Uitwerking lezing school van Athene, ontstaansgeschiedenis, kunstenaar Rafael, filosofische betekenis, religieuze symboliek, mysterie, personages

1. Praktisch Filosoferen
Denk- en oefenboek
Saskia van der Werff
Filosoof/Wijsgerig gespreksleider
Creathos bv/Alkmaar

2. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 2 van 14
Dit denk- en oefenboek is van:
Copyright 2015 Saskia van der Werff
info@creathos.nl
www.creathos.nl

3. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 3 van 14
De cursus praktisch filosoferen bestaat uit de volgende lessen:
1 Introductieles School van Athene
2 Heraclitus “Panta Rei/Alles stroomt en niets blijft hetzelfde”
3 Socrates “Ken u zelf”
4 Aristoteles “Het gulden midden”
5 Diogenes en de Cynici “De mens een dwaas”
6 Epicurus en de Stoïcijnen “Onverstoorbaar gelukkig zijn”
7 Marcus Aurelius “Heldhaftigheid van de geest”
8 Afsluiting/Oefeningen van de geest

4. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 4 van 14
1 De School van Athene
Op de School van Athene komen filosofen uit de klassieke Oudheid sa-
men om het debat aan te gaan, elkaar te onderwijzen en na te denken. Zij
ontmoeten elkaar in een denkbeeldige agora. Het gebouw waar de filoso-
fen op de School van Athene samenkomen, is gebaseerd op het bouwplan
van de Sint Pieter. De oorspronkelijk naam was Cassarische Prometeo,
hetgeen kennis van oorzaken betekent. Het is later in een gidsboek De
School van Athene genoemd, onder welke naam het beroemd is gewor-
den.
1.1 Ontstaansgeschiedenis
De School van Athene is in 1509-1511 gemaakt. Het is een fresco in het
tegenwoordige Vaticaanse museum. Paus Julius II heeft aan Rafael op-
dracht gegeven om het kunstwerk te maken.
Paus Julius II, geboren onder de naam Giuliano della Rovere in
1443 werd in 1503 verkozen tot paus. Hij besteedde veel tijd, aandacht en
geld aan de heropbouw van Rome. De Via Giulia en de Sint Pieter zijn de
bekendste de bekendste monumenten waartoe hij opdracht heeft gegeven.
Hij trok ter verfraaiing van de gebouwen vele kunstenaars aan, zoals Leo-
nardo da Vinci, Il Sodoma, Michelangelo en Rafael di Santi. Julius II is te
zien als de oprichter van het Vaticaanse museum. Hij haalde zijn inspiratie
uit twee zaken:
1. Religieuze ideologie: paus Nicolas V (1447-1445) hanteerde het prin-
cipe dat mensen slechts in hun zwakke geloof gesterkt kunnen worden
door wat ze zien. Het luisteren naar teksten geeft hun nauwelijks een
geloof van religieuze autoriteiten. De monumentale gebouwen uit die
tijd hadden de uitstraling alsof ze door God zelf gebouwd waren en
droegen volgens deze ideologie bij aan de devotie van de gewone
mens.
2. Opgravingen klassieke kunstwerken: tijdens de regeringsperiode van
Julius werden verschillende klassieke beeldhouwwerken opgegraven.
Deze kunstwerken stonden symbool voor de herleving van de cultu-
rele waarden uit klassieke Oudheid. Een van de opgegraven beeld-
houwwerken stond tentoon in wat later het Vaticaanse museum werd.
Het idee van klassieke harmonie kwam tot uitdrukking in de kunst van
die tijd.
Julius II staat op de School van Athene model voor de figuur van Epicu-
rus (41). Epicurus draagt een krans van eikenbladeren. De wintereik was
het wapensymbool van Julius’s familie de Rovere’s.

5. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 5 van 14
De periode waarin de School van Athene is gemaakt, heet de renaissance
(wedergeboorte). Deze beweging begon in de 14e eeuw in Italia en ver-
spreidde zich over de rest van Europa. Italiaanse humanisten stelden dat er
na een periode van verval in de middeleeuwen een periode was aangebro-
ken van herleving van klassieke cultuur. De ontdekking van nieuwe conti-
nenten, het copernicaanse planetenstelsel bracht een nieuwe, seculiere pe-
riode op gang. Deze secularisatie kwam ook tot uitdrukking in de kunst.
De renaissance kenmerkt zich door een optimistisch mensbeeld, herken-
baar aan de term ‘Carpe diem’, als reactie op het pessimistische mensbeeld
uit de middeleeuwen van ‘Memento mori’. Tevens kwamen humanistische
ideeën als tolerantie, vrijheid van gedachten en onderwijs ter ontwikkeling
van het individu tot uitdrukking. Centraal in het onderwijs stonden de vrije
kunsten, artes liberales, bestaande uit het Trivium grammatica, retorica en
dialectica en het Quadrivium astronomia, aritmatica, geometrica en mu-
sica.
De School van Athene is dan ook een kunstwerk van zijn tijd. Het ver-
beeldt de klassiek Griekse periode als op geen ander kunstwerk. De artes
liberales zijn er ook op terug te vinden. Het groepje rondom Euclides (56)
verbeelden geometrica en aritmatica. De musica en aritmatica zijn aan te
treffen rondom de figuur van Pythagoras. De figuren tussen Diogenes (51)
en Pallas Athena (33) zouden de grammatika (figuur 31), dialectica en reto-
rica (figuren 29, 30) verbeelden, hetgeen is op te maken uit de symboliek
van de kleuren van kleding en hun gebaren.
1.2 Kunstenaar Rafael Santi
Rafael (1483-1520) werd in Urbino geboren, dat vlak in de buurt van Flo-
rence ligt. Zijn vader had een kunstenaarswerkplaats, waar hij het vak heeft
geleerd. De schilder Perugino was zijn leermeester en heeft belangrijke in-
vloed gehad op de stijl van Rafael. Rafael kunstwerken zijn te herkennen
aan complexere personages en harmonie in zijn composities.
In 1509 vertrok Rafael naar Rome, waar hij werd opgenomen in een
groep humanisten en kunstenaars die voorheen aan het hof van Urbino
hadden gewerkt. Julius II was zo onder de indruk van zijn werk, dat hij
hem opdracht gaf om de hele bibliotheek te decoreren. Hiertoe moesten
eerder aangebrachte kunstwerken verwijderd worden. Rafael begon met de
decoratie van de pauselijke vertrekken in 1509 en rondde het werk in 1511
af. Hij stierf op jonge leeftijd in 1520, zijn lichaam is begraven in het Pan-
theon, wat toentertijd een teken was van de bijzondere positie die hij als
kunstenaar en architect bekleedde.

6. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 6 van 14
De School van Athene is een fresco, een muurschildering. De verf werd
direct op het natte, vers aangebrachte pleisterwerk aangebracht. Als het
pleisterwerk opdroogt, absorbeert het pigment van de verf. Eenmaal opge-
droogd is het niet meer mogelijk om het te beschilderen. Rafael moest dan
ook zijn kunstwerk van te voren plannen zodat hij precies wist welk ele-
ment waar moest worden aangebracht. Nadat een stuk nat pleisterwerk
was aangebracht, had Rafael maar een paar dagen om het te beschilderen.
Het karton, waarop een schetstekening van het kunstwerk staat, werd op
het natte pleisterwerk bevestigd. De lijnen op het karton weden doorge-
prikt op het pleisterwerk, en vervolgens werden de gaatjes met houtskool
opgevuld, zodat er een patroon op het pleisterwerk ontstond. Daarna wer-
den de patronen ingekleurd. De School van Athene bestaat uit 59 stukken
pleisterwerk.
Het stuk karton, dat hij voor de compositie van de School van
Athene heeft gemaakt, is bewaard gebleven. Het is te bezichtigen in het
museum in Milaan. Opvallend is dat op het karton Heraclitus (50) die pas
na voltooiing van het gehele kunstwerk is aangebracht. Rond dezelfde pe-
riode dat Rafael in het Vaticaan aan het schilderen was, werkte Michelan-
gelo aan de Sixtijnse kapel. Rafeal was zo onder de indruk van het kunste-
naarschap van Michelangelo dat hij hem geëerd heeft door zijn beeltenis
aan de School van Athene toe te voegen. Hiertoe moest hij een deel van
het fresco verwijderen en opnieuw laten aanbrengen. Michelangelo ver-
beeldt de filosoof Heraclitus (50). Het was in die tijd heel gebruikelijk om
de beeltenis van bekende personages als eerbewijs op te nemen in een
compositie. Rafael heeft naast Michelangelo zichzelf (59), de architect van
de Sint Pieter en zijn vriend Bramante (56) en nog een paar anderen opge-
nomen.
1.3 Het Vaticaan; Stanza della Segnatura
De School van Athene is onderdeel van het grotere geheel in de Stanza
della Segnature, de voormalige bibliotheek van de paus. Het bestaat uit 4
grote muurschilderingen en ermee samenhangende plafondschilderingen.
Het verbeeldt de de vier takken van de humanistische studies: theologie,
filosofie, poëzie en rechtswetenschap. Deze studiegebieden staan op pla-
fond verbeeld in ronde schilderingen. De kennisbronnen bestaan uit de cy-
clus 1e
waarheid onthuld door christelijke openbaring met theologische
kennis, 2e
rationele waarheid van de klassiek speculatie met filosofische
kennis 3e
mooie waarheid middels poëtische kennis en 4e
de praktische
waarheid met kennis van gerechtigheid. In de Stanza della Segnatura ont-
moet de humanistische platoonse filosofie de christelijke traditie.

7. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 7 van 14
1.4 Filosofische betekenis
De filosofische betekenis van de School van Athene bestaat uit verschil-
lende lagen. Welke zijn dat?
1. Wereldvisies: het schilderij is in tweeën te delen, door een streep tus-
sen Plato (18) en Aristoteles (19) te trekken. Beiden representeren een
andere wereldvisie. Plato en Apollo (4) staan voor de speculatieve, ab-
stracte en ideële rationaliteit. Filosofische kennis komt voort uit een
bovenwereldse wereld. Aristoteles en Pallas Athena (33) staan voor de
praktische en materiele rationaliteit, filosofische kennis komt voor uit
het kennen van de wereld. Alle figuren links en rechts sluiten aan bij
deze wereldbeelden.
2. Hiërarchie van wereldse sferen: het schilderij is van boven naar bene-
den ook gelaagd. Het sluit aan bij de leer van Plotinus (34). Volgens
diens leer bestaat de wereld uit 4 gelaagde sferen, waarvan de bovenste
sfeer van het Ene de bron is waaruit de andere delen hun levensener-
gie uit putten. Vanuit het Ene stroomt de energie steeds lager de we-
reldse sferen in. Elke fase verliest het aan perfectie, de laagste fase is
het minst perfect. Het goddelijke en de wereldziel (verbeeld door de
zichtbare hemel) zijn buiten en boven de menselijke zielen (verbeeld
door de personages) aan te treffen en onder de menselijke ziel de

8. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 8 van 14
materie (verbeeld in de objecten, die als laagste objecten in de compo-
sitie opgenomen zijn).
3. Gelaagdheid in proces van leren en kennis verwerven: volgens het
klassieke denken bestaat de volgorde van het verwerven van kennis uit
4 stages: meetkunde, astronomie, wiskunde en stereometrie (meet-
kunde van drie dimensionale figuren). Socrates verbeeldt deze fases
door 4 vingers op te steken. De vier treden, waarop de personages
staan, verbeeld deze 4 fasen eveneens. En tot slot verbeelden de vier
jongelui rondom Euclides (56) tevens 4 fasen van leren.
4. De elementenleer zoals in de opzet van de Stanza della Segnatura is
bedoeld, komt ook tot uitdrukking in het schilderij. De kleuren van de
kleding van Plato en Aristoteles staan voor de 4 elementen. Plato’s
paars staat voor lucht/ether en het rood staat voor vuur; beide ele-
menten die geen gewicht hebben en dus te verbinden zijn met spiritua-
liteit en het bovenwereldse. Aristoteles’ blauw staat voor water en het
bruin staat voor aarde; beide elementen die wel gewicht en materie
hebben en dus te verbinden zijn met het materiele, aardse van de men-
selijke aangelegenheden.
5. Symboliek: Het gebouw, de achtergrond, bevat zowel religieuze als fi-
losofische verwijzingen. De structuur van het gebouw is gebaseerd op
de bouwtekening van de Sint Pieter, een gelijkbenig kruis. De drie ge-
welven symboliseren de hemels drie-eenheid. Aristoteles wijst direct
naar de kijker van het schilderij. De kijkende toeschouwer symboliseert
hiermee de moderne mens, die in zichzelf en de wereld het goddelijke
aantreft. Met de dialogische rede is de mens in staat waarheid tot uit-
drukking te brengen. De verwijzingen van Plato en Aristoteles raken
elkaar nooit, elk begin is een einde en elk einde is een begin. Alleen via
de rede en de dialoog kan de mens inzicht krijgen in de verhouding
tussen hemel en aarde, een autonome zoektocht van het individu.
Het centrale idee, dat dit schilderij verbeeldt, is dat kennis niet tot ons
komt via een christelijke bron, die door kerkgeleerden aan de gewone
mensen uitgelegd moet worden. Kennis komt tot ons door met elkaar in
gesprek te gaan over de ons omringende wereld. Filosoferen draait om het
in samenspraak delen van kennis en waarheid. De school van Athene ver-
beeldt de schoonheid van het denken.

9. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 9 van 14
1.5 En toch klopt er iets niet….
Denken begint met een gevoel van onrust
dat iets niet klopt (Wilhelm Schmid)
Het moge duidelijk zijn dat dit schilderij te denken geeft. Juist omdat Ra-
fael, voor zover bekend, niet heeft opgeschreven wie er volgens hem op
het schilderij staan, biedt dit ruimte voor uiteenlopende interpretaties over
de identiteit van de personages. Waar iedereen het over eens lijkt te zijn is
dat de centrale figuren Plato en Aristoteles zijn; zij vormen de basis voor
de filosofische interpretatie van het werk. Maar wat als dit helemaal de be-
doeling van Rafael niet was. Er zijn immers meerdere aanwijzingen dat er
iets niet klopt. Welke aanwijzing zijn dat?
1. Ontwerp: op het karton dat in Milaan hangt, ontbreekt niet alleen de
figuur van Heraclitus. De boeken die Plato en Aristoteles in handen
hebben geen titel. En dat terwijl in de kraag van Bromante’s tuniek
heel duidelijk de inscriptie RVSM MXIX te lezen is (Raphael Urbinas
Sua Manu MXIX) (van de hand van Rafael van Urbino, jaar 1509). Als
Rafael de moeite heeft genomen om zijn handtekening op het karton
te plaatsen, waarom dan niet de titels van de twee boeken?
2. De oorspronkelijke naam van het kunstwerk was ‘Kennis van eerste
oorzaken’. Het Vaticaan lijkt makkelijk mee te zijn gegaan toen er in
een toeristische gids ‘toevallig’ de naam School van Athene verscheen.
Een raar misverstand voor wat toen al een monumentaal kunstwerk
was.
3. Als het werk de School van Athene heet en het een herleving verbeeldt
van de Griekse klassieke oudheid, waarom staan er dan personages van
veel latere datum op? Zoals de Perzische Averroes Ibn Rush/12e
eeuw
na Chr. (45), de Alexandrijnse Hypathia/4e
eeuw na Chr. (48) en de
Egyptische Ptolomeus/2e
eeuw na Chr. (58. Geen van hen leefde rond
de 5e
eeuw voor Chr in het klassieke Athene?
4. Hoe past dit schilderij in de ideologie van Julis II, dat het woord van
God tot de mens komt door prachtige kunstwerken te maken. Als de
centrale figuren Plato en Aristoteles zijn, dan spreekt er in dit schilderij
de seculiere stem van de waarheid van mens tot mens.
1.6 Alternatieve interpretatie
Wat nou als het niet Plato en Aristoteles zijn maar Bijbelse figuren? De
kunsthistoricus Hermann Grimm heeft in de 19e eeuw onderzoek naar de
School van Athene gedaan en hij constateerde dat er sprake was van

10. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 10 van 14
een eeuwenoude misleiding. Zijn onderzoek bracht naar voren dat de cen-
trale figuren niet Plato en Aristoteles waren, maar Dyonisius de Areopagiet
(18) en de apostel Paulus (19). Deze twee personages ontmoeten elkaar in
Athene rond het jaar 48 na Christus. Als zijn conclusie klopt, dan krijgt de
School van Athene niet een filosofische maar een religieuze lading. Hoe zit
dat in elkaar?
Dionysios de Areopagiet
Dionysios, een strafrechter in Athene, reisde in 34 na Chr. naar Baalbek in
Syrie om daar te ondersteunen bij een rechtszaak, die tot veel beroering
had gezorgd. Op het moment dat hij tot zijn uitspraak zou komen, werd
de stad getroffen door een aardbeving. Hij zegt er in zijn autobiografie het
volgende over:
De zon werd verduisterd en het werd zo donker, dat men elkaar niet meer kon zien,
want ook de sterren waren onzichtbaar. In de bergen waren ook aardschokken. In de
stad waren daken, die instortten en standbeelden vielen om. We waren allen op de grond
gaan liggen aan de voet van een helling. Men hoorde rotsten splijten. Overal was een
angstig gekerm te horen.
Dionysius kon geen astronomische of geografische verklaringen vinden
voor deze drie uren durende duisternis. Hij concentreerde zich op zijn in-
nerlijk rust waarna het volgende beeld in hem opkwam. Een menselijk li-
chaam, genageld aan een groot houten kruis en hij hoorde de woorden
‘Deze is de verborgen Godheid, die in de sfeer van de aarde is neerge-
daald. Onwetende beulen sloegen hem aan het kruis. De hoogste waarheid
is op aarde verschenen. De Schepper zelf is mens geworden en heden heb-
ben mensen hem gekruisigd en gedood. Daarom verduisterde het licht,
beefde de aarde.’
Veertien jaar later ontmoet Dionysius de apostel Paulus, die Athene
op zijn tochten bezoekt. Paulus verkondigt de boodschap van Christus’
komst op aarde en vertelt over zijn dood. Dan herinnert Dionysius zich
het voorval in Syrie en realiseert zich dat hij een openbaring heeft meege-
maakt van het woord van God. Hij bekeert zich tot het Christendom en
wordt door Paulus tot eerste bisschop van Athene gewijd.
Pseudoniem Dionysius de Areopagiet
In de 5e eeuw na Chr. publiceerde een kerkgeleerde onder het pseudoniem
van Dionysius de Areopagiet. Zijn theorie, bekend als de hiërarchieën-leer
werd het fundament van het rooms-katholieke geloof. De kerkgeleerde ge-
bruikte het pseudoniem van Dionysius om zijn eigen werk meer prestige te
kunnen geven. Dat was in die tijd niet ongebruikelijk.

11. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 11 van 14
In de tijd dat de School van Athene werd geschilderd, ontstonden er
breuken in het geloof van de hiërarchieën leer. Kerkhervormers als Luther
en humanisten als Erasmus betwisten het bestaan van de bedenker ervan,
de kerkgeleerde Dionisius en kwamen met alternatieve theorieën. Toen de
kerkgelegeerde Dionysius als vervalser werd ontmaskerd, had paus Julius
II een groot probleem. Zijn pronkstuk School van Athene met een bedrie-
ger erop? Dat kon niet. In 1511 werd op last van de paus de titels Timaeus
en Ethica op de boeken geschreven. Boeken zonder titel, die ongetwijfeld
stonden voor hét boek de bijbel, transformeerden naar twee klassieke wer-
ken en de personages naar hun auteurs, Plato en Aristoteles. Hierdoor was
één van de hoofdfiguren niet langer een bedrieger maar één van de groot-
ste filosofen: Plato.
Religieuze betekenis
Als de centrale figuren twee bijbelse personages zijn, krijgt het schilderij
opeens een geheel andere lading. De hiërarchieën-leer van de kerkgeleerde
Dionysius bestond uit de gedachte dat het universum uit 4 sferen bestond:
1e
de zintuigelijke sfeer van de veranderlijke, materiele dingen; 2e
de zin-
tuiglijke sfeer verbonden met de ziel van de kenbare sfeer; 3e
de kenbare
sfeer samengesteld uit de intellecten, de eeuwige en onveranderlijke vor-
men 4e
het Ene, het Goede waar alles uit voortkomt
Als de School van Athene geschilderd is vanuit de 4-hierarchien theorie
van de kerkvoogd Dionysius dan krijgt het schilderij een geheel andere la-
ding, die te interpreteren is via het getal 4:
1. 4 dimensies in het schilderij, die van boven naar onderen opgebouwd
de hierachieen-leer symboliseren; het Ene bovenin het schilderij, niet
te zien maar wel te verbeelden; de kenbare sfeer, gesymboliseerd in de
goden Apollo en Pallas Athene; de verbonden menselijk ziel, gesym-
boliseerd in de personages in de compositie; de materiele sfeer gesym-
boliseerd in laag geplaatste objecten, zoals het bord van Euclides
2. 4 treden waarop de personage gegroepeerd zijn, hetgeen de gelaagd-
heid van sferen waaruit het universum bestaat symboliseert
3. Socrates steekt 4 vingers op, hetgeen de 4 kennisbronnen symboliseert
die nodig zijn om de uitstroming van het Ene in de tastbare wereld te
kunnen kennen: geometrie, astronomie, aritmetica en stereometrie.
4. 4 jeugdigen rondom Euclides (56) verbeelden de 4 stadia om van on-
geloof tot geloof te komen, ondersteund door een leermeester
5. 4 religieuze deugden: fortituda, prudentia, temperantia, justitia
6. 4 lagen in de abacus bij Pythagoras symboliseren de harmonie van de
wereld

12. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 12 van 14
1.7 Wie staan erop?
Personages School van Athene
1 Onbekend 21 Onbekend 41 Epicurus
2 Diagoras van Melos 22 Onbekend 42 Onbekend
3 Critias van Athene 23 Onbekend 43 Diogenes v Laertius
4 Apollo 24 Eudemus v. Rhodos 44 Anaximander
5 Aeschinus 25 Onbekend 45 Averroes Ibn Rushd
6 Alcibiades 26 Theophrastus v Lesbos 46 Pythagoras
7 Xenophon 27 Onbekend 47 Anaxagoras
8 Onbekend 28 Onbekend 48 Hypatia
9 Alexander de Grote 29 Onbekend 49 Parmenides
10 Socrates 30 Aristippus 50 Herclitus
11 Onbekend 31 Onbekend 51 Diogenes van Sinope
12 Onbekend 32 Phyrro van Elis 52 Onbekend
13 Xenocrates 33 Pallas Athena 53 Onbekend
14 Onbekend 34 Arcesilaus/Plotinus 54 Onbekend
15 Onbekend 35 Onbekend 55 Onbekend
16 Speusippos 36 Onbekend 56 Euclides
17 Onbekend 37 Onbekend 57 Zoroaster
18 Plato 38 Melissus van Samos 58 Ptolomaeus
19 Aristoteles 39Zeno van Elea 59 Appeles
20 Onbekend 40 Onbekend 60 Protogenes
Modellen voor filosofen op School van Athene
13 Francesca v. Urbino 42 Federigo Gonzaga 56 Donato Bromante
18 Leonardo da Vinci 48 Francesco d Rovere 59 Rafaello di Sanzio
41 Paus Julius II 50 Michelangelo 60 Il Sodoma

13. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 13 van 14
Enkele personages uitgelicht
 Apollo (4) Griekse god van muziek en poëzie
 Pallas Athena (33) griekse godin van wijsheid en oorlog
 Socrates (10) dialectiek als bron van kennis
 Plato (18) Ideeën als bron van kennis
 Aristoteles (19) ethica+praktisch leven bron kennis
 Epicurus (41) Utopie de Tuin, filosofie als gelukkig leven
 Pythagoras (46) wiskundige principes/muziek bron kennis
 Herclitus (50) de sombere filosoof, kennis door afzondering
 Diogenes (51) platvloerse/ontberingen en ascese bron kennis
 Euclides (56) grondlegger wiskunde, logica bron kennis
 Zoroaster (57) (Zarathustra), gedrag (denken/zeggen/doen) bron van
kennis
 Appelius (59) schilder 400vChr
Het zal altijd wel een onbeantwoordbare vraag blijven wie er nu op het
Schilderij van Athene staan. En dat is wat dit schilderij zo fascinerend
maakt: het symboliseert hoe onbeantwoordbare vragen aanzetten tot den-
ken. De cursus Praktisch Filosoferen vertrekt vanuit deze fascinatie.

14. Saskia van der Werff/Praktisch filosoferen pagina 14 van 14