B.A. Sem VI

1. Prof. Sanjay M. Giradkar
Department of History
M G College Armori
vWMkYQ fgVyj
B.A. SEM –VI

2. ighY;k egk;q/nkuaj P;k ijh.kkekph >G cÚ;kp jk’Vªkuk lgu
djkoh ykxyh-teZuh dlkrjh vkfFkZd ik;koj mHkk jkg.;kpk
iz;Ru djhr vlrkauk txkr vkfFkZd egkeanhph ykV vkyh-
teZuhph vkfFkZd fLFkrh >ikV;kus ?kl: ykxyh-teZuhyk
dks.khp dtZ n;k;yk r;kj UkOgrs-vkS?kksfxd {ks=koj okbZV
ijh.kke gksoqu csdkjhPkh leL;k teZuhr fuekZ.k >kyh- v”;kr
dkGkr teZuh & QzkWUl ;kaP;kr lgdk;kZps okrkoj.k r;kj
dj.kkjs teZu pkWUlsyj LVsªVeu pk e`R;w o Qszpa ijjk’Vªea=h
fczvkWa ;kaP;k gkrkrqu lRrk xsyh-teZuhP;k fLFkrh Qjd iMw
ykxyk o g;kp ik”oZHkqehoj teZuhr fgVyjpk mn; >kyk-
vWMkYQ fgVyj

3. vWMkYQ fgVyj
vWMkYQ fgVyj Pkk tUEk 1889 yk vkWfLVª;kr >kyk xjhcheqGs ;ksX; f”k{k.k
>kys ukgh o;kP;k 12 o’khZ oMhykpk e`R; >kyk-R;keqGs R;kyk mnjfuokZgklkBh xaoMh
dke djkos ykxy- vkWfLVª;kph jkt/kkuh ;sFks jaxdkae cka/kdkekr ?kkyoY;kaurj rks
E;qfud ;sFks vkyk¼ 1912½;sFks o`Rri=kP;k okpukarqu R;kP;k fopkjkus vkdkj ?ksryk- rks
tEkZuhpk lPpk jk’VªHkDr cuyk-loZ teZu Hkkf’kdkauh ,d >kys ifgts o vkWfLVª;k teZuhr
lkfey gksus vko”;d vkgs-vls R;kps er gksrs- egk;q/n dkGkr teZu lSU;kr Hkjrh
gksoqu ijkdze i.k xktoyk-i.k t[keh >kyk- ;q/nk teZuhP;k ijkHkokus rks nq[kh >kyk-
g;k ijkHkoyk lSU; tckcnkj ulqu lSU;kps vf/kdkjh tckcnkj vkgsr- ;ksX; usr`Ro
feGkys rj teZuh “k=q i{kkyk gjoq “kdrs vls R;kyk OkkVr gksrs- Eg.kqup jktdkj.kkr
f”kj.;kP;k bjkn;kus R;kus iz;Ru lq: dsys gGqgGq R;kyk lefopkjh yksd R;kyk HksVys-
R;kP;k LkkFkhnkjph la[;k ok<q ykxyh-;krqup R;kus uk>hi{kkph 1920 yk LFkkiuk dsyh-
vkiY;k i{kkP;k izpkjkdjhrk fgVyjus fgVyj ;qxsaM ukokph ,d osxGh laघVuk fuekZ.k
dsyh-fgVyjyk veks?k od`Rokph uSlfxd ns.kxh ykHkyh gksrh- ;kP;k ok.khus yksd e=aeqX/k
gksowu R;kps vuq;k;h cuq ykxys-1923 e/;s tujy Y;qMsuMkWQZP;k enrhus teZuhph
iztkLrkd myFkoqu Vkd.;kpk iz;Ru dsyk i.k ;”k feGkys ukgh-o idMY;k tkoqu 5
o’kkZph f”k{kk >kyh- lqVdk >kY;kaurj R;kus vkiY;k i{kkps xqIr i.ks dk;Z Lkq: Bsoqu
lunf”kj ekxkZus lRrk feG.;klkBh iz;Ru lq: dsys-vk.kh fgVyj 1933 yk teZuhpk
pkUlyj cuyk-

4. नाझीऩक्ष
ऩहशल्मा भशामुध्दानंतय इ.व. १९१९ भध्मे हशटरयने नॅळनर वोळरीस्ट (ज्माचेच ऩुढे 'नाझी'
अवे नाभकयण झारे) ऩषाची स्थाऩना क
े री. हशटरय स्लतः वैन्मातएक वैननक म्शणून वशबागी झारेरा
अवल्माभुऱे ह्मा ऩषाचा वैननकांभध्मे फयाच प्रचाय झारा. हशटरय स्लत: उत्तभ लक्ता अवून तो वलळार
वबातून बाऴणे देऊन श्रोतमांच्मा भनाची ऩकड घेत अवे. हशटरयच्मा नाझी ऩषात वाम्मलादारा स्थान
नव्शते. ऩहशल्मा भशामुध्दानंतय फेकाय झारेल्मा जभमन वैननकांवभोय ल अधधकाऱमांवभोय तमाने क
े रेल्मा
ओजस्ली, बाऴणाचा ऩरयणाभ शोऊन तमाच्मा वबोलती रोक गोऱा शोऊ रागरे. ऩहशल्मा भशामुध्दात
जभमनीने ऩतकयरेरी ळयणागती ल ळांतता कयायाने जभमनीची झारेरी शानी ह्माने तमाचे भन कडलटऩणाने
ल वलऴभतेने बरून गेरे. व्शवाममच्मा तशाभुऱे तय तमाच्मा दुःखालय भीठ चोऱल्मा गेरे. जभमन नेतृतल
दुफऱे अवल्माभुऱे जभमनीलय शा भानशानीचा प्रवंग आरा अवे हशटरयचे ठाभ भत फनरे. ल व्शवाममचा
करंक ऩुवून टाकण्माचा तमाने दृढननश्चम क
े रा. ऩुढे तमाने शऱूशऱू आऩल्मा बोलती आऩल्मा वलचायांचे
रोक जभलून तमातून तमाने "याष्ट्रीम वभाजलादी ऩषाची" (National Socialist German Workers
Party) स्थाऩना क
े री. इ.व. १९२० भध्मे हशटरयने नाझी ऩषाचे ध्मेम ल धोयण ह्मांचा काममक्रभ प्रसवध्द
क
े रा.

5. इ.व. १९२० भध्मे हशटरयने नाझी ऩषाचे ध्मेम ल धोयण ह्मांचा काममक्रभ प्रसवध्द क
े रा. १९२० भध्मे गॉटफ्रीड प
े डय
माने तमाय क
े रेरी २५ करभी मोजना नॅळनर वोळरीस्ट ऩषाचा काममक्रभ म्शणून भान्म कयण्मात आरा. फ्र
ें च ल
जभमनीतीर रोकळाशी वयकाय, ज्मू बांडलरदाय, वभाजलादी ऩष, व्शवाममचा तश ह्मा वलाांफद्दर अवरेरा द्लेऴ जशार
बाऴणाद्लाये तो व्मक्त करू रागरा. इ.व. १९२३ भध्मे रुडेनडॉप
म ल इतय वशकाऱमांना शाताळी धरून तमाने ततकारीन
जभमन वयकाय उरथून टाकण्माचा क
े रेरा प्रमतन उघडकीरा मेऊन तमारा ऩाच लऴामची तुरू
ं गलावाची सळषा झारी.
तुरू
ं गात अवतानाच तमाने “भाईन काम्प” (भाझा रढा) ह्मा आतभचरयत्रातभक ऩुस्तकाचे रेखन क
े रे. ह्मा ऩुस्तकात
नाझी ऩषाचा काममक्रभ, जभमनीफाफत तमाच्मा आकांषा ल ध्मेमे ल ती वाध्म कयण्माकरयता अंधगकायालमाचे भागम
ह्माफाफत तमाने ववलस्तय चचाम क
े री आशे. नाझीऩषाचे तत्त्लसान प्रनतऩादन कयणाया शा ग्रंथ ऩुढे नाझी ऩषाचे
फामफरं फनरा.
नाझी ऩषाचा काममक्रभ –
(i) व्शवाममच्मा तशाचा वूड घेणे
(ii) ऑस्रीमा, ऩोरंड, झेकोस्रोव्शाकीमा इतमादी देळात याशाणाऱमा वलम जभमन प्रदेळांचे एका वलळार जभमनीत
एकीकयण कयणे
(iii) ऩयकीम यक्ताच्मा अयाष्ट्रलादी ज्मूंची जभमनीतून शकारऩट्टी कयणे.
(iv) वाम्मलादी ऩषाच्मा वलयोधात खंफीयऩणे रढा देणे.
(v) व्शवामम ल वेंट जभमन शे तश धुडकालून रालणे.

6. (vi) मुध्द गुन्शेगाय म्शणून जभमनीलय रादरेरी खंडणी शे करभ ऩुवुन टाक
ू न मुध्दखंडणी ताफडतोफ फंद कयणे.
(vii) व्शवाममच्मा तशाने गेरेल्मा लवाशती ऩयत सभऱवलणे
(viii) जभमन जनतेरा नोकऱमांची ळाश्लती देणे ल जभानदाय, बांडलरदायांच्मा वऩऱलणुकीऩावून काभकयी लगामरा
वंयषण देणे.
(ix) इतय याष्ट्रांच्मा फयोफयीने जभमनीचे रष्ट्कयीवाभर्थमम लाढलून आंतययाष्ट्रीम षेत्रात जभमनीरा प्रनतष्ट्ठा
नाझी ऩक्षाची तत्त्वे –
(i) स्लस्तीक शे ऩषाचे धचन्श म्शणून ननलडण्मात आरे.
(ii) ऩषाच्मा वदस्मांनातमांच्मा नेतमाप्रती म्शणजेच हशटरयप्रती एकननष्ट्ठतेची ळऩथ घ्माली रागे
(iii) अनुमामांनीअंधश्रध्देने नेतमाच्मा आसा ऩाऱणे एलढेच अनुमामांचे काभ आशे अवे ठयवलण्मात आरे.
(iv) जभमन लंळ शा ळुध्द आममलंळ अवून तो वलमश्रेष्ट्ठ अवल्माभुऱे तमारा जगालय याज्म कयण्माचाअधधकाय आशे
(v) ज्मू शे याष्ट्रद्रोशी अवल्माभुऱे तमांना जभमनीफाशेय शाक
ू न हदल्माव तमांचीवंऩत्ती जभमनीच्मा वलकावाकरयता
लाऩयता मेईर.
(vi) ऩष वंघटनेफयोफयच पासवस्टलादाप्रभाणे वळस्त्रदराची उबायणी तमाने क
े री. शीच वंघटना ऩुढे “लादऱी दर"
(Storm Troops) म्शणून प्रसवध्दारा आरी. ह्माच दराच्मा भाध्मभातून वाम्मलादी ऩषाच्मा वबा उधऱून
रालणे, नाझींच्मा वबांचे आमोजन ल यषण शी काभे नाझी ऩषाने करून घेतरी.

7. (vii) माचफयोफय तरूण ल वळस्त्र स्लमंवेलकांची एक काळ्मा ऩोऴाखातीर वंघटना शोती. शे स्लमंवेलक
नाझी नेतमांचे अंगयषक म्शणून नेभरे जात. ह्मारा Black Shirt Army अवे नाल शोते.
(viii) व्मक्तीने आऩल्मा वलम ननष्ट्ठा याज्माप्रती लाहशल्मा ऩाहशजेत. याज्मावाठी व्मक्ती अवतात.
(ix) नाझीऩषासळलाम दुवया कोणताशी ऩष जभमनीत सळल्रक याशणाय नाशी
हिटऱरच्या उदयाची कारणे
१ व्िर्ाायचा अऩमानजनक ति
जभमनीचा ऩयाबल झारा आणण जभमनीलय व्शवाममचा तश रादरा गेरा ऩहशल्मा
भशामुद्धात जभमनीरा जफाफदाय धरुन जभीनीलय नुकवानबयऩाई रादण्मात आरी अल्वेव रॉयेन्व शे प्रदेळ
फ्रान्वरा द्माले रागरे माच लेऱी जभमनीरा आऩल्मा वलम लवाशतींलय शक्क वोडाले रागरे डेंझींग फंदय जभमनी
ऩावून काढून घेण्मात आरे सळलाम भोठी मुद्ध खंडणी जभमनीलय रादण्मात आरी अळा यीतीने व्शवाममच्मा
तशाने जभमनीलय अऩभानास्ऩद अटी रादण्मात आल्मा आणण मा अऩभानाचा वूड घेण्माची जभमनीने प्रनतसा
क
े री मा व्शवामम तशात अन्मामकायक अटींचा हशटरयने ऩुयेऩूय उऩमोग करून घेतरा
२ ववमर प्रजार्त्ताकाची अऩयश
व्शवाममचा तशानंतय जभमनीभध्मे वलभाय प्रजावत्ताकाची स्थाऩना कयण्मात
आरी मा प्रजावत्ताक आणण ततकारीन जभान्मात ननभामण झारेरी व्मलस्था ती ननमंत्रणात आणू ळकरी नाशी
आणण तमाभुऱे जभमनीत हशटरयचा उदम झारा

8. ३ आर्थाक मंदी ची ऱाट
1929 भध्मे जगात आधथमक भंदी ची राट आरी मा राटेचा
ऩरयणाभ जभमनन लय शी झारा भशामुद्धानंतय जभमनीलय जी प्रचंड मुद्ध खंडणी रादरी तमामुद्ध
खंडणी वाठी मांग कसभळन नेभरे तमाचा कोणताशी उऩमोग जभमनीरा शोऊ ळकरा नाशी
जभमनीचे उद्मोगधंदे फुडारे कायखाने फंद ऩडरे तमाभुऱे जभमनीत बमालश अलस्था ननभामण झारी
मा स्स्थतीतून पक्त हशटरयने घेतरा अळा कठीण ऩरयस्स्थतीत जभमनीची ऩुनस्थामऩना पक्त
नाझीलाद ऩषच करू ळकतो अवे तमाने जनतेरा आव्शान क
े रे तमाचा पामदा घेतरा झारा
४ हिटऱरचे प्रभावी नेतृत्व
हशटरयचे प्रबाली नेतृतल देखीर जभमन जनतेलय बुयऱ घारण्मारा फयेच कायणीबूतठयरे.
हशटरयने वलळार जभमनीची ननसभमती, ज्मूंचे ननष्ट्कावन, वाम्मलाद्मांना क
े रेरा वलयोध लव्शवाममचा तश
उधऱून रालून मुध्द गुन्शेगायीचे करभ ऩुवून टाकण्माचा क
े रेरा आग्रशी प्रचाय,इतक
े च नव्शे तय,
आंतययाष्ट्रीम षेत्रात जभमनीरा ऩुन्शा ऩूलीची प्रनतष्ट्ठा सभऱलून देणे, ह्मा ऩषाच्माकाममक्रभाचा तमाने
धडाक्क्माने प्रचाय क
े रा. हशटरयचे लक्तृतल प्रचायकी थाटाचे, नाटकीआवलबामलमुक्त तवेच भाहशतीऩूणम
अवल्माभुऱे अल्ऩालकाळात तमारा जनतेचा अनुक
ू र प्रनतवाद सभऱारा.

9. fgVyj ps vraxZr /kksj.k
1- T;w o lkE;oknkpk fojks/k
ज्मू जभातीलय हशटरयचा वलळेऴ वलयोध शोता ऩहशल्मा भशामुद्धातीर जभमनीच्मा
ऩयाबलारा ज्मू जफाफदाय आशे अळी हशटरयची धायणा शोती ज्मू नी जभमनीची रष्ट्कयी गुवऩते सभत्र
याष्ट्रांना हदरी म्शणून जभमनीचा ऩयाबल झारा अळी वलम वाधायण जनतेची वभजूत शोती. सळलाम च्मा
ताब्मात भोठे भोठे उद्मोगधंदे कायखाने अवल्माने जभमन जनता तमांना ळोवऴत भानत अवे
म्शणूनच शजायोच्मा वंख्मेने ज्मुना ऩकडण्मात आरे तुरुंगात टाकण्मात आरे तमाभुऱे शजायो
जील आऩरा जील लाचलण्मावाठी जभमनी वोडून ऩऱून गेरी . ज्मू प्रभाणे हशटरयने वाम्मलादाचा
वलयोध क
े रा यसळमातीर क्रांती वपर झाल्माने देळ देळातीर वाम्मलादी नतथे नतथे क्रांती मळस्ली
कयण्माचा प्रमतन करू रागरे जभमनीत शी वाम्मलादारा ऩोऴक अळी ऩरयस्स्थती शोती जभमन
याष्ट्रलादारा च हश वाम्मलादी वलचायवयणी अतमंत घातक शोती म्शणून हशटरयने वाम्मलादाचा
नष्ट्ट कयण्माचा प्रमतन क
े रा वाम्मलादी ऩष फेकामदेळीय घोवऴत क
े रा तमा ऩषाच्मा काममकतमाांना
ल नेतमांना ऩकडून ऩकडण्मात आरेरा अळाप्रकाये जभमनीतून वाम्मलादी वलचाय प्रणारी ऩूणमतः
नष्ट्ट कयण्माचा प्रमतन हशटरयने क
े रा

10. 2- ukxjh Lokar«;kph xGpsih
वत्ता शाती आल्माव हशटरयने जभमनीच्मा नाझीकयण्माचा कयण्माव प्रायंब क
े रा तमानुवाय
हशटरयरा जनतेने वलयोध करू नमे म्शणून तमाच्मा स्लातंत्र्मालय फंधने घातरी .तमावाठी लतमभानऩत्रे
आकाळलाणी धचत्रऩट मावायख्मा प्रवायभाध्मभांलय ननफांध घारण्मात आरे वलचाय असबव्मक्तीचे
वाधन म्शणून ळाऱा भशावलद्मारमाचे स्लातंत्र्म काढून घेण्मात आरे भजुयांची वंघटना एका नाझी
नेतमाच्मा अध्मषतेखारी वंघटना स्थाऩन कयण्मात आरी नाझी वलयोधक अवणाऱमांना वंळमालरून
अनेकांना ऩकडून मातना गृश ठेलण्मात आरे तेथे अनंत मातना देण्मात मेत अधधक धोक्माच्मा
व्मक्तींना ताफडतोफ ठाय क
े रे तमाने ळेकडो लतमभानऩत्रे फंद क
े री प्रचाय ल प्रवाय मां वलम
भाध्मभांलय तमाचे ऩूणम ननमंत्रण अवल्माने पक्त नाझी प्रचाय शोत शोता
3- dWFkkfydkoj fu;=.k izLFkkihr dsyk
नाझी वलचायवयणी ल योभन क
ॅ थसरक वलचायवयणी एकभेकांळी जुऱत नव्शती योभन
क
ॅ थसरक धभमगुरू ऩोऩ शोता तमांच्मालय वलम क
ॅ थसरकाची ननष्ट्ठा शोती सळलाम नाझी चे ळैषणणक
वलचाय आणण क
ॅ थॉसरक चचम प्रधान सळषण वलऴमक वलचाय एकभेकांऩावून सबन्न शोते म्शणून
क
ॅ थसरकालय ननमंत्रण ठेलण्माचा प्रमतन क
े रा.
4-iz[kj jk’Vªoknkpk iqjLdkj dsyk
नाझी लादाचा जभमनी वलऴमी अऩायळस्क्त असबप्रेत शोती .हश प्रखय याष्ट्रबक्ती भुऱाऩावून
ननभामण शोण्मावाठी जभमनी वयकाय नए सळषणालय कडक ननमंत्रण प्रस्थावऩत करून ऩाठ्मऩुस्तकांची
नलीन यचना क
े री. जभमन याष्ट्राच्मा वंघऴम वंघऴामतभक इनतशाव ,भशान ऩयंऩया, वंस्कृ ती, तवेच
जभमनलासळमाचा असबभान, रष्ट्कयी लृत्तीची जोऩावना, खेऱ ल श्रभाद्लाये फाऱर वंलधमन इतमादी गोष्ट्टी
डोळ्मावभोय ठेलून ऩाठ्मक्रभ ल तमानुवाय ऩाठ्मऩुस्तक
े तमाय कयण्मात आरी तमातूनच
वलद्मार्थमाांना जभमन याष्ट्र नाझी ततलसान ल हशटरय मावंफंधी भाहशती हदरी

11. ५. जमान वंशी यांचे श्रेष्ठत्व
हशटरय ने जभमन लंळी मांचे श्रेष्ट्ठतल माचा तत्त्लाचा ऩुयस्काय क
े रा तमाच्मा भते जभमन
रोक ळुद्धआमाम लंळाचे शोते आणण आमामम्शणजे वंऩूणम जगातीर भूऱ लंळअवल्माने तो जगात
वलमश्रेष्ट्ठ आशे आणण तमादृष्ट्टीकोनातून जभमन लंळ जगालय याज्म कयण्माकरयता आशे अवा.वलचाय
भांडरा जाऊ रागरा ळाऱांभधून तवेच फार भनालय बफंफलण्मात मेऊ रागरे आणण तमातूनच एक
लंळी एक बाऴा एक वंस्कृ ती एक नेता अवे वभीकयण तमाय झारे आणण हशटरयच्मा शाती वत्ता
क
ें हद्रत शोण्माव शे वलचाय ल ततलसान चांगरेच उऩमुक्त ठयरे
६.र्त्तेचे क
ें द्रीकरण
वंऩूणम वत्तेचे क
ें द्रीकयण अथामत वलम वत्ता आऩल्मा शाती घेणे शे हशटरयच्मा अंतगमत
धोयणाचे एक उद्हदष्ट्ट शोते तमावाठी तमाने प्रखय याष्ट्रलाद, एक लंळ, एक बाऴा, एक वंस्कृ ती अवा
ततलसानाचा लाऩय क
े रा . तमारा मा कामामत मळ सभऱारे
७.औद्योर्िक ववकार्
भशामुद्धाच्मा आधथमक वंकटातून देळांना फाशेय काढण्मात तवेच फेकाय शातांना काभ
देण्माच्मा उद्देळाने हशटरयने नलनले उद्मोग वुरू क
े रे ज्मू ल वाम्मलादी ल इतय नाझी
वलयोधकांना देळाफाशेय काढल्माने रयकाम्मा झारेल्मा जागांलय ऩुष्ट्कऱ रोकांची ननमुक्ती कयण्मात
आरी ळास्त्र ननसभमती कयण्माचा काममक्रभ वुरू क
े रा मुद्धोऩमोगी जशाजे फांधणे वलभान तमाय
कयणे ककल्रे तटफंदी फांधणे अळी काभे जभमनीत वुरू झाल्माने फेकाय रोकांना योजगाय

12. हिटऱरचे ऩरराष्र धोरण
याष्ट्र म्शणजे ऩयभेश्लय हश नाझ तत्त्लसानाची सळकलण शोती याष्ट्राकरयता व्मक्तीने
लाटेर तो तमाग क
े रा ऩाहशजे अळी अऩेषा ना नाझी तत्त्लसानी क
े री आंतययाष्ट्रीम प्रश्न ळेलटी
ऩाळली फ ऱाने वुटतात शा तमाचा सवद्धांत शोता जभमन लंळ वलोत्तभ आशे अवे हशटरयचे भत
शोते व्शवामम तश जभमनी वाठी अन्मामाचा अऩभानाचा आशे म्शणूनच तमाच्मा धचंधड्मा
धचंधड्मा उडलून फदरा घेतरा ऩाहशजे अळा बूसभक
े च्मा आधायालय हशटरयच्मा शाती वत्ता आरी
तमाभुऱे व्शवाममचा तश आणण तमाद्लाये ननभामण झारेरी व्मलस्था भोडून काढरी मुयोऩातीर
वंऩूणम जभमन प्रदेळ स्जंक
ू न घेणे ऩहशल्मा भशामुद्धात गभालरेल्मा वलम लवाशती सभऱलणे आणण
व्शवामम तशाचा वूड घेणे शे हशटरयच्मा ऩययाष्ट्र धोयणाचे ततल शोते
१. ऱ्िाईन प्रदेशाचे ऱष्करीकरण
१९३५ भध्मे इटरीने अबफवीननमा लय आक्रभण क
े रे तमाचा याष्ट्रा वंघाने पक्त
ननऴेध क
े रा हशटरयने मा ऩरयस्स्थतीचा पामदा घेऊन इटरीरा आऩल्मा ऩाहठंफा व्मक्त क
े रा ल
व्शवामम तशालय टीका करून तमाने भाचम १९३६ भध्मे शामइन प्रदेळात आऩरे वैन्म ऩाठवलरे मात
दशा फवामच्मा तशाने राईन प्रदेळ ननष्ट्क रष्ट्कयी घोवऴत क
े रा शोता तमाच वैन्म घुवलून
हशटरयने व्शवाममच्मा तशाच्मा बंग क
े रा तेव्शा जास्त वंघाने पक्त ननऴेध करून जभमनीवलरुद्ध
रष्ट्कयी कायलाई कयाली अवे काशी याष्ट्रांनी फोरून दाखवलरे ऩण राईन प्रकयणी याष्ट्रावंघाची
वंघाची दुफमरता सवद्ध झारी म्शणूनच हशटरयने जरदगतीने ळस्त्र बयण्माव वुरुलात क
े री
तमाभुऱे मुयोऩाच्मा ळांततेरा धोका ननभामण झारा

13. २.रोम बर्ऱान टोककयो अक्ष
हशटरयने शऱूशऱू आऩरे रष्ट्कयी वाभर्थमम लाढलून याष्ट्रवंघाची आसा जुभानता
व्शवाममचा तश भोडरा ल रष्ट्कयी ताकत लाढलन्माव वुरुलात क
े री तमाभुऱे फ्रान्व आणण
झेकोस्रोव्शाककमा यसळमा फ्रान्व मावायखे देळ ऩयस्ऩय कयाय कयत शोती शे हशटरयरा
आऩल्मावलरुद्ध वंघटन लाटरे आशे आणण म्शणूनच हशटरयने सभत्र सभऱलण्माव वुरुलात क
े री
अनेक दृष्ट्टीने जभमनी ल इटरीत फयेच वाम्म शोते बूभध्मवागय आऩण आऩरे लचमस्ल अवाले
अवे इटरीचे स्लप्न शोते ऩण तमात अडचण शोती ती म्शणजे फ्रान्वची तमालय दफाल टाक
ू ळक
े र
एखादा सभत्र इटरीरा शला शोता आक्रभक याष्ट्रलाद ल शुक
ू भळाशी शे हशटरय ल भुवोसरनी चे
उद्हदष्ट्ट अवल्माभुऱे १९३६ भध्मे जभमनी ल इटरी भैत्रीचा तश झारा माच लेऱेव जऩानची
चीनच्मा हदळेने आगेक
ू च वुरू शोती यसळमाचा भुख्म अडथऱा लाटत शोता म्शणुनच जऩानरा
वुद्धा सभत्राची आलश्मकता लाटत शोती जो यसळमालय दफाल आणू ळक
े र अळा प्रकाये जभमनी
जऩान मांच्मात यसळमावलरुद्ध कयाय अस्स्ततलात आरा (१९३७ )आणण मांच्मात१९३७ भध्मे इटरी
वाभीर झाल्माने जभमनी इटरी ल जऩान मा याष्ट्राचा एक ळस्क्तळारी गट तमाय झारा
३.ऑस्ट्रीया जजंकऱा
१९३४ भध्मे ऑस्रीमा वलस्जत कयण्माचा हशटरयचा अऩमळी प्रमतन ठयरा अवते माचे
स्लातंत्र्म कामभ याहशरे ऩाहशजे अवा वलचाय मुयोऩातीर याष्ट्रांनी क
े रा प्रतमष भदतीरा कोणीच
तमाय नव्शते १९३४ नंतय नाझी वंघटनेची ळक्ती लाढलू रागरी वंयषक भंत्री म्शणून एखाद्मा
नाझीची ननमुक्ती झाल्माने ऑस्रीमा लय हशटरयचा अधधकच ऩाळ आलऱत गेरा सळलाम
जभमनी ल इटरी शी सभत्र अवल्माभुऱे मा अनुक
ू र ऩरयस्स्थतीचा पामदा घेऊन हशटरयने
वयऱ वयऱ आक्रभण करून भाचम१९३८ भध्मे ऑस्स्रमा घेतरा मुयोवऩमन याष्ट्रांनी ननऴेध
कयण्माऩरीकडे काशीच क
े रे नाशी

14. ४ झेकोस्ट्ऱोव्िाककया ववजजत
ऑस्रीमा नंतय हशटरय ने आऩरे रष झेकोस्रोव्शाककमा कडे लऱवलरे
झेकोस्रोव्शाककमातीर वुडे टन प्रांतात जभमन बावऴक रोक याशत शोते ज हशटरयने नतथे आऩरा
वतत प्रचाय चारवलल्माने तमाचा ऩरयणाभ म्शणून जभमन बावऴक रोकांनी आऩल्मा प्रांताचे
जभमनीत वलरीनीकयण कयाले अळी भागणी क
े री मा नाझीच्मा मा कायलामांनी त्रस्त शोऊन
झेकोस्रोव्शाककमा मा वयकायने मुद्धाची तमायी चारवलरी अळालेऱी मुद्ध ननभामण शोण्माची
स्स्थती ननभामण झारी शोती तमालेऱी बिहटळ ऩंतप्रधान चेंफय रेन माने हशटरयची बेट घेऊन
तमारावुद्धा स्टंट प्रांत देण्माचे ठयवलरे ऩण अट घातरी ती म्शणजे हशटरय ने झेकोस्रोव्शाककमा
मांना त्राव देऊ नमे शे इंग्रंडचे धोयण जभमनी फाफतचे म्शणून माचे धोयण म्शणून प्रसवद्ध आशे
हशटरय वाम्मलादाचा वलयोधक शोता आणण म्शणून जभमनीवायख्मा शुक
ू भळाशी याष्ट्राची ताकद
लाढून वाम्मलादारा वलयोध कयणाय म्शणून इंग्रंड ल फ्रान्व मांनीशी तमारा वंभती हदरी ऩण
हशटरयरा शा प्रांत हदरा नाशी तय हशटरय मुद्ध कयेर अळी स्स्थती शोती आणण म्शणून
झेकोस्रोव्शाककमा चा वलयोध अवूनशी वुडे टन प्रांत जभमनीरा देण्माचे ठयरे तमानुवाय म्मुननक
कयाय शोऊन वुडे टन प्रांत जभमनीरा सभऱारा ऩयंतु मा कयायाभुऱे जागनतक मुद्धाचा धोका
टऱरा ऩयंतु ळांततेचे शे वभाधान जास्त हदलव हटकरे नाशी आणण हशटरयने उयरेरे
झेकोस्रोव्शाककमा १९३९ भध्मे धगऱंकृ त क
े रा तमानंतय सरथुएननमा ह्मारा धभकी देऊन
तमाच्माऩावून भेभेर फंदय ऩयत घेतरे

15. ५ जमान रर्शया अनाक्रमण करार
हशटरयने ऩोरंड ल स्लायी कयण्माचे ननस्श्चत क
े रे ऩयंतु स्लायी कयता वदस्म
आऩल्मालय आक्रभण कयेर म्शणून आऩरा वलदेळभंत्री रयफेर मारा भास्को रा ऩाठवलरे तमाच
लेऱी इंग्रंड ल फ्रान्व यसळमा फयोफय कयाय कयण्माचा प्रमतन कयीत शोता तेव्शा स्टासरन हशटरय
फयोफय कयाय कयण्माच्मा प्रमतनात शोता यसळमा जभमनी माच्मात तश झारा तय ऩोरंडभधीर
आऩल्मारा हशस्वा सभऱेर तवेच फास्ल्टक ल काळ्मा वभुद्रालयीर प्रदेळ प्राप्त शोईर अवे स्टासरन रा
लाटत शोते.गुप्तऩने यसळमा जभमनी कयाय झारा. (२३ ऑगस्ट १९३९) मा नुवाय ऩोरडवंफंधी व्मलस्था
ठयलरी गेरी.फाल्ठीक याज्मात यसळमारा स्लतंत्र सभऱारे. तवेच यसळमा जभमनीरा अन्नधान्म ,ऩेरोर , ल
मुद्ध वाहशतम देण्माचे आश्लावन हदरे
६ ऩोऱंडवर आक्रमण
आऩरी फाजू भजफूत क
े ल्मालय हशटरय नव कोणतमाशी मुद्धघोऴणा न
कयता १ वप्ठे १९३९ रा ऩोरंड लय आक्रभण क
े रे मा लेऱेऩमांत नाझी ऩावून मुयोऩरा धोका
ननभामण झारा शोता.ऩोरंड च्मा वयषणाची शभी इंग्रंड ल फ्रांव ने घेतरी शोती म्शणून हशटरयने
ऩोरंड लय आक्रभण कयताच दोन हदलवांनी (३ वप्टे) इंग्रंड ल फ्रांव ने जभमनी वलरुद्ध मुद्ध
घोऴणा क
े रे आणण दुवये भशामुद्ध वुरु झारे