1. FOLLASNOVAS
NOVASFOLLAS
Homenaxe a Rosalía,
na rede de Museos,
no día Mundial da Poesía
Dossier de presentación

2. “As viúdas dos vivos, as viúdas dos mortos” Emigración:
carraxe universal. O desmembramento, o trauma e a perda
é un punto de comezo onde buscar un elemento de unión
entre xéneros e culturas. Unha galega, un filipino, un
bosnio, unha mexicana, unha ghanesa, un palestino: pais
que non teñen fillas e fillos que non coñecen nais. Diásporas
humanas, sen xénero xa. Todas pateira e todos “espaldas
molladas”. Na loita pola oportunidade, pola mellora, polo
presente, polo futuro mellorando o pasado é onde medra a
conversa común afianzada. Dende o esforzo e a superación
da penuria. Dinámicas que igualan condicións e só entenden
de persoas. Comunidades que procuran poder escoller viaxe
en liberdade no canto de marchar por obriga. Comunidades
criando nenos e nenas horizontais, que miran de igual ao
do carón. Nin cara o cumio dende abaixo; nin cara a base
dende o alto. Orfos e orfas sementando campos de soidade
forzada para que en calquera lugar incen mans que amarren
e misturen culturas e xéneros para turrar polo común. Follas
Novas que dan lugar a novas follas dende os museos.”

3. Cal é o obxectivo deste proxecto?_ _4
índice_
De onde xorde este proxecto?_
En que consiste?_
_4
_4
1ª fase: Rosalía nos centros educativos_ _4
Aulas de Lingua_ _4
Aulas de Plástica e Debuxo_ _4
2ª fase: Rosalía nos museos_ _4
a) Actividades_ _4
b) Instalacións_ _4
3ª fase: Presentación de todo o proxecto a través dos medios
ó alcance d@s rapaces/as_ _5
4ª fase: Rosalía na emigración_ _5
Onde se realiza este obradoiro?_ _5
1. As aulas_ _5
2. Os museos_ _5
Cal é a súa cronoloxía?_ _6
Cales son os materiais empregados?_ _6
Materiais para o traballo_ _6
Unidade didáctica específica_ _6
Quen participa neste proxecto?_ _7

4. Cal é o obxectivo deste proxecto?_ 1ª fase: Rosalía nos centros educativos_
Ten por obxectivo traballar na comprensión do fenómeno As actividades realizadas nas escolas abarcan campos
da emigración/inmigración empregando a obra de Rosalía multidisciplinares que implicarán ós departamentos das
de Castro coma medio vehicular dun xeito multidisciplinar, lenguas e máis o departamento de debuxo.
intergrupal e en rede. A partir de dita comprensión búscase
chegar aos valores de igualdade (xénero, raza, condición, Aulas de Lingua
relixión...), respecto e protección do medio ambiente, Os mestres/as investigarán co alumnado sobre a vida e obra de
fortalecemento da identidade colectiva, a comprensión do Rosalía de Castro. Centraranse especialmente no tempo que
“outro” e a posta en valor da obra literaria de Rosalía de Castro ela mesma estivo fora de Galicia, apartada da súa terra, e sobre
e a súa propia coma neste senso. todo en Follas Novas (1880) co seu libro quinto “As viúvas dos
vivos e as viúvas dos mortos” , obra relacionada cos temas da
emigración.
De onde xorde este proxecto?_ A partir de aí o alumnado elixirá un dos poemas dese libro. O
Este proxecto nace da instalación artística idea de Luz Darriba poema será copiado nunha folla de Carballo debuxada nun
e a interpretación didáctica que dela fai Encarnación Lago. folio que se lle proporcionará @s nen@s. Na mesma folla o
alumnado escribirá unha pequena reflexión ou un pegamento
O porque veu de xunguir o “Ano de achegamento entre tocante o tema da emigración.
Culturas”, o “Día da Poesía” e o “Día do Libro” nunha soa
experiencia. Aulas de Plástica e Debuxo
Está dirixido ao alumnado de Primaria e Secundaria dos centros Na aula de plástica usarase a mesma folla na que fixemos o
educativos que se atopan nas áreas xeográficas de influencia traballo de investigación literaria e de creación. Pero nesta
dos museos pertencentes á Rede Museística Provincial de ocasión tratarase de darlle un diseño á folla escrita co calquera
Lugo para nun seguinte paso, abrirmos a experiencia a outros das técnicas plásticas que elixan profesores/as e alumn@s.
centros educativos.
2ª fase: Rosalía nos museos_
a) Actividades
En que consiste?_ Realizarase de tres xeitos distintos:
Este proyecto implica a alumnado, profesorado, artistas 1) Por unha banda co mesmo alumnado que traballou nas
plásticos e persoal da rede museística de Lugo. Todos eles/as escolas, acompañado do seu entorno familiar, lévanse as
co seu papel e as súas funcións. O obradoiro desenvolverase follas aos distintos Museos:
en distintas fases que se corresponderán con actividades - Pazo de Tor
concretas e diferenciadas: - Museo Provincial do Mar de San Cibrao
- Museo Etnográfico de San Paio de Narla
Alí, seguindo un percorrido deseñado polo persoal da Rede
Museística no entorno natural dos museos leranse os poemas
de Rosalía e as reflexións d@s nen@s para logo prender as
follas nunhas árbores que situaremos na instalación.
2) A esta actividade para familias poderán vir nen@s que
non fixeran a actividade na aula.
3) Ainda que haxa nen@s que non se podan achegar @s
museos tamén usaremos as súas follas para as instalacións.
b) Instalacións
Cando as follas cos pensamentos e reflexións e tamén cos
poemas de Rosalía se len en voz alta, estas pasan a formar
parte dunha instalación proxectada por Luz Darriba. As árbores
serven como soporte para todas estas follas novas que fixeron

5. @s nen@s e que xorden das Follas Novas rosalianas. Unha vez Onde se realiza este proxecto?
plastificadas para que non se estropeen estas colgaranse desas A elaboración deste proxecto pasa por dúas fases distintas que
árbores que están nos museos mencionados con anterioridade se ubican en espacio distintos tamén, pero ó mesmo tempo
e que serán os pilares sobre os que medre a instalación das complementarios:
“novas follas”.
1. As aulas: As actividades que se desenvolven en
3ª fase: Presentación de todo o proxecto a Institutos e colexios están dirixidas e tutorizadas polo
través dos medios de comunicación ó alcance persoal docente de cada centro. Intervirán dentro das
materias de lengua galega e plástica traballando na
d@s rapaces/as_
documentación, comprensión dos textos rosalianos,
Todo este traballo presentarase ó público tamén coa
elaboración dos textos propios de cada rapaz/a e a
intervención d@s propi@s rapaces/es. Así faranse as seguintes
ilustración.
actividades:
Estes son os centros participantes na actividade e @s
• Realización dun material audiovisual en rede entre encargad@s de coordinalos neles:
tod@s: - C.P.I Doutor López Suárez (Escairón): Maria Luisa
Álvarez Rodríguez, Dolores Álvarez Pérez
- Creación dun blog
- C.P.I. Doutor López Suárez (Friol): José María
- Introducción de contidos nas páxinas dos museos da Carricoba Armesto
rede e os seus blogs - I.E.S. A Pinguela (Monforte de Lemos): María
González
- Filmación de vídeos co desenvolvemento do traballo - A Mariña Ana Ferro, Dolores Cela.
- I.E.S Mosteirón (Sada): Cristina Corral Soilán
- Deseño e creación de contidos para a realización dun
programa de radio en cada museo, titorizado polo
2. Os museos. Os museos nos que se desenvolverán
persoal do museo.
todas estas actividades son os seguintes.
• Presentación do obradoiro ó público en xeral na 1ª viaxe:
Revista Oral : A voz dos Carraos (Museo do Mar • Pazo de Tor
de San Cibrao). Realizada pol@s propi@s nen@s • Museo Provincial do Mar de San Cibrao
valorando o traballo feito co proxecto. • Museo Etnográfico de San Paio de Narla
2ª viaxe:
4ª fase: Rosalía na emigración_ • Casa-Museo de Rosalía de Castro
A última fase da viaxe destas follas pasa por dous museos • Biblioteca Nacional de Argentina
importantes na nosa historia como pobo: • Museo de la Inmigración en Bos Aires (Arxentina)
• Casa-Museo Rosalía de Castro, A Matanza, Padrón: 3ªviaxe
Neste museo realizarase unha exposición dos traballos Retornan de onde saíron dos Museos da Rede.
orixinais.
• Biblioteca Nacional de la República e Museo de la
Inmigración Argentina, Buenos Aires: Neste museo
a artista Luz Darriba realizará unha instalación con
reproduccións dos traballos recompilados. A persona
que se encargará de coordinará o proxecto en
Arxentina será Micaela Fernández.
• Exposición Instalación simultanea nos tres Museos da
Rede en Decembro pechando o ano do Achegamento
de Culturas

6. Cal é a súa cronoloxía?_ Cales son os materiais empregados?_
Levase a cabo co seguinte planteamento cronolóxico:
Materiais para o traballo
• Venres, 19 de marzo, ás 18 horas, no Pazo de 1. Fontes documentais: Material escritos e online sobre Rosalía
Tor (Tor, Monforte de Lemos, Lugo) e a súa obra e exemplares de Follas Novas.
Presentación da proxección correspondente ao mes de marzo
no cuarto de convidados: Sombras de sonos no bosco. Un 2.Materiais para o traballo artístico: Para levar a cabo
berro pola lingua (Ano Uxío Novoneyra). emprégase coma material a base dun papel co deseño dunha
Exposición dos traballos resultantes do obradoiro levado a folla de carballo sobre a que o alumnado desenvolve as súas
cabo nas aulas e tamén o realizado o propio día para familias. ideas.
“Follas Novas. Novas Follas”
• Sábado, 20 de marzo, ás 12:00 horas, no
Museo Provincial do Mar (San Cibrao, Cervo,
Lugo)
Exposición dos traballos resultantes da actividade didáctica nas
aulas e no obradoiro para familias levado a cabo o propio día
20 “Follas Novas. Novas Follas”
• Domingo, 21 de marzo, ás 12:00 horas, no
Museo Etnográfico San Paio de Narla (Xiá,
Friol Lugo)
Exposición dos traballos resultantes da actividade didáctica nas
aulas e no obradoiro para familias levado a cabo o propio día 21 Ademáis diso todos os materiais que alumn@s e profesores/
“Follas Novas. Novas Follas” as decidan usar para adornar as follas (pinturas, papel para
collages, rotuladores, acuarelas, etc.)
• Sábado 27 de marzo durante a realización da
revista oral “A Voz dos Carraos” no Museo do 3. Medios de comunicación: As TIC para nos documentar sobre
Mar (San Cibrao, Cervo, Lugo ) Rosalía de Castro e tamén para informar do proxecto (blog do
Os nenos participantes na experiencia nese museo presentarán proxecto: www.follasnovasnovasfollas.blogspot.com, web do
as reflexións e avaliacións de todo o proxecto e do traballo proxecto: http://www.wix.com/redemuseistica/follasnovas,
feito . Facebook do proxecto, blogs de todos os museos da rede,
a Revista Oral do Museo de San Ciprián, A Voz dos Carraos
• Venres, 23 de abril na Casa-Museo Rosalía e a Radio como medio de comunicación para facérmonos
de Castro (A Matanza, Padrón), Biblioteca eco do proxecto co propio alumnado e profesorado como
Nacional de la República e Museo de la participantes.
Inmigración Argentina (Buenos Aires)
• • Unidade didáctica específica:
• Decembro Instalación exposición reflexión Para traballar esta unidade empregamos unha unidade
sobre o Ano do Achegamento entre culturas. didáctica, con pequenas variacións atendendo ós distintos
cursos cos que se traballou que esta sendo realizada por
unha das profesoras que forman parte do proxecto.

7. Quen participa neste proxecto?_
Esta idea é desenvolta polo seguinte equipo de traballo:
Idea, coordinación do proxecto e impartición de obradoiros
Encarnación Lago
Idea, coordinación e realización da instalación artística
Luz Darriba
Coordinación do Proxecto en Arxentina
Micaela Fernández
Asesoramento bibliográfico, didáctico e metodolóxico
Mercedes Salvador, Cristina Corral Soilán e Brais García
Realización e coordinación do traballo na rede, novas
tecnoloxías e multimedia
Juan Ignacio Márquez Barros
Reprografía
Blanca Pacín
Asesoramento Técnico
Helena Villar Janeiro
Obradoiros nos museos da Rede
San Paio de Narla: Francisca Abuín, Ana Ferro
Pazo de Tor: María González, Ángeles Rivada
Museo Provincial do Mar: Amelia Pernas
Revista Oral “A Voz dos Carraos”
Antonio Reigosa
Actividades na escola
C.P.I Doutor López Suárez (Escairón)
Maria Luisa Álvarez Rodríguez, Dolores Álvarez Pérez
C.P.I. Doutor López Suárez (Friol)
José María Carricoba Armesto
I.E.S. A Pinguela (Monforte de Lemos)
María González
A Mariña
I.E.S Mosteirón (Sada)
Cristina Corral Soilán
Fotografía
Germán Limeres
Deseño folla de carballo
TATATA