Artikel in The Optimist over mindfulness in het recht

1. 58 THEOPTIMIST.NL WINTER 2015
Juristen die mediteren, hebben minder stress, zijn
effectiever en vindingrijker. Bovendien maken ze het
rechtssysteem humaner en rechtvaardiger.
‘Mindfulness brengt wijsheid terug in de rechtszaal.’
DOOR MAARTEN VAN DER SCHAAF
‘Mindfulness
heeft juristen
veel te bieden’
Leven
E
EN TIJDJE GELEDEN MOEST STRA-
fadvocate Klaartje Freeke een zaak
overnemen van een collega die met
verlof ging. De eerste rechtszitting
had al plaatsgevonden. Daarin had de man
die verdacht werd van autorijden onder in-
vloed, de rechter verteld dat niet hij maar
zijn vrouw achter het stuur had gezeten. De
man loog kennelijk zo doorzichtig dat de
rechter de man een leugenaar had genoemd.
Voorafgaand aan de tweede zitting gaf
Freeke haar cliënt een ongebruikelijk advies.
Natuurlijk kon de man zijn vrouw laten ge-
tuigen dat zij had gereden, maar waarom,
vroeg Freeke, zou hij niet gewoon toegeven
dat hij had gelogen? De man besloot haar
advies op te volgen. De rechter reageerde
opgelucht op de onverwachte ommezwaai
en oordeelde vervolgens milder dan ver-
wacht: de verdachte kreeg slechts een voor-
waardelijke straf.
Het onconventionele advies van de Am-
sterdamse advocate, die destijds voor het
gerenommeerde advocatenkantoor De Roos
& Pen werkte maar inmiddels haar eigen
kantoor runt, kwam niet uit de lucht vallen.
In een lunchroom aan een van de Amster-
damse grachten vertelt de 38-jarige advocate
hoe ze mindfulness als uitgangspunt neemt
voor de uitoefening van haar beroep. ‘Mijn
mindfulness-oefeningen – voornamelijk
yoga en meditatie – helpen me om empathie

2. WINTER 2015 THEOPTIMIST.NL 59
DE ADVOCATEN KLAARTJE FREEKE
(RECHTS) EN WIKKE MONSTER BESTEDEN
VEEL AANDACHT AAN MINDFULNESS
IN HUN PRAKTIJK. EEN RESULTAAT
DAARVAN IS BIJVOORBEELD DAT ZIJ
HUN CLIËNTEN BEWUST MAKEN VAN DE
MOGELIJKHEID VAN VERGEVING.
FOTO’S: PIETER DE SWART

3. 60 THEOPTIMIST.NL WINTER 2015
Vergeving en
vergelding
IN HET LITERAIRE TIJDSCHRIFT DE GIDS
schreef Geert Corstens als president van de Hoge
Raad onlangs dat vergeving vaak een heilzamere
werking heeft dan vergelding. In het artikel ‘De
kracht van vergeving’ stelt Corstens dat niet
vergeven verlammend kan werken, terwijl verge-
ven ‘de keten van wraak, vergelding en rancune
kan doorbreken en ruimte kan maken voor de
toekomst van de ander en van onszelf’.
In de week dat Corstens zijn betoog publiceer-
de, was er toevallig een workshop met dezelfde
titel als zijn artikel. De docent: strafrechtadvocaat
en mediator Wikke Monster, die samen met
Klaartje Freeke het advocatenkantoor Freeke &
Monster runt. ‘Als advocaat probeer ik mijn cli-
enten bewust te maken van de mogelijkheid van
vergeving’, vat Monster haar opdracht samen.
Laatst had de advocate een zaak van een al-
leenstaande bijstandsmoeder die werd verdacht
van diefstal met geweld. De vrouw was op
heterdaad betrapt en had, toen ze werd ingere-
kend door de beveiliger, om zich heen getrapt,
gestompt en geschreeuwd. De beveiliger was
zichtbaar aangedaan door haar agressie. Monster:
‘Meestal wordt in zo’n geval door advocaten een
beroep gedaan op verzachtende persoonlijke om-
standigheden en kijken ze niet meer om naar het
slachtoffer, want ja, dan had ie maar geen bevei-
liger moeten worden. De cliënte had bovendien
bekend, dus wat voor moeite zou je verder nog in
zo’n zaak steken? Ik vind dat onbegrijpelijk. Hoezo
komen we in een welvarend land niet verder dan
zo’n schrale benadering van conflict en misdaad?’
Monster pakte het anders aan. Toen ze merkte
dat haar cliënt zich schaamde voor wat ze had
gedaan, stelde ze voor dat de vrouw de beveiliger
een brief zou kunnen schrijven. Zo geschiedde.
In de brief vroeg de vrouw niet letterlijk om ver-
geving, maar ze bood wel oprecht haar excuses
aan. Bovendien opperde de vrouw of ze iets voor
de beveiliger kon doen om het goed te maken.
Monster: ‘Vergeving is heel persoonlijk, maar als
advocate kun je, als een cliënt daarvoor open-
staat, wel toenadering zoeken, een handreiking
doen en onderzoeken of je de situatie kunt helen.’
Monster benadrukt dat vergeving niet in de
plaats van vergelding moet komen, maar dat
het een verrijkende aanvulling kan zijn van het
recht. ‘Het is mijn missie om ervoor te zorgen dat
slachtoffers en verdachten in de toekomst stan-
daard worden geïnformeerd over de mogelijkheid
tot vergeving. De tijd is er rijp voor.’ | M.V.D.S.
te hebben voor anderen’, zegt ze. ‘In de
rechtszaal is dat ongebruikelijk: de advocaat
en de openbaar aanklager staan traditioneel
als vijanden tegenover elkaar. Ze focussen
zich alleen op de wet. Dat leren ze tijdens
hun studie.’
Aan de Universiteit van Amsterdam
(UvA) werd Freeke zelf ook zo opgeleid.
Van de Amerikaanse jurist Charles Halpern,
de man die op deze mooie Hollandse herfst-
dag tegenover haar zit, leerde ze dat het
ook anders kan. Freeke stuitte op Halpern
toen ze op een dag ‘mindful law’ intikte op
Google. Bovenaan prijkte de website van het
in 2011 door Halpern opgerichte Berkeley
Initiative for Mindfulness in Law aan de ge-
renommeerde Berkeley School of Law van
de Universiteit van Californië. Freeke nam
contact op met de Amerikaan en ontwikkel-
de daarop de introductiecursus Mindfulness
in het Recht, die in september van start ging
aan de rechtenfaculteit van de UvA. Halpern
zou daar een dag na onze ontmoeting een
gastcollege geven onder grote belangstelling
van studenten, docenten en praktiserende ju-
risten.
‘Mindfulness heeft juristen veel te bie-
den’, zegt Halpern. Met zijn 75 jaar is hij een
nog opmerkelijk vitale man met vriendelijke
ogen en een gesoigneerde witte baard. Hij
wijst op de stapels met wetenschappelijke
onderzoeken van gerenommeerde Ameri-
kaanse universiteiten zoals Harvard, die heb-
ben aangetoond dat meditatie helpt om stress
te verminderen, ziekte helpt voorkomen en
het concentratievermogen verbetert.
Aangezien uit een recent onderzoek on-
der advocaten in Nederland blijkt dat ruim
een derde van hen stressklachten heeft
en lijdt onder een hoge werkdruk, kunnen
mindfulness-oefeningen veel voor hen be-
tekenen. Niet voor niets adviseerde Advo-
catenblad, dat in oktober een coververhaal
publiceerde rondom de vraag waarom advo-
caten zo ongelukkig zijn, lezers om mindful-
ness-oefeningen te doen.
Halpern, die zelf elke ochtend twintig mi-
nuten mediteert, wijst erop dat mindfulness
de emotionele intelligentie vergroot. In zijn
cursussen op Berkeley laat hij studenten rol-
lenspellen spelen waarin de advocaat met
volledige aandacht naar zijn cliënt moet luis-
teren, zonder hem of haar te onderbreken.
In de praktijk hebben advocaten daar grote
moeite mee, weet Halpern, die zelf jarenlang
als advocaat werkte voordat hij decaan werd
aan de rechtenafdeling van de Stadsuniversi-
teit van New York. ‘Advocaten zijn meestal
razenddruk en hebben nauwelijks aandacht
voor het persoonlijke verhaal van hun cliën-
ten’, vindt Halpern. ‘Ze richten zich direct
op de juridische kant van de zaak. Wist je
dat advocaten hun cliënten tijdens het eerste
gesprek gemiddeld al na dertig seconden on-
derbreken? Daardoor missen ze belangrijke
informatie.’
Als advocaten minder stress hebben en
beter luisteren, zijn ze effectiever en vinding-
rijker, stelt Halpern. ‘Innerlijke rust helpt ad-
vocaten bijvoorbeeld tijdens een betoog voor
de rechtbank. Daarnaast zullen ze minder
eenzijdig gefocust zijn op hun eigen verhaal
en beter luisteren naar het betoog van de op-
ponent.’ Volgens Freeke helpt mindfulness
ook om elke nieuwe zaak weer fris te bena-
deren. ‘Met een beginner’s mind kom je tot
creatievere oplossingen.’
Terwijl mindfulness advocaten veel te
bieden heeft, is het daarnaast misschien
nog wel belangrijker dat rechters medite-
ren. Net als advocaten hebben zij het vaak
razenddruk en staan ze onder flinke tijds-
druk. Begin dit jaar bleek uit een onder-
zoek van de Nederlandse Vereniging voor
Rechtspraak (NVvR) dat de helft van de
rechters vreest voor ‘mogelijke dwalingen
of pijnlijke fouten’ als gevolg van de hoge
werkdruk. ‘Mindfulness kan rechters helpen
om alle partijen in een zaak aan te horen
zonder meteen een oordeel te vellen’, stelt
Halpern. ‘Zo kan worden voorkomen dat
tunnelvisie ontstaat, met juridische missers
tot gevolg.’
Mediterende advocaten, officieren van
justitie en rechters functioneren niet alleen
beter, ze maken het rechtssysteem ook recht-
vaardiger en humaner. Halpern: ‘Mediteren-
de juristen gebruiken behalve hun verstand
ook hun hart. Ze verruimen het juridische
vocabulaire met universele waarden zoals
empathie, compassie, liefde, vriendelijkheid
en vergeving. Daardoor keert de wijsheid,
traditioneel de hoogste waarde in het recht,
terug in de rechtspraak.’
Hoewel mindfulness in het recht nog
in de kinderschoenen staat, is het gedach-
tegoed wel al verankerd in het herstelrecht,
dat internationaal aan een opmars bezig is.
Het herstelrecht, ook wel restorative justice
genoemd, is een relatief nieuwe stroming

4. WINTER 2015 THEOPTIMIST.NL 61
Wat is mindfulness?
MINDFULNESS, WAT ‘ACHTZAAM-
heid’ of ‘opmerkzaamheid’ betekent, komt
oorspronkelijk uit het boeddhisme. Omdat
er allerlei verschillende manieren zijn
om opmerkzaamheid te oefenen − zoals
meditatie, yoga, tai chi en qi gong − lijkt
mindfulness soms wel een container-
begrip. Toch draaien al die technieken
uiteindelijk om hetzelfde: je aandacht naar
binnen keren.
Charles Halpern mediteert sinds
de jaren tachtig elke ochtend twintig
minuten. ‘Ik zit dan rechtop en richt
mijn aandacht op mijn ademhaling. Alle
gedachten die opdoemen, probeer ik
voorbij te laten gaan, zonder daarover te
oordelen. Dat klinkt heel eenvoudig, maar
in de praktijk blijkt het niet zo gemak-
kelijk.’ Meditatie is geen tovermiddel,
benadrukt Halpern. ‘Geduld en regelmatig
oefenen is belangrijk. Het is beter om elke
dag vijf minuten te mediteren dan zo nu
en dan een uur.’ | M.V.D.S.
‘MEDITERENDE JURISTEN GEBRUIKEN BEHALVE
HUN VERSTAND OOK HUN HART’, ZEGT CHARLES
HALPERN, PIONIER OP HET GEBIED VAN
MINDFULNESS IN HET RECHT.
binnen het strafrecht waarbij alle betrokken
partijen samen actief op zoek gaan naar een
oplossing voor een conflict. Behalve naar
schuld, straf en vergelding, wordt daarbij
ook gekeken naar de behoefte van de da-
der, zijn of haar toekomstige terugkeer in de
maatschappij en de gevolgen van een straf
voor de omgeving van de dader.Als bijvoor-
beeld de kostwinner van een gezin de cel in
gaat, zorgt dat immers voor nieuwe maat-
schappelijke problemen.
‘De Maori’s in Nieuw-Zeeland pakken
dat traditioneel zo aan’, vertelt Freeke. ‘Uit
de overtuiging dat iedereen met elkaar ver-
bonden is, ontmoeten de families van de
dader en het slachtoffer elkaar om samen
tot een oplossing te komen waarmee recht
wordt gedaan.’
Mediation, een vorm van herstelrecht, is
sinds 1 januari 2012 opgenomen in het Ne-
derlandse strafrecht. Wanneer de verdachte
en het slachtoffer ervoor kiezen om met be-
hulp van een mediator in gesprek te gaan om
tot een oplossing te komen, moet de rechter
daarmee rekening houden bij zijn oordeel.
In de Verenigde Staten vormt herstelrecht
al langer onderdeel van het strafrecht. In
2011 diende daar een spraakmakende her-
stelrechtszaak waarin een 19-jarige man uit
Florida zijn vriendin had doodgeschoten.
De dader kon de doodstraf krijgen, maar
de ouders van het slachtoffer verzetten zich
daartegen. Onder leiding van Sujatha Baliga
– een van oorsprong Indiase strafadvocate
en mediator die al jarenlang mediteert – ont-
moetten de dader, de ouders van de dader en
de ouders van het slachtoffer elkaar, in de
hoop om samen tot een rechtvaardige straf
te komen. Uiteindelijk kwamen ze samen
overeen dat een gevangenisstraf van twintig
jaar voldoende was. Daarnaast spraken ze af
dat de dader in zijn proeftijd zijn verhaal zal
gaan vertellen op middelbare scholen.
Hoewel een rechtssysteem dat is geba-
seerd op mindfulness, humaner en recht-
vaardiger is, wil dat niet zeggen dat mensen
niet meer worden gestraft of opgesloten.
Dat blijft altijd nodig, concludeert Halpern
terwijl hij een laatste slok neemt van zijn
gember-citroenthee. ‘We moeten mensen
alleen niet meer straffen uit haat, maar als
sociale verantwoordelijkheid om de rust en
rechtvaardigheid in de samenleving te her-
stellen.’
Mocht MAARTEN VAN DER SCHAAF ooit op het
slechte pad raken, dan hoopt hij een mindful
rechter te treffen.