1. გაკვეთილი N6
საშინაო დავალების შემოწმება
4. Al + O2 2 Al2O3;
ჯერ გავატოლოთ ჟანგბადის ატომთა რაოდენობა სქემის მარჯვენა და
მარცხენა მხარეში. 2-ისა და 3-ის უმარტივესი ჯერადია 6, ამიტომ
Al + 3O2 2Al2O3;
შემდეგ ვატოლებთ ალუმინის ატომთა რაოდენობას და ვიღებთ ქიმიური
რეაქციის ტოლობას:
4Al + 3O2 2Al2O3;
ასევეა დანარჩენი შემთხვევებიც:
2Mg + O2 2Mg O
2HgO 2 2Hg + O2
Fe2O3 + 6 HBr 2FeBr3 + 3H2O
3Ca + N2 Ca3N2
მომდევნო ორ შემთხვევაში კოეფიციენტების შემოტანა საჭირო Aარ არის:
BaO + H2O O Ba(OH)2
CaCO3 CaO + CO2
მომდევნო მაგალითები კი კვლავ მოითხოვს კოეფიციენტთა შერჩევას:
P2O5 + H2O O H3PO4
ჯერ გავატოლოთ ფოსფორის ატომთა რაოდენობა
P2O5 + H2O O 2H3PO4
შემდეგ გავატოლოთ წყალბადის ატომთა რაოდენობა:
P2O5 + 3H2O O 2H3PO4
შემდეგ შევამოწმოთ ჟანგბადის ატომების რაოდენობა, კერძოდ მარჯვენა
მხარეში გვაქვს 8 ატომი: P2O5 + 3H2O; მარცხენა მხარეშიც 8 ატომი: 2H3PO4. ე.ი.
მარჯვენა და მარცხენა მხარეებში ერთიდაიგივე ელემენტის ატომთა რაოდენობა
თანაბარია. ამიტომ:
P2O5 + 3H2O =O 2H3PO4;
ასევე მარტივად ვატოლებთ სხვა სქემებსაც:
CuO + 2HCl C CuCl2 + H2O
2. 2As + 3Cl2 2AsCl3
C + 2H2 CH4
WO3 + 3H2 W + 3H2O
ატომურ მოლეკულური მოძღვრება
XVIII საუკუნის ბოლოს და XIX საუკუნის დასაწყისში ქიმიის შესწავლისას
ფართოდ იქნა გამოყენებული კვლევის რაოდენობრივი მეთოდები. ამან საფუ
ძვ ე ლი ჩაუყარა ქიმიაში ატომურ-მოლეკულური მოძღვრების ჩამოყალიბებას.
ამ თეორიის ძირითადი დებულებები შეიძლება ასე ჩამოვაყალიბოთ:
1. ნივთიერებები მოლეკულებისგან შედგება. სხვადასხვა ნივთიერებათა მო
ლე კულები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ქიმიური შედგენილობით და
ქიმიური თვისებებით.
2. მოლეკულები მუდმივ მოძრაობაში იმყოფებიან.
3. ფიზიკური მოვლენების დროს მოლეკულები არ გარდაიქმნებიან. ქიმიური
მოვლენების დროს კი მოლეკულები რაოდენობრივ და თვისობრივ ცვლი ლე
ბებს განიცდიან: ერთი სახის მოლეკულებისგან წარმოიქმნებიან სხვა მო ლე
კუ ლები.
4. მოლეკულები ატომებისგან შედგება. ატომებს გარკვეული ზომა და მასა
აქვთ. ერთიდაიგივე ელემენტის ატომები ერთნაირია და განსხვავდება სხვა
ელე მენტის ატომებისგან.
5. ერთი სახის ატომთა ერთობლიობას ქიმიური ელემენტი ეწოდება.
6. ქიმიური გარდაქმნებისას ატომები არ იცვლებიან. რეაქციის შედეგად მი ღე
ბული მოლეკულები იმავე ატომებისგან შედგებიან, რომლებიც მორეაგირე
ნივთიერებების მოლეკულების შედგენილობაში იყო.
7. მოლეკულა ნივთიერებების ფიზიკური დაყოფის ზღვარია, ატომი _
ქიმიური დაყოფისა
მასის მუდმივობის კანონი
ეს კანონი ჩამოაყალიბეს რუსმა მეცნიერმა მ. ლომონოსოვმა და ფრანგმა
მეცნიერმა ა. ლავუაზიემ.
რეაქციაში შესულ ნივთიერებათა მასა უდრის რეაქციის შედეგად
მიღებულ ნივთიერებათა მასას .
კერძოდ რეაქციაში A + B = C + D;
თუ რეაქციაში შესულ A და B ნივთიერების მასათა ჯამი რაღაც a გრამს
შეადგენს, რეაქციის შედეგად მიღებული C და D ნივთიერებების მასათა ჯამი
ისევ a გრამი იქნება.
ატომურ-მოლეკულური მოძღვრების ერთერთი ძირითადი დებულების
თანა ხ მად ქიმიური რეაქციის შედეგად მიღებულ ნივთიერებათა მოლეკულები
იმავე ატო მებისგან შედგება, რომლებიც მორეაგირე ნივთიერებათა
შედგენილობაში შედიოდნენ. ე.ი. ქიმიური რეაქციის შედეგად ატომები არ
იცვლებიან არც თვი სო ბრივად, არც რაოდენობრივად. შესაბამისად არ იცვლება
3. არც მათი მასა. ნივ თი ერების მასა მისი შემადგენელი ატომების მასათა ჯამის
ტოლია. ამიტომ ცხადია, რომ ქიმიური გარდაქმნისას ნივთიერებათა მასა არ
იცვლება.Mმაგ.:
2H2 + O2 = 2H2O
როგორც გვახსოვს M (H2) = 2გ/მოლი M (O2) 32გ/მოლი
ორი მოლი წყალბადის ანუ m (H2) = 2 x 2 = 4გ და ერთი მოლი ჟანგბადის –
32გ ურთიერთქმედებისას მიიღება ორი მოლი წყალი m (H2O) = 2 x 18 = 36გ
ე.ი. m (H2) + m (O2) = m (H2O)
4გ + 32გ = 36გ
შედგენილობის მუდმივობისა და მასის მუდმივობის კანონებზე
დაყრდნობით შეგვიძლია ქიმიური ამოცანების ამოხსნის პრინციპს გავეცნოთ.
ამოცანა: რამდენი გრამი წყალბადია (H2) საჭირო 16 გ რკინის ოქსიდის
(Fe2O3) აღსადგენად? რამდენი გრამი რკინა მიიღება რეაქციის შედეგად?
ამოხსნა: მოც: m (Fe2O3) = 16 გ
–––––––––––––––––––––––
უ.გ. m (H2) = ?
m (Fe) = ?
რკინის (III) ოქსიდის (Fe2O3) აღდგენის რეაქციას შემდეგი სახე აქვს:
Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O;
მასის მუდმივობის კანონის ილუსტრირებაა ის, რომ ქიმიური რეაქციის ტო
ლობის მარცხენა და მარჯვენა მხარეები ერთიდაიგივე ელემენტების ატომთა
თანაბარ რაოდენობებს შეიცავენ.
#1 ცხრილის გამოყენებით გამოვთვალოთ ნივთიერებათა მოლური მასები:
M (Fe2O3)= 2 . 56 + 3 . 16 = 160გ/მოლი
M(H2) =2 . 1=2 გ/მოლი
M (Fe) = 56 გ/მოლი
რეაქციის ტოლობიდან ჩანს, რომ 1 მოლეკულა Fe2O3 რაეგირებს 3 მოლეკულა
წყალბადთან. სხვაგვარად 1 მოლი Fe2O3 (ანუ 160 გ) რეაგირებს 3 მოლ H2 –
თან (3 .2=6გ).
ამოცანის პირობის თანახმად რეაქციაში შედის 16 გ Fe2O3. აქედან
გამომდინარე შეგვიძლია შევადგინოთ პროპორცია:
160გ Fe2O3 რეაგირებს 3 .2გ H2 – თან
16 “ “ “ X “
X=16 ∙3 ∙2160 = 0,6 გ (H2)
4. ანალოგიურად გამოვთვალოთ რეაქციის შედეგად მიღებული რკინის მასა.
რეაქციის ტოლობიდან ჩანს, რომ 1 მოლი Fe2O3 წარმოქმნის 2 მოლ Fe –ს.
შევადგინოთ პროპორცია:
160გ Fe2O3 – ის გარდაქმნით მიიღება 2 ∙ 56 გ Fe
16 “ “ “ “ X “ “
X= 16 ∙2 ∙56160 = 11,2გ (Fe)
პასუხი: m (H2) = 0,6გ m(Fe) = 11,2გ
ზოგადად თუ რეაქცია მიმდინარეობს შემდეგი გზით:
aA + bB cC +dD
A,B,C და D ნივთიერებათა მოლეკულების ფორმულებია,
a,b, c და d რეაქციის ტოლობის შესაბამისი კოეფიციენტებია.
თუ ცნობილია რეაქციაში შესული ან რეაქციის შედეგად მიღებული
რომელიმე ნივთიერების მასა, შესაძლებელია პროპორციების შედგენის გზით
გამოითვალოს ყველა დანარჩენი ნივთიერების მასა.
მაგალითად თუ ცნობილია A ნივთიერების მასა m(A) პროპორციის
შედგენის ხერხით შეგვიძლია ვიპოვოთ m(B) , m(C), და m(D).
რეაქციის ტოლობისა და ამოცანის პირობის შესაბამისად შეგვიძლია
დავწეროთ:
aM(A)გ A ნივთიერება რეაგირებს bM(B) გ B ნივთიერებასთან.
m(A) გ “ “ “ X1 “
X1 = m(B) = bM(B )∙m(A)aM(A)
ანალოგიურად გამოითვლება რეაქციის შედეგად მიღებული C და D
ნივთიერებების მასები m(C) და m(D).
aM(A)გ A ნივთიერება წარმოქმნის cM(C)გ C ნივთიერებას
m(A)გ “ “ “ X2 “ “
X2 = m(C) = cM(C )∙m(A)aM(A)
5. aM(A)გ A ნივთიერება წარმოქმნის dM(D)გ D ნივთიერებას
m(A)გ “ “ “ X3 “ “
X3 = m(D) = dM(D )∙m(A)aM(A)
ამოცანა:
რამდენი გრამი აზოტი რეაგირებს 18 გ წყალბადთან და რამდენი გრამი
ამიაკი მიიღება ამ დროს.
ამოხსნა:
მოცემულია m(H2) = 18 გ. M(H2) = 2 გ / მოლი
უ.გ. m(N2)=? M(N2) = 28 გ / მოლი
m(NH3)=? M(NH3) = 17 გ / მოლი
საძიებელი რეაქციის ტოლობაა
3H2 + N2 = 2NH3
რეაქციის ტოლობისა და ამოცანის პირობის შესაბამისად შევადგინოთ
პროპორცია:
3 ∙2 გ H2 – ს შეესაბამება 28 გ N2
18 გ “ “ X “
X = m(N2) = 28∙183∙2 = 84გ
3 ∙2 გ H2 – ს შეესაბამება 2 ∙17 გ NH3 HHH
18 გ “ “ X “ “
X = m(NH3) = 18∙2∙173∙2 = 102გ
პასუხი: m(N2) = 84გ m(NH3) =102 გ
საშინაო დავალება :
6. 1. ჩამოვაყალიბოთ ატომურ-მოლეკულური მოძღვრების დებულებები;
2. ჩამოვაყალიბოთ მასის მუდმივობის კანონი;
3. რამდენი გრამი Al2O3 შედის რეაქციაში 30 გ HCl _თან? რამდენი გრამი
AlCl3 მიიღება ამ დროს, თუ Eეს რექცია მიმდინარეობს შემდეგი სქემის
მი ხე დ ვით: Al2O3 + HCl AlCl3 + H2O
4. რამდენი გრამი CuO და რამდენი გრამი H2 SO4 შესულა რეაქციაში ერთმა
ნეთ თან, თუ ამ დროს წარმოიქმნა 40 გ Cu SO4 ? Eეს რექცია
მიმდინარეობს შემ დე გი სქემის მი ხე დ ვით:
CuO + H2 SO4 Cu SO4 + H2O
5. რამდენი გრამი P2O5 შედის რეაქციაში 24 გ ნახშირთან? რამდენი გრამი
ფისფორი მიიღება ამ დროს? Eეს რეაქცია მიმდინარეობს შემდეგი სქემის
მი ხე დ ვით:
P2O5 + C P + CO2
6. რამდენი გრამი HgO დაიშალა, თუ რეაქციის შედეგად 6,4 გ ჟანგბადი
(O2) წარმოიქმნა? რამდენი გრამი ვერცხლისწყალი (Hg) მიიღება ამ
დროს, თუ Eეს რეაქცია მიმდინარეობს შემდეგი სქემის მი ხე დ ვით:
HgO H Hg + O2
7. რამდენი გრამი ცარცი (CaCO3) უნდა დაიშალოს 28 გ კალციუმის
ოქსიდის (CaO) მისაღებად? რამდენი გრამი ნახშირორჟანგი (CO2)
მიიღება ამ დროს? ეს რეაქცია მიმდინარეობს შემდეგი სქემის მი ხე დ
ვით:
CaCO3 CaO + CO2
