1. Bor’un Tarihçesi
Bor 'un en çok kullanılan türü olan boraks
binlerce yıldan beri bilinmektedir. Mısırlılar ve
Mezopotamya uygarlıklarının, bazı hastalıkların
tedavisi ve ölülerin mumyalanmasında, M.Ö.
800 yıllarında Çinlilerin porselenlerinin
cilalanmasında, Babillerin kıymetli metallerinin
eritilmesinde boraks kullandıkları bilinmektedir.
2000 yıllık Arapça ve Farsça yazıtlarda ise
bugünkü tinkale es anlamda “tincale”
kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.

2. Eski Yunanlılar ve Romalılar boratları temizlik
maddesi olarak kullanmıştır. İlaç olarak ilk kez
Arap doktorlar tarafından M.S. 875 yılında
kullanılmıştır. Borik Asit 1700'lü yılların
basında borakstan yapılmış, 1800'lü yılların
basında ise elemental bor elde edilmiştir
(DPT, 2001). Elemental bor 1808 yılında
Fransız Kimyacı Gay-Lussac ile Baron Louis
Thenard ve
bağımsız olarak İngiliz kimyacı Sir Humpry
Davy tarafından bulunmuştur.

4. Tarihte Bor
Türkiye’de bilinen ilk borat yatakları Batı
Anadolu’da bulunmuştur. 13. ve 14. yüzyıllarda
Balıkesir-Susurluk-Sultançayırı Pandermit
yataklarının Romalılar tarafından isletildiği
bilinmektedir. Bu bölgenin Osmanlı
imparatorluğu sınırları içerisine girmesinden
dolayı uzun müddet bu yataklara
dokunulmamıştır.

6. Bor Elementi
Bor, yeryüzünde toprak, kayalar ve suda yaygın olarak
bulunan bir elementtir. Genelde, toprakta ortalama
10-20 ppm*, deniz suyunda 0,5-9,6 ppm, tatlı sularda
ise 0,01–1,5 ppm arasında bor bulunur. Yüksek
konsantrasyonda ve ekonomik boyutlardaki bor
yatakları borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri olarak
daha çok Türkiye ve ABD’nin kurak, volkanik ve
hidrotermal aktivitesinin yüksek olduğu bölgelerde
bulunmaktadır.
* Ppm, (İng.: Parts per million) milyonda bir birime
verilen isimdir.

7. Eskişehir’de bulunan Bor yatağı

8. Kimyasal Özellikleri
Bor, periyodik tabloda B simgesiyle
gösterilen, atom numarası 5, atom kütlesi 10,8
g,
yoğunluğu 2,84 g/cm3, erime noktası 2200°C
ve kaynama noktası 3660°C olan, metalle
ametal arası yarı iletken özelliklere sahip bir
elementtir. Kütle numaraları 10 ve 11 olan iki
kararlı izotoptan olusur.

9. Fiziksel Özellikleri
Bor kristal iken siyah renkli, sert ve katı
haldedir. Amorf durumda ise toz halde
ve siyah renklidir. Bor tabiatta serbest olarak
bulunmaz. Bor elementi, doğada 150’den fazla
mineralin yapısı içinde yer almasına
rağmen, ekonomik anlamda bor mineralleri
kalsiyum,
sodyum, magnezyum elementleri ile hidrat
bileşikleri halinde teşekkül etmiş olarak
bulunur.

10. Bor’un kristal yapısı

11. Ticari öneme sahip bor bileşikleri

12. 1 2 3
4
1) Hidroborasit 6
2) Üleksit
3) Boraks
(Tinkal)
5 4) Probertit 7
5) Pandermit
(Priseit)
6) Kernit
(Razorit)
7) Kolemanit

13. Kullanım Alanları
Roket yakıtından, diş macununa kadar her alanda kullanılan
bor, sanayinin tuzu olarak adlandırılabilir. 450'den fazla
üründe "olmazsa olmaz" denilen borun hayatımızdaki
yerine kısaca bakacak olursak bitiremeyiz o yüzden başlıca
kullanım alanlarını saymakla yetinelim:
• Cam sanayi
• Seramik sanayi
• Temizleme ve beyazlatma sanayi
• Yanmayı önleyici maddeler
• Tarım
• Metalürji
• Nükleer uygulamalar
• Yakıt
• Diğer kullanım alanları

14. En yaygın olarak kullanıldığı cam sanayinde
camın ısıyla genleşmesini önemli ölçüde
indirgemekte; titreşim, yüksek ısı ve ısı şokuna
karşı dayanıklılık sağlamakta ve böylece camın
genel olarak dayanıklılığını arttırmaktadır. Bu
tip uygulamalara örnek olarak evlerde
kullanılmakta olan borcamlar verilebilir.

15. Nötron emme gücünün fazla olması onu tek
kılan bir özelliğidir. Nükleer
santrallerde, radyoaktif maddenin
bölünmesi ısının açığa çıkmasına, alfa ve
beta parçacıkları, gama ışınları ve
nötronların oluşmasına yol açar. Nötronlara
karşı kalkan görevi görecek malzemeler
arasında en etkili olanları
bor, hidrojen, lityum, polietilen ve sudur.
Ancak bunların çoğu ikincil gama ışınlarının
oluşmasına neden olurken nötronları emme
özelliğiyle bor, çok hafif bir gama ışını ve
kolay emilebilen bir alfa ışını üretir.

20. Türkiye için Bor’un Önemi
Türkiye, dünyada Bor rezervlerinin %65′ine
sahip bulunurken, dünya üretiminin %32’sini
gerçekleştiriyor. Türkiye dışındaki ülkelerde
Bor rezervlerinin ömrü son 50 yıllık iken
ülkemiz tüm dünyanın 450 -500 yıllık ihtiyacını
karşılayabilecek Bor rezervlerine sahip
konumdadır.

21. Türkiye’de devlete ait olan Eti holding A.Ş.
aracılığı ile Bor madenleri, Burhaniye’den
Savaştepe’ye, Susurluk’tan
Dursunbey’e, Bigadiç’ten Sultançay’ına, Bursa
Kestelek’ten Sındırga’ya, Kütahya Emet’den
Eskişehir Kırka’ya kadar 1 milyon 700 bin
hektarlık bir Bor maden rezervleri alanı
kamulaştırılmış durumdadır. Bu alanlardaki
rezervleri yaklaşık 2.5 milyar tonluk
kapasiteyle dünyanın en zengin ülkesi
Türkiye’dir.

22. Bor ürünlerine ait teknolojiler genellikle
teknolojiyi üreten ülkelerce gizlenmekte, bu
konudaki bilgilere kolaylıkla ulaşılamamaktadır.
Bu sebeple diğer ülkelerden önemli teknoloji
transferleri yapılamamıştır.
Ham madene sahip olan ülkelerden ziyade, bu
madenle ilgili teknolojiye sahip olan gelişmiş
ülkelerin piyasaları kontrol ettiğini
göstermektedir. Türkiye de, 1978 yılında yapılan
devletleştirmeden sonra bu konuda önemli yol
katetmiş olsa da, kalkınmakta olan ülke
statüsünün getirdiği sorunlar ve teknolojik
eksiklikleri sebebiyle Bor dünya piyasasında
rezervleri ile orantılı bir hakimiyete sahip
olamamaktadır.

23. Dünya piyasası yıllık 80-90 milyar dolar civarında olan
Bor uç ürünlerinde Türkiye’nin pazar payı %1′i bile
bulamamaktadır.
Türkiye Bor madenini tam rafine işlenmiş olarak değil,
ham veya yarı rafine halde satmasından dolayı çok
önemli döviz kazandırıcı fırsatları kaçırmaktadır.
Örneğin, ortalama FOB Bandırma 200 dolar/ton dan
sattığımız %42 B2O3 tenörlü kolemanit cevherini
(Türkiye bu cevherde dünyanın tek üreticisi ve
ihracatçısı konumundadır) alan bir ihracatçı firma söz
konusu ürünü öğüttükten sonra 600-650$/ton fiyatla
nihai kullanıcıya satmaktadır.

24. Basında Bor
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, TÜBİTAK ve
Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen proje
kapsamında Sodyum Borhidrürlü Yakıt Pilli aracı test etti.
Dünya bor rezervlerinin yüzde 70’inden fazlasına sahip
olan Türkiye’de, bor üzerine tamamlanan ve devam eden
projelerin çıtası, borla çalışan otomobilin test edilmesiyle
yükseldi. Toplam 334 proje başvurusu yapılan ve 101’i
tamamlanan borun kullanım çalışmalarında, Bilim, Sanayi
ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün borhidrür ile
çalışan aracın test sürüşünü
gerçekleştirmesi, yerli otomobil üretiminin tartışıldığı
bugünlerde heyecan yarattı.

25. Toplam 334 proje başvurusu yapılan ve 101’i
tamamlanan borun
kullanım çalışmalarında, Bilim, Sanayi
ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün borhidrür ile
çalışan aracın test sürüşünü
gerçekleştirmesi, yerli otomobil üretiminin
tartışıldığı bugünlerde heyecan yarattı.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat
Ergün, Türkiye Bilimsel ve
Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Ulusal
Bor Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen
proje kapsamında Sodyum Borhidrürlü Yakıt Pilli
aracı test etti.

27. Bir firma, gece hiçbir yansımaya gerek duymadan
görülebilen trafik levhalarının üretimine başladı. Bor
madeninin kullanıldığı levhalar gündüz topladıkları
enerjiyi kullanarak gece karanlığında rahatlıkla
görülebiliyor.
Başkent Ankara’da bir iş adamı, gecenin zifiri karanlığında
görülebilen trafik, sokak ve cadde levhalarının üretimine
başladı.
Herhangi bir enerji paneline ihtiyaç duymadan gün içinde
aldığı ışığı havanın kararmasıyla birlikte kullanan
levhalar, gece karanlığında rahatlıkla görülebiliyor. Şu
günlerde yalnızca Amerika’da kullanılan levhaların yakın bir
zaman diliminde Avrupa ülkelerinde de yaygınlaşması
bekleniyor.

28. Hazırlayan: Enver TÜRE
Fakülte: Fen-Edebiyat
Bölüm: Matematik
Numara: 08025100