KIMIA TINGKATAN 5 BAB 5-BAHAN KIMIA UNTUK PENGGUNA My presentation slides in 2017. I hope it can help you in understanding the course syllabus.

2. Sabun dan detergen
Chai Qing Hao
KIMIA TINGKATAN 5
BAB 5 BAHAN KIMIA UNTUK
PENGGUNA

3. Sabun
Isi Kandungan
• Formula am
• Jenis asid lemak
dan alkali sabun
• Saponifikasi
• Tips membuat
sabun
• Jenis sabun

4. Formula am sabun ialah RCOONa
atau RCOOK
R ialah kumpulan alkil yang berantai panjang.

5. Sabun ialah garam natrium
asid lemak jika alkali yang
digunakan ialah natrium
hidroksida.
Sabun ialah garam kalium
asid lemak jika alkali yang
digunakan ialah kalium
hidroksida.
Sabun ialah garam yang terbentuk daripada tindak balas antara
suatu alkali dengan suatu asid lemak RCOOH.

6. CH3(CH2)14COO- Na+
Sumber yang terdapat
dalam asid lemak, sejenis
asid palmitic yang
diperoleh daripada
minyak kelapa sawit.
Berasal daripada
alkali iaitu natrium
hidroksida.
Jenis sabun yang dihasilkan bergantung kepada jenis asid dan
jenis alkali yang digunakan.
Jenis sabun Bilangan atom
karbon
Jenis asid lemak Jenis alkali
Natrium stearat,
CH3(CH2)16COO-Na+
18 Asid stearik,
CH3(CH2)16COOH
Natrium hidroksida
Kalium oleat,
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COO-K+
18 Asid oleik,
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH
Kalium hidroksida
Contoh sabun:
Natium palmitat, CH3(CH2)14COO-Na+
Natium stearate, CH3(CH2)16COO-Na+
Natium laurat, CH3(CH2)10COO-Na+
Natium oleat, CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COO-K+

7. Saponifikasi
Suatu proses penyediaan sabun
dengan memanaskan bersama lemak
atau minyak dengan alkali.
Merupakan satu proses hidrolisis ester (minyak atau
lemak) oleh alkali.
Minyak tumbuhan yang biasa digunakan untuk
pembuatan sabun ialah minyak sawit, minyak kelapa,
dan minyak zaitun.
zaitun sawit kelapa

8. Peringkat 1
Kedua-dua bahagian molekul minyak atau lemak (ester) diasingkan dengan memanaskan minyak
bersama larutan alkali melalui proses hidrolisis.
Dalam proses ini, molekul minyak atau lemak (ester) dipecahkan kepada asid lemak dan gliserol
oleh air dengan kehadiran alkali sebagai mangkin.
Asid lemak
Gliserol
Molekul minyak/lemak
+ air
hidrolisis
(alkali sebagai mangkin)
Asid lemak + gliserol
Pembuatan sabun dapat dibahagikan kepada dua peringkat.

9. Peringkat 1
(Rivisi slide 7)
Hidrolisis molekul minyak atau lemak.
Contoh: O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH2|
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH2|
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH2|
+ 3H20
hidrolisis
(alkali sebagai mangkin)
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
HO − CH2
HO − CH
HO − CH2
+
Gliseril tripalmitat
(dalam minyak sawit)
Asid palmitik
(Asid lemak)
Gliserol

10. Tindak balas antara asid lemak dan alkali untuk membentuk sabun.
Contoh:
Peringkat 2
Asid lemak yang terbebas dalam peringkat 1 bertindak balas dengan alkali untuk membentuk
garam natrium asid lemak iaitu sabun.
Asid lemak + natrium hidroksida garam natrium asid lemak +air
(alkali) (sabun)
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − OH
+ 3NaOH
O
‖
3CH3 CH2 14 − C − ONa + 3H2O
Asid palmitik
(Asid lemak)
+ 3H20
Natrium palmitate
(sabun)
Natium
hidroksida

11. Tindak balas keseluruhan antara molekul minyak atau lemak dan alkali untuk membentuk sabun.
Contoh:
Pada amnya, tindak balas pembuatan sabun diwakili oleh persamaan kimia dalam perkataan
seperti yang berikut.
Minyak sayuran + natrium hidroksida garam natrium asid lemak + gliserol
(ester) (alkali) (sabun) (alkohol)
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH2⎕
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH
O
‖
CH3 CH2 14⎕ − C − 0 − CH2⎕
+ 3NaOH
O
‖
3CH3 CH2 14⎕ − C − ONa
HO − CH2|
HO − CH
HO − CH2|
+
Gliseril
tripalmitat/tripalmitin⎕
(dalam minyak sawit)
Natrium
hidroksida
Natrium palmitat⎕
(Sabun)
Gliserol

12. Sabun yang terhasil dituras, ditulenkan, dan
ditambah dengan bahan tambahan seperti enzim
biologi, agen pemutih, bahan antiseptic, minyak
wangi, dan bahan pewarna.
Natrium klorida ditambah untuk
mengurangkan keterlarutan sabun dalam air
dan menyebabkannya terasing daripada
larutan.
Sabun yang terhasil dapat dimendak keluar
dari campuran dengan menambahkan garam
biasa iaitu natrium klorida

13. Sabun pepejal (sabun keras)
• Dibuat daripada natium hidroksida dan asid
karboksilik tepu yang terdapat dalam lemak
haiwan.
• Digunakan untuk tujuan mandi dan
membasuh pakaian.
Sabun cecair
• Dibuat daripada kalium hidroksida dan asid
karboksilik tak tepu yang terdapat dalam
minyak tumbuhan seperti minyak biji kapas.
• Digunakan sebagai sabun cecair dan krim
pencukur.
• Harga lebih mahal.
Terdapat dua jenis sabun:

14. Detergen
Isi Kandungan
• Pengenalan
Detergen
• Formula Am
• Jenis Detergen
• Bahan Tambahan
Detergen

15. Detergen ialah garam yang terhasil daripada tindak balas
peneutralan antara alkil hidrogen sulfat dengan alkali
Contoh detergen ialah natrium lauril sulfat

16. Contoh detergen ialah natrium lauril sulfat
Formula am bagi detergen ini ialah RSO30-Na+ jika natrium
hidroksida digunakan.
O O
‖ ‖
CH3 − CH2 11 − O − S − OH + NaOH → CH3 − CH2 11 − O − S − O
−
Na
+
+H2O
‖ ‖
O O
Lauril hidrogen sulfat
(Asid dodekil sulfonik)
Natrium lauril sulfat
(natrium dodekil sulfat)

17. Petroleum ialah bahan mentah untuk membuat
detergen

18. Bentuk serbuk
Digunakan sebagai serbuk pencuci
Bentuk cecair
Digunakan sebagai cecair pencuci seperti dalam
syampu, pencuci pinggan-mangkuk, pencuci
tangan dan pencuci pakaian
Terdapat dua jenis detergen:

19. Bahan tambahan dalam detergen dan fungsinya.
Bahan tambahan detergen Fungsi
Enzim biologi Mempercepatkan proses pencucian dengan menguraikan
kotoran seperti makanan, darah atau minyak.
Agen pemutih
Contoh: natrium perborat dan natrium hipoklorit.
Agen peluntur menyingkirkan warna kotoran pada kain putih
dengan cara mengoksidakan kotoran (tetapi tidak melunturkan
warna pencelup pada kain berwarna)
Bahan pendarfluor Menyerap sinaran ultraungu daripada matahari dan
memancarkan cahaya biru menyebabkan kain kelihatan lebih
terang.
Natrium karboksimetilselulosa (CMC) Mengapungkan kotoran daripada kain dalam air.
Natrium tripolifosfat Melembutkan air kerana ion fosfat cenderung bergabung
dengan ion magnesium dan ion kalsium menghasilkan mendakan
Agen pengering
Contoh: natrium sulfat dan natrium silikat kontang
Mengekalkan kekeringan serbuk detergen.
Agen penstabil
Contoh: Etanolamida
Menghalang penghasilan terlalu banyak buih terutamanya
semasa penggunaan mesin pembasuh.

20. Perbandingan
Sabun Detergen
Isi Kandungan
• Tindakan pencucian
• Struktur Ion
• Fungsi sabun dan detergen
• Simulasi gris tertunggal
• Keberkesanan digunakan dalam air liat

21. Sabun dan detergen larut dalam air membentuk ion natrium,
Na+, dan ion sabun atau ion detergen.
CH3(CH2)14COO-Na+ (p)
H2O
CH3(CH2)14COO- (ak) + Na+ (ak)
Natrium palmitat
(sabun)
Ion palmitate
(anion sabun)
Ion natrium
CH3(CH2)11OSO3Na (p)
H2O
CH3(CH2)11OSO3
- (ak) + Na+ (ak)
Natrium lauril sulfat
(detergen)
Ion lauril sulfat
(anion detergen)
Ion natrium
Tindakan pencucian sabun dan detergen

22. • Bahagian hidrofobik
• Terdiri daripada bahagian hidrokarbon/kovalen
• Larut dalam gris atau minyak (kotoran)
• Bahagian hidrofilik
• Terdiri daripada bahagian anion
(bersifat ion)
• Larut dalam air
CH3(CH2)14COO- (ak)
Ion palmitate
(anion sabun)
Struktur
ion
sabun

23. Sabun dan detergen berfungsi untuk mengurangkan ketegangan
permukaan air supaya air dapat membasahai permukaan bahan dengan
lebih baik.
Surface tension is high enough to prevent floating below the textile

24. DALAM AIR
Molekul sabun atau detergen larut
dalam air dan merendahkan
ketegangan permukaan air.
Air membasahi permukaan kotor.
Bahagian hidrofilik larut dalam air.
Bahagian hidrofobik larut dalam gris.
Semasa kocakan, molekul-molekul air
menarik ion sabun atau ion detergen
dan menyebabkan gris tertunggal
daripada permukaan bahan.

25. DALAM AIR
Oleh sebabnya, gris dipecahkan
menjadi titisan-titisan kecil semasa
kocakan dan terapung di dalam air.
Apabila dibilas, gris akan dikeluarkan
bersama aliran air.
Buih sabun atau detergen membantu
mengapungkan emulsi gris dalam air.

26. Keberkesanan digunakan dalam air liat
Faktor / Jenis Sabun Detergen
Pembentukan ikatab ionic Kuat Lemah
Pembentukan kekat Ya Tidak
Penceraian garam Ca dan
Mg air liat
Tidak Ya
Pembentukan buih
Air lembut
sahaja
Air lembut
dan air liat
Keberkesanan dalam air
liat
Tidak Ya
Kekat
Perbandingan air liat
dan lembut dalam
faktor kekaratan

27. Sabun dan detergen
Tamat