2. Lindan nedir?
Kimyasal adı:
γ-1,2,3,4,5,6-hekzaklorosiklohekzan
Molekül Formülü: C6H6Cl6
Molekül Ağırlığı: 290,85
Organoklorlu pestisitlerdendir.
Kokusuz
Beyaz renkli, katı madde
3. Bu kimyasal 1825 yılında Faraday tarafından
sentezlenmiştir, ancak pestisit olarak yüksek öldürücü
özelliğinin keşfedilmesiyle 1942 yılında İngiltere’ de
üretimi başlamıştır.
1950 ve 2000 yılları arasında, dünyadaki lindan
üretiminin yaklaşık olarak 600.000 ton olduğu tahmin
edilmektedir. Bu miktarın büyük çoğunluğu tarım
alanında kullanılmıştır.
4. Lindan, toprakta yaşayan ve bitkilerle
beslenen böceklerle mücadele etmek
için geniş amaçlı olarak kullanılan
organoklorlu bir insektisittir.
Çeşitli mahsullerin korunmasında,
ambarlarda, böceklerden dolayı
oluşan hastalıkların önlenmesi için
halk sağlığında ve tohumların
korunmasında kullanımı yaygındır.
Ayrıca pire, bit ve kene gibi böceklerin
kontrolü amaçlı olarak losyon, krem
şeklinde veya şampuanlara katılarak
kullanılmaktadır.
5. Teknik lindan, hekzaklorosiklohekzan kısaca HCH’ın
gama izomeridir. Lindane’ın içerisinde beş farklı
izomer de bulunmaktadır; fakat gama izomeri %99
oranındadır. Ayrıca gama izomeri en etkili izomerdir.
Lindan pestisit olarak etkisini, parazitin veya böceğin
ilaca teması veya ilacı yemesi ile gösterir. Parazitin
veya böceğin sinir sistemini felç ederek ölmelerini
sağlar.
6. TOKSĠKOLOJĠK BĠLGĠLER
Lindan, oldukça zehirli bir maddedir.
Akut ağızdan alım yoluyla (LD50): 44 mg/kg [Fare].
Akut deriden emilim yoluyla (LD50): 50 mg/kg [Tavşan].
Memeli hayvanların hücrelerinde mutajenik etki
gösterdiği gözlenmiştir.
Çeşitli hayvanlarla yapılan denemeler sonucunda
lindanın merkezi sinir sistemine, karaciğere, böbreklere,
pankreasa, testislere ve nazal mukoz membranlarına
zehirli olarak etki ettiği gözlenmiştir (Buhler v.d., 1989).
7. Yan etkileri üreme ve doğum
kusurlarına neden olabilir.
Hayvanlara ait verilere dayalı olarak
insanlarda kansere yol açabileceği
düşünülmektedir.
İnsanların lindana maruz kalması
ağırlıklı olarak gıda yoluyla oluşur,
ancak bu maruziyet kullanımındaki
kısıtlamalar sonucunda azalmaktadır.
Ayrıca halk sağlığı için ve ahşap
koruyucu olarak kullanılmasıyla da
sıklıkla maruz kalınılmaktadır.
8. Lindan Zehirlenmesi
DDT gibi merkezi sinir sistemine etkidiğinden lindan
zehirlenmesinin ana toksik etkileri bayılmalar,
öksürük, baş dönmesi, baş ağrısı, bulantı, titreme,
sersemlik, ani kasılmalar, bilinç kaybı ve komadır.
Yutulduğunda kusma, ishal belirtileri gösterir.
Gözlerde kızarma, kaşıntı görülür.
9. Krem, losyon ve şampuan şeklinde kullanıldığında
%1 lindan içeren karışımlar cilde uygulanmaktadır.
Memeliler tarafından kullanıldığında cilt
dokusundan absorbe edilir. Bu durum göz önüne
alınarak bebeklerde ve çocuklarda vücuda
uygulanacak miktar fazla olmamalıdır.
10. EKOTOKSĠKOLOJĠK BĠLGĠLER
Lindan, balıklar ve suda yaşayan
omurgasız türler için son derece
zehirlidir.
Çeşitli balıklarda yapılan denemelerde
96 saatlik LC50 degerinin 1,7 μg/L den
90 μg/L ye kadar değiştiği gözlenmiştir.
Su sertliğinin balıklardaki lindan
zehirlenmesini etkilemediği fakat
sıcaklığın artmasının ve azalmasının
zehirlenmeyi türlere göre etkilediği
gözlenmiştir (Hill v.d., 1986).
11. Suda (LC50): 0.1 ppm 96 saatte [Sazan].
0.1 ppm 96 saatte [Güneş balığı].
0.1 ppm herhangi bir saatte [Altınbalık].
Lindan tatlı ve tuzlu su ortamlarında oldukça dirençlidir ve
fotodegredasyona dayanıklıdır. Bu da, suyla etkileşim
halinde bulunan ikincil mekanizmalara tesirini sağlar.
Lindan arılar için yüksek oranda zehirlidir.
12. Toprakta uzun süre kalıcıdır. Topraktaki yarı ömrü yaklaşık
15 aydır. Bu da toprağa bağlanma afinitesinin düşük
olduğunu gösterir. Dolayısıyla özellikle düşük organik
madde içeren topraklarda yağmur miktarına göre hareket
halindedir. Bu yüzden yeraltı sularının kirliliği söz
konusudur. New Jersey, California, Mississippi, Güney
Carolina ve İtalya’dan alınan yeraltı suyu örneklerinde 1
μg/L (ppb) den düşük miktarlarda tespit edilmiştir (Menzer
v.d., 1991).
Bitkiler ise sadece direk tatbik ile değil, su ve buhar gibi
etkenler sayesinde de pestisit kalıntılarına maruz kalabilir.
Lindanın bitkilerdeki yarı ömrü, bitkinin yağ içeriğine ve
bitkinin cinsine göre değişmektedir.
13. KULLANIMI
30 yıl süren çalışmalar sonucunda lindan, Çevre
Koruma Ajansı (EPA) tarafından “kayıtlı pestisitlerden en
toksik, en kalıcı, en biyobirikimli olanı” olarak
tanımlanmış olup kullanımı Ağustos 2006’ da
yasaklanmıştır.
Ancak buna karşın FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi
lindanın bit ve uyuz ilacı olarak şampuan ve losyonlarda
kullanımını desteklemektedir. Halen pek çok ülkede
kullanımı sürmektedir.
14.
15. Tarımda ve birçok alanda permetrin
içeren ilaçlar kullanılmaktadır.
Pestisitlerden toksisitesi en düşük olan
bu maddedir.
Ülkemizde lindan veya diğer böcek
ilaçlarını içeren bit ve uyuz ilaçları
yasaktır. Bunun yerine permetrin içeren
ilaçlar kullanılmaktadır.
İlaçlarda tüm haşerelere karşı geniş
spektrumlu yüksek etkili ve sıcak
kanlılara karşı toksisitesi düşük özellikte
bir LD50 değeri 5000 mg/kg olan
Permetrin kullanılmaktadır.
