2. A Idade Moderna iniciouse en España co reinado dos
Reis Católicos. Nel puxéronse as bases da hexemonía
española en Europa, consolidada no século XVI por
Carlos I e Felipe II.
Os Reis Católicos reforzaron o poder real e
implantaron a monarquía autoritaria en España. Para
logralo, unificaron o territorio, forzaron a unidade
relixiosa e estableceron o Estado moderno.
4. A UNIÓN DINÁSTICA
En 1469 uníronse en matrimonio o príncipe Fernando, fillo de Juán II, rei da Coroa
de Aragón, e a princesa Isabel, irmá de Enrique IV, rei de Castela.
En 1479 Fernando converteuse en rei da Coroa de Aragón. Ese mesmo ano,
Isabel impúxose como raíña de Castela, tras unha guerra civil pola sucesión ao
trono (1475-1479) que a enfrontou á súa sobriña Juana, chamada a Beltranexa.
A unión de Isabel e Fernando non implicou a creación dun único reino, senón que
foi só unha unión dinástica (dinastía Trastámara): cada reino (Castela e Aragón)
mantivo as súas fronteiras, monarca, moeda, leis, costumes, institucións e
idioma.
Os Reis Católicos impuxeron formas de goberno e de actuacións conxuntas
(política exterior e conquistas militares), polo que comezaron a ser coñecidos
internacionalmente como reis de España.
6. A INTEGRACIÓN TERRITORIAL
Durante o seu reinado (1479-1516), os Reis
Católicos pretenderon unir todos os territorios
peninsulares baixo a súa autoridade, mediante
a seguinte política de expansión territorial:
Conquistaron o reino de Granada
(1492), rematando así a Reconquista.
Desenvolveron unha política de enlaces
matrimoniais con Portugal. Dúas das
súas fillas, Isabel e María, casaron cos
monarcas portugueses. Estes enlaces
deron froito anos máis tarde, cando Filipe
II (neto dos RR.CC) herdou o reino de
Portugal e o incorporou á Coroa.
En 1512, o Reino de Navarra quedou
incorporada a Castela, pero conservando
as súas leis (fueros) e institucións.
7. A POLÍTICA EXTERIOR
Os Reis Católicos orientaron a súa política internacional nas seguintes
direccións:
Cara ao Mediterráneo:
A Coroa de Aragón recuperou os condados do Rosellón e da
Cerdaña (1493).
En 1504, e tras varias guerras con Francia, un exército dirixido por
Gonzalo Fernández de Córdoba (o Gran Capitán) conquistou o reino
de Nápoles.
Conquista dos portos de Melilla (1497), Orán e Buxía (1509).
Cara ao Atlántico:
Apoiaron o proxecto de Cristovo Colón, que permitiu a chegada en
1492 a América.
Castela iniciou a súa expansión cara ao Atlántico, que concluíu en
1496 co remate da conquista das illas Canarias.
En Europa pretenderon illar a Francia, a través de alianzas
matrimoniais.
10. MONARQUÍA AUTORITARIA
A forma de goberno que impuxeron os Reis Católicos en todos os territorios e
sobre todos os grupos sociais denomíase monarquía autoritaria.
En cada un dos reinos nomeouse un vicerrei, como delegado do rei.
Na Coroa de Castela Isabel recortou o poder da nobreza, da Igrexa e dos
municipios, introducindo unha serie de reformas para reforzar a autoridade real
que deron comezo ao ESTADO MODERNO:
Creación da Santa Irmandade (1476), un corpo armado encargado de
perseguir malfeitores, e dun exército profesional, formado por mercenarios.
Instauración de Consellos, formados por xuristas escollidos e pagados polo rei,
para asesoralo. (Ex. Consello Real).
Creación da Real Audiencia para controlar a xustiza.
Reforzamento do sistema de recadación de impostos mediante a Contadoría
Real de Facenda.
Nomeamento de corrixidores, funcionarios reais que presidían os municipios
e exercían funcións de goberno.
Na Coroa de Aragón, mantivéronse as institucións medievais (Cortes,
Generalitat,...). Para gobernar, Fernando continou co pactismo (pactar leis e
impostos cos grupos privilexiados representados nas Cortes de cada reino).
12. A DEFENSA DO CATOLICISMO
Os Reis Católicos destacaron pola defensa da
relixión católica:
En 1478, estableceron o Tribunal da
Inquisición encargado de perseguir aos
herexes.
No 1492 ordenaron a expulsión dos xudeos
que non se bauizasen, os que se converteron
ao cristianismo foron chamados conversos; e
e dos mudéxares de Granada (1500).
O Papa Alejandro VI concedeulles o título de
Reis Católicos en 1496 pola defensa que
fixeron da relixión católica.
Torquemada,
inquisidor xeral
14. Tras a morte de Isabel de Castela (1504) e de
Fernando de Aragón (1516), os seus reinos e
territorios terminaron pasando ao seu neto
Carlos, nado e criado nos Países Baixos.
Iniciábase así en España a chamada casa de
Austria, que perdurou ata 1700. No século XVI,
a casa de Austria estivo representada por Carlos
I e polo seu fillo Felipe II (Austrias maiores).
17. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
Carlos I de España e V de Alemaña, o
primeiro monarca da dinastía dos Austria,
era fillo de Juana de Castela, herdeira dos
Reis Católicos, e do príncipe alemán Felipe
de Habsburgo. Recibiu unha grande
herdanza:
Por parte materna: Castela, Navarra, a
Coroa de Aragón e as posesións en
América e Italia.
Por parte paterna: os Países Baixos,
Luxemburgo e o Franco Condado; e ao
morrer o seu avó, Austria, o Sur de
Alemaña e o título de emperador do
Sacro Imperio Romano Xermánico
(1519), recoñecido como Carlos V de
Alemaña.
O seu obxectivo principal foi dirixir o Imperio
cristián universal e a defensa da
cristiandade.
HERDANZA
19. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
PROBLEMAS INTERNOS
Durante o seu reinado enfrontouse a revoltas sociais en Castela e Aragón:
A revolta das Comunidades en Castela (1520-1521), xuntas municipais que se opoñían a
súa política económica e a falta de respecto ás leis do reino. Rematou coa derrota dos
comuneiros en Villalar.
Xermanías en Valencia e Mallorca (1521-1523), unha revolta de campesiños e artesáns
contra a opresión señorial.
20. O IMPERIO UNIVERSAL: CARLOS I (1516-1556)
PROBLEMAS EXTERNOS
Tamén mantivo conflitos internacionais:
Guerras con Francia polo dominio de
territorios italianos e a supremacía en
Europa.
Contra o Imperio turco: este pobo de relixión
musulmá, avanzaba sobre centroeuropa e o
Mediterráneo, converténdose nunha gran
ameaza para os reinos cristiáns.
A rebelión protestante no Imperio alemán:
moitos príncipes alemáns apoiaban a doutrina
luterana e opoñíanse á autoridade política do
emperador. Isto ocasionou as guerras de
relixión. Coa Paz de Augsburgo (1555),
Carlos V recoñeceu a relixión luterana e
concedeu a liberdade relixiosa nos Estados
alemáns (Cuius regio, eius religio).
No 1556 abdicou e dividiu as súas posesións entre
o seu irmán Fernando e o seu fillo Felipe. Morreu no
mosteiro de Yuste (1558).
Carlos I na batalla de Mühlberg (1547)
21. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
Felipe II herdou do seu pai todos os
territorios, agás as posesións austríacas
e o título de emperador. Por iso o seu
imperio se denomina Monarquía hispánica.
O rei converteu Madrid en capital (1561).
Durante o seu reinado, os dominios
americanos alcanzaron a súa máxima
expansión.
25. O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
FELIPE II
Felipe II foi un firme defensor da imposición do catolicismo e da Contrarreforma:
impulsou a loita contra o protestantismo:
Fomentou a actuación da Inquisición perseguindo calquera desviación da
doutrina católica.
Impuxo a limpeza de sangue que impedía ter cargos a quen tivera antepasados
xudeos ou musulmáns.
Perseguiu aos xudeus conversos e aos mouriscos (musulmáns convertidos ao
catolicismo) granadinos o que provocou a sublevación das Alpujarras (1568-71).
26. Para manter a súa hexemonía en Europa:
Loitou contra Francia (vitoria de San Quintín, 1557).
Freou ao Imperio turco (Formación da Liga Santa e vitoria de Lepanto, 1571).
Tentou dominar Inglaterra para acabar co cisma anglicano, cortar o apoio inglés
aos protestantes dos Países Baixos e impedir os ataques dos barcos corsarios.
A gran armada, enviada para conquistar Inglaterra foi un fracaso: derrota da
Armada Invencible (1588).
O maior conflito foi a rebelión protestante en Flandres (1566), que acabou
nunha sublevación (dirixida por Guillermo de Orange) e na división en dúas
zonas dos Países Baixos: o norte protestante e o sur católico baixo
dependencia española, a pesares da presenza dos terzos dirixidos polo duque
de Alba.
O seu maior éxito foi a anexión de Portugal (1581), grazas aos enlaces
matrimoniais entre ambas as dúas familias reais.
O IMPERIO HISPÁNICO: FELIPE II (1556-1598)
27. BATALLA DE LEPANTO (1571)
DERROTA ARMADA INVENCIBLE (1588)
REBELIÓN DOS PAÍSES BAIXOS
31. ECONOMÍA E SOCIEDADE HISPÁNICA NO SÉCULO XVI
Castela era o motor da economía da Monarquía Hispánica. As principais actividades eran a
agricultura, a gandaría trashumante e o comercio.
A escaseza de produtos e a gran chegada de ouro e prata das minas americanas provocaron a
suba dos prezos (revolución dos prezos) o que provocou o empobrecemento das clases
populares.
Para poder acometer as guerras e proxectos imperiais de impoñer o catolicismo no mundo,
Carlos I precisaba moito ouro. Recurriu en numerosas ocasións aos empréstitos de banqueiros,
especialmente os alemáns Fugger. España sufriu varias bancarrotas.
A industria téxtil debilitouse pola competencia estranxeira, especialmente a de Flandres.
O comercio, especialmente polo Atlántico experimentou un gran desenvolvemento. O porto de
Sevilla tiña o monopolio do comercio con América.
No século XVI houbo un crecemento demográfico, sobre todo en Castela.
A sociedade do século XVI seguía sendo estamental, dominada pola nobreza (Grandes de
España, cabaleiros e fidalgos) e polo clero, propietarios da maioría das terras e que non pagaban
impostos, mentres os non privilexiados, basicamente campesiños (máis do 80% da poboación),
pagaban moitos impostos e tiñan numerosas obrigas. Tamén existían grupos diferenciados, como
os mouriscos e os xudeus conversos, aos que se marxinaba e perseguía.
SOCIEDADE
ECONOMÍA
34. A ORGANIZACIÓN DO IMPERIO
Carlos I e Felipe II exerceron directamente o poder. Para gobernar contaron coa axuda
dunha administración ben organizada:
Secretarios reais, encargados de estudar os asuntos e aconsellar ao monarca.
Consellos, que se encargaban do goberno de determinados territorios (Consellos
de Castela, de Aragón e de Indias) ou de certos temas (Consello da Inquisición).
Chancillerias ou Audiencias, tribunais de xustiza radicados en Valladolid e
Granada.
A organización territorial concibiuse como unha asociación de estados que tiñan
como vínculo común ao soberano, pero mantiñan as súas propias institucións, leis e
costumes.
O monarca estaba representado en cada territorio por un vicerrei que tiña amplos
poderes; entre eles, o de convocar e presidir as Cortes do seu reino.
37. CONQUISTA E COLONIZACIÓN DA AMÉRICA ESPAÑOLA
A conquista dos territorios americanos foi rápida debido á superioridade militar e
técnica dos conquistadores, ao seu afán de riqueza e ás loitas internas entre os
indíxenas.
Hernán Cortés chegou a México en 1519 e en pouco tempo ocupou o Imperio
azteca (1521). Desde esa zona partiron expedicións que dominaron a península
do Iucatán e as actuais Guatemala (1523) e Honduras (1524).
Pizarro conquistou o Imperio inca (1531-1533).
Núñez Cabeza de Vaca explorou Florida, Texas e California.
No océano Pacífico, os guipuscoanos Miguel López de Legazpi e Andrés de
Urdaneta conquistaron as illas Filipinas.
O proceso conquistador foi realizado por particulares que recibían permiso do
rei de Castela: as capitulacións.
Os novos territorios conquistados quedaron incorporados á Coroa de Castela.
Neles introducíronse a cultura, a relixión e as leis castelás. Ademais, chegaron
clérigos para evanxelizar aos indíxenas.
40. CONQUISTA E COLONIZACIÓN DA AMÉRICA ESPAÑOLA
O Imperio americano organizouse do
seguinte xeito:
Fundáronse dous vicerreinados:
Nova España e Perú.
Había gobernacións ou provincias,
mandadas por gobernadores.
Instauráronse os cabidos (para
gobernar os municipios) e as
audiencias (para as cuestións
relacionadas coa xustiza).
Tamén se creou o Consello de
Indias (1524), que lexislaba e
asesoraba ao rei sobre os asuntos
americanos.
41. Os novos territorios americanos supuxeron unha importante fonte de ingresos para
Castela, e especialmente para a Coroa, que percibía o 20 % de todas as riquezas e
transaccións comerciais con América (tributo do quinto real). O monopolio do comercio
exercíase e organizábase mediante a Casa de Contratación de Sevilla, fundada en
1503, onde debía inscribirse cada navío á ida e á volta das Indias.
A Coroa repartiu terras entre os colonizadores e para cultivalas estableceu o sistema
de encomenda: consistía en asignarlle a un colono (encomendeiro) un grupo de
indíxenas, que eran obrigados a traballar ao seu servizo e pagarlle tributos,a cambio de
recibir instrución relixiosa, protección e alimentos.
As minas (México e Bolivia) de ouro e prata pertencían á Coroa que cedía a súa
explotación a cambio da quinta parte do mineral extraído. Algúns indíxenas eran
obrigados a traballar nelas mediante un sorteo (mitas).
A encomenda e mais a mita foron as fórmulas empregadas para a explotación da man
de obra indíxena.
Dominicos como frei Bartolomé de las Casas, denunciaron a reiterada explotación
dos indios americanos por parte dos colonizadores.
A Coroa promulgou as Leis das Indias (1542), que prohibiron a escravización dos
indíxenas e os recoñeceu como súbditos directos.
O intenso comercio con América realizábase en barcos (sistema de flotas e galeóns),
que saían do porto de Sevilla e chegaban aos portos de Veracruz, Nome de Deus e
Cartaxena de Indias.
CONQUISTA E COLONIZACIÓN DA AMÉRICA ESPAÑOLA
46. A SOCIEDADE DA AMÉRICA ESPAÑOLA
Os españois organizaron a sociedade
americana baseándose en criterios raciais:
Aínda que eran unha minoría, o poder político
e económico atopábase en mans dos
colonizadores, que chegaban da Península para
exerceren todo tipo de cargos.
Os crioulos eran os descendentes dos
colonizadores nacidos en América.
A maioría da poboación estaba constituída por
amerindios (indíxenas) de diferentes etnias.
Foron numerosos os mestizos, fillos de
indíxenas e españois.
Nas zonas onde a man de obra nativa era
escasa, introduciuse poboación negra de África
para que traballasen como escravos.
Mulatos: fillos de españois e poboación escrava.
Zambos: fillos dunha persoa de raza negra e
dunha amerindia.
48. Culturais Económicas Sociais e
demográficas
Políticas
Ampliación do
mundo coñecido
Confirmación da
esfericidade da
Terra
Cambios nos
costumes e dietas
alimenticias pola
chegada a Europa
de novos produtos
Inicio da
europeización do
mundo
Expansión do
catolicismo
Incremento do
comercio
Aumento da
produción
artesanal europea
Auxe das cidades e
portos atlánticos
Emigración europea
Mestura de razas
Diminución da
poboación
indíxena
americana polas
guerras, os
traballos forzosos
e as novas
enfermidades
Desaparición da
sociedade e
cultura tradicional
das civilizacións
precolombinas
Traslado forzado de
poboación negra
escrava desde
África cara a
América
Formación dos
imperios coloniais
de España e
Portugal
Rivalidade entre os
reinos europeos
polo control das
terras e rutas
marítimas
7.- CONSECUENCIAS DA CONQUISTA