem
roweru skierowanym w lewo w kierunku jezdni. W przypadku konieczności umieszczenia znaku
po lewej stronie, powinien zostać wykonany wariant tego znaku w rowerem skierowanym w prawo
w kierunku jezdni.
Znaków R-1 nie umieszcza się między skrzyżowaniami, lecz bezpośrednio za każdym
połączeniem dróg, a w razie ich braku nie rzadziej niż co 500 m (patrz też definicja znaku R-4).
Znak R-1b powinien oznaczać zmianę kierunku w lewo lub w prawo, a po nim powinny
znaleźć się następujące znaki (patrz https://www.slideshare.net/proso2/1ins-znrow14):
− R-1c jazda przez skrzyżowanie na wprost (przy braku widoczności znaków R-1
za skrzyżowaniem,
− R-1d zmiana kierunku w lewo w skos lub w prawo w skos,
− R-1e zmiana kierunku w lewo w tył lub w prawo w tył,
− R-1f podwójna zmiana kierunku lub zmiana pasa ruchu (analogia do znaku R-4a),
− R-1g zmiana kierunku w połączeniu z nawracaniem.
Dobrą praktyką jest umieszczanie na znakach symbolu roweru skierowanego w tą sama stronę,
co strzałka.
Wymienione powyżej znaki sprawdziły się w praktyce w wielu z wykonanych przeze mnie
projektów, m.in. w tych, które były przekładane do zatwierdzenia w Urzędzie Marszałkowskim
Województwa Śląskiego, wymienionym w gronie autorów projektu rozporządzenia. Stanowią
co najwyżej 5 % wszystkich projektowanych znaków, ale niewątpliwie są potrzebne.
Strzałki na znakach. Znane mi są uwagi dotyczące słabej widoczności strzałki, w związku
z czym wskazane byłoby pomyśleć nad jej powiększeniem, a zwłaszcza nad powiększeniem jej
grotu.
Przykłady znaków podwójnych. Trudno wstawić do rozporządzenia wszystkie możliwe
odmiany znaków, ale powinny się w nim znaleźć przynajmniej przykłady podwójnych
(zblokowanych) znaków R-1 i R-1c, a także przykład znaku rozwidlenia szlaków ze strzałkami,
jak na znakach R-1c i R-1b.
Przykłady typowych zastosowań znaków typu R-1. O ile sposoby rozmieszczenia znaków
R-1 i R-1b nie budzą większych wątpliwości, to sposób zastosowania pozostałych znaków nie jest
już taki oczywisty. Wskazane byłoby zamieszczenie schematów z ich zastosowaniem.
Odblaskowość znaków. Znaki typu R-1 w wersji metalowej powinny być wykonywane przy
użyciu materiałów odblaskowych typu 1. Być może umieszczenie tej informacji jest niepotrzebne.

3. Odgałęzienia szlaków. Znaki kierujące rowerzystów w bok od szlaku nie powinny mieć
identycznej formy, jak znaki szlaku, na którym zostaną postawione. Dłuższe i skomplikowane
dojazdy do obiektów położonych w bok od szlaku powinny być oznaczone jako odrębny szlak
w innym kolorze, niż główny. W przypadku krótkich i prostych odgałęzień wystarczające jest
zastosowanie drogowskazów typu R-3 z białymi strzałkami (czarnymi konturami strzałek).
Błędem jest praktyka stosowania drogowskazów przypominających znaki R-3, lecz bez
symbolu roweru.
Znaki typu R-3
Gama drogowskazów – znaków R-3. Znak R-3 przestawia tylko wzór drogowskazów
skierowanych w prawo. W praktyce spotyka się znaki R-3 ze strzałkami pionowymi, sporadycznie
skośnymi w górę lub w dół. Takie wzory drogowskazów sprawdzają się zwłaszcza wtedy, gdy
zastępują znaki typu R-1.
W praktyce dobrze sprawdziły się drogowskazy, na których występują 4 rzędy z nazwami
miejscowości (obiektów) i kilometrażem.
Prawdą jest, że gama drogowskazów jest dość uboga. Wielkość drogowskazów, a zwłaszcza
wielkość liternictwa wymaga zatrzymania się przy nich lub przynajmniej zwolnienia, co nie zawsze
jest możliwe. Kilkakrotnie projektowałem drogowskazy, przy których nie trzeba sie zatrzymywać,
wzorując się na przykładach 125-128 z projektu opracowanej przeze mnie instrukcji.
Nowe wzory drogowskazów proponowane w projekcie rozporządzenia nie powinny mieć
oznaczeń od R-1c do R-1f, lecz oznaczenia nawiązujące do typów R-3 i R-5.
Jeżeli w projekcie rozporządzenia są jakieś przykłady znaków, to powinny mieć cechy
realności. Od kiedy z Gliwic do Katowic jest 10 km, a do Opola kolejne 20 km? Podobnie
z Ustronia do Katowic jest znacznie więcej niż 52 km.
Znaki typów R-4 i R-5.
Oba typy znaków powinny mieć tą samą gamę wzorów znaków i różnić się tylko kolorem tła.
Nie powinno być znaków z niewłaściwymi przykładami, tzn. równocześnie z numerem i logo
szlaku. Wystarczające jest umieszczanie kompletu informacji na drogowskazach.
Gama znaków typów R-4 i R-5 jest zbyt uboga. Brak jest wzorów znaków analogicznych
do proponowanych przeze mnie znaków od R-1c do R-1g, a także brak jest znaków do oznaczenia
początku i końca szlaku, jak znak R-1a.
Przykłady znaków podwójnych. Trudno wstawić do rozporządzenia wszystkie możliwe
odmiany znaków, ale powinny się w nim znaleźć przynajmniej przykłady podwójnych
(zblokowanych) znaków R-4 i R-5 (oba szlaki z oznakowaniem jednego typu lub po jednym szlaku
z oznakowaniem obu typów), a także przykład znaku rozwidlenia szlaków ze strzałkami, w różnych
kierunkach, lecz bez schematu jak na rysunku R-4f. Numery, kolorowe pola i logotypy szlaków
powinny być rozmieszczane na znakach jeden pod drugim, bez ich pomniejszania i ściskania
w jednym rzędzie.
Przykłady typowych zastosowań znaków typu R-4. O ile sposoby rozmieszczenia znaków
R-4 i R-4b nie budzą większych wątpliwości, to sposób zastosowania pozostałych znaków nie jest
już taki oczywisty. Wskazane byłoby zamieszczenie schematów z ich zastosowaniem.
Odblaskowość znaków. Gdzieś sie zgubiła informacja, że znaki typu R-4 powinny być
wykonywane przy użyciu materiałów odblaskowych typu 2. Wypadałoby też podać, jak potraktować
znaki typu R-5. Umieszczona na początku rozporządzenia informacja nie zawiera tej treści
(patrz pkt. 1.2.2. Widoczność znaków).
Odgałęzienia szlaków. Znaki kierujące rowerzystów w bok od szlaku nie powinny mieć
identycznej formy, jak znaki szlaku, na którym zostaną postawione. O ile szlak główny może mieć
znaki typu R-4, to wszelkie odgałęzienia powinny być oznakowane znakami typu R-1/R-3 lub R-5.
Informacja na drogowskazach powinna jednoznacznie stwierdzać, czy odgałęzienie stanowi
odrębny szlak, czy jest to tylko nieoznakowany dojazd do jakiegoś obiektu. Błędem jest propozycja
stosowania drogowskazów przypominających znaki R-4, lecz bez symbolu roweru. Autorzy tego
pomysłu powinni jeszcze raz go przemyśleć i dopracować.

4. Ogólne zasady stosowania znaków kategorii R.
Brak jest zasady dotyczącej kolorów znaków typu R-1/R-3. Stosowane są kolory szlaków
(pasków) czerwony, niebieski, zielony, żółty i czarny. Szlaki w jednym kolorze nie mogą przecinać
się, ani rozwidlać.
W projekcie rozporządzenia dodano, że znaki kategorii R wolno wieszać pod znakami C-13
i C-13/C-16, ale nie podano, że dotyczy to również znaków C-13a i wszystkich znaków nakazu
i zakazu, pod którymi umieszczono tabliczki T-22 z symbolem roweru lub z napisem „nie dotyczy
rowerów”.
Uwagi szczegółowe do punktu 9.10. Dodatkowe znaki szlaków rowerowych
Skoro w pkt. 8.2. zostało skasowane słowo „Dodatkowe”, to wypadałoby zrobić to samo w tym
punkcie.
W punkcie tym zapomniano usunąć konstrukcje zlikwidowanych dawno temu znaków typu
R-2, a zapodziano gdzieś konstrukcje znaków typu R-4. Wypadałoby też opracować konstrukcje
wszystkich znaków, o które uzupełniono lub powinien być uzupełniony pkt. 8.2. Zamiast
niepraktycznie monstrualnego znaku R-4e proponuję zmniejszenie jego wymiarów.
Uwagi do innych punktów
Znaki dodatkowe kategorii F
Przy znaku F-19 „pas ruchu dla określonych pojazdów” wypadałoby wykreślić uwagę, że znak
dotyczy tylko jezdni jednokierunkowych. Przy innych znakach nie ma takiego błędnego
ograniczenia.
Dobrym pomysłem jest znak F-23 informujący o jednym pasie ruchu dla samochodów i dwóch
pasach ruchu dla pieszych i rowerzystów po obu stronach jezdni (droga o przekroju 1/2-1.
Załącznik 2. Znaki poziome
W pkt. 7.11.1. Pas ruchu dla rowerów powinno być wyraźnie stwierdzenie, że wskazane jest
oznaczenie powierzchni kolorem czerwonym w miejscach krzyżowania się ruchu rowerów z innymi
użytkownikami drogi i innych miejscach niebezpiecznych (np. na mostach, w tunelach,
na zwężeniach pasa drogowego).
Jest pkt. 7.11.2. Śluza dla rowerów, ale jest to tylko jeden prosty przykład śluzy typu 1
stosowanej przed skrzyżowaniami z sygnalizacją świetlną, a gdzie inne przypadki tego typu śluzy
oraz gdzie są śluzy innych typów?
W pkt. 8. Przykłady oznakowania skrzyżowań brak jest zupełnie jakichkolwiek przykładów
z zastosowaniem pasów ruchu dla rowerów.
Gliwice, 2022-12-14
mgr inż. Piotr Rościszewski
e-mail: p_ros@o2.pl
Od 1999 r. autor około stu projektów oznakowania tras rowerowych,
autor wielu koncepcji sieci i pojedynczych tras rowerowych,
w tym koncepcji Śląskiej Sieci Tras Rowerowych,
koncepcji głównych tras rowerowych GZM,
koncepcji śląskiego odcinka trasy R-4 (obecnie EuroVelo4),
i koncepcji opolskiego odcinka polsko-czeskiej cyklotrasy,
audytor istniejącej infrastruktury rowerowej