Lezing Over de grenzen van de grap
•Télécharger en tant que PPTX, PDF•
0 j'aime•463 vues
In 2016 staat de maand van de filosofie in het teken van de grens. Deze lezing onderzoekt de grenzen van de grap. Zijn er grenzen aan de grap? Hoe zit dat met grenzen en humor?
Recommandé
Recommandé
Contenu connexe
Plus de Creathos bv
Plus de Creathos bv (16)
Lezing Over de grenzen van de grap
- 1. 1 Lezing Over de Grenzen van de grap 7 april 2016
- 2. Maand van de Filosofie 2016 Thema Over de grens 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 2 Wat is humor? • Spel • Lachen • Grensoverschrijdingen Zijn er grenzen aan de grap? • Australische DJ’s • #Negerdag • Spotprenten
- 3. Grenzen aan de grap 2016 Lezing Over de grenzen van de grap Creathos Filosofische Praktijk 3 Welke grappen vind je (niet) grappig? Kan je jezelf een mop vertellen en er dan smakelijk om lachen als je bij de clou bent aanbeland? Hebben dieren gevoel voor humor? Verdwijnt humor als we alles kunnen voorspellen?
- 4. 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 4 Humor Een spel met lachwekkende grensoverschrijdingen
- 5. Een spel met lachwekkende grensoverschrijdingen 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 5 Spel: buiten de grenzen van het werkelijke/normale leven binnen zekere grenzen van tijd (herhaalbaar) en plaats (spelbord-ruimte) het schept een eigen orde, met eigen spelregels (spelbreker)
- 6. Spelbreker 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 6
- 7. Een spel met lachwekkende grensoverschrijdingen Werkelijk Schijn Lachwekkend Blooper Onverwachte Humor Zonder lach Vanzelfsprekende Normale/Gewone Voorspelbare Fantasie Illusie 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 7
- 8. Lachwekkende werkelijkheid 2016 Lezing Over de grenzen van de grap Creathos Filosofische Praktijk 8
- 9. Een spel met lachwekkende grensoverschrijdingen 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 9 Tekortkomingen Etnisch Ziekte Sekse Religie Gezag/Autoriteit
- 10. Wanneer is iets/iemand grappig? Als de grappenmaker grappig is 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 10 Als het publiek het grappig vindt (lacht) Als de grap grappig is
- 11. Abnormale Humor Normale 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 11 Grens inhoud: de grap Grens vorm: het spel Grens expressie: de lach Grens van de grap: binnengrens-buitengrens
- 12. Australische DJ’s 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 12
- 13. #Negerdag 2016 Lezing Over de grenzen van de grap Creathos Filosofische Praktijk 13 Waar slaat dit op? Even lekker vooroordelen spuien? Wie heeft #negerdag verzonnen? Je schaamt je kapot.
- 14. Spotprent 2016 Lezing Over de grenzen van de grap Creathos Filosofische Praktijk 14 Zijn hier grenzen overschreden?
- 15. 2016 Lezing Over de grenzen Creathos Filosofische Praktijk 15 SASKIA VA N D E R WERFF BERENKOOG 80 1822 BZ ALKMAAR 06-107 76 858 WWW.CREATHOS.NL INFO@CREATHOS.NL Lezing Over de Grenzen van de Grap
Notes de l'éditeur
- Na de rellen in Denemarken interview met cabaretiers 2006 Najib Amali: Het klimaat in de theaterzaal is heftiger geworden, NA afloop van de show komen er Marokkaanse mannen op hem af die he, op lichtelijk agressieve toon vragen waarom hij de spot met hen drijft. Maar grappen over de islam liggen gevoelig bij moslims, ook al ben ik er zelf een. Het is telkens de vraag hoe ver ik kan gaan.’ Hans Teeuwen: Spot en kritiek zijn de smeermiddelen van de maatschappij, juist omdat het stenen des aanstoots zijn, omdat ze wrijving veroorzaken. Een film als de life of Brian over de islam zou nu niet meer kunnen. Dat is smeken om een fatwa. Raoul Heertje, Ja, hij houdt rekening met de gevoeligheden van bepaalde groepen. Ja, de dreiging van geweld spookt door zijn hoofd als hij grappen verzint. Ja, je zou het zelfcensuur kunnen noemen. Het lijkt logisch: negers mogen ongestraft grappen maken over negers, en joden over joden. Maar hem toevertrouwen aan papier, dat is een tweede. ‘Optreden is toch een beetje preken voor eigen parochie,’ zegt Raoul Heertje. ‘De mensen vinden je oké, anders waren ze niet komen kijken. Als je stukjes schrijft, dan bereik je ook mensen die niet op je zitten te wachten.
- Bij vraag 1 enkele grappen laten voorlezen. Mensen laten antwoorden waarom ze iets wel en niet grappig vinden.
- Humor is niet louter onschuldig vermaak, hett kan mensen nader tot elkaar brengen, beschamen, belachelijk maken, aan het denken zetten,, spanning ontladen of ernstige zaken relativeren. Echter, als mensen een grap niet leukk vinden, kan humor ook deze andere functies niet naar behoren vervullen. Humor kan velee functies vervullen en vele betekenissen hebben, maar de eerste doelstelling van een grapp is altijd amusement: het teweegbrengen van een lach. Humor is een krachtig middel om mensen samen te binden en daarmee ookk automatisch: anderen uit te sluiten. Soms gebeurt dit rechtstreeks, door mensen uit te lachen.. Echter, ook indirect fungeert humor als sociale grensmarkering; door gedeelde standaardenn over wat leuk is en wat niet, maar ook simpelweg doordat een grap voor een belangrijkk deel een kwestie is van gedeelde kennis. De lach maakt groepsgrenzen duidelijk zichtbaarr en voelbaar: wie lacht hoort er bij, wie niet lacht valt erbuiten.
- Spel is een vrijwillige handeling of bezigheid, die binnen zekere vastgestelde grenzen van tijd en plaats wordt verricht naar vrijwillig aanvaarde doch volstrekt bindende regels, met haar doel in zichzelf, begeleid door een gevoel van spanning en vreugde, en door een besef van anders zijn dan het gewone leven. Kenmerken van het spel Een vrije handeling: bevolen spel is geen spel meer, het kan hoogstens een verplichte weergave van een spel zijn. Voor kinderen en jonge dieren geldt dit niet, het primitieve spel is geboden door hun instinct, het dient ter ontplooiing van hun lichamelijke en selectieve vermogens. Het spel is als functie een overvloedig iets het kan worden uitgesteld of achterwege worden gelaten. Het is geen taak, het wordt gedaan in de vrije tijd. Spel is niet het gewone leven: het is een uittreden daaruit in een tijdelijke sfeer van activiteit met een eigen strekking. Reeds het kind weet dat hij alsof doet, dat het voor de grap is. Dit spel kan gepaard gaan met een vervoering, een overgave, het kan de speler geheel in beslag nemen. De minderwaardigheid van het spel heeft haar grens in de meerwaardigheid van de ernst. Het wordt verricht om de bevrediging die in die verrichting zelf gelegen is. Het spel speelt zich af binnen zekere grenzen van tijd en plaats, Tijd: Het blijft achter als herinnering, het kan worden herhaald, heeft beurtwisseling, refrein. Plaats: elk spel beweegt zich binnen zijn eigen speelruimte, die hetzij stoffelijk of denkbeeldig is, opzettelijk of vanzelfsprekend van te voren afgebakend. Het is een terrein waarbinnen zich bijzondere eigen regels gelden, het zijn tijdelijke werelden binnen de gewone, Het spel schept een eigen orde: het is orde; het verwezenlijkt in de onvolmaakte wereld en het verwarde leven een tijdelijke, beperkte volmaaktheid. De orde, die het spel oplegt, is absoluut. De geringste afwijking daarvan bederft het spel, ontneemt het zijn karakter en maakt het waardeloos. Onzekerheid; spanning wil zeggen onzekerheid, er is een streven gaande naar ontspanning, er moet iets lukken, met zekere inspanning. Dit aspect geeft aan het spel enige ethische inhoud mee, in die spanning wordt de kracht van de speler op de proef gesteld, zijn geestelijke kracht, in staat zijn vurig verlangen het spel te winnen binnen de perken van het geoorloofde moet houden. Spelregels: de hoedanigheden van orde en spanning, aan het spel eigen, leiden tot spelregels. Zij bepalen wat er binnen de tijdelijke wereld, die het heeft afgebakend, gelden zal. Ten opzichte van de regels van het spel is geen scepticisme mogelijk. De grondslag die ze bepaalt is onwrikbaar gegeven. Zodra de regels overtreden worden, valt de spelwereld ineen, er is geen spel meer. Het fluitje van de scheidsrechter heft de ban op, herstelt de gewone wereld voor een ogenblik in werking. De speler die zich aan de spelregels onttrekt is de spelbreker. Aan de spelhouding is fair verbonden, men moet eerlijk spelen. De spelbreker ontneemt de illusie, inlusio (inspeling). De spelregels hebben in de gewone wereld geen gelding. Spelgemeenschap: heeft de neiging blijvend te worden, ook als het spel is afgelopen. Het gevoel, samen in uitzondering te verkeren, samen een gewichtig ding te delen, samen zich van anderen af te scheiden en zich aan de algemene normen te onttrekken, strekt de betovering verder uit dan het spel.
- Welke kenmerken van het spel zijn herkenbaar?
- Plessner: Lachen en huilen zijn reacties op grenzen waar ons gedrag tegen aan stoot. Het zijn uitingen van onvermogen. Incongruentietheorie Over deze theorie had de Duitse filosoof Immanuel Kant iets te zeggen: ‘’In alles wat lachwekkend is, gaat iets schuil wat absurd is, zodanig dat het verstand er geen verklaring voor heeft.’’ Incongruentie betekent gebrek aan overeenstemming of verwachting. Dus er wordt bijvoorbeeld niet voldaan aan een bepaalde verwachting dat je van iets had, dat gebeurt zo onverwachts en onverklaarbaar dat de enige reactie die je op dat moment kan geven lachen is. De incongruentietheorie denkt humor dus te kunnen verklaren als een situatie waarin iets onverwachts of verrasends gebeurt wat mensen niet direct kunnen plaatsen en daarom maar lachen als soort van reflex. Superioteitstheorie De superioteitstheorie die volgens Wijnberg werd aangehangen door filosofen als Aristoteles en Thomas Hobbes, gaat ervan uit dat humor altijd gepaard gaat met het verheven voelen van je jezelf boven iemand of een situatie. Hobbes: lachen is niets ander dan de plotseling glorie opkomende uit conceptie van eminentie in onszelf, in vergelijking met de inferioriteit met anderen, om met onze vroegere zelf. Denk aan moppen over Belgen. Wij zetten de Belgen in moppen weg als dom, ofwel: jullie zijn dom en wij zijn slim. In die grappen voelen wij ons verheven boven de Belgen, zij inferieur en wij superieur. De superioriteitstheorie gaat er dus van uit dat humor een gevolg is van een situatie waarin wij ons beter, hoger voelen ten opzichte van iets of iemand, een gevoel van ‘’superioriteit’’. Nog een voorbeeld van de superioriteitstheorie is dat mensen vaak lachen als iemand kolderiek onderuit gaat. In zo’n situatie voelen de lachende mensen zich superieur aan degene die valt, want zij zijn tenminste niet degenen die vallen. Ontladingstheorie Bij de ontladingstheorie, waar de Oostenrijkse psychiater Sigmund Freud over heeft geschreven in zijn essay Grappen en hun relatie tot het onbewuste, draait het zoals de naam van de theorie al aangeeft om ontlading. Humor ontstaat volgens de ontladingstheorie na de ontlading van bepaalde gevoelens zoals angst, spanning, verwachting of onbegrip. Een voorbeeld van de ontladingstheorie is Hans Teeuwen als Gunther Schneider (te zien op de stortplaats). In die scène zie je hoe Teeuwen een karikatuur van een vieze, oude, hijgerige matroos op zee nadoet. In overdreven Duits geeft hij het publiek een ongemakkelijk gevoel door Duitse woorden zo vies mogelijk uit te spreken. Dat duurt iets van zes minuten en daarna maakt hij een grap waardoor die opgebouwde zes minuten van ongemakkelijkheid opgeheven wordt. Mensen ontladen het ongemak en beginnen te lachen. Dat is dus de ontladingstheorie.
- Voorbeeld van hoe de lach ook werkt, als er geen sprake van humor is (er is geen grappenmaker en er is geen geconstrueerde grap) Waarom is dit wel grappig, lachwekkend maar niet humoristisch?
- Cohen Als een grap aanslaat, gebeurt dat omdat de toehoorders zijn eigen veronderstellingen over het gedrag van de mensen in de mop betrekt bij de grap. Het is essentieel dat de grap zelf geen informatie aandraagt over de typische manier van werken maar deze kennis wel veronderstelt bij de toehoorder. Grappen vertrekken vanuit het idee dat het publiek de relevante achtergrondkennis bezit en zal gebruiken. Dit feit vormt de sleutel tot het begrijpen van de insinuerende kwaliteit van de grappen. Het publiek moet op zijn minst de taal van de grap verstaan. Mensen moeten voorafgaand aan de grap iets weten zonder dat jij ze het hebt verteld en die je moet betrekken in de grap Grappen bieden een middel om het onbespreekbare ter sprake te brengen. Er mag dan geen formule bestaan om na te gaan welke grappen beledigend zijn of welke tijdstippen ongepast zijn voor een grap. Er valt wel wat over te zeggen wat er fout loopt wanneer men over de schreef gaat. De meeste beter niet te vertellen grappen zijn meestal etnisch van aard.
- Interactie van humor, samenspel tussen grappenmaker, inhoud van de grap (grensoverschrijdend) en gevoel humor publiek
- Bergson noemt lachen een 'straf voor onmaatschappelijkheid'. In Bergsons visie markeert de lach dus niet alleen de grens tussen wat hoort en wat niet hoort, maar ook een sociale grens: tussen wie erbij hoort en wie er niet bij hoort. Lachen is, volgens hem, altijd een sociale begrenzing: niet alleen tussen de lachers en degene om wie wordt gelachen, maar tussen degenen die wel en die niet meelachen. Wil iets grappig zijn dan moet er een grens van het normale overschreden worden. Dit kan doorslaan: qua vorm, qua inhoud en qua lach Humor is essentieel en existentieel grensoverschrijdend. Dit komt voornamelijk door het spelelement van de humor. Dit plaatst het buiten de normale werkelijkheid. Humor functioneert als een buffer tussen het normale en het abnormale, dat buiten ons emotionele en verstandelijke begripsvermogen valt. Daar waar de humor in het gebied van het normale komt, is de grens van de grap bereikt aan de binnengrens: onderbroekenlol, flauw grapje. Er ontbreekt iets aan de spanning. Dit is vooral een grensgebied qua inhoud. Dit kan kwetsend worden, omdat het het gebied van het normale leven binnentreedt, het komt binnen het bereik van waar-onwaar. Daar waar in het gebied van het abnormale komt, is de grens van de grap bereikt. Er komt een breuk in de orde, in het afgezonderde spelruimte, de regels van de werkelijkheid doordringen het spel/spelers. Aantastingen van de kenmerken van het spel zijn voornamelijk in de normale wereld als goed-kwaad te beoordelen.
- Hier is een grens overschreden omdat de betrokkenen bij deze grap in een ruimte zijn getrokken waarin ze zich niet bewust waren dat ze daar waren. Een oneigenlijke vermenging van werkelijkheid en schijn. Dit was een terugtrekkende beweging richting het normale leven, waar de grap een enorme impact had. Giel Beelen: kon zich niet voorstellen dat dit aan de DJ’s lag. Dat de vrouw labiel was en sowieso zelfmoord had gepleegd, ook als ze geen slachtoffer geworden was van deze grap. Gezien de culturele achtergrond van deze verpleegster, ze was Indiase, moet je dus bedenken dat er culturele verschillen zijn in hoe je omgaat met trots en schaamte. Dit is een tragisch voorbeeld van hoe een grap verstrekkende gevolgen kan hebben.
- Ook hier was het spelelement problematisch: op internet bestaat niet een afgeschermde plaats waarbinnen een bepaalde orde tot stand komt. Er kunnen mensen het speelveld inkomen die zich niet aan de spelregels houden en er hun eigen draai aan geven. Qua tijd klopte het wel, want het duurde maar 1 dag. Ik merkte op 9 maart 2012 op onprettige wijze dat er zoiets blijkt te zijn als een grens van een grap. Op #negerdag mocht de neger en zijn stereotiepe gedrag een massaal in het virtuele zonnetje gezet worden. Aan het einde van de dag begon de sfeer te veranderen, tweets met niet helemaal zuivere inhoud, fout. De afzender probeerde mensen te kwetsen. ‘rot toch gauw op met negerdag. Ze zijn hier verdomme te gast in dit land en dan ook nog een dag naar ze vernoemen? Als ze dat willen gaan ze maar terug naar hun eigen land. Het moet niet gekker worden’. Ten koste van de grap rascistische uitingen te doen, onder het mom ze beginnen zelf. Als bedenkers van de grap hadden we een platform geboden om dubieuze grappen te ventileren. Wat is een goede grap: een grap is een variant van een herkenbare situatie. De verandering zorgt voor humor. Een goede grap is een grap waarbij degene die in de grap ter sprake komt, er zelf ook om kan lachen. grappen worden pijnlijk als je er een negatief oordeel aan hangt, als je ze maakt om de ander weg te zetten, te kleineren. Als iemand duidelijk wil kwetsen, dan overschreidt hij daarmee de grens van goed fatsoen. De beste grappen zitten op de rand van het fatsoen. Hoe vanzelfsprekender een norm, hoe meer een grap op de lachspieren kan werken wanneer die norm overschreden wordt. Men is zich van zulke normen namelijk vaak nauwelijks bewust. Wie een grap leuk vindt, hoort op een bepaalde manier bij een groep of sociaal laag die dezelfde normen hanteert. Wie een bepaalde grap mag maken duidt op deze groepsgrenzen. Een goeie grap balanceert per definitie op het randje.
- Wat voor de een grap is, is voor de ander kwetsend, stootaangevend. Moet de grappenmaker hier rekening mee houden? Volstaat deze ethische vraag? Sinds de aanslagen op Charlie Hebdo zijn er grappenmakers die op hun tellen passen, maar er zijn ook grappenmakers die nog harder, grover de grenzen van het betamelijke opzoeken.