Apuntes-resumo sobre a monarquía autoritaria do Reis Católicos e os Austrias

1. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
A MONARQUÍA HISPÁNICA:
A ÉPOCA DOS REIS CATÓLICOS E DOS AUSTRIAS
1. A MONARQUÍAAUTORITARIA: OS REIS CATÓLICOS
1.1. A UNIÓN DINÁSTICA
● En 1469 uníronse en matrimonio o príncipe Fernando, fillo de Xoán II, rei da Coroa de
Aragón, e a princesa Isabel, irmá de Enrique IV, rei de Castela.
● En 1479 Fernando converteuse en rei da Coroa de Aragón. Ese mesmo ano, Isabel
impúxose como raíña de Castela, tras unha guerra civil pola sucesión ao trono (1475-
1479) que a enfrontou á súa sobriña Xoana, chamada a Beltranexa.
● A unión de Isabel e Fernando non implicou a creación dun único reino, senón que foi só
unha unión dinástica (dinastía Trastámara): cada reino (Castela e Aragón) mantivo as
súas fronteiras, monarca, moeda, leis, costumes, institucións e idioma.
● Os Reis Católicos impuxeron formas de goberno e de actuacións conxuntas (política
exterior e conquistas militares), polo que comezaron a ser coñecidos internacionalmente
como reis de España.
1.2. A INTEGRACIÓN TERRITORIAL
● Durante o seu reinado (1479-1516), os Reis Católicos pretenderon unir todos os
territorios peninsulares baixo a súa autoridade, mediante a seguinte política de expansión
territorial:
Conquistaron o reino de Granada(1492), rematando así a Reconquista. Boabdil,
o derradeiro monarca nazarí, rendeuse.
Desenvolveron unha política de enlaces matrimoniais con Portugal. Dúas das
súas fillas, Isabel e María, casaron cos monarcas portugueses. Estes enlaces
deron froito anos máis tarde, cando Filipe II (neto dos RR.CC) herdou o reino de
Portugal e o incorporou á Coroa.
En 1512, o Reino de Navarra quedou incorporada a Castela, pero conservando
as súas leis (fueros) e institucións.
1.3. A POLÍTICA EXTERIOR
● Os Reis Católicos orientaron a súa política internacional nas seguintes direccións:
● Cara ao Mediterráneo:
 A Coroa de Aragón recuperou os condados do Rosellón e da Cerdaña (1493).
 En 1504, e tras varias guerras con Francia, un exército dirixido por Gonzalo
Fernández de Córdoba (o Gran Capitán) conquistou o reino de Nápoles.
 Conquista dos portos de Melilla (1497), Orán e Buxía (1509).
● Cara ao Atlántico:
 Apoiaron o proxecto de Cristovo Colón, que permitiu a chegada en 1492 a
América.
 Castela iniciou a súa expansión cara ao Atlántico, que concluíu en 1496 co
remate da conquista das illas Canarias.
● En Europa pretenderon illar a Francia, a través de alianzas matrimoniais con outros
países.
3º ESO 1

2. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
1.4. A MONARQUÍAAUTORITARIA
● Os Reis Católicos propuxéronse impoñer a autoridade do rei en todos os territorios e
sobre todos os grupos sociais (monarquía autoritaria).
● En cada un dos reinos nomeouse un vicerrei, como delegado do rei.
● Na Coroa de Castela Isabel recortou o poder da nobreza e mais da Igrexa e introduciu
unha serie de reformas para reforzar a autoridade real que deron comezo ao ESTADO
MODERNO:
Creación da Santa Irmandade (1476), un corpo armado encargado de perseguir
malfeitores e criminais, e dun exército profesional, formado por mercenarios.
Instauración de Consellos, formados por xuristas escollidos e pagados polo rei,
para asesoralo. (Ex. Consello Real).
Creación da Real Audiencia para controlar a xustiza.
Reforzamento do sistema de recadación de impostos mediante a Contadoría
Real de Facenda.
 Nomeamento de corrixidores, funcionarios reais que presidían os concellos
(“concejos”) e exercían funcións de goberno.
● Na Coroa de Aragón, mantivéronse as institucións medievais (Cortes, Generalitat,...).
Para gobernar, Fernando continou co pactismo (pactar leis e impostos cos grupos
privilexiados representados nas Cortes de cada reino).
1.5. A DEFENSA DO CATOLICISMO
● Os Reis Católicos destacaron pola defensa da relixión católica:
– En 1478, estableceron o Tribunal da Inquisición encargado de perseguir aos
herexes.
– No 1492 ordenaron a expulsión dos xudeos que non se bauizasen. Os que se
converteron ao cristianismo foron chamados conversos. Os seus descendentes son
os actuais sefarditas (Sefarad=España).
– O Papa Alejandro VI concedeulles o título de Reis Católicos en 1496 pola defensa
que fixeron da relixión católica.
2. OS AUSTRIAS MAIORES (HABSBURGO)
2.1. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
2.1.1. A HERDANZA
● Carlos I de España e V de Alemaña, o primeiro monarca da dinastía dos Austria, era fillo
de Xoana de Castela, herdeira dos Reis Católicos, e do príncipe alemán Filipe de
Habsburgo. Recibiu unha grande herdanza:
Por parte materna: Castela, Navarra, a Coroa de Aragón e as posesións en
América e Italia.
Por parte paterna: os Países Baixos, Luxemburgo e o Franco Condado; e ao
morrer o seu avó, Austria, o Sur de Alemaña e o título de emperador do Sacro
Imperio Romano Xermánico (1519), recoñecido como Carlos V de Alemaña.
● O seu obxectivo principal foi dirixir o Imperio cristián universal que debía reunir baixo a
súa autoridade, a todos os gobernantes para a defensa da cristiandade.
2.1.2. PROBLEMAS INTERNOS
3º ESO 2

3. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
● Durante o seu reinado enfrontouse a revoltas sociais en Castela e Aragón:
– A revolta das Comunidades en Castela (1520-1521), xuntas municipais que se
opoñían a súa política económica e a falta de respecto ás leis do reino.
Rematou coa derrota dos comuneiros en Villalar
– Xermanías en Valencia e Mallorca (1521-1523), unha revolta de campesiños e
artesáns contra a opresión señorial.
2.1.3. PROBLEMAS EXTERNOS
● Tamén mantivo conflitos internacionais:
– Frecuentes guerras con Francia polo dominio de territorios italianos e a supremacía
en Europa.
– Loita contra o Imperio turco: este pobo de relixión musulmá, avanzaba sobre
Europa, converténdose nunha gran ameaza para os reinos cristiáns.
– A rebelión protestante no Imperio alemán: moitos príncipes alemáns apoiaban a
doutrina luterana e opoñíanse á autoridade política do emperador. Isto ocasionou
as guerras de relixión. Coa Paz de Augsburgo (1555), Carlos V recoñeceu a
relixión luterana e concedeu a liberdade relixionsa nos Estados alemáns.
● No 1556 abdicou e dividiu as súas posesións entre o seu irmán Fernando e o seu fillo
Felipe. Morreu no mosteiro de Yuste (1558).
2.2. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
● Felipe II herdou do seu pai todos os territorios, agás as posesións austríacas e o título
de emperador. Por iso, gobernou en función dos intereses hispánicos.
● O rei converteu Madrid en capital (1561) e gobernou persoalmente axudado por
funcionarios (burocracia): aumentou o seu poder, acentuou a centralización, ampliou o
sistema de Consellos e reforzou a figura do corrixidor. Durante o seu reinado, os dominios
americanos alcanzaron a súa máxima expansión.
2.2.1. POLÍTICA INTERIOR
● Filipe II foi un firme defensor da imposición do catolicismo e da Contrarreforma,
impulsando a loita contra o protestantismo,
– Fomentou a actuación da Inquisición perseguindo calquera desviación da doutrina
católica.
– Impuxo a limpeza de sangue que impedía ter cargos a quen tivera antepasados
xudeos ou musulmáns.
– Perseguiu aos xudeus conversos e aos mouriscos (musulmáns convertidos ao
catolicismo) granadinos o que provocou a sublevación das Alpujarras (1568-71).
2.2.2. POLÍTICA EXTERIOR
● Para manter a súa hexemonía en Europa:
– Loitou contra Francia (vitoria de San Quintín, 1557)
– Freou ao Imperio turco (Formación da Liga Santa e vitoria de Lepanto, 1571)
– Tentou dominar Inglaterra para acabar co cisma anglicano, cortar o apoio inglés
aos protestantes dos Países Baixos e impedir os ataques dos barcos corsarios. A
gran armada, enviada para conquistar Inglaterra foi un fracaso: derrota da Armada
3º ESO 3

4. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
Invencible (1588).
– O maior conflito foi a rebelión protestante en Flandres, que acabou nunha
sublevación (dirixida por Guillermo de Orange) e na división en dúas zonas dos
Países Baixos: o norte protestante e o sur católico baixo dependencia española, a
pesares da presenza dos terzos dirixidos polo duque de Alba (lenda negra).
– O seu maior éxito foi a anexión de Portugal (1581), grazas aos enlaces
matrimoniais entre ambas as dúas familias reais.
3. ECONOMÍA E SOCIEDADE HISPÁNICA NO SÉCULO XVI
● No século XVI produciuse unha gran demanda de produtos agrícolas para América, que
non podía ser cuberta coa produción hispánica.
● A escaseza de produtos e a gran chegada de ouro e prata das minas americanas
provocaron a suba dos prezos (revolución dos prezos) o que provocou o
empobrecemento das clases populares.
● Para poder acometer as guerras e proxectos imperiais de impoñer o catolicismo no
mundo, Carlos I precisaba moito ouro. Recurriu en numerosas ocasións aos empréstitos
de banqueiros, especialmente os alemáns Fugger. España quedou hipotecada durante os
100 anos seguintes e sufriu varias bancarrotas.
● A industria téxtil debilitouse pola competencia estranxeira, especialmente a de Flandres.
● O comercio, especialmente polo Atlántico experimentou un gran desenvolvemento. O
porto de Sevilla tiña o monopolio do comercio con América.
● No século XVI houbo un crecemento demográfico, sobre todo en Castela.
● A sociedade do século XVI seguía sendo estamental, dominada pola nobreza (Grandes
de España, cabaleiros e fidalgos) e polo clero, propietarios da maioría das terras e que
non pagaban impostos, mentres os non privilexiados, basicamente campesiños (máis do
80% da poboación), pagaban moitos impostos e tiñan numerosas obrigas. Tamén existían
grupos diferenciados, como os mouriscos e os xudeus conversos, aos que se marxinaba
e perseguía.
4. OS AUSTRIAS MENORES
4.1. O INICIO DO DECLIVE DO IMPERIO: FELIPE III
4.1.1. PAX HISPÁNICA
● A partir de Felipe III, os reis delegaron o goberno en validos, persoas que gozaban de
plena confianza do rei e gobernaban no seu nome.
● O feito máis destacado en política interior foi a expulsión dos mouriscos (1609).
● O reinado de Felipe III (1598-1621) e o seu valido, o duque de Lerma, foi bastante
pacífico en política exterior (tregua dos Doce Anos coas Provincias Unidas).
4.2. O REINADO DE FELIPE IV
4.2.1. PROBLEMAS EXTERNOS
● Baixo Felipe IV (1621-1665) e o seu valido, o conde-duque de Olivares, España
participou na Guerra dos Trinta Anos (1618-1648), que comezou sendo un conflito
relixioso e remantou sendo unha loita pola hexemonía europea debido ao interese de
moitos Estados en rematar co poder dos Habsburgo:
– Iniciouse en 1618 coa rebelión dos protestantes checos contra o futuro emperador
3º ESO 4

5. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
alemán Fernando II (católico), que pediu axuda ao seu parente español, Felipe III e
aos príncipes católicos alemáns. Venceron as tropas imperiais. Os protestantes
alemáns, preocupados polo poder do emperador solicitaron axuda a outros estados
protestantes europeos, formándose dous bandos:
 O bando dos católicos estaba formado polos Habsburgo de Viena e Madrid, o
Papa e príncipes alemáns católicos.
 Os protestantes: príncipes alemáns protestantes apoiados por Dinamarca,
Inglaterra, Holanda e Suecia.
– Francia, aínda que era un país católico, aliouse cos protestantes e entrou no
conflito en 1635 porque desexaba converterse nunha nación con poder en Europa.
– A guerra rematou coa Paz de Westfalia (1648) que para España significou a fin da
súa hexemonía en Europa.
– Consecuencias: España tivo que recoñecer a independencia das Provincias Unidas
dos Países Baixos (Holanda); a Confederación Helvética (Suíza) e Austria
sepáranse do Imperio, recoñécese o principio de tolerancia relixiosa en Europa, o
Imperio alemán fragméntase .
● Felipe IV continou loitando contra Francia pola hexemonía europea, asinándose a Paz
dos Pirineos (1659) que significou a entrega aos franceses dalgúns territorios en Flandres,
do Rosellón e parte da Cerdaña.
4.2.2. PROBLEMAS INTERNOS
● Por iniciativa do seu valido Olivares, Felipe IV intentou eliminar os privilexios forais dos
distinto reinos que formaban a Monarquía. Este proxecto foi coñecido como Unión de
Armas (1624) e pretendía establecer en todos os territorios peninsulares as leis de
Castela e crear un exército permanente no que participasen todos os reinos. Foi rexeitado
nos territorios que gozaban de privilexios forais e non se levou a cabo.
● A participación de España na Guerra dos Trinta Anos, incrimentou a necesidade de
homes e diñeiro e desembocou na crise de 1640, con levantamentos en Cataluña
(apoiada por Francia) e en Portugal, que se independizou (1668).
4.3. O REINADO DE CARLOS II
4.3.1. A FIN DA DINASTÍA DOS AUSTRIAS
● O último Austria, Carlos II (1665-1700) representou o final da dinastía dos Habsburgo
españois, pola súa incapacidade, pola corrupción e pola grave crise económica e política.
A súa morte sen descendencia produciu un conflito sucesorio, a guerra de sucesión, entre
os candidatos á Coroa española: Carlos de Austria (apoiado por Austria, Inglaterra e
Holanda) e Felipe de Borbón (apoiado por Francia), designado como herdeiro por Carlos
II, que finalmente foi o que venceu.
5. CRISE ECONÓMICA E SOCIAL DO SÉCULO XVII
● No século XVII sufriuse unha grave crise demográfica debido ás migracións cara a
América, ás guerras, á expulsión dos mouriscos e ás pestes e epidemias.
● Tamén se viviu unha profunda crise económica:
– A marcha dos mouriscos e a suba de impostos empeoraron a agricultura e a
gandaría. Moitos campesiños marcharon ás cidades e malviviron como pícaros ou
mendigos.
3º ESO 5

6. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
– A competencia estranxeira, os impostos sobre os intercambios e a redución da
demanda americana afundiron aínda máis a industria e o comercio.
– As finanzas públicas tamén empeoraron a causa do aumento dos gastos da Coroa,
das guerras e do esgotamento das minas de ouro de prata. O Estado tivo que
declararse en bancarrota.
● As riquezas de América empregáronse para sufragar as guerras de relixión e enriquecer
á nobreza e non estimularon a produción. Consolidouse un modelo social rendista no que
se aspiraba a vivir de rendas ou a enriquecerse no novo continente, despreciábase o
traballo manual. En cambio, campesiños, artesáns e comerciantes empobrecéronse.
● Na Coroa de Aragón, marxinada da aventura americana, a crise foi menos intensa e
creáronse compañías comerciais e manufacturas.
6. GALICIA NOS SÉCULOS XVI E XVII
6.1. AACTUACIÓN DOS REIS CATÓLICOS EN GALICIA. AS INSTITUCIÓNS
● O reino de Galicia integrouse no novo Estado creado polos Reis Católicos e os seus
sucesores da casa de Austria. Xeralizouse o uso do castelán e o idioma galego quedou
relegado ao ámbito familiar.
● Creáronse novas institucións, que permitiron levar a autoridade dos Reis a todo o país:
A principal institución foi a Real Audiencia do Reino de Galicia cuxas funcións
eran: administrar xustiza, controlar a orde pública e solucionar preitos de rendas ou
foros de terras.
Máis tarde creouse o cargo de gobernador ou Capitán Xeneral, que presidía a
Audiencia e que posteriormente tivo un carácter exclusivamente militar, e o
corrixidor, máxima autoridade das vilas e cidades.
No ano 1528 creouse unha institución especificamente galega, con poucas f
uncións e formada por representantes das sete provincias de Galicia: a Xunta do
Reino de Galicia
● A nobreza galega foi sometida á autoridade dos Reis Católicos: “doma y castra de
Galicia”
6.2. A GALICIA DOS FIDALGOS E FOREIROS
● Ao iniciarse a Idade Moderna, a maioría da poboación galega vivía no campo, en
pequenas parroquias con poucos habitantes.
● A finais do século XVI reduciuse o número de habitantes en Galicia a consecuencia das
fames, as epidemias e a participación nos conflitos europeos.
● A sociedade galega presentaba grandes diferenzas:
O clero era moi poderoso e dispuña de extensas propiedades de terras que lle
proporcionaban rendas. Tamén percibía o décimo (diezmo)
A alta nobreza pasou a residir na Corte (Madrid). Esta ausencia permitiu o auxe
da fidalguía ou baixa nobreza, encargada de cobrar os foros que gravaban as
terras que traballaba o campesiñado con este sistema de contrato agrario. Os
fidalgos lograban dos grandes propietarios (Alta nobreza, Igrexa) a concesión de
parcelas de terreo en foro, que, á súa vez, subaforaban a campesiños, quedándose
cunha parte das rendas. Os pazos simbolizaban o seu poder.
Os campesiños representaban o 80% da poboación e pagaban diversos impostos
e rendas.
● A gran maioría das familias galegas vivían da agricultura, da venda de viño, de centeo
3º ESO 6

7. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
ou de produtos de gando vacún.
● O millo, procedente de América, introduciuse a comezos do século XVII e en pouco
tempo converteuse nun cultivo básico do campo galego; a pataca tardou un século máis
en afianzar o seu desenvolvemento. Os novos cultivos favoreceron o crecemento da
poboación.
3º ESO 7