Nga : Mr.Sc Mersim Maksuti

1. EDREJTA
KUSHTETUESE

2. Paraqitja, zhvillimi dhe emertimi i
se drejtes kushtetuese
 Emertohet me dy kuptime: si dege e vecante e sistemit te se
drejtes pozitive te nje vendi dhe si disipline shkencore
 Qysh ne Kinen e vjeter, Egjipt, shtetet e Afrikes Veriore, ne
territoret e Indise se sotme e sidomos ne Greqine antike dhe
Romen e vjeter jane nxjerr akte te shkruara qe kane rregulluar
ceshtje te rendesishme shoqerore politike, siq jane: prona,
klasat, marredheniet ekonomike, institucionet e pushtetit, te
drejtat dhe privilegjet e shtresave te caktuara te popullsise, te
bartesve te pushtetit, etj
 Constitutio (kushtetuta) nxjerret ne Romen e vjeter-buron
fjala kushtetute
 Magna Charta Libertatum 1215 ne Angli
 Prej sh.XIII deri ne sh.XVIII nxjerren dhe akte te tjera ne
forme “deklarash”, “kodeve”, “edikteve” ne Angli, France dhe
Amerike qe i kane parapri nxjerrjes se kushetutave te shkruara

3. Kuptimi i se drejtes kushtetuese
Kuptimi pozitivo-juridik (nenkupton sistemin e normave juridike te
kodifikuara ne nje dokument-kushtetute)
Kuptimi materialist, apo sociologjiko-politik (nenkupton te drejten
ekzistuese qe materializohet ne jeten e nje vendi)
Kuptimi teorik apo shkencor (qe mesohet ne universitete)
Kuptimi me i plote eshte ai qe gersheton kuptimin e pare dhe te
dyte

4. Rendesia e se drejtes kushtetuese
 Si dege e se drejtes pozitive te nje vendi i siguron vend qendror ne sistemin
juridik e kushtetues dhe raport te vecante ndaj degeve tjera te se drejtes dhe
institucioneve te pushtetit politik, ngase burim i saj themelor eshte kushtetuta
 Mbron vlerat me te rendesishme te qyteterimit: qeverisja e drejtesise,
bashkejetesa paqesore midis lirive te njeriut dhe pushtetit, rregullimi i
marredhenieve themelore politike (sepse nga keto varen karakteri i pushtetit
shteteror dhe pozita e njeriut ne shoqeri sidomos ndaj pushtetit dhe
anasjelltas)

5.  Si disipline shkencore politiko-juridike rendesia e saj eshte
e dyfishte: teorike dhe pedagogjike-edukative
 Si disipline teorike juridike eshte ne lidhshmeri me
disiplinat tjera juridike: fillet e se drejtes, filozofia juridike,
si dhe me disiplinat juridike pozitive: e drejta
administrative, e drejta gjyqesore, e drejta e financave, etj
 E drejta kushtetuese mesohet ne nje numer fakultetesh
ku i njohton studentet me sistemin politik, lirite dhe te
drejtat e njeriut dhe te shtetasit, pjesemarrjen e tyre ne
konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit shteteror

6. Objekti i se drejtes kushtetuese
 Objekti i se drejtes kushtetuese ne nje vend eshte i
kushtezuar nga perbajtja e saj.
 Mbizotron menyra juridike-dogmatike e percaktimit te
objektit: eshte teksti i kushtetutes, ne SHBA objekt jane
normat e Kushtetutes se SHBA-ve 1787 dhe
amendamentet kushtetuese ne fuqi si dhe vendimet e
gjykatave nepermjet te te cilave interpretohen normat
kushtetuese
 Ne Angli jane normat e shkruara dhe doket (konvencionet)
me te cilat rregullohet materia kushtetuese
 Ne france pervec normave kushtetuese objekt jane edhe
Institucionet politike

7. Shteti apo Pushteti
politik,
Marredheniet politike,
ekonomike ne shoqeri,
apo “sjelljet” politike e
psikologjike te aktoreve
te proceve politike
(personeli sundues,
burokracia, partite
politike, grupet e
interesit, etj)

8.  Ne pergjithesi objekt jane:
 Raportet themelore politike (forma e qeverisjes, dhe
menyra e ushtrimit te pushtetit ne shoqeri, karakteri i
regjimit politik, organizimi, autorizimet dhe raporti midis
organeve qendrore te pushtetit, procesi zgjedhor i
organeve te pushtetit legjislativ, gjyqesor e te kontrollit si
dhe pozita e njeriut ne sistemin e pushtetit, shteti ligjor
apo totalitar
 Vlerat juridike (rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i
njeriut, drejtesia , e verteta, etj) me te cilat percaktohet
perbajtja konkrete e atyre raporteve, si dhe
 Normat juridike me te cilat rregullohen raportet themelore
politike qe kane te bejne me pushtetin dhe poziten e
njeriut ne shoqeri (te shkruara dhe jo te shkruara)

9. Metodat e se drejtes kushtetuese
 Metoda dogmatike – pasqyrohet dhe zbulohet perbajtja e normave juridike
me te cilat rregullohen raportet politike themelore dhe institucionet politike
ne nje vend vetem ashtu siq jane te formuluara ndaras nga zbatimi i tyre ne
praktike
 Metoda politikologjike – studjon zbatimin konkret te normave kushtetuese ne
praktike ku nxirren perfundime lidhur me qendrueshmerin e normave
kushtetuese dhe nevojen e ndryshimit apo plotesimit te tyre
 Metoda aksiologjike – studjon vlerat juridike: rendi, qetesia, liria, siguria,
dinjiteti i njeriut, drejtesia, e verteta, etj

10. Burimet e se drejtes kushtetuese
Jane forma nepermjet te cilave krijohet, shprehet dhe perforcohet sistemi i caktuar i normave
kushtetuese te nje vendi:
BURIMETFORMALE
DHE
BURIMETMATERIALE

11. Burimet formale
 Ekskluzive (ne teresi rregullojne
materien kushtetuese dhe te
perziera (rregullojne edhe
materie tjeter)
 Standarde (qe jane ne cdo vend)
dhe specifike (vendimet e
gjykatave kushtetuese qe
vleresojne kushtetutshmerine dhe
zbatohen ne vendet ku ekzistojne
gjykatat kushtetuese)
 Standarde jane aktet kushtetuese:
kushtetuta, ligji kushtetues,
amendamenti kushtetues, aneksi
kushtetues, aktet ligjore,
rregulloret e punes se organeve
perfaqesuese, Rregullorja e
Gjykatës Kushtetuese, Urdhëresat me
fuqi ligjore të Qeverisë,

12. Standardejaneaktetkushtetuese:
kushtetuta,
 ligjikushtetues,
 amendamentikushtetues,
 aneksikushtetues,
aktetligjore,
rregulloretepunesseorganeveperfaqesuese,
 RregullorjaeGjykatësKushtetuese,
UrdhëresatmefuqiligjoretëQeverisë
Statutetekomunave
vendimetegjykatavekushtetuese
AktgjykimeteGjykatësevropianepërtëdrejtatenjeriut
nëStrasburg
MarrëveshjakornizëeOhrit (siburimsuigeneris)

13.  kuptojme faktore te caktuar te cilet
kushtezojne dhe ndikojne ne formimin e
normave kushtetuese
 Doket kushtetuese
 Konventat kushtetuese
 Normat e pergjithshme te se drejtes
nderkombetare
 Praktika gjyqesore
 Faktet juridike
 e drejta natyrore apo jusnatyralizmi (vie
në shprehje te liritë dhe të drejtat e njeriut
ku bartësit e pushtetit janë të detyruar që të
respektojnë të drejtat natyrore të njeriut në të
gjitha rastet)

14. Burimet materiale të së drejtës kushtetuese evropiane (vendimet e Gjykatës së
Drejtësisë në Luksemburg; parimet e përgjithshme të së drejtës evropiane; dhe e
drejta zakonore
Teoria juridike dhe programet e partive politike qeveritare.

15. Burimet e se drejtes kushtetuese ne disa vende
 Ne Angli – nuk ka kushtetute dhe
me kete Anglia nuk ka nje nga
burimet me te rendesishme
formale te se drejtes kushtetuese
 Por kjo nuk do te thote se angli nuk
ka te drejte kushtetuese,
perkundrazi ekziston edh si dege e
se drejtes edhe si disipline
shkencore
 E drejta kushtetuese ne kete vend
perbehet nga nje mori konventash
kushtetuese e dokesh kushtetuese
dhe ligje te vjetra e te reja

16. Burimejane:MagnaChartaLibertatum1215,
Peticionimbitedrejtat
HabeasCorpusAct
Billi(ligji)mbitedrejtat(Tegjithatenxjerragjateshek.XVII
Kontratatendryshmeqeikalidhurborgjeziame
mbretinmeqellimteforcimittepushtetitteparlamentit
Disakontratanderkombetare,siKontratae
Uestminsterit,nebazetetecileseshteformuar
BashkesiaBritanikeePopujve(Commonwealyh-i)
Vendteposacemkapraktikagjyqesore,edrejta
zakonore,teoriajuridikedheajopolitike

17. Burimet e se drejtes kushtetuese ne SHBA
 Kushtetuta 1787 (e cila hyri ne fuqi me 1789 pasi
u ratifikua ng 2/3 e njesive federale) se bashku
me 26 amendamentet kushtetuese
 Vendimet e Gjykates Supreme dhe te gjykatave
tjera federative dhe te njesive federale lidhur me
kushtetutshmerine e ligjeve (Gjykata Supreme
“ka shkruar Kushtetute te re”)
 Disa ligje qe i ka nxjerr Kongresi, qe rregullojne
materie kushtetuese
 Disa vendime te Kryetarit, si bartes i pushtetit
ekzekutiv
 Doket gjyqesore
 Praktika gjyqesore

18. Burimet e se drejtes kushtetuese ne ish BRSS
 Teoria juridike e politike e ketij
vendi ka pasur ndikim vendimtar ne
teorine juridike e politike gati te te
gjitha vendeve tjera socialiste
 Burime ishin: Kushtetuta e BRSS
1977 dhe kushtetutat e republikave
dhe statutet e krahinave autonome
po te atij viti
 Disa dekrete te Presidiumit te
Sovjetit Suprem te BRSS (si organ
me i larte perfaqesues)
 Teoria marksiste dhe veprat e
marksisteve (funksionareve
politike) ne kete vend, praktika si
(verifikim i teorise)

19. KUSHTETUTA
AKT
JURIDIKO-POLITIK

20. Rendesia e kushtetutes
 Historikisht nuk ka qene e njejte
 Qe nga shekulli i XVIII eshte trajtuar i akt me i lart juridik i shtetit, si ligj mbi ligjet, si
akt i formimit dhe i organizimit te pushtetit politik, perban parimet themelore te shtetit
 Eshte burim i autorizimeve dhe baze e funksionimit te sistemit politik te nje vendi
 Si ligj me i larte eshte baze per realizimin dhe sigurimin e drejtesise, baze per
harmonizimin e akteve juridike ne nje vend
 Akt i cili jo vetem qe proklamon, por edhe garanton dhe realizon te drejtat dhe lirite e
njeriut, si subjekt i shoqerise, si pjesemarres aktiv ne konstituimin dhe ushtrimin e
pushtetit politik, si rezultat i se drejtes se tij natyrore
 Ekzistimi i kushtetutes dhe zhvillimi i saj pasqyron kahjet e zhvillimit dhe transformiit
te nje shoqerie, te se drejtes kushtetuese, te sistemit politik dhe te pikepamjeve politike
te nje vendi


21. Kuptimi i kushtetutes
 Kushtetuta eshte akti juridik me i rendesishem dhe themelor i rregullimit te nje shteti.
Ajo paraqet bazen juridike te funksionimit te sistemit juridik dhe politik dhe realizimit
te se drejtes
 Kuptimi formal dhe material
 Te pakenaqur vetem me qasjen juridike te kuptimit te kushtetutes kemi dhe kuptimin
filozofik dhe politik
 Ne kuptimin formal kushtetuta eshte akt juridik i shkruar dhe i kodifikuar, me fuqi
me te larte juridike, i miratuar nga organi me i larte shteteror, sipas procedures se
vecante
 Kriteri i vetëm i kuptimit formal të Kushtetutës nuk është përmbajtja e normave por
aspektet tjera formale siq janë: forma e shkruar, veprimi juridik i normave (fuqia
juridike) dhe procedura e sjelljes së tyre

22.  Me kushtetute, sanksionohet epersia e normave kushtetuese
me te gjitha normat tjera juridike, qe duhet te jene ne
pajtim me te. Kete ua siguron kualiteti i organit i cili i
miraton si dhe procedura e posacme e cila eshte me e
nderlikuar se procedura e nxjerrjes se ligjeve
 Kushtetuten e miraton organi perfaqesues (parlamenti),
kuvendi kushtetutdhenes (zakonisht pas revollucioneve)
dhe nepermjet referendumit (per here te pare ne disa shtete
te SHBA para bashkimit ne federate, Franca 1958, Federata
Ruse 1993, etj)
 Referendumi parashihet edhe si forme rezerve e miratimit
te kushetutes (kur parlamenti nuk e miraton me shumice te
parashikuar), apo si forme perforcuese apo ratifikuese e
parlamentit (Zvicer)

23. Ne kuptimin material
 Me kushtetutë kuptojmë tërësinë e normave apo rregullave me anë të
cilave rregullohen çështjet më të rëndësishme shoqërore, rregullimi
shtetëror dhe juridik i një vendi, ku asesi nuk është më rëndësi forma
e saj ( e shkruar apo jo e shkruar). Nuk është me rëndësi as dhe
veprimi i saj juridik (me fuqi juridike më të madhe apo më të ulët).
Ky kuptim niset nga fakti se çdo shtet ka kushtetutën e vetë sepse
përndryshe asnjëra nga ato nuk do të mund të funksiononte, nëse nuk
ka norma apo rregulla të caktuara.
 Kemi kater pikepamje qe i perkasin kuptimit material:
 E para, kushtetuta duhet te perbaj rregullat lidhur me organizimin dhe
funksionimin e shtetit (Georg Jelenik)
 E dyta, lidhmerine e ngushte te kushteutes me te drejten. Sipas Hans
Kelzenit, kushtetuta ne kuptimin material perfshin ato rregulla me te
cilat caktohen kompetencat dhe regullohet procedura per nxjerrjen e
akteve te pergjithshme normative
 E treta, mbeshtetet ne lidhmerine e kushtetutes me pushtetin politik,
perkatesisht institucionet politike te shtetit (Duverger)

24.  E katerta, kushtetuta paraqet teresi raportesh dhe rrethanash reale duke perfshi ato
shoqerore, politike, ekonomike, gjeografike, nderkombetare (Ferdinand Lasal)
 Kuptimi politik: kushtetuta paraqet deklaracion te proklamuar solemnisht, qe perban
rregulla per kufizimin dhe kontrollin e pushtetit politik, vecmas ne lemin e lirive dhe
te drejtave te njeriut (Karl Levenshtajn-amerikan)
 Kuptimi filozofik: kushtetuta eshte shprehje e vullnetit me te larte, me te cilen
vendoset rendi i puneve brenda shtetit dhe kosmosit (ky kuptim mbeshtetet ne
aristotelin dhe Hegelin)
 Sipas Hegelit: kushtetuta është diçka që prek shtetin në tërësi, në të gjitha pjesët e tij,
duke krijuar rendin e gjërave në të. Kushtetuta nuk është krijim i thjeshtë, as është
krijim i indivit apo grupeve. Kushtetuta është vepër e traditës dhe e vetëdijes së
popullit që është krijuar nëpër shekuj

25.  Sipas Aristotelit: me kushtetute kuptonim “rendin e pergjithshem te puneve”
 Sipas Izokratit: “Kushtetuta paraqet “shpirtin e polisit”
 Kuptimi teorik eshte sintetik: me kushtetute nenkuptohet akti i cili paraqet
ligjin themelor me te larte ne nje vend, qe rregullon marredheniet themelore
shoqerore-politike te atij vendi, sidomos ceshtjen e formimit, funksionimit dhe
autorizimiet e pushtetit politik, duke vene njekohesisht edhe kufinjte e aksionit
dhe te pushtetit ne raport me shoqerine dhe mbrojtjen e te drejtave te njeriut

26. Teorite mbi llojet e kushtetutave
Duke shfrytezuar elementet formale (formen, proceduren dhe organin
i cili miraton kushtetuten) si dhe elementet sociologjike kushtetutat
jane klasifikuar: te shkruara dhe jo te shkruar, te kodifikuar dhe jo te
kodifikuara, te forta (ngurta) dhe te buta (fleksibile), te “dhuruara”
dhe te miratuara nga organi kushtetues, kushtetuta reale, fiktive dhe
programatike-deklarative.

27. Vetite e kushtetutes
 Eshte ligj themelor i nje vendi (nepermjet saj caktohet organi dhe procedura e
nxjerrjes se ligjeve, perban rregulla me te pergjithesuara se ato qe perbajne
ligjet dhe rregullon materie me te gjere se ato qe rregulloijne ligjet)
 Eshte akt me i larte juridik (kete ia siguron kualiteti i organit qe e miraton,
procedura e vecant per miratimin dhe ndryshimin e saj si dhe perbajtja e
ceshtjeve qe rregullon
 Eshte akt ideo-politik (vjen ne shprehje ideologjia e caktuar zoteruese me
rastin e miratimit. Disa dispozita sidomos ne hyrje kane perbajtje te hapte ose
te fshehte politike, ngase me ato rregullohen marredheniet temelore politike ne
vend)
 Eshte akt programor deklarativ (percakton suazat e zhvillimit te rregullimit
shoqerore e shteteror, qellimet dhe detyrat e rendit kushtetues, perbane
dispozita per zbatimin e te cilave duhet nxjerr ligje)

28. Permbajtja e kushtetutes
 Permbajtja, struktura, vellimi dhe ceshtjet e rregulluara ne
kushtetute varen nga kushetutdhenesi i cili parimisht është i
lirë në përcaktimin e materies kushtetuese.
 Perjashtimisht, ka raste kur kushtetutdhenesi inkorporon
pjese te caktuara nga ndonje marreveshje nderkombetare te
imponuara nga faktori nderkombetar (rasti me Kushtetutat:
e Qipros 1960-ne baze te Marreveshjes se Curihit, Bosnjes
dhe Herceovines 1996 ne baze te Marreveshjes se Dejtonit
dhe e Maqedonise sipas Marreveshjes kornize te Ohrit
2001)
 Dy jane ceshtjet qe medoemos duhet te rregulloje nje
kushtetute: lirite dhe te drejtat e njeriut dhe pushtetin
shteteror

29.  Lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit i kane rregulluar te gjitha
kushtetutat pervec asaj te SHBA-ve 1787. Me vitin 1791 ajo eshte
plotesuar me dhjete amendamente kushtuar kesaj ceshtje
 Dispozita nga kjo leme nuk perbajne as Kushtetuta e Kanades 1867, e
Australise 1900, Ganes 1960, Frances 1958 ngase ne preambullen e
kesaj Kushtetute pranohet Deklarata e lirive dhe te drejtave te njeriut
1789
 Per pushtetin shteteror perbajne dispozita te gjitha kushtetutat dhe ate
rregullojne: organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv e gjyqesor,
organizimin territorial, financat, marredheniet nderkombetare,
ushtrine dhe forcate armatosura, ceshtjen e luftes dhe te paqes
 Kemi kushtetuta qe rregullojne dhe ceshtje te cilat nuk konsiderohen
drejteperdrejte si materie kushtetuese

30. Struktura e kushtetutes Hasin ne kushtetuta shume te shkurtera (Tajlandes e vitit 1959 me
vetem 30 nene, ne tri faqe tekst) apo shume te vellimshme (e Indise
1949 me 295 nene dhe 9 shtojca, me tekst prej 131 faqesh
 Kushtetuta perbehet prej preambulles dhe tekstit normativ
 Një numër më i vogël i kushtetutave përbëhen edhe prej anekseve, si
pjesë që i shtohet kushtetutës dhe bashkë me te përbën një tërësi
 Preambulla përbën një tekst të shkurt me përmbajtje politike. Sipas
rregullit, me preambullë përshkruhet koha e sjelljes së kushtetutës,
përcaktimi i kushtetutvënësit mbi disa vlera dhe principe, përcaktohet
kontinuiteti historik në zhvillimin e shtetit, përcaktimi i qëllimeve të
rregullimit të ri kushtetues dhe theksohen miratuesit e kushtetutës

31.  Preambulla nuk është normë juridike, siq janë dispozitat në tekstin normativ.
Por, ajo nuk paraqet dhe një deklarim të thjeshtë, pa një domethënje të caktuar
të tekstit normativ. Ndonjëherë ajo është dhe më e fuqishme se ҫdo normë tjetër
e tekstit normativ, për arsye se shpreh shpirtin e kushtetutës, duke shërbyer si
bazë për interpretimin e dispozitave të kushtetutës
 Teksti normativ i kushtetutës shpreh përmbajtjen bazë të kushtetutës, qe
perfshin:
 dispozitat e përgjithshme, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të qytetarit, organin
legjislativ, shefin e shtetit, organin ekzekutiv, organet gjyqësore, ndarjen
territoriale, pushtetin lokal, mbrojtjen dhe ushtrinë, mënyrën e ndryshimit të
kushtetutës dhe dispozitat kalimtare.

32. Miratimi i Kushtetutes
 Lloji, karakteri dhe vetit e kushtetutes varen nga organi I cili e miraton dhe
procedura per miratimin e kushtetutes se re apo te ndryshimeve dhe te
plotesimeve te saj
 Mbizotron mendimi se kushtetuta duhet te jete shprehje e vullnetit te popullit
sovran, ne cmenyre prejudikohet edhe subjekti i cili duhet ta miratoje ate
 Kemi tri forma te miratimit te kushtetutes te bazuara ne sovranitetin popullor:
nga populli, nga organi i vecante (kuvendi kushtetuvenes) dhe nga organi
legjislativ
 Nga populli (me referendum) - siq ishte rasti me statutet e disa kolonive ne
ameriken veriore me rastin e pavaresimit te tyre, apo kushtetuten e disa
kantoneve te vogla ne Zvicer si forme e vetme e parashikuar me Kushtetute

33.  Nga organi (kuvendi) kushtetutedhenes-zgjidhet drejteperdrejte vetem per ta
kryer kete detyre. Eshte zbatuar ne SHBA 1787, France 1793, RFPJ 1946,
Bullgari 1879 dhe 1991. Ne kete menyre nepermjet kualitetit te organit qe e
miraton sigurohet edhe epersia e kushtetutes ne raport me ligjet dhe aktet tjera
juridike te cilat I nxjerr organi legjisltiv
 Forma e trete, nga ana e organit te rendomte legjislativ (kuvendit), sipas
procedures se vecante dhe me shumice votash te kualifikuar qe dallohen nga
procedura dhe shumica per nxjerrjen e ligjeve. Per here te pare eshte zbatuar
me Kushtetuten e Frances 1875, sot eshte forme dominante e miratimit te
kushtetutave

34. Gjate historise jane perdorur edhe forma te kombinuara. Me shpesh
kemi kombinimin e formes se trete me te paren, pra pas percaktimit
te tekstit te kushtetutes nga organi legjisltiv, ai organ eshte i
detyruar ta nxjerr edhe ne referendum (Kushtetuta e Zvicres 1874,
Irlandes 1937, Frances1958, Turqise 1961, Spanjes 1978, Japonise
1946, Bullgarise 1991, Rumanise 1993. Ose fakultativ (e Austrise
1920, BRSS 1936, Italise 1948, Sllovenise 1991

35. Menyra e ndryshimit te kushtetutes
 ndryshimi i kushtetutës nënkupton ndryshimin e gjithë kushtetutës apo ndryshimin
pjesërisht të saj
 Ndryshimi i kushtetutës kushtëzohet prej dy shkaqeve kryesore: e para, ҫdo kushtetutë
ka dobësi, të cilat më herët apo më vonë, vijnë në shprehje me rastin e zbatimit të saj
në praktikë, dhe e dyta, ҫdo kushtetutë pas një kohe të caktuar bie ndesh me
ndryshimet shoqërore
 Ndryshimi i kushtetutës spjegohet nëpërmjet qëndrimit se vullneti i popullit është i
pakufizuar, respektivisht se populli mund të ndryshojë kushtetutën pa asnjë kufizim.
 Një pikëpamje të tillë shumë mirë e ka formuluar Zhan Zhak Rusoi, duke theksuar se
populli mund t’i ndryshojë ligjet që janë kundër shoqërisë, por vetëm sipas procedurës
të cilët janë sjellur më herët nga populli.

36.  Në të drejtën kushtetuese ekzistojnë tre mënyra të
ndryshimit të kushtetutës: ndryshimi i kushtetutës me
referendum nga ana e qytetarëve; ndryshimi i kushtetutës
nga ana e organit kushtetutvënës dhe ndryshimi i
kushtetutës nga ana e organit legjislativ (parlamentit)
 Teknika juridike për ndryshimin e kushtetutës: nëpërmjet
ligjit kushtetues dhe amendamentit kushtetues
 Propozim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës të
Republikës së Maqedonisë mund të paraqesin Kryetari i
Republikës, Qeveria, së paku 30 deputetë ose 150.000
shtetas

37.  Vendim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës merr Kuvendi me
shumicë prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i
deputetëve. Projektin për ndryshimin e Kushtetutës e përcakton
Kuvendi me shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i
deputetëve dhe e vendos në diskutim publik. Vendimin për
ndryshimin e Kushtetutës e merr Kuvendi me shumicë prej dy te
tretave të votive nga numri i përgjithshëm i deputetëve

38. Kushtetutat e vetme te cilat kane ndaluar ndryshimin e vete kane qene
Kushtetuta e Spanjes (1812) dhe kushtetutat monarkiste te Greqise
1911 dhe 1952
 Kushtetuta e SHBA nuk e ka ndaluar ndryshimin e saj, ajo eshte
mjafte e matur dhe realiste
 Kemi kushtetuta te cilat ndalojne ndryshimin vetem te disa
dispozitave me te rendesishme si p.sh. Ato qe kane te bejne me
“frymen” karakterin e Kushtetutes (e Norvegjise 1814), ruajtjen e
sistemit republikan (Frances 1875, Italise 1948, Turqise 1961),
mbrojtjen e sistemit monarkist (Greqise 1952 dhe 1968), mbrojtjen e
rregullimit federativ (Gjermanise 1949), mbrojtjen e regjimit
perfaqesues e parlamentar (Egjiptit 1930)
 Disa kushtetuta ndalojne ndryshimin e vete vetem per nje periudhe
kohore te caktuar (Frances 1791), ose vetem te nje dispozite te vet
(Kushtetuta e SHBA qe ndalon ndryshimin e dispozitave qe
rregullojne te drejten e ardhjes se refugjateve ne kete vend deri ne
vitin 1808

39.  Procedura per ndryshimin e kushtetutes perbehet prej dy e me shume
fazash (faza e iniciatives dhe faza e miratimit) dhe zgjat me teper se
ajo per nxjerrjen e ligjeve. Kerkohet shumica prej 2/3, 3/5 te votave te
te gjithe deputeteve
 Ndryshimi faktik- eshte pa u bërë ndryshimi formal i tekstit të
kushtetutës
 Ndryshimi faktik behet nëpërmjet dokeve kushtetuese, interpretimit të
dispozitave të kushtetutës nga ana e gjykatave (siq është rasti me
praktikën e Gjykatës Supreme të SHBA-ve)
 Ndryshimi faktik mund të bëhet edhe me anë të nxjerrjes së ligjeve
kundërkushtetuese
 Formë tjetër të ndryshimit të kushtetutës kemi kur kushtetuta shkilet
hapur me vetëdije. Ajo ndodhë kur grupe të caktuara apo grupe të
interesit janë më të fuqishme se kushtetuta dhe e drejta

40.  Aktet me te cilat behet ndryshimi apo plotesimi i kushtetutes jane: ligji
kushtetues dhe amendamentet kushtetuese
 Kemi edhe ndryshim faktik te kushtetutes (pa u bere ndryshimi formal i teksit
te kushtetutes). Kjo behet nepermjet dokeve kushtetuese, interpretimit te
dispozitave te kushtetutes nga ana e gjykatave (p.sh. Gjykata Supreme ne
SHBA)
 Ndryshimi faktik mund te behet edhe me nxjerrjen e ligjeve antikushtetuese
(rasti i Serbise 1989-1990) ku humbet cdo ndjenje dhe respekt per
kushtetutshmerine

41. Preardhja dhe paraqitja e kushtetutave te
shkruara
 Aktet qe kane rregulluar materie kushtetuese i hasim qe nga shteti
skllavopronar
 Paraqiten qe nga Kina e Vjeter, Mesopotani, Egjipt. Kodi I Hamurabit (2000 vjet
para epokes se re, si rezultat I mendimit juridik te Babilonise), Ligji I shtate
tabelave (450 para epokes se re, si rezultat I mendimit juridik romak me te cilin
rregullohen edhe ca liri te njeriut)
 Ne kuptimin formal na paraqitet ne Greqin e Vjeter dhe Romen e vjeter
 Aristoteli I pari perdori termin politeia (kushetuta) ne kuptim te nje traktati te
posacem teoriko-politik per rregullimin e poliseve greke
 Aristoteli beri dallimin e nomoit (ligji I cili rregullonte ceshtjet sekundare per
organizimin e polisit) nga politea

42.  Ne Romen e vjeter kemi constitutio (kushtetuta) nga I cili e ka preardhjen fjala
kushtetute. Ishte akt I posacem qe e nxirrte perandori romak
 Ne mesjete perdoreshin termet “lex fundamentalis” me karakter te
kushtetutes ngase kosideroheshin si akte me te larta juridike se ligjet
 Gjate mesjetes ne kuptimin e kushtetutes filluan te perdoreshin edhe termi
“carta” dhe “statuto”, si akte te mbreterve feudale me te cilat u jepnin
privilegje qyteteve te caktuara, institucioneve fetare, fisnikeve, etj (p.sh.
Magna carta libertatum e mbretit Jan Pa Toke 1215 dhe Statuti i Gulielm
Pushtuesit

43.  Nepermjet Magna carta libertatum mbreti u garantonte feudaleve angleze
disa te drejta: caktimin e tatimit nga Kuvendi I pergjithshem mbreteror jo nga
mbreti, te drejten e mbrojtjes se prones feudale nga nderhyrja kunderligjore e
mbretit, te drejten e zgjidhjes gjyqesore te kontesteve me mbretin, te drejten
e pjesemarrjes se feudaleve ne kontrollin e zbatimit te Kartes, te drejten e
feudaleve ne kryengritje kunder mbretit nese ai nuk I perbahet kartes
 Sot eshte pjese perberese e se drejtes pozitive ne Angli
 Deri ne shek.XVII zhvillimi kushetutes ka qene I veshtirsuar per shkak te
forcimit te absolutizmit

44. Luftaperkushtetutshmeriringjalletmeborgjezinedhe
aristokracineforcuarkunxjerrendisadokumenta:
Peticionimbitedrejtat(1628)
Ligjimbitedrejtat(Billofright1688)
Habeascorpusact(1690)
DeklarataePavaresise(Declarationofindependence-4
korrik1776
DeklarataetedrejtavenjerezorengaTomasXhefersoni
(1776)
Deklaratambitedrejtatenjeriutdheteshtetasitne
France1791-sirezultatirevollucionitdemokratikne
France

45. Paraqitja e kushtetutave te para te shkruara
 Fjala kushtetute dhe kuptimi I saj jane veper e demokracise se qytet-shteteve greke
 Constitution nga shteti romak kishte ndikim vendimtar ne nxjerrjen e kushtetutave te para ku
ajo nxirrej si akt me I larte politiko-juridik
 Ne Angli Instrumenti I qeverisjes (The instrument of Government 1653) e cila konsiderohet si
kushtetute e pare ne historine e kushtetutshmerise. Si rezultat I fitores se qarqeve borgjeze
me ne krye Crmwell-in mbi mbretin. E miratoi Keshilli I oficereve te Cromvellit. Suprimohet
monarkia dhe vendoset republika ne Angli. Parlamenti eshte organ legjislativ dhe nuk mund te
ushtroj pushtetin kushtetutedhenes, ndarjen e pushtetit ekzekutiv nga ai legjislativ, zgjeron te
drejten e zgjedhjes, zbatohet per here te pare sistemi presidencial
 Mirepo ende nuk ishin pjekur kushtet per tu zbatuar ky dokument sepse forcat feudale me
mbretin ende ishin te forta dhe nuk arriti te hy ne fuqi. Por ndikoj shume ne vendet tjera
sidomos ne amerike ku edhe iken atje forcat perparimtare te ndjekura nga Anglia, formuan
koloni dhe shpallen shtetet e pavarura nga metropola angleze

46.  Erdhi deri te nxjerrja e Kushteutes se pare dhe te
Deklarates mbi te drejtat e njeriut ne fat, liri e
mbrojtje nga tirania e shtetit Virxhinia (1776) te
hartuar nga Tomas Xhefersoni
 Nenet e konfederates 1778
 Kushtetuta e SHBA 1787
 Kushtetuta e Frances 1791 dhe e Montanjarit 1793
 Kushtetuta e Polonise 1791
 Kushtetuta e Suedise 1809, Spanjes 1812, Norvegjise
1819, Belgjikes 1832, Zvicres 1874, Frances 1875

47. KUSHTETUTSHMERIA
DHE
LIGJSHMERIA
(FORMATE
MBROJTJESSETYRE)

48. PARAQITJADHEZHVILLIMIIKUSHTETUTSHMERISE
 Fjala “kushtetutshmeri” perdoret ne dy kuptime: si “konstitucionalitet” dhe si
“konstitucionalizem”
 Ne do te perdorim fjalen “kushtetutshmeri” per te kuptuar ekzistimin e kushtetutes se shkruar apo jo te
shkruar si dhe institucionalzimin e rregullimit politik te shoqerise dhe respektimin e rregullave dhe
normave juridike
 Konstitucionalizmi na paraqitet si kerkese e borgjezise liberale per institucionalizimin e shoqerise me
dokument te shkruar

49.  Lufta per kushtetutshmeri shpesh here ka pesuar kriza
 Kjo ka ndodhe ne prage te luftes se Pare dhe te Dyte Boterore si
dhe pas luftes se Dyte Boterore si rezultat i forcimit te tendencave
autokratike, militariste dhe atyre socialiste
 Per tejkalimin e krizes se kushtetutshmerise nevojitej angazhimi i
mekanizmave nderkombetar si dhe lufta e brendshme e forcave
demokratike dhe shkences juridike e politike

50. Kuptimi i kushtetutshmerise
Kuptimi pozitivisto-juridik me
kushtetutshmeri nenkupton pajtueshmerine me
kushtetute te te gjitha akteve me te ulta nga ajo
Ne kete kuptim kushtetutshmeria trajtohet si
parim juridik statik, duke mos e respektuar
funksionalitetin e saj
Format e kushtetutshmerise juridike jane:
formale dhe materiale

51. Ne kuptimin politik me
kushtetutshmeri kuptojme zbatimin e
kufizimeve dhe te masave mbrojtese ne
ushtrimin e pushtetit politik, te cilat kane
per qellim ta evitojne mundesine e
arbritrarizmit, tejkalimit te autorizimeve,
konflikteve, etj.

52.  Kushtetutshmeria ne kuptimin politiko-juridik nenkupton
ekzistimin e rregullave themelore (kushtetuese) shoqerore, ne baze te
te cilave institucionalizohet sistemi politik dhe organizohet, ushtrohet
dhe kufizohet pushteti politik, garantohen lirite dhe te drejtat e njeriut
dhe te shtetasit, nenkupton ekzistimin e rendit juridik te mbeshtetur ne
harmonin e ndersjellte te akteve juridike dhe pajtueshmerine e tyre me
kushtetuten

53.  Per te siguruar realizimin e kushtetutshmerise si parim politik, duhet te ekzistojne
edhe format juridike adekuate si qe jane: kushtetuta e shkruar dhe e forte, gjykatat
e pavarura dhe stabile, si dhe instrumente te tjera
 Faktore tjere ne sendertimin e kushtetutshmerise jane: organizimi i pushtetit mbi
parimin e ndarjes se tij, raportet e shendosha midis pozites dhe opozites, zbatimi i
“rregullave te lojes politike” ne punen e organit perfaqesues, kultura dhe vetedija e
shtetasve, opinioni publik aktiv, kultura politike, niveli i larte i arsimimit, normat
morale, etj

54. Parimi i ligjshmerise
 Parimi i ligjshmerise nenkupton pajtueshmerine e akteve materiale me te gjitha aktet
juridike qe kane te bejne me to, perkatesisht pajtueshmerine e te gjitha akteve juridike me te ulta
me ligjin
 Ligjshmeria nenkupton sundimin e se drejtes si negacion i arbitraritetit te pushtetit
 Ligjshmeria nenkupton ekzistimin e raporteve te ligjshme midis pushtetit dhe shtetasve, ushtrimin
e pushtetit publik si sherbim publik

55.  Parimi i ligjshmerise vjen ne shprehje ne punen e organeve te adminstrates
shteterore dhe atyre gjyqesore dhe kufizimi i tyre me normat te
pergjithshme
 Kontrolli i ligjshmerise se akteve te organeve te administrates dhe atyre
gjyqesore, organizohet brenda hierarkise se ketyre organeve
 Kontrolli nga ana e gjykatave te rregullta (Angli) dhe atyre speciale (France)

56. PARIMIISUNDIMITTESEDREJTES(SHTETI
LIGJOR)
 Shteti ligjor perfshin ne vete teresine e
parimeve juridike-politike me te cilen
sigurohet sundimi i ligjit ne shoqeri
 Sundimi i ligjit, nenkupton superioritetin e
ligjit ndaj qytetareve dhe ndaj vet shtetit,
si autore te tij
 Sheti ligjor nenkupton sigurine individuale
dhe kolektive te qytetareve dhe
funksionimin demokratik te pushtetit
shteteror, kufizimin juridik te arbitraritetit
te pushtetit nepermjet garancive ligjore
sigurise dhe te lirise se njeriut

57. Instituionet demokratike dhe ligjore
shprehen permes tre atributeve
themelore:
- legjitimitetit
- autoritetit, dhe
- fuqise politike

58. Elementet e shtetit ligjor
Kushtetutshmeria dhe ligjshmeria
Barazia para ligjit dhe parimi i mos diskriminit
Lirite dhe te drejtat e qytetarit dhe te minoriteteve
Ndarja dhe kufizimi i pushteteve
Gjyqesia e pavarur (pavaresia e gjyqesise nga legjislativi dhe ekzekutivi,
depolitizimi i gjykatave, zgjedhja e gjyqtareve me afate te gjata, financimi I
pavarur, respektimi i procedura gjyqesore dhe paanshmeria e gjyqtareve)
Depolitizimi i administrates shteterore
Shoqeria civile
Mbrojtja e prones dhe pasurise se qytetareve

59. Depolitizimi i administrates shteterore
Shoqeria civile
Mbrojtja e prones dhe pasurise se qytetareve

60. KONTROLLI
DHE MBROJTJA E
KUSHTETUTSHMERISE

61. Sistemet e kontrollit dhe te
mbrojtjes se kushtetutshmerise
 Qysh ne Kinen e vjeter, poliset
greke, etj, na paraqiten forma te
mbrojtjes se rregullave ekzistuese
 Kontrolli dhe mbrojtja e
kushtetutshmerise lidhen me
paraqitjen e kushtetutave te
shkruara, ku perbajne rregulla qe
duhet t’ i perbahet edhe organi
perfaqesues dhe se rendi juridik
duhet t’i nenshtrohet rendit
kushtetues si me i larte
 Kushtetutshmeria eshte rezultat i
garantimit te lirive dhe te drejtave
te njeriut, e ne SHBA edhe i
struktures federative

62.  mospajtimet paraqiten rreth
llojit te garancive dhe organit
autoritativ qe do te autorizohej
te vleresoj pajtueshmerine e
ligjeve
 Ne teorin kushtetuese
krahasuese na paraqiten tre
sisteme te kontrollit te
kushtetutshmerise se ligjeve
dhe akteve tjera juridike: nga
organi legjislativ,
organi i vecante
kushtetues ose politik
dhe nga gjykatat (te
rregullta ose
kushtetuese)

63. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise
nga ana e organit legjislativ
 Vetem organi legjislativ (si “organ
me i larte i pushtetit” eshte
kompetent te vleresoj
pajtueshmerine e ligjit te vete me
kushtetuten (karakteristik per
vendet me kushtetute te bute dhe
jo te qe- zbatuar ne ish vendet
socialiste)
 Shtetet socialiste mbeshteteshin ne
parimin e unitetit te pushtetit
dhe“centralizmit demokratik” si
rezultat edhe i ndikimit te partise
komuniste
 Pas rrenimit te sistemit socialist ne
keto vende zbatohet mbrojtja e
kushtetutshmerise nepermjet
gjykatave kushtteuese

64.  As ne Angli asnje organ
juridikisht nuk mund te
refuzoj zbatimin e ndonje
ligji me arsyetimin se
dispozitat e tij jane ne
kundershtim me
kushtetuten
 Edhe Franca qe nga viti
1789, ka ushtruar sistem te
ketille te kontrollit te
kushtetutshmerise

65. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga
ana e organit te vecante kushtetues ose politik
 Kontrollin dhe mbrojtjen e
kushtetutshmerise e ushtron nje
organ i vecante jashte parlamentit,
qeverise dhe organeve gjyqesore
 Forme e ketille ka qene “Cenzori”
ne Pensilvani gjate she.XVIII, qe
shpejt suprimohet dhe me teper
mbetet si ide e Franklinit
 Ne France ne vitin 1793, u
propozua “Juria e Madhe
Kombetare” si “garanci e shtetasve
kunder shkeljes te se drejtave dhe
lirive te tyre nga ana e organit
legjislativ dhe te qeverise”.

66.  Me kushtetuten e vitit 1852 Senati (80 anetare) si organ politik
ushtronte kete funksion
 Edhe kushtetuta e Frances e vitit 1958 i mbeti besnik formes se ketille
per mbrojtjen e kushtetutshmerise nepermjet Keshillit Kushtetues
(Conseil Constitutionel). Sistemin e kontrollit ngjajshem e hasim edhe
ne Algjeri me Kushtetuten e vitin 1963, ne ish RDGJ

67. Keshilli Kushtetues ne France
 Nuk eshte organ as thjesht politik, as organ gjyqesor, por organ special ku pervec
tjerash zgjidh konfliktet midis pushtetit legjislativ dhe atij administrativ dhe
siguron epersine e kushtetutes ndaj akteve te organit legjislativ
 Perbehet prej 9 anetaresh me mandat prej 9 vjetesh dhe nuk mund te rizgjedhen.
Cdo te tretin vit zgjedhet 1/3 e anetareve te tij. Anetaret e Keshillit zgjedhen nga
Kryetari i Republikes (tre), Kryetari i Kuvendit Kombetar (tre) dhe Kryetari i Senatit
(tre). Pervec tyre, anetare te perjetshem jane edhe kryetaret e Republikes qe kane
mbet gjalle

68.  Kryetarin e Keshillit e emron Kryetari i Republikes.
 Ky organ vepron edhe si gjykate kushtetuese
 Keshilli Kushtetues ne France ushtron keto funksione: kontrollin e kushtetutshmerise
se akteve te Parlamentit, zgjidh kontestet lidhur me zgjedhjen e deputeteve e te
senatoreve, kontrollon rregullsine e zgjedhjes se Kryetarit te Republikes, kontrollon
rregullsin e referendumit, shpall rezultatet e tij dhe intervenon ne rastet e
parashikuara me kushtetute
 Vendimet e tij jane perfundimtare te ekzekutueshme dhe te detyrueshme per te
gjithe

69. Sistemi i kontrollit dhe i mbrojtjes gjyqesore
te kushtetutshmerise
Ushtrohet nepermjet:
 gjykatave te rregullta
nepermjet gjykatave te
posacme -gjykatave
kshtetuese

70. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana
e gjykatave te rregullta
 Per here te pare zbatohet ne SHBA me
Kushetuten e vitit 1787
 Shkendijat e para te kesaj forme i hasim me
heret, ne kontrollin e akteve te kuvendeve te
kolonive angleze me kartat e kolonive ne
shkallen e pare nga gjykatat koloniale, ndersa ne
shkallen e dyte nga Lordi per tregti dhe koloni
 Ne Portugali ne pajtim me Kodin e Filipit

71.  Kontrolli gjyqesor i
kushtetutshmerise ne SHBA ka
pasur ndikim ne shume vende te
botes
 Ne fillim ne SHBA ka pasur
dilema a duhet te ekzitoje kjo
forme e kontrollit te
kushtetutshmerise (si
kundershtar Xhefersoni,
Xhksoni, Linkolni, Teodor dhe
Franklin Ruzvelti, etj)
 Neni III, kaptina I, e Kushtetutes
se SHBA-ve te vitit 1787,
rregullon poziten e Gjykates
Supreme ne SHBA

72.  Ne sistemin gjyqesor ne SHBA
ndikim te fuqishem ka pas e
drejta zakonore angleze, si
rezultat i praktikes gjyqesore,
qe vjen ne shprehje edhe ne
amendamentin e VII (1791)
 E drejta zakonore paraqet
faktor kufizues edhe per
Kongresin
 Ushtrimi i kontrollit te
kushetutshmerise dhe
ligjshmerise se akteve juridike
njihet si kontroll gjyqesor
(judicial review)

73.  Doktrina judicial review
mbeshtetet ne keto parime:
- kushtetuta paraqet aktin me te larte
ne Federate, pra edhe aktin me te
lart per pushtetin legjislativ dhe cdo
pushtet tjeter
- pushteti legjislativ, administrativ
dhe ai ekzekutiv eshte I kufizuar dhe
buron vetem nga dispozitat e
Kushtetutes
- gjyqtaret ne praktiken e tyre duhet
te mbeshteten ne dispozitat e
Kushtetutes, ku kane per detyre qe
aktet e pushtetit legjislativ dhe
ekzekutiv po qe se jane ne konflikt
me Kushetuten, t’i harmonizojne me
te

74. Sistemi gjyqesor ne SHBA
 Gjykatat Federative
 Gjykatat e njesive federale (States Courts)
 Me ligjin mbi judikaturen (The Judiciary Act)
1789 jane caktuar:
- gjykatat e rangut federativ,
- gjykatat krahinore te Federates,
- gjykatat federative te apelacionit
- Gjykata Supreme e SHBA-ve

75.  Gjykata Supreme perbehet
prej nente gjyqtareve
 Ajo shqyrton edhe ceshtjet
kontestuese si ceshtje
politike, siq jane kontesti
midis pushtetit legjislativ dhe
ekzekutiv, midis organeve
federative dhe atyre te
njesive federale, midis vete
njesive federale, midis shtetit
dhe nacionaliteteve te
ndryshme, etj

76.  Nepermjet doktrines
Judicial review kjo
gjykate i ka dhene vetes te
drejte te vleresoj edhe
pershtatshmerine e
amendamenteve kushtetuese
 John Marshall-I: “Kushtetute
eshte ajo qe thote Gjykata
Supreme”

77. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana
e gjykatave te rregullta ne federaten Zvicrane
 Kemi forme te kombinuar ku, perpos Kuvendit
Federativ kontrollin e kushtetutshmerise e
ushtrojne edhe Gjykata Federative si gjykata te
rregullta
 Kuvendi federativ ushtron kontrollin preventiv te
kushtetutave te kantoneve:
- jep pelqimin e miratimit te kushtetutave te
kantoneve
- vendos lidhur me konfliktin per kompetence
midis organeve federative, pushtetit federativ
dhe atij kantonal, midis vete kantoneve, etj

78. Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise
nga ana e gjykatave kushtetuese
 Per here te pare paraqitet ne Austri
ne vitin 1920, si rezultat i
federalizmit austiak dhe autorit te
Kushtetutes se Austrise (1920)
Hanzs Kelzenit
 Cekosllovakia me Kushtetuten e
vitit 1920
 Spanja me Kushtetuten e vitit 1931
 Pas luftes se Dyte Boterore: Italia
1948, Gjermania 1949, perseri
Austria 1945, Turqia 1961, RSFJ
1963, Cekosllovakia 1968

79. Modeli austriak i mbrojtjes se
kushtetutshmerise dhe ligjshmerise
 1920 u paraqit ndersa me 1929 dukshem u persos
 Sipas Kushtetutes se Austrise ne Fuqi Gjykata Kushtetuese perbehet: kryetarit, nenkryetarit, 12 gjyqtareve dhe
6 zevendesve. Kryetarin, nenkryetarin, gjashte gjyqtare dhe tre zevendes I emeron Kryetari I Republikes me
propozimin e Qeverise Federative. Gjashte gjyqtaret e tjere dhe tre zevendesa I emron Kryetari I Republikes ne
baze te propozimit te dhomave te Kuvendit (tre gjyqtare dhe dy zevendesa I propozon Keshilli Kombetar dhe
tre gjyqtare dhe nje zevendes I propozon Bundesrati)
Kompetencat e Gjykates Kushtetuese ne Austri jane:
 Kontrollin e kushtetutshmerise se ligjeve dhe akteve nenligjore
 Vendos per konfliktin per kompetence midis federates dhe njesive federative (vendeve)
 Midis njesive federale, zgjidh kontestet kur me to eshte cenuar Kushtetuta dhe ligji federativ nga ana e
organeve me te larta shteterore
 Vendos perkitazi me padite kunder Kryetarit te Republikes per shkeljen e Kushtetutes, kunder anetareve te
Qeverise dhe organeve tjera federative dhe qeverive te njesive federale, kunder governatoreve dhe
zevendesve te tyre per shkeljen e ligjit dhe akteve nenligjore
 Kontrollon kushtetutshmerine e procesit zgjedhor

80. Lirite dhe te drejtat
e njeriut e te
shtetasit

81. Paraqitja dhe zhvillimi i Institucionit te lirive
dhe te drejtave te njeriut e te shtetasit
Magna carta libertatum 1215
Peticioni mbi te drejtat
(Petition of Rights) 1628
Habeas Corpus Act 1679
Ligji mbi te drejtat (Bill of
Rights) 1689
Deklarata e Virxhinise 1776

82. Deklarata e Pavaresise se SHBA-ve
1776
Deklarata e te drejtave te njeriut dhe
te shtetasit ne France 1789
Deklarata e (Montanjarit) e te
drejtave te njeriut dhe te shtetasit
1793
Deklarata e te drejtave te popullit
punonjes dhe te eksploatuar (e
miratuar nga Kongresi i Sovjeteve, 24
janar 1918)

83. Qendrimi i kushtetutes ndaj institucionit te
lirive dhe te drejtave te njeriut dhe shtetasit
 Kushtetuta e SHBA 1787 nuk ka
perbajtur dispozita mbi lirite
dhe te drejtat e njeriut
 15 dhjetor 1791 hyn ne fuqi
dhjete amendamentet e para
mbi lirite dhe te drejtat e njeriut
(te propozuar nga Tomas
Xhefersoni)
 Kushtetuta e Frances 1791 dhe
te tjerat (pervec asaj te vitit
1875), e ka marre ne teresi ne
preambull Deklaraten mbi te
drejtat e njeriut 1789

84.  Lirite dhe te drejtat e njeriut
garantohen edhe ne tekstin
normativ te kushtetutes (qysh
nga Kushtetuta e Vajmarit 1919)
 Rregullimi kushtetues i lirive
dhe te drejtave te njeriut eshte
praktikuar edhe ne vendet
socialiste
 Vendet ne tranzicion edhe keto
proklamojne dhe garantojne
lirite dhe te drejata e njeriut me
kushtetutat e tyre

85. Lirite dhe te drejtat e njeriut ne te drejten
nderkombetare
 Karta e Organizates se
Kombeve te Bashkuara
proklamon dhe garanton
lirite dhe te drejtat e
njeriut
 Karta percakton organet
qendrore qe do te
kujdesen per sendertimin
ne praktike te lirive dhe te
drejtave te njeriut:
Asanbleja e Pergjithshme
dhe Keshilli Ekonomik

86.  Me 10 dhjetor 1948 (ne Paris) nxjerret Deklarata e pergjithshme per te Drejtat
e Njeriut, ne te cilen theksohet se: “njohja e dinjitetit dhe te
drejtave te barabarta dhe te patjetersueshme te te gjithe
anetareve te familjes se njerezimit eshte themeli i lirise, i
drejtesise dhe i paqes ne bote, se mosrespektimi ose
shkelja e te drejtave te njeriut ka sjell veprime barbare;
se liria e fjales dhe e bindjes dhe lirimi nga frika e skamja
jane aspiratat me te larta te cdo njeriu, dhe se mbrojtja e
te drejtave te njeriut me rendin juridik duhet te siguroj qe
njeriu te mos jete detyruar qe si rrugedalje te kete
kryengritjen kunder tiranive dhe shtypesve”

87.  Deklrata nuk ka forcen e traktatit
nderkombetar dhe nuk parasheh
sanksione
 23 mars 1976 hyn ne fuqi: Pakti
nderkombetar mbi te drejtat
qytetare dhe politike
 3 janar 1976 hyn ne fuqi: Pakti
nderkombetar mbi te drejtat
ekonomike, sociale dhe kulturore
dhe Protokollin opcional ne Paktin
nderkombetar mbi te drejtat civile
dhe politike
 Keto pakte perbajne edhe te
drejten e popujve per vetevendosje
dhe te drejtat e pakicave

88.  1950 anetaret e Keshillit
Evropian kane nenshkruar
Konventen mbi te Drejtat dhe
Lirite Themelore te Njeriut
 Konventa ka siguruar edhe
mekanizma politik e gjyqesor
per respektimin e obligimeve
dhe organet per ushtrimin e
kesaj detyre: Komisionin
Evropian per te Drejtat e Njeriut
dhe Gjykaten Evropiane per te
Drejtat e Njeriut

89. Mbrojtja kushtetuese-juridike e lirive dhe e te drejtave te njeriut e te
shtetasit
 Gjykatat kushtetuese
 Gjykatat e rregullta (SHBA)
 Normat kushtetuese qe
garantojne lirite dhe te drejtat e
njeriut duhet te jene
drejteperdrejte te zbatueshme
 Te sigurohen mjetet e
domosdoshme juridike: barazia
e plote para procedurave te
organeve gjyqesore dhe te atyre
te administrates, e drejt e
ankeses, kushtetutshmeria dhe
ligjshmeria, etj

90. Klasifikimi i lirive dhe te drejtave te njeriut
Lirite dhe te drejtat
personale
Lirite dhe te drejtat
politike
Lirite dhe te drejtat
ekonomike-sociale dhe
kulturore

91. Lirite dhe te drejtat personale
-E drejta ne jetese-
 askush nuk mund të vendos për
jetësgjatësin dhe mënyrën e jetesës së
tij, përveҫ se me rastin e shqiptimit të
dënimit më të rëndë-dënimit me
vdekje
 Një personi të caktuar mund t’i merret
jeta në vetëmbrojtje të domosdoshme
nga personi i cili përdorë dhunë
 Polici ka të drejtë të përdori armën e
zjarrit për të mbrojtur jetën e
qytetarëve, të zbrapsi sulmin e
drejtëpërdrejtë që rrezikon jetën e tij,
të zbrapsi sulmin mbi ndonjë objekt
apo personalitetin që mbron, të
pengojë ikjen e kryerësit të veprës së
rëndë penale apo të pengojë ikjen e të
burgosurit

92. Konventa Evropiane (1950) ndalon denimin me vdekje
Konventa lejon parashikimin e dënimit me vdekje nga shtetet vetëm për veprat e kryera gjatë
kohës së luftës apo me rastin e ndonjë rreziku të drejtëpërdrejtë ushtarak
Konventa ndalohen ekstradimin e personave në vendet ku zbatohet dënimi me vdekje
përdorimi i dhunës nuk guxon asesi të keq përdoret

93. Edrejtanëmosdiskriminim
E drejta në mosdiskriminim nënkupton të drejtën e njeriut në barazi
në sferën e lirive dhe të drejtave të njeriut, pa dallim për nga gjinia,
raca, ngjyra e lëkurës, përkatësia kombëtare, dallimi social,
përkatësia politike e fetare, pasurisë ekonomike si dhe gjendjes së
përgjithshme
Kjo e drejtë gjithashtu nënkupton dhe të drejtën për barazi para
Kushtetutës dhe ligjeve
Sa respektohet e drejta në mosdiskriminim në Republikën e
Maqedonisë?

94. Presupcioni (presupozimi) i fajësisë së qytetarit
shprehet në qëndrimin se:
“Askush nuk mund të dënohet për vepër e cila para se të jetë kryer nuk ka qenë
e dënuar me ligj apo akt tjetër si vepër e dënueshme dhe për të cilën nuk ka
qenë i parapa dënimi (nullum crimen, nulla poena, sine lege) ;
personi i akuzuar për vepër penale do të konsiderohet i fajshëm derisa fajësia e
tij nuk do të konstatohet me vendim të plotëfuqishëm gjyqësor;
personi i cili në mënyrë të paligjshme është privuar nga liria, arrestuar apo
është gjykuar jo në bazë të ligjit ka të drejtë në kompezimin e dëmit apo të
drejta të tjera të përcaktuara me ligj;
askush nuk mund të gjykohet përsëri për vepra për të cilat ka qenë i gjykuar,
dhe as për ato që është sjell vendim i plotëfuqishëm gjyqësor;
veprat penale dhe sanksionet mund të përcaktohen vetëm me ligj”

95. E drejtanëmbrojtje
 nënkupton të drejtën e garantuar me kushtetutë të qytetarit për mbrojtje në
procedurat para organeve shtetërore sidomos me rastin e përcaktimit të
paraburgimit
 ndihma juridike (avokatura) vjen në shprehje me rastin e zhvillimit të
procedurave të caktuara, duke filluar nga parashtrimi i kërkesës së caktuar, që
nënkupton argumentimin juridik të saj, prezentimin e fakteve dhe dëshmive
relevante gjatë zhvillimit të procedurës, ngritjen e ankesës kundër vendimit të
shkallës së parë si dhe ndërrmarrjen e veprimeve tjera në pajtim me ligjet qoftë
në aspektin material apo formal

96. E DREJTA NË LIRI
 Migel De Servantes e konsideronte dhe vlerësonte lirinë, ngjajshëm si Sokrati: “Me te
nuk mund të krahasohen as pasuritë që i fsheh toka, as ato që i fsheh deti; për lirinë
dhe për nderin, mund dhe duhet të sakrifikohet dhe jeta, dhe e kundërta privimi nga
liria është e keqja më e madhe, që mund tu ndodhi njerëzve”
 E drejta në liri nënkupton të drejtën e njeriut në lirinë e lëvizjes, lirinë e veprimit dhe
lirinë e sjelljes
 Xhon Akton “Liria është ligji më i lartë. Ajo mund të kufizohet vetëm me më shumë
liri”
 Liria e njeriut mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor, nën kushtet dhe
procedurën e parapa me ligj. Kufizimi i lirisë, vjen në shprehje nëpërmjet masës së
paraburgimit

97.  Sipas Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, paraburgimi
ushtrohet nën këto kushte:
 e para, personi i privuar nga liria duhet menjëherë të informohet për
shkaqet e privimit të tij;
 e dyta, personi medoemos duhet të njohtohet me të drejtat e tij dhe
nga ai nuk mund të kërkohet të japi deklarata;
 e treta, personi ka të drejtë në mbrojtje në procedurat policore dhe ate
gjyqësore;
 e katërta, personi i privuar nga liria, duhet menjehërë dhe më vonë
deri në 24 orë nga momenti i privimit nga liria, të nxjerret para
gjykatës, e cila pa shtyerje do vendosi për ligjshmërinë e privimit nga
liria, dhe
 e pesta, paraburgimi deri në ngritjen e aktit të akuzës mund të zgjasi,
me vendim të gjykatës, më së shumti 180 ditë nga dita e paraburgimit

98. E drejta e jetes
personale private (e
privatesis)
 nënkuptojmë të drejtën e njeriut që të
mos trazohet në jetën e tij personale
dhe familjare, jovetëm me rastin e
indiskrecionit, bastisjes së gjërave
personale, por edhe nga mbrojtja
gjatë përgjimit të telefonit dhe të
bisedave të tjera, mbrojtjen nga
publikimi i “ngjarjeve nga e kaluara”
e cila i fyen interesat morale, sekretin
personal etj.
 Ajo ҫka nuk i përket syve dhe veshëve
të huaj- d.m.th., sikur as që ekziston.
Ky është “ligji më i shenjtë i sjelljes
së njeriut” – theksonte Xhon
Golsvordi

99. Pacenueshmeria e baneses
 mund të kufizohet vetëm me
vendim gjyqësor kur është në
pyetje zbulimi apo pengimi i
veprave penale apo mbrojtjes
së shëndetit të njerëzve
 Gjatë bastisjes së banesës ka
të drejtë të marrë pjesë edhe
pronari i banesës, apo anëtari i
familjes, respektivisht
përfaqësuesi i tij, ndërsa
bastisja mund të bëhet vetëm
me praninë e dy dëshmitarëve

100.  personi zyrtar mund të hyjë në banesën e huaj apo hapësirat tjera edhe pa
vendim të organit kompetent dhe të kryej bastisjen edhe pa prezencën e
dëshmitarëve, nëse kjo është e domosdoshme për kapjen e drejtëpërdrejtë të
kryerësve të veprave penale apo për sigurinë e njerëzve dhe pasurisë, apo nëse
është e qartë se në tjetër mënyrë nuk mund të sigurohen faktet në procedurën
penale
 Me jetën private Gjykata Evropiane nënkupton integritetin fizik dhe moral të
personit, duke përfshirë dhe jetën seksuale

101. Liria e qarkullimit dhe e
zgjedhjes se
vendbanimit
 Ajo mund të kufizohet vetëm me
ligj, dhe në këto raste kur është e
nevojshme: e para, për sigurinë e
një shteti (vendi); e dyta, për
udhëheqjen e procedurës; dhe e
treta, për mbrojtjen e shëndetit
të njerëzve
 Konventa Evropiane: “Çdo person
i cili ligjërisht ndodhet në
territorin e një shteti ka të drejtë
lirishtë të qarkullojë në të dhe të
zgjedhi vendin e banimit. Çdo
person është i lirë që lirishtë të
lëshojë ҫdo vend, duke përfshirë
dhe vendin e tij”.

102. E DREJTA E SHTETËSISË
 E drejta e shtetësisë do të thotë e drejta e qytetarit të jetë shtetas i një vendi të
caktuar, respektivisht e drejta që të vendosi lidhje juridike me shtetin në të cilin
jeton dhe punon
 Mbi bazën e kësaj lidhjeje, qytetari bëhet subjekt i lirive, të drejtave dhe
detyrimeve të përcaktuara sipas akteve interne dhe marrëveshjeve e konventave
ndërkombëtare
 Shtetësi në RM fitohet: e para, në bazë të shtetësisë së prindërve apo lidhjes së
gjakut (jus sanguinis); e dyta, në bazë të lindjes (jus soli); e treta, në bazë të
natyralizimit (jus domicile-të vendbanimit) dhe e katërta, në bazë të
marrëveshjes ndërkombëtare

104. Lirite dhe te drejtat politike
 Liria e te menduarit
 Liria e ndergjegjes
 Liria e besimit
 E drejta e zgjedhjes
 Liria e bashkimit
 Liria e fjales,
 Liria e shtypit
 E drejta e barazise
 E drejta e shprehjes se perkatesise nacionale
 E drejta e peticionit

105. EDREJTAEZGJEDHJES
Edrejtaezgjedhjes
mundtejete:
aktivedhepasive

106. Liria e bashkimit
Partite politike
Sindikatat
Ne vendet jodemokratike
eshte shpallur si “komplot
ndaj sistemit”
Cka jane partite politike?

107. Liria e te menduarit
Galileo Galileu kunder “saktesise se dogmes fetare se
bota nuk sillet” eshte pergjigjur duke pranuar vdekjes se
“Megjithate rrotullohet”
Spinoza angazhohej per lirine e mendimit e te fjales si e
drejte natyrore dhe e patjetersueshme: “konsiderohet i
dhunshem ai sundim qe perpiqet ta shtrij pushtetin e
vet edhe ne mendime”

108. Liria e ndergjegjes (e
percaktimit) te njeriut
Nenkupton te drejten e njeriut
ne integritet te brendshem
moral dhe ne shprehjen e
ndjenjave dhe te
botekuptimeve personale ne
pajtim me ate integritet
Disa teoricien e identifikojne
me lirine e besimit

109. Liria e besimit
Nenkupton te drejten e individit per
te besuar nje fe, ose nje tjeter, ose
per te mos besuar asnje, si dhe lirisht
te shpreh bindjet e veta fetare…
Xhon Loku shkroi Letren per
tolerancen ne te cilen ia mohonte
kishes nderhyrjet ne punet e kesaj
bote dhe perdorimin e forces per
realizimin e misionit te saj

110. Liria e shtypit
Nenkupton te drejten e
nxjerrjes, se gazetave, revistave
dhe publikimeve tjera, ne te
cilat shtetasit shprehin
publikisht mendimet,
pikpamjet e tyre mbi ceshtjet e
ndryshme politike, shoqerore,
ekonomike, sociale, etj
Sot gezojne epitetin e
“pushtetit te katert”

111. Liria e fjales,e tubimit dhe
e grumbullimit publik

112. E drejta ne barazi
“Te gjithe jane te
barabarte para ligjit”
Ne vendet jodemokratike
nuk perfillet ndaj
pjesetareve te
nacionaliteteve
“joshtetformuese”

113. Te drejtat sociale-ekonomike
E drejta e pronesise
Liria e punes
E drejta per pune
E drejta ne orar te kufizuar
E drejta ne sigurim social
E drejta e shkollimit
E drejta e pronesise

114. Liriaepunes
•Disakuptime:
I. -tedrejteneshtetasitqelirishttazgjedh
profesionindhepunen
II. -mohiminepunesmedhune,mohimine
lidhshmerisesenjeriutperterritorinecaktuar
kuduhettepunoje
III. -baraziaeshtetasvemerastinepunesimit
“Cdovendpunedhecdofunksionneshoqeri
eshteiarritshem,nekushtetebarabarta,per
secilinshtetas”

115. TEDREJTATTJERAKUSHTETUESE
Edrejtaeshtetesise
Edrejtaetrashigimise
Mbrojtjaenenesdheefemijes
Familjadhemartesa
Planifikimiifamiljes
Edrejtaeambientitteshendosh
Edrejtanebanese
Tedrejatetehuajve,etj

116. DETYRATESHTETASVE
Obligiminushtarak
Respektiminekushtetutesdheligjit
Pagiminetatimit,etj

117. Shteti dhe sistemet e
organizimit të
pushtetit

118. Kuptimi i shtetit
“shtet” ne shumicen e gjuheve buron nga fjala latine “status”
Frengjisht - “etat”; italisht - ”stato”; anglisht – “state”; spanjisht – “estado”; gjermanisht –
“staat”, shqip – “shtet”.
Keto terma paraqiten nga sh.XVI

119. Teorite mbi paraqitjen e
shtetit
Teorite patriarkale
Teoria mbi preardhjen e mbinatyrshme (nga Perendia) te shtetit
Teorite biologjike organistike
Teorite mbi kontraten shoqerore
Teorite e dhunes (forces)
Teorite funksionaliste (si organizate per ushtrimin e funksioneve te
caktuara brenda sistemit social)
Teoria marksiste- organizate e dhunes

120. Termi “shtet” ne kuptimin e ngushte nenkupton aparatin
shteteror (teresine e organeve individuale dhe kolegjiale me
raporte hijerarkike, si teresi te individeve-nepunesve qe punojne
ne ato organe
Ne kuptimin e gjere me “shtet” kuptojme tere shoqerine te
perfshire ne nje organizem shteteror, d.m.th. jo vetem aparatin
shteteror, por edhe territorin dhe banoret nen pushtetin shteteror
te nje vendi

121. Tipet dhe format e shtetit
Sipas marredhenieve ne prodhim dhe perbajtja klasore kemi:
shtetin skllavo-pronar, feudal, kapitalist dhe proletar
Heredoti flet per: monarkine, aristokracine dhe demokracine
Aristoteli pohon ka forma te “drejta” te shtetit: monarkine,
aristokracine dhe “politine”, ndersa “jo te drejta”: tiranine,
oligarkine dhe demokracine
Monteske i ndan sistemet politike: ne republike, monarki dhe
despoti

122. Format e shtetit
ne skllavopronari: monarkite skllavopronare (Egjipti, Babilonia, Asiria, Persia,
Roma); demokracia sklavopronare (Athina) dhe aristokracia sklavopronare
(Sparta)
Shteti feudal ka keto forma: monarkia feudale, monarkia perfaqesuese e
rendeve (kastave), republika feudale (qytetet mesjetare te evropes: Venediku,
Firenca, Gjenova)
Shteti borgjez paraqitet ne forme te monarkise kushtetuese (Anglia, Holanda,
Belgjika, Danimarka, Suedia, Norvegjia, Spanja) dhe republikes demokratike
(SHBA, Franca, Italia, etj)
Midis dy luftera boterore: shteti fashist-totalitar (Italia-1922, Gjermani 1933,
Spanje, Portugali, etj)
Vendet socialiste: republika socialiste (shtete totalitare)
Shtetet e tranzicionit: republike demokratike (ngjajshme me sistemin borgjez)

123. Pushteti shteteror
Shteti eshte organizate e cila mbeshtetet ne nenshtrimin e
popullit, ne territorin e caktuar, pushtetit te saj me te larte
Shteti ka elementin specifik, qe eshte pushteti i tij, si raport
urdherues, ku njeri (apo me shume nga ta) urdheron, ndersa
te tjeret i nenshtrohen atyre urdherave. Domethene, ne kufijte e
territorit shteteror, pushteti shteteror eshte pushtet me i larte,
pushtet sovran, te cilit i nenshtrohen te gjitha pushtetet e tjera

124. Atributet e pushtetit
shteteror
Pavaresia (brendshme dhe e jashtme), nenkupton mundesin
juridike te shtetit qe, me vendimin e vet, ta caktoje kornizen e
kompetences dhe te aktivitetit te vet dhe te ndermare te gjitha
masat per t’u mbrojtur
Kontinuiteti
Pandashmeria

125. Legjitimiteti i pushtetit
shteteror
 Legjitimiteti dallon nga legaliteti
 Legjitim eshte pushteti i vendosur me vendimin e shumices se popullit
 Legaliteti nenkupton organizimin dhe punen e institucioneve dhe
bartesve te pushtetit ne pajtim me ligjin ne fuqi
 Maks Veberi dallon tre tipe ideale te pushtetit: pushtetin racional-ligor,
pushtetin tradicional dhe pushtetin karizmatik
 Ne baze te burimit te autoritetit te pushtetit kemi: teoria teokratike
(zoti), teoria autokratike (vetevetja) dhe teoria demokratike (populli)

126. Funksionet e pushtetit
shteteror
“funksioni” nenkupton veprimtarine e organizuar, paraprakisht te
caktuar, per realizimin e nje qellimi te caktuar (krijimin e ligjit, aktit
administrativ, aktgjykimit, etj)
Shteti si titullar i pushtetit me te larte (posta di impero) ne
territorin e vet, i realizon qellimet e veta shoqerore permes
funksioneve te veta te caktuara
Funksionet e shtetit ndahen ne ate legjislativ,ekzekutiv
dhe gjyqesor

127. Funksioni legjislativ
 E ushtron shteti permes sajimit te normave, rendom ligjeve, me te
cilat krijohet rendi juridik
Ligji perbehet nga rregulla juridike te reja (konstituive), te
pergjithshme dhe abstrakte
Brenda funksionit legjislativ dallojme dy funksione: funksionin e
rregullt legjislativ (ligjvenes) dhe funksionin normativ (i cili
ushtrohet permes akteve adminisrative: dekretligjeve, urdheresat,
rregulloret, etj)

128. Funksioni ekzekutiv
 Ruhet rendi juridik (permes policise), sigurohet ushtrimi i
sherbimeve publike
 Funksioni ekzekutiv perbehet nga:
- funksioni administrativ (realizimi I
dispozicionit te ligjit nepermjet organeve te administrates)
dhe
- funksioni i qeverise (konsiston ne percaktimin
e qellimeve te shtetit dhe dhenien e udhezimeve per
ushtrimin e funksioneve te tjera shteterore. Ky funksion
ushtrohet ne diskrecion nepermjet akteve politike qe
ndermerren masa te rendesishme ne politiken e
brendshme dhe te jashtme te vendit si: emertimi i
anetareve te qeverise, konvokimi dhe shperdarja e
parlamentit, shpallja e luftes dhe lidhja e paqes, lidhja e
marreveshjeve nderkombetare, etj )

129. Funksioni gjyqesor
Nepermjet ketij funksioni ruhet dhe realizohet rendi juridik. Konsiston ne vleresimin e
sjelljeve te njerezve sipas normes juridike, me qellim te zgjidhjes se kontesteve ne shoqeri
Elementet qenesore te ketij funksioni jane: norma juridike (ligji), sjellja e njerezve, e cila
vleresohet dhe kontesti

130. Sovraniteti
Rrjedh nga lat. e re “supremus” (i pavarur) dhe “supremitas”
(epersi), si dhe nga fjala e vjeter frenge “sovrain” (i pavarur)
Ky term perdoret per te shenuar poziten me te larte – supreme te
ndonje subjekti ne fusheveprimin e tij
Do te thote se subjekti me kete vecori eshte i pavaur nga subjektet
tjere, ndersa subjektet tjere jane te varur nga ai

131.  Ne Egjiptin e vjeter sovran ka qene Perendia,
nder te faraoni e pastaj qytetaret e lire, bujqit
dhe roberit
 Ne Greqin antike sipas Platonit sovran kane qene
filozofet ndersa sipas Aristotelit ligji
 Ne shtetin e Romes sovrani ka qene Perandori i
Romes
 Ne Mesjete sovrani ishte kisha (dekretistet) dhe
shteti (legistet)
 Ne monarkite apsolute - monarku

132. Ne sh.XVIII paraqitet teoria e sovranitetit popullor nen ndikimin e Rusoit
Ne shek.XIX paraqitet sovraniteti shteteror (Georg Jelenik)
Termi “sovranitet” perdoret per te shenuar edhe te drejten e popujve per vetevendosje
(sovraniteti kombetar)

133. Sovraniteti i shtetit
Kuptojme:
1. Pavaresine e pushtetit shteteror (ne marrjen e
vendimeve dhe veprimeve ne raport me cdo pushtet tejter, brenda
apo jashte, ne radhe te pare ndaj shteteve tjera
2. Epersine (supremacionin) e pushtetit
shteteror (brenda territorit te vete shteteror eshte pushteti me
i larte se cdo pushtet tjeter
3. Pakufizueshmeria juridike e pushtetit
shteteror (lirine e plote ne krijimin dhe zbatimin e normave
juridike – pervec nga normat e se drejtes nderkombetare)

134. Sovraniteti i popullit
Eshte i lidhur me bartesit e sovranitetit brenda shtetit
Sovraniteti popullor mbeshtetet ne Kontraten Shoqerore
Sipas Rusoit pushteti i takon popullit dhe ai vete duhet ta
ushtroje ate pushtet sipas vullnetit te shumices
Sovraniteti i kombit (Kombi nuk perputhet me individet
te cilet jetojne ne territorin e shtetit)

135. Format e drejteperdrejta te
realizimit te sovranitetit
Format e Demokracise se drejteperdrejte:
- referendumi
- plebisciti
- vetoja e popullit (forme e referendumit ku zgjedhesit shfuqizojne ligjet ne fuqi),
- tubimi i shtetasve

136. PARLAMENTI

137. Kuptimi dhe preardhja e
parlamentit
 Parlare-te folurit apo diskutim,
 Curia Regis (Keshilli i Mbretit),
 1215 emertohet si “Magnum Concilium”,
 1295 emertohej si “Great Model, Parliament” si perfaqesi gjithekombetare,
 Nga Gjysma e sh.XIV emertohet si “parlamentum” dhe perbehet prej dy
dhomave
 Ne sh.XVIII per here te pare (Kushtet e SHBA) ushtron funksionin legjislativ nen
ndikimin e Monteskies ”Sikur ligjet do ti merrte monarku, nuk do te kishte liri”,
per te “shtuar se shumica me mire e ushtron funksionin legjislativ se sa nje
njeri i vetem”
 Sot paraqet institucionin kryesor te demokracise parlame

138. Funksionet e parlamentit
Funksioni legjislativ
Funksioni zgjedhor dhe
Funksioni mbikqyres i parlamentit

139.  Kufiri i larte nxjerrja e kushtetutes,
kufiri i ulet nxjerrja e urdheresave si
akte nenligjore
 Funksioni legjislativ perfshin tre
faza: iniciativa legjislative, shqyrtimi
i ligjeve ne parlament dhe hyrja ne
fuqi e ligjeve
 Nxjerrja e buxhetit
 Ratifikimin e marreveshjeve
nderkombetare
 Vendosja per luften dhe paqen
 Shpallja e referendumit
FUNKSIONILEGJISLATIV

140. Funksioni zgjedhor
Zgjedhjen dhe shkarkimin e:
 shefit te shtetit
 te qeverise apo anetareve te saj
te eproreve te organeve dhe organizatave administrative
Te bartesve te funksioneve te gjyqesise (gjyqtareve, prokuroreve
publik,etj)
E gjykatave kushetuese
Te bartesve tjere te funksioneve publike

141. Funksioni mbikqyres
Mjetet e rregullta te kontrollit
prlamentar:
 Miratimi i buxhetit
 Paraqitja e raporteve
periodike te qeverise ne
parlament
Mjetet e jashtezakonshme:
 Pyetjet e deputeteve
 Interpelanca parlamentare
 Komisionet anketuese
 Votebesimi i qeverise
 Shkarkimi i qeverise

142. ORGANETEGJYQËSISË

143. Sistemi i organeve te drejtesise (gjyqesise)
Organet e drejtesise, si bartes te njerit nga funksionet e pushtetit
shteteror (pervec atij legjislativ dhe ekzekutiv) merrem me
zbatimin e normave te pergjithshme juridike ne rastet konkrete
nepermjet te zgjidhjeve te konflikteve nga ana e gjykatave
Funksioni gjyqesor qendron ne sendertimin e mbrojtjes te se
drejtave qe i takojne dikujt, mbrojtjen e rendit shoqeror, ekonomik
e politik
Ne sistemin e organeve te drejtesise hyjne: gjykatat, prokuroria dhe
avokatia publike

144. Gjykatat si kategori e se drejtes kushtetuese
 Mbrojne interesat dhe vlerat themelore te shoqerise
 Ne fillim paraqiten ne forme te keshillave te qytetareve, te formuar ad hoc
per zgjidhjen e konflikteve personale e grupore, sot paraqesin institucione te
perhershme dhe te pazavendesueshme te shtetit
 Ne sistemet autokratike ishin te varura nga bartesit ekzekutiv te pushtetit
 Teoria e ndarjes se pushtetit sjell risi ne pikpamje te pozites se gjykatave
 Gjykatat kane luajtur rol pozitiv ne mbrojtjen e lirive dhe te drejtave te njeriut
 Gjykatat qe nga fillimi deri me sot, paraqesin institucione dualiste
 Kushtetutat e vendeve te Evropes kane qendrim te ndryshem ndaj gjykatave
 Kushtetuta e Frances 1791 nuk i rregullon gjykatat

145.  Me vendosjen e kushtetutshmerise gjykatat gjejne vend te
rendesishem ne kushtetutat e disa sheteve: Kushtetuten e
Vajmarit 1919, te Austrise, Cekosllovakise, Polonise 1920,
etj
 Ne periudhat e krizes se demokracise, qendrimi negativ
ndaj kushtetutshmerise shprehet edhe ndaj gjyqesise
 Perkunder gjithe kesaj Kushtetuta e SHBA-ve, nen ndikimin
e sistemit anglosankson Comon law i ka institucionalizuar
gjykatat si organe te barabarta te pushtetit duke bere
kufizimin e pushtetit federativ edhe te njesive federale
 Rasti eshte i njejte edhe me kushetuten e Zvicres 1874
 Ne vendet socialiste kane ekzistuar gjykatat
 Qendrim pozitiv ndaj gjykatave ka edhe ne vendet e
tranzicionit

146. Funksioni gjyqesorQe nga Ciceroni, Loku e Monteskie kane pohuar se
funksioni gjyqesor eshte i pavarur, i barabarte me
funksionin legjilativ e ekzekutiv dhe se paraqet mjet
mbrotjeje kunder shperdorimit te funksioneve tjera
Si reaksion ndaj mendimit te ketill sociologet dhe
politikologet “realist” pohojne se gjyqesia eshte
“institucion thjeshte politik”
Shume teoricien nisen nga pervojat e shteteve
konkrete dhe japin qendrime mbi rolin e gjykatave
Vetem ne sistemin demokratik mund te funksionojne
gjykatat e pavarura

147.  Funksioni gjyqesor eshte forme dhe menyre, e garantuar
me kushtetute, e mbrojtjes se barabarte dhe te panashme
te lirive dhe te drejtave te njeriut e te shtetasit, te prones
dhe te interesave shteterore e shoqerore; forme dhe
menyre e percaktimit te pergjegjesise te te gjitheve dhe te
secilit dhe e shqiptimit te sanksioneve penale ne baze te
pergjegjesise
 Funksioni gjyqesor eshte forme themelore e mbrojtjes se
kushtetutshmerise e te rendit kushtetues
 Per te gjitha te drejtat e shtetasit mund te vendos vetem
gjykata, per perdorimin e dhunes, sidomos kur kemi te
bejme me jeten, lirine dhe personlitetin e tij
 Funksioni gjyqesor paraqet negacion te “gjyqesise
policore”

148. Kompetencat e gjykatave
 Gjykimi i veprave penale te caktuara, e ne baze te saj, edhe shqiptimi i
sanksioneve penale (denimeve) per ato vepra
 Zgjidhja e konflikteve dhe kontesteve midis personave fizike e juridik
(shtetasve, institucioneve, ndermarrjeve, organizatave, etj) me karakter
pasuror, juridik, familjar dhe te konflikteve tjera
 Ne disa vende ushtrojne edhe kontrollin e ligjshmerise se akteve te organeve
te administrates (konflikti administrativ) kur me te eshte vendosur mbi te
drejtat apo detyrimet individuale te shtetasve
 Ne disa vende mbrojne kushtetutshmerine

149. Procedura gjyqesore
Varesishte nga lloji i ceshtjes juridike per te cilen vendos gjykata,
ekzistojne: procedura penale, procedura kontestimore, procedura
jashtekontestimore, procedura e ekzekutimit, etj. Procedurat
rregullohen me ligje te vecanta
Procedura ka rendesi, ngase ka per qellim qe te vertetohet se a
ekziston kerkesa te cilen pala do ta sendertoje ne procedure, ne
baze te se ciles gjykata duhet te marre vendimin perkates
Per te siguruar objektivitetin e gjykates, ne te gjitha vendet jane
zbatuar rregulla te caktuara te procedures gjyqesore

150. Parimet (rregullat) e punes se gjykatave:
Obligimi i gjykates te marr ne pyetje secilin para se t’i shqiptohet
denimi;
Sigurimi i mundesise, seciles pale, qe para gjykates drejteperdrejte
t’i kundervihet pales tjeter dhe drejteperdrejte t’i kundershtoj
pohimet e saj;
E drejta e paleve qe para gjykates t’i shqyrtojne ceshtjet me goje;
Puna publike e gjykates;
E drejta e pales te kundershtoje vendimet e gjykates te shkalles se
pare (parimi i dyshkallesise);

151. Prokuroria
 Dallohet per nga pozita, organizimi dhe autorizimet, varesisht nga sistemi
politik i cdo vendi
 Ne disa vende prokuroria perfshihet ne organet e gjyqesise (te drejtesise) ne
kuptimin e gjere, e ne disa tjera vecohet si organ i posacem shteteror e ne disa
si organ i dministrates
 Varesisht nga pozita dhe autorizimet ne disa vende emertohet si “prokurori
publike”, “prokurori shteterore”
 Zhvillohet nga institucioni i prokuratures pas revollucionit demokratik borgjez
me qellim te ndarjes se funksionit te ndjekjes penale nga funksioni i gjykimit
 Funksioni i prokurorise qendron ne ndjekjen e kryersve te veprave penale, qe
perfshin fillimin e procedures penale, perfaqesimin e akuzes para gjykates dhe
paraqitjen e mjeteve te rregullta e te jashtezakonshme juridike

152.  Ne vendet socialiste prokuroria ka ushtruar ne emer te shtetit,
kontrollin per zbatimin e perpiket te ligjeve, duke konstatuar faktet e
shkeljes se tyre dhe duke menjanuar keto shkelje nepermjet
organeve te tjere shteterore
 Ka qene ne duart e prijesit te partise dhe ka sherbyer si mjet per
qerim hesapesh me kundershtaret politike per “pastrime” kadrovike
nepermjet proceseve te montuara politike
 Ne SHBA ky organ perfshihet ne organet e pushtetit ekzekutiv, ku ne
krye te Prokurorise Federative eshte prokurori (atornej) i
pergjithshem. Ate e emron kryetari i SHBA-ve me pelqimin e Senatit.
Ai eshte njekohsisht minister i drejtesise
 Organizimi i prokurorise mbeshtet ne parimin e centralizmit, ku
prokurorit te hallkes me te larte i lejon nderhyrjen ne punen e
prokuroreve te hallkave me te ulta, te marrjes se rasteve, te dhenies
se instruksioneve, te emerimit dhe te shkarkimit te prokuroreve te
hallkave me te ulta

153. Avokati i popullit
 Si organ i shtetit mbron te drejtat e njeriut nga administrata shteterore dhe sherbimet
publike
 Ne Kinen e vjeter mandarinet si “sy dhe vesh” te perandorit qe e kane informuar per
ate se c’mendon populli per punen e nepunsve te tij.
 Ngjajshem ishin edhe eforet ne Athinen e vjeter dhe tribunet plebej ne Romen e
vjeter
 Ne kuptimin bashkohor perhere te pare eshte zbatuar ne Suedi 1809 (ombudsmani)
 Gjate sh.XX zbatohet edhe ne Angli, SHBA, Kanade, France. Dhe ne vendet e
tranzicionit
 Emertohet: “ombudsman”, “avokati i popullit”, “ombudsperson” “komisionar per te
drejtat e njeriut”, “ombudsman kombetar”, “komisionar i parlamentit”, “komisionar
hulumtues”, etj.

154. Per cilat vecori shquhet avokati i
popullit?
 Detyre themelore e tij eshte mbrojtja e te drejtave te njeriut kur ato
jane te cenuara nga administrata shteterore;
 Ushtron funksionin e vete ne menyre efikase dhe falas;
 Eshte organ shteteror i zgjedhur nga parlamenti te cilit edhe i
pergjigjet;
 Nuk perdor dhunen, kercenimet, sanksionet, nuk urdheron, vete
kurre nuk shqipton denime;
 Propozon, fillon iniciativen, meson, keshillon dhe kordinon punen me
sherbimet shteterore me qellim te gjetjes se zgjidhjeve me te drejta,
te mbrojtjes se te drejtave te njeriut;
 Eshte institucion, i cili me sjelljen e vet ndaj njeriut dhe popullit,
deshmohet si organ i shtetit ne sherbim te njeriut dhe popullit;
 I zgjidh rastet kontestuese duke u perpjekur qe norma juridike te
zbatohet ne baze te kushtetutes dhe ligjit

155. FEDERALIZMI

156. Shteti i thjeshte (unitar)
 Sipas shkalles se centralizimit: shtete te thjeshta dhe shtete te perbera
 Shteti unitar eshte ajo forme e organizimit shteteror ne te cilen pushteti
sheteror i takon organeve qendrore
 Shteti unitar: nje kushtetute, nje sovranitet shteteror (unik), nje legjislacion,
unitetin e shtetesise dhe te organizates shteterore
 Varesisht nga raporti midis organeve qendrore dhe organeve te njesive
administrative-territoriale kemi: shtet unitar te centralizuar (organet
joqendrore konsiderohen pjese perberse e organeve qendrore) dhe te
decentralizuar (ekziston pavaresi me ligj)
 si sinonim i menyres se ketill te organizimit te pushtetit perdoret termi
“unitarist” nga fjala “unitarizem”.Vjen ne shprehje me shume ne shtetet e
perbera, ato federative.

157. Shteti i perbere
 Perbehet nga disa shtete
 Kemi: me shume bartes te pushtetit ekzekutiv, me shume organe legjislative, me shume
kushtetuta, orgnde te dyfishta apo te shumefishta te administrates dhe drejtesise, shtetesi te
dyfisht, etj
 Bashkimi behet ne baze te interesave te perbashketa
 Bashkimi behet me marreveshje apo me kushtetute
 Jane nxitur polemika rreth ceshtjes se “sovranitetit”
 Kemi keto forma te bashkimit te shteteve:
-bashkimin e shteteve (organizatat nderkombetare qeveritare), me qellime politike,
ushtarake, ekonomike. Bashkohen me Kontrate qe perban qellimin e bashkimit dhe
kohezgjatjen
- bashkimin shteteror dhe
- shtetet e bashkuara

158. Nga aspekti kushtetues ndahen ne:
bashkime shteterore (bashkimi personal, bashkimi real dhe konfederata), nuk jane shtete dhe
Bashkesi shtetesh (federata) - eshte shtet

159. Bashkimi personal
 Kane sundimtarin (monarkun) e perbashket.
 Deri te bashkimi vjen kur perputhen rendet e trashigimise, kur mbreti i nje shteti
zgjedhet edhe ne shtetin tjeter. Zhbehet kur me kushtetutat e shteteve anetare
parashikohet qe personi i njejte nuk mund te jete sundimtar i te gjitha shteteve
 Shtetet pervec sundimtarit te perbashket, jane te pavarura ne planin e brendshem
dhe nderkombetar
 Shtetet kane organet e veta legjislative, ekzekutive, dhe gjyqesore. Lidhin
marredhenie diplomatike me shtetet tjera, udheheqin politiken e jashtme, lidhin
marreveshje nderkombetare.
 Jane zhbere me vdekjen e sundimtarit
 Lidhje e tille ka qene midis Anglise dhe Hanoverit (1714-1837), midis Holandes dhe
Luksemburgut (1815-1890)

160. Bashkimi (unioni) real
Krijohet me marreveshje nderkombetare
Bashkohen nen nje monark, i cili ne marredheniet nderkombetare
paraqitet si nje subjekt
Ka elemente te konfederates dhe federates
Organet legjislative, ekzekutive dhe gjuqesore te shteteve anetare
plotesisht jane te pavarura
Ka ekzistuar ne te kaluaren: Bashkimi i Suedise me Norvegjine
(1815-1905), i Austrise me Hungarine (1867-1918) dhe i
Danimarkes me Islanden (1919 deri ne luften e II Boterore)

161. konfederata
Krijohet me kontrate
Kane organin e perbashket – kuvendin
Jane formuar nga faktoret: i mbrojtjes se perbashket, ekonomik, gjeografik, historik, etj.
Konfederata shquhet p

162. Konfederata shquhet per keto ceshtje:
 Eshte forme e vecante e bashkimit te shteteve te pavarura, e jo shtet i vecante
 Shtetet anetare ne teresi ruajne sovranitetin e vet dhe mund te dalin nga
konfederata
 Krijohet me kontrate. Mund te ndryshohet vetem me pelqimin e te te gjitha
shteteve anetare
 Kuvendi i konfederates, rendom eshte i vetmi organ i perbashket. Numri i
shteteve perfaqesohet ne menyre te barabarte
 Vendimet e kuvendit te konf. behen te obligueshme per shtetasit e shteteve
anetare pasi ti kene ligjesuar organet kompetente te tyre
 Kompetencat e konfederates shtrihen vetem brenda kontrates mbi formimin e
konfederates

163. Shkendijat e konfederates i hasim:
Ne Greqin e vjeter (Bashkimi i Ahejit), pastaj ne mesjete (Hansa-
Bashkimi i Qyteteve Gjermane te Veriut, Lidhja e Qyeteve te
Lombardise, etj)
Konfederata Amerikane – 1778-1787, nga 13 koloni
Konfederata e Zvicres 1291-1848, nga tre kantone
Konfederata Gjermane 1815-1871
Konfederata Australiane 1885-1900, e krijuar nga kolonit angleze
ne kete vend

164. Federata
 Eshte bashkesi e dy e me shume shtetesh, e cila krijohet me
kushtetute me pjesemarrjen e te gjitha shteteve anetare
 Shtetet anetare i nenshtrohen vendimeve te federates
 Federata ka organet e veta: legjislative, ekzekutive dhe
gjyqesore
 Vendimet e organit perfaqesues jane te detyrueshme per
shtetet anetare. Perbehet prej dy dhomave.
 Njesite federale disponojne me pushtet te vecante shteteror:
kane kushtetuten e tyre, organet legjislative, ekzekutive,
gjyqesore. Kemi shtetesi te dyfishte.
 Vellimi i kompetencave te federates ndryshon ne shtetet
federative. Keto rregullohen me kushtetuten federative e cila
nuk mund te ndryshohet pa pelqimin e shumices se njesive
federale

165. Federata shquhet per keto ceshtje:
 Nuk eshte bashkim shtetesh por bashkesi shtetesh, pra ajo vete eshte shtet
 Njesite federale bartin nje pjese te sovranitetit ne federate. Prandaj federata
eshte shtet sovran si ne marredheniet nderkombetare, ashtu edhe brenda
 Ka organet e veta legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Kuvendi federativ ka
kompetenca qe te miratoj ligje te cilat jane te detyrueshme per shtetet
anetare, pa pelqimin e shteteve anetare. Me kushtetuten federative
percaktohen kompetencat e federates dhe njesive federala, ku ne kompetence
te federates hyjne politika e jashtme, ushtria e mbrojtja, ceshtjet me te
rendesishme ekonomike, ndersa ceshtjet tjera ushtrohen ne kuader te njesive
federale

166. 5
Pushteti federativ shtrihet mbi shtetet anetare dhe mbi shtetasit e
te gjitha shteteve anetare. Kemi shtetesi te dyfishte
Perbehet prej dy lloj anetaresh: njesive federale dhe shtetasit ne
teresi pavaresisht nga njesite federale
Krijohet me kushtetute dhe jo me kontrate nderkombetare
Federata e pare e SHBA-ve 1787, Zvicres 1848, Gjermania

167. Federata e SHBA
 1776 shpallet pavaresia e SHBA nga Anglia (Hartues ishte Tomas Xhefersoni)
 1778, trembedhjet shtete u bashkuan ne Konfederaten Amerikane. Ky dokument u
ratifikua deri me 1781
 1787 formohet Federata e SHBA
 SHBA, sot perbehen nga 50 njesi federale, Distrikti i Kolumbise ne te cilin gjendet
kryeqyteti dhe selia e federates (Uashington) si dhe dy territore me status te
autonomise politiko-territoriale me karakter nderkombetar (ishujte e Virxhinise dhe
Porto Riko)
 Themeluesit e SHBA-ve si Jefersoni, Medisoni, Uashingtoni, Franklini, Wilsoni, Adamsi
etj, te paret zbatuan idete federaliste te tipit republikan, pra me karakter
antimonarkist
 Orgni me i larte i federates SHBA eshte Kongresi. Perbehet prej Dhomes Perfaqesuese
dhe Senatit

168.  Eshte zbatuar parimi i ndarjes se pushteteve ne legjislativ,
ekzekutiv dhe gjyqesor dhe mekanizmi “cheks and balance”
 Jane siguar edhe mekanizma te pjesmarrjes se njesive federale
ne ushtrimin e pushtetit te federates, permes zgjedhjes se
anetareve te Kongresit ku p[rfaqesohen njesite federale dhe
zgjedhjes se kryetarit te SHBA permes “elektoreve” ne njesite
federale
 Gjyqesia federative (Gjykata Supreme) jep fjalen e fundit lidhur
me konfliktin midis federates dhe njesive federale
 Kushtetuta dhe ligjet federative kane fuqi me te larte juridike se
ligjet e njesive federative

169. Vendimet e Gjykates Supreme me te drejte trajtohen si burim i
rendesishem i se drejtes kushtetuese ne kete vend
Shquhet fenomeni i bartjes se kompetencave nga pushteti
legjislativ ne ate ekzekutiv (“rrezikun e kombit”) dhe zgjerimi i
kompetencave te Federates ne dem te njesive federale
SHBA-te e shquan centralizmi dhe unitarizmi gradual dhe dobesimi
i elementeve federaliste te sanksionuara me Kushtetuten e vitit
1787

170. RefikMustafa
STUDENTIFAKULTETITJURIDIK–UNIVERSITETIIPRIZRENIT