2 цуврал лекцийн эхний хэсэг нь. Надад өвгөнт архины зураг олж өгч тус болооч

1. МОНГОЛЧУУДЫН
СЭРГЭН МАНДАЛТ
Д. Сэрдарам
http://mongoliintuuh.blogspot.com/

2. СЭРГЭН МАНДАЛТ
• Нийгмийн тухай ойлголт
• Сэргэн мандалт – Ренесанс.
• Соён гэгээрэл
• Орчин үеийн МОДЕРНИЗАЦИ

3. Монголчуудын сэргэн мандалт
• Үечлэл: 1911 – 1919. 1921 – 1990. 1990 хойш
• Эдийн засаг, Аж үйлдвэрлэлийн хөгжил.
• Боловсрол, Соёл гэгээрлийн хөгжил
• Хүн ам, эрүүл мэндийн хөгжил.
• Тусгаар тогтнол улс төрийн хөгжил дэвшил

4. Масловын
Сэдэл
хэрэгцээ
Зан
онол
МОДЕРНИЗАЦИ: Орчин цагийн боловсрол, Шинжлэх
ухааны мэдлэг, Соёл, урлаг. Аж үйлдвэрлэл.

5. Maslow-гийн Нийгмийн
хэрэгцээний онол
Хүний хамгийн чухал нэн тэргүүний хэрэгцээ
бол ФИЗЛОГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ
Физиологийн хэрэгцээ Унтах, идэх, уух, …

6. Maslow-гийн Нийгмийн
хэрэгцээний онол
Аюул заналаас зайлсхийх, хамгаалалтыг
хүсэх
Аюулгүй байх хэрэгцээ
Физиологийнхэрэгцээ Унтах, идэх, уух, …

7. Maslow-гийн Нийгмийн
хэрэгцээний онол
Хайрлуулах буюу
Хамаатай байх хэрэгцээ
Аюулгүй байх хэрэгцээ
Физиологийнхэрэгцээ Унтах, идэх, уух, …

8. Хүндлүүлэх буюу нэр хүндтэй
байх хэрэгцээ өөрийгөө
төгөлдөржүүлэх
НЭР ХҮНДИЙН
Хайрлуулах буюу
Хамаатай байх хэрэгцээ
Аюулгүй байх хэрэгцээ
Физиологийнхэрэгцээ Унтах, идэх, уух, …

9. Гоо зүй, Мэдлэг,
УХАМСАРТАЙ
БАЙХ ХЭРЭГЦЭЭ
Гоозүйн хэрэгцээ өөрийн сайн сайхны төлөө
гоо сайхан байх. Танин мэдэх хэрэгцээ.
Хүний өсөн нэмэгдэж байдаг хүсэл тэмүүллээ
хангахын тулд мэдлэг эзэмших
Өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгцээ өөрийн авъяас,
чадвар, чадамжаа ашиглах, хөгжүүлэхийг
чармайх

10. МОНГОЛЧУУДЫН
ХЭРЭГЛЭЭ 12
САЛБАРЫН 326 ТӨРӨЛ
ЗҮЙЛИЙН БАРАА, SELF-
ҮЙЛЧИЛГЭЭ БАЙНА ACTUALIZATION
НЭР ХҮНДИЙН
ХАЙРЛУУЛАХ,
ХАМААТУУЛАХ ХЭРЭГЦЭЭ
АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН
ФИЗИОЛОГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ

11. НИЙГМИЙН
ХӨГЖЛИЙН
ҮНЭТ
ХЭРЭГЦЭЭ ЗҮЙЛ
Улс төрийн
тогтолцоны түүх
Эдийн болон Оюуны
соёл. Боловсрол, Мэдлэг,
Түүх
Хүн амын Социал бүлэг, Хүн ам
зүй, Угсаатны хэв шинж
Материаллаг баялагийн үйлдвэрлэл нь Эдийн
засаг, Аж ахуйн үндэс, Өмчлөлийн хэлбэр

12. ХХ зууны үеийн Монголчуудын
ҮНЭТ ЗҮЙЛ
• ШАРЫН ШАШИН – ЛАМАИЗМ
• ТҮҮХЭН ҮНЭТ ЗҮЙЛ: Түүхэн нэгдмэл
байдал, Овог угсааны хүмүүжил.
• СОЁН ГЭГЭЭРЭХ хүсэл эрмэлзэл
• ТУСГААР ТОГТНОХ нэгдмэл хүсэл эрмэлзэл
• СОЦИАЛИЗМ – КОММУНИЗМ 1930 - 1990
• ХҮНИЙ ЭРХ, АРДЧИЛАЛ, ЭРХ ЧӨЛӨӨ

13. ХХ зууны эхэн үед Монгол туургатныг Шарын шашин нь соёл,
угсаатан, нийгмийн сэтгэлгээний хувьд нэгтгэж байсан байна.
Монголчуудын гол цөм Халхын шарын шашны тэргүүн БОГД оюун
санааны удирдагч байсан. 700 сүм хийд, 110.000 лам нар

15. Монголчуудын сэргэн мандалт
• 1918 онд Богд хааны зарлигаар хүн амын
тооллого хийхэд 600.000 хүн тоологдсоноос
100000 хятад, 5000 орос болон бусад
үндэстэн,
• 495000 Монголчуудын 110000 нь лам нар
байжээ. 1000 хүнд төрөлт 14, нас баралт
30, дундаж наслалт 37 байсныг өнөөдөртэй
харьцуулахад Монголчууд үнэхээр сэргэн
манджээ.

16. ХӨГЖИХ ҮҮ? ХЭВЭЭРЭЭ ҮЛДЭХ ҮҮ?

17. Аж үйлдвэрлэлийн хөгжих нөхцөл

Мэдлэг, чадвартай ажилчин,
сэхээтэн

Түүхий эд, нөөц бололцоо

Тоног төхөөрөмж, техник технологи

Зах зээл, санхүүгийн чадвар

Аж үйлдвэрийн давуу ба сул тал

18. Аж үйлдвэрлэлийн хөгжил
- Богд Хаант Монгол улсын үед Аж үйлдвэрлэлийн
анхны хэлбэрүүд үүссэн.
- Орос Монголын хамтарсан “Монголор” гэдэг
алтны хамгийн анхны үйлдвэр. 1т алт олборлосон
- Хятадтай хамтарсан хамгийн анхны Нүүрсний
уурхай Налайхад
- Орос, Герман, Голланд, АНУ-ын пүүс компаниуд
Монголд ажиллаж байсан
- 10.000 хятад, 6000 орос, буриадууд ирж
"Монголор"-ын уурхайд ажиллажээ

19. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Хэвлэлийн газар, Налайхын нүүрсний уурхай,
цахилгаан станц, мод бэлтгэх газар, шохой
тоосгоны үйлдвэр, малын эм бэлтгэх газар,
Алтанбулагийн булигаарын завод, ноос
угаах, өлөн гэдэс, саван боловсруулах жижиг
үйлдвэрүүд Монгол ардын харилцан
туслалцах хоршооны харьяанд
байгуулагдсан нь анхны ҮЙЛДВЭР байлаа.

21. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Манайд анх ОХУ-н тусламжтайгаар
1934 онд аж үйлдвэрийн комбинат
байгуулснаар хөнгөн аж үйлдвэр,
1940-өөд оноос уул уурхайн үйлдвэр,
1960- аад оноос мал аж ахуйн
гаралтай түүхий эд боловсруулах
үйлдвэрүүд тус тус хөгжсөн.

22. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
УБ-ын 1-4р цахилгаан станц, Налайхын шилний
үйлдвэр, Шаазан ваарын үйлдвэр, Сүүний
комбинат, Чихэр боовны үйлдвэр, Мах комбинат,
Талхны завод, Аж үйлдвэрийн комбинатын
ЗХУ Эсгий, эсгий гутал болон Арьс, ширэн эдлэлийн
фабрик, Сүхбаатарын Шүдэнзний үйлдвэр,
Дархан, Чойбалсан зэрэг 5 газар Хүнсний
комбинат, Эрдэнэтийн Хивсний үйлдвэр,
Улаанбаатарын Ээрмэлийн үйлдвэр, Сүлжмэлийн
Эх сурвалж: үйлдвэр, Эрдэнэтийн Хүнсний комбинат, Талх,
http://ganaa.mn/
чихрийн комбинат, Модон эдлэл, Ханын мебель
үйлдвэрлэх Мебелийн үйлдвэр, Сүхбаатарын
Мод боловсруулах комбинат зэрэг 300 гаруй

23. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Мах консервийн комбинат - арьс ширний анхан
шатны боловсруулалт хийх үйлдвэр, өлөн
гэдэсний үйлдвэр, хиам консервийн завод, яс
боловсруулах, ясны гурилын үйлдвэрүүд багтдаг.
ГЕРМАН Хивсний үйлдвэр “Алтан булаг”, “Улаанбаатар”,
“Солонго” зэрэг Бренд гаргасан.
Шаазангийн үйлдвэр, Улсын хэвлэлийн
комбинатын гүн хэвлэлийн цех барьж, Мах
комбинатын өргөтгөлийг хийсэн.
Эх сурвалж: Германд манай 370 гаруй оюутан, 30 гаруй
http://ganaa.mn/
аспирант, ТМС-д 690 гаруй залуус суралцсан,
1000 гаруй ажилчид мэргэжил дээшлүүлсэн, мөн
1250 хүний мэргэжлийг дээшлүүлсэн.

24. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Улаанбаатарын Гутлын үйлдвэр (1,2 сая гутал),
Шевретийн үйлдвэр (1,3 сая хонины арьс), Баян-
Өлгийн Дулааны цахилгаан станц, Шевроны
үйлдвэр (1,2 сая ямааны арьс), Дарханы
ЧЕХ - Цементийн заводын эхний ээлж, Хромын
үйлдвэр (260 мянган бодын шир), Гутлын шинэ
Словак үйлдвэр (3 сая гутал), 1981-1985 онд Шевро,
Шевретийн үйлдвэрийг шинэчлэн тоноглосон.
Химийн технологийн лаборатори, Тээврийн
институтийн Автомашины техник оношлох
лаборатори байгуулсан.
Манай 1850 гаруй хүний мэргэжлийг дээшлүүлж,
320 гаруй хүнийг ТМС-д сургасан..

25. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Хархорины Гурилын үйлдвэр, Улаанбаатарын
Оёдлын үйлдвэр, Сонгины Биокомбинат (140
УНГАР мян.л вакцин, ийлдэс, эм), Дарханы Мах
комбинат, Баянхонгорын хүрмэн бетоны цех,
Архангайн хүрмэн бетоны цех барьсан.
Манай 500 гаруй иргэд улсад үйлдвэрлэлийн
дадлага хийж, 100 залуус ТМС-д суралцаж
Эх сурвалж: мэргэжил эзэмшжээ.
http://ganaa.mn/

26. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Хөнгөн бетон завод (28 мян. куб.м ханын
материал), Дарханы Царууц тоосго, шохойн
үйлдвэр (28 сая тоосго, 20 мян.тн шохой),
ПОЛЬШ Улаанбаатарын Мод боловсруулах комбинат (15
мян кв.м хаалга, цонх, 3 мян. ш. мебель, 5 мян
куб.м шал), Хархорины Спиртийн завод,
Улаанбаатарын Халиман цавууны үйлдвэр,
Ноосны үйлдвэрийн нэгдлийн эрдэм шинжилгээ,
Эх сурвалж: туршилтын төв
http://ganaa.mn/

27. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Чойбалсангийн Мах комбинат, Дарханы Нэхий,
нэхий эдлэлийн үйлдвэр (700 мян.ш хонины арьс),
БОЛГА Өвөрхангай болон Алтайн Тоосгоны завод (16 сая
тоосго). Манай 500 орчим ажилчид БНБАУ -д
Р мэргэжлээ дээшлүүлжээ.
Улаанбаатарын Сүлжмэлийн үйлдвэр (890 мян.ш
сүлжмэл эдлэл), Улаанбаатарын Мебель картоны
комбинат баригдсан. Энэ комбинат Мебель
РУМЫН үйлдвэрлэх фабрик, Картон үйлдвэрлэх завод,
Өнгөлгөөний хуулга үйлдвэрлэх завод, Зоргодсон
хавтан үйлдвэрлэх завод, лаборатори, засвар
Эх сурвалж:
http://ganaa.mn/ механикийн цех, хатаалгын цехээс бүрдсэн
цогцолбор. ЦИРКИЙН БАРИЛГА

28. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Эх сурвалж:
Улаанбаатарын Савхин эдлэлийн Оёдлын үйлдвэр.
http://ganaa.mn/ Энэ үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг манай улсад үнэ
төлбөргүй боловсруулж өгсөн. Манай 80 гаруй хүн
Югославт үйлдвэрлэлийн дадлага хийсэн.
Кубад манай олон эмч нар суралцсан.
1987 оны Ким Ир Сений айлчлалын БНАСАУ-д 10
гаруй инженерүүд бэлтгэж эхэлсэн. Таван толгойн
нүүрсний химийн үйлдвэр ажиллах инженерүүдийг
БНАСАУ-д бэлтгэж эхэлсэн.

29. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Хятад манайд 1958-1960 онд 67,5 сая шилжих
рублийн зээл, 41 сая шилжих рублийн буцалтгүй
тусламж өгч, нийт 50 орчим үйлдвэр, аж ахуйн газар,
ХЯТА орон сууц барьж өгөхөөр тохиролцжээ.
Д 1971 он гэхэд 25 барилга байгууламж ашиглалтанд
өгсний дотор Толгойтын Цахилгаан станц,
Улаанбаатарын Нэхмэлийн фабрик, Сүхбаатарын
Цахилгаан станц, Цаасны фабрик, Шилний үйлдвэр,
Фанерын үйлдвэр, Тоосгоны завод, Улаанбаатар-
Эх сурвалж: Налайхын засмал замыг барьжээ
http://ganaa.mn/

30. Уул уурхай, Эрчим хүчний
системтэй МОНГОЛ
Налайхын уурхай 1934-1956, Дархан-Улаанбаатарын өндөр
хүчдэлийн шугам 1962, УБ-Налайх-Багануурын цахилгаан
дамжуулах шугам 1956, Шарын голын уурхай 1972,
Адуунчулууны уурхай 1974, УБ-Дархан, Багануур¬-Чойрын
болон аймгийн төв, хөдөө орон нутагт 1000 гаруй км урт
өндөр хүчдэлийн шугам 1980.
1985 онд УБ-ын IY цахилгаан станц, Багануурын уурхай 1979
1110 км урт төмөр замыг ЗХУ-ын улаан армийн дайчид 1946-
1952 оны хооронд барьж 3 улсын төлөөлөгчид 1956 онд 3 улс
дамнасан Төмөр замын нээлтийг хийсэн. Монгол улс дэлхийд
үүдээ нээсэн анхны том бүтээн байгуулалт байлаа.

31. Уул уурхай, Эрчим хүчний
системтэй МОНГОЛ
ГЕОЛОГИЙН ХАЙГУУЛЫН АЖЛУУД 1950-аад оноос
идэвхтэй хийгдсэн.
ЧЕХСЛОВАКЫН ГЕОЛОГИЧИД – Эрдэнэтийн,
Таван толгой том ордуудыг илрүүлсэн.
ЗХУ-ын ГЕОЛОГИЧИД ЭРДЭНЭТ, ХӨВСГӨЛИЙН
ФОСФОРИТ, ДОРНОГОВИЙН ЖОНШ, НЕФТЬ,
АСГАТЫН МӨНГӨНИЙ ОРД зэрэг

32. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Дагавар хотууд байгуулагдав
1961.10.17 Давхарын төмөр замын станцын
дэргэд барилгын материалын баялаг түүхий
эдийн орд газрыг түшиглэн Дархан хотын
суурийг анх тавьсан.
Чойбалсан хотын үйлдвэрийн цогцолборыг
байгуулсан.
Мөн Багануурын болон Говь сүмбэрийн
нүүрсний уурхайг түшиглэсэн хот суурин.

33. ШИНЭ ДАРХАН – хүн амын шилжилт
хөдөлгөөн, хүн ам зүйн эерэг нөлөөлөл

34. ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР
"Эрдэнэт" үйлдвэрийг 600 сая
рубль зарцуулан барьсан.
-Зэсийн хэрэгцээ цэрэг дайны
зориулалт их
-ЗХУ-ын ГЕОПОЛИТИК
ДЭЛХИЙД ЭХНИЙ 10-т орох -ЗХУ – Хятадын харилцаа
ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР. -Чилид ХУНТ буюу
30 жилийн турш МОНГОЛЫН дарангуйлал тогтсон.
нийт төсвийн 70 хувийг -Монголын олон жилийн
дангаараа гаргасан хүсэлт.

35. Аж үйлдвэржсэн МОНГОЛ
Жилдээ 20 сая тонн зэс, молибдений
баяжмал, уурхайн тэсэлгээний бодис
үйлдвзрлэх болон зэсийн хүдэр бутлах ган
бөмбөлөгний үйлдвэр ажилладаг.
Өнгөт металлын, хүнсний, мод боловсруулах,
хивсний зэрэг хөнгөн үйлдвэрүүдтэй, соёл
урлаг, боловсрол, эмнэлэг, үйлчилгээний
газруудтай том хот – ЭРДЭНЭТ ХОТ.

36. ЭРДЭНЭТ
ҮЙЛДВЭР
БНМАУ, ЗСБНХУ-ын
засгийн газрын хооронд
байгуулсан хэлэлцээр.
1973.02.20
Одоогийн байдлаар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн түүхэндээ хамгийн
дээд түвшинд буюу 26 сая тонн хүдэр олборлодог. дэлхийн зах
зээл дээр арилжаалагдаж байгаа зэсийн баяжмалын 1 хувь,
молибдений баяжмалын 0.7 хувийг тус тус үйлдвэрлэж байна.
1990 оноос 49 – 51 хувийн харьцаатайгаар эзэмшдэг.
ОРОС ИНЖЕНЕРҮҮД ЭВХДЭГ ОРОН ДЭЭРЭЭ
ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭРИЙГ 5 ЖИЛД БАЙГУУЛСАН

38. АЖИЛЧИН МОНГОЛ
• Монгол улсын аж үйлдвэрийн салбар нь 1980-аад оны
турш харьцангуй эрчимтэй өсч байсан салбар бөгөөд
1980-д оны эхний хагаст жилд дунджаар 9% өсч
байсан
• Нийт эдийн засагт эзлэх аж үйлдвэрийн салбарын хувь
хэмжээ 1990 онд ДНБ-ий 36 хувьтай тэнцэж байсан.
• 1990 онд дотоодын түүхий эдээ бүрэн боловсруулж
жилд 4.2 сая хос гутал үйлдвэрлэн дотоодын
хэрэгцээгээ хангаж, экстпортлож байсан. Өнөөдөр
жилд 5.3 мянган ширхэг хос гутал үйлдвэрлэж байна.

39. АЖИЛЧИН МОНГОЛ
• 1980-аад онд хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар хөгжлийн оргил үед
18 үйлдвэрт, 13 мянган хүн ажиллаж жилдээ 500 сая орчим
төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байв.
• 1970-1980 онд арьс ширийг 100 хувь анхан шатны
боловсруулалт хийж 80 гаруй хувийг гүнзгийрүүлэн
боловсруулж эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрлэлийн
хүчин чадлыг бий болгосон юм.
• Савхи боловсруулж бүтээгдхүүн үйлдвэрлэн дотоодын
хэрэгцээгээ хангаж, экстпортлож байсан.
• 1960 оноос техник мэргэжлийн сургууль бий болж, 1980 он
гэхэд жил тутам 10 мянга орчим мэргэжилтэй ажилчин бэлтгэн
гарах болсон.

40. АЖИЛЧИН МОНГОЛ

41. МОНГОЛ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ТҮҮХ

42. Аж үйлдвэрийн салбарын бүтэц

60 Хувиар
57
50
40
29.3 Олборлох үйлдв эр
30 Болов сруулах үйлдв эр
Цахилгаан, дулаан, усан хангамж
20
13.7
10
0

43. Бүтээгдэхүүн 1993 2001 2002 2004
(Бусдаар тодорхойлоогүй бол 000 тонн,)
Зэсийн баяжмал 334 381 376 371
Алт (кг) 1.117 13.675 12.097 19.417
Тоосго (сая) 33 21 13 12
Цемент 82 68 148 62
Шохой 51 30 42 30
Зүсмэл мод (000 м3) 85 21 10 18
Самнасан ноос 4 2 1 2
Эсгий (000 метр) 241 110 113 68
Ноосон бүтээгдэхүүн (000 метр) 290 38 32 59
Хүрэм (000) 1 - - -
Бэлэн хувцас (000) 3 - - -
Савхин гутал (000 хос) 1.031 17 9 3
Савхин хүрэм (000) 9 0 0 0
Нэхий бүтээгдэхүүн (000) 87 2 2 4
Мах, гахайн мах эс оролцуулсан байдлаар 17 12 7 4
Гурил 176 38 50 58
Гурилан бүтээгдэхүүн 46 8 6 7
Сүүн бүтээгдэхүүн (литр) 13 1 3 6
Саван 171 - - -
Хивс (000 м2) 100 615 534 690

44. СОЁЛЖСОН МОНГОЛ - БАРИЛГА
• 1926 -1930 онд Аж үйлдвэрийн комбинатын барилга
дээр ЗХУ-ын мэргэжилтнүүд монгол ажилчдыг сургаж
130-д хүнийг зөвлөлтөнд сургав.
• 1931-1945 онд барилга улс ардын аж ахуйн салбар болж
хөгжив.1946-1965 он барилгын салбарын хувьд их
бүтээн байгуулалтын үе
• 1965-1989 он барилгын материал техникийн бааз суурь
бэхжсэн,улс ардын аж ахуйн тэргүүлэх салбар боллоо.
1980-1990 оны үе нь хөгжлийн оргил үе байсан жилдээ
5000 м квадрат талбайтай орчин үеийн тохилог орон
сууц, олон үйлдвэр, барилгуудыг ашиглалтад өгсөн

45. 1927 онд аж ахуйн тооцооны үндсэн дээр ажиллах
зураг төслийн контор байгуулж ЗХУ-аас мэргэжилтэн авчирч
ажиллуулжээ.
1931-1945 онд барилга улс ардын аж ахуйн салбар болж хөгжив.
МУБИС, 1-р арван жил.
1946-1965 он барилгын салбарын хувьд их
бүтээн байгуулалтын үе. ЗГ-ын ордон, Дуурийн театр, 1, 2-р
40.000-тууд
1965-1989 он барилгын материал техникийн бааз суурь
бэхжсэн, улс ардын аж ахуйн тэргүүлэх салбар болж Үйлдвэр,
дэд бүтцийн том бүтээн байгуулалт хийв
1980-1990 оны үе нь Монголын барилгын байгууллагуудын
хөгжлийн оргил үе

46. МОНГОЛЧУУДЫН ӨМЧ

52. Ноос, ноолуурын салбарын
анхдагч “Говь” үйлдвэр нь 1981
онд Япон улсын хөрөнгө
оруулалттайгаар байгуулагдаж
1992 онд Япончуудын дайны
төлбөрт барьж өгсөн Дарханы
Төмөрлөгийн үйлдвэрийг Ерөө,
Хүдэрийн төмрийн бүлэг ордын
нөөцөд түшиглэж байгуулсан
БНМАУ-ыг тунхагласаны 50 жилийн
ойг 1974 онд орон даяар өргөн 1950 онд жилд 400 мянган
тэмдэглэсэн. Энэ ойн арга хэмжээнд
баррель нефть олборлох хүчин
ЗХУ-ын төв хорооны ерөнхий нарийн
бичгийн дарга Л.И.Брежнев оролцсон чадал бүхий цооног ашиглалтад
байна. Энэ үед Монголын ард түмэнд орсон. 1959 он хүртэл 4 сая
бэлэг болгон шинжлэх ухаан техник баррель газрын тос олборложээ.
соёлын томоохон ордныг гурван орон 1969 онд Газрын тос олборлохоо
сууцны хорооллын хамт ЗХУ-ын
зогсоожээ.
хөрөнгөөр барьсан

53. Монголд 1960-аад оноос Урбализац – хотжилт идэвхтэй явагдсан

54. Анастасия Филатова Хүүхдийн төлөө
фондыг үүсгэн байгуулж ихийг бүтээсэн.
-Хүүхэд залуучуудын цэцэрлэгт хүрээлэн.
-Хуримын ордон
-Залуу техникчдийн ордон
-"Найрамдал" зуслан
-Усан спорт сургалтын төв
-Монголын хүүхдийн ордон
-Хүүхдийн номын сан.
-Олон арван сургууль, цэцэрлэг өөрийн
нөлөөгөөр бариулсан
Монголын Wonderful Life (1946)

57. БОЛОВСРОЛТОЙ МОНГОЛ
• 1921 оны 11 сарын 2нд Нийслэл хүрээнд анхны
бага сургуулийг байгуулав.
• 1922-1923 онд багш нар бэлтгэх, давтан сургах
сургууль, 1924 онд Оюутны сургууль ,
• 1924 онд тус улсын төв суурин газар, хөдөө
нутагт 10 гаруй бага сургуульд 500 гаруй хүүхэд
суралцав.
• 1923 онд Нийслэл хүрээнд анхны бүрэн дунд
сургууль нээгдэв.

58. БОЛОВСРОЛТОЙ МОНГОЛ
• 1921 онд Шинжлэх ухааны анхны байгууллага
болох “Судар бичгийн хүрээлэн”
• 1930 онд Улаанбаатар хотод анхны цэцэрлэг 30
хүүхэдтэйгээр байгуулагджээ.
• 1942.10.01-нд Улсын Их сургууль байгуулагдав.
• 1959 онд ШУТИС байгуулагдсан
• 1991 оноос анхны хувийн бүх шатны сургуулиуд
байгуулагдсан.

59. • Богд хаант Монгол улс хамгийн анхны
орчуулагчийн сургуулийг байгуулж Эрхүүд
сургахаар оюутнуудаа илгээж эхэлсэн.
• 1921 оны ҮАХ-ын дараа Гадаад боловсролыг
илүү их анхаарсан нь 1922 оны Эдийн засгийн
үндсэн бодлогод тусгагдсан байдаг.
• Тэр үеийн улс төрийн бодлогод нөлөөлсөн.

60. • 1921 онд Москвагийн Дорно
дахины хөдөлмөрчдийн их
сургуульд (КУТВ) 15 хүн,
• 1924 оноос Ленинградын дорно
дахины хэлбичгийн их сургуульд
18 хүн, ХАМГИЙН ШИЛДЭГ
• 1925 онд Герман, Франц улсад 35 ХӨВГҮҮДИЙГ
залуусыг илгээжээ ӨНДӨР
ХӨГЖИЛТЭЙ
УЛСАД

61. БОЛОВСРОЛТОЙ МОНГОЛ
• Гадаадад суралцагчдын тоо 30-40-өөд онд 300 орчим
байсан бол 70-80-аад онд хэд дахин өссөн.
• 1970-80-аад онуудад ЗХУ болон Дорнод Европын
орнуудын дээд сургуулиудад жил бүр 1500, ТМС-д 200
гаруй залуус явж суралцаж байсан.
• 1988 он гэхэд гадаадын 13 орны иргэний дээд, тусгай
мэргэжлийн дунд, ТМС-д 14.000 орчим xүн сурч
байлаа.
• 1950-1990 онд ЗХУ, социалист орнуудад 50 мянга
орчим мэргэжилтэн бэлтгэгдсэнээс 16 мянга нь дээд
мэргэжил эзэмшив. Дэлхийн түвшинд зэрэгцэн ирлээ

62. Соёл урлагтай МОНГОЛ
• Гадаадад суралцагчдын тоо 30-40-өөд онд 300 орчим байсан бол
70-80-аад онд хэд дахин өссөн.
• 1970-80-аад онуудад ЗХУ болон Дорнод Европын орнуудын дээд
сургуулиудад жил бүр 1500, ТМС-д 200 гаруй залуус явж
суралцаж байсан.
• 1988 он гэхэд гадаадын 13 орны иргэний дээд, тусгай
мэргэжлийн дунд, ТМС-д 14.000 орчим xүн сурч байв.
• 1950-1990 онд ЗХУ, социалист орнуудад 50 мянга орчим
мэргэжилтэн бэлтгэгдсэнээс 16 мянга нь дээд мэргэжил
эзэмшижээ.
• 1970 он гэхэд 419 ЕБС-д 115,3 мянган хүүхэд суралцаж, 185
цэцэрлэг яслид 9,6 мянган хүүхэд хүмүүжиж, 7 дээд сургуульд
6,9 мянган оюутан суралцаж байв.

64. Хэдэн зуун мянган түүхийн дурсгалт зүйлс Музейд хадгалагдан
судлагдаж, олон нийтийн хүртээл болохоос гадна маш олон
түүхийн дурсгалт зүйлс эзнээ хүлээн Монгол нутагт оршсоор байна

65. 1922 оноос үүсэлтэй орчин үеийн театрын урлаг 1963 онд энэ байранд орж,
дэлхийн сонгодогуудыг бүгдийг нь тайзнаа тавьсан. Драмын, Дуурь бүжгийн,
Ардын дуу бүжгийн, Хүүхэлдэйн театрын урлагыг дэлхийн түвшинд хөгжүүлсэн

67. ЭРҮҮЛ МОНГОЛ
• 1921 оны 3 сарын 25-нд Цэргийн газарт
“Өвчтнийг эмчлэх хороо” байгуулах тухай ЗГ-
ын тогтоол гарч хүмүүсийг үнэ төлбөргүй
эмчлэв.
• Энэ нь Монгол дахь Европ эмнэлгийн эх үүсвэр
болсон юм.
• 1923 оноос бага эмчийн болон сувилагчийн
курсуудыг зохион байгуулж, улмаар 1934 онд
Хүн эмнэлгийн техникум

68. 1981 онд 200 ортой хүүхдийн
больниц, 725 ор 12 тасагтай, 8 туслах
тасаг салбартай, 700 гаруй эмч,
ажилчидтай, Халдварт өвчнийг
анагаах клиникийн эмнэлэг.
1984 онд Хавдар судлалын эмнэлэг
1960 – 1984 онд 1, 2 3-р эмнэлэг,
Гэмтэл, дүүрэг, аймгийн нэгдсэн
эмнэлэгийн тогтолцоо
1987 онд Эх нялхсын төв эмнэлэг
БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөл 1942 оны 1-р сарын 22-нд
Өнгөний өвчинтэй тэмцэх тухай тусгай тогтоол гаргажээ.
1958-1960 онд нийт хүн амын дунд толгой дараалан үзлэг
хийв. Дөнгөж төрсөн хүүхэд, өндөр настнууд ч энэ үзлэгт
хамрагджээ. 650 мянга гаруйхан хүн амын 70 орчим хувь нь
өвчилснийг Орос эмч нар богино хугацаанд эдгээж,
илааршуулсан “Улаан тариа”-ны түүх. Арьс өнгө, сүрьеэг
илрүүлж, эмчлэх экспедицийн 4 удаагийн аян”

69. ЭРҮҮЛ МОНГОЛ
• Бөөсний хижиг, цагаан цэцэг өвчин устаж, хүн
амын тоо жил тутам 0.2-0.5 хувиар өсчээ.
• 1940-1950 онд арьс өнгөний өвчин нийтийг
хамарч, бараг тахал болж байсан. Орос эмч
нарын баг Монголын бүх сум, өрх бүрт хүрч
чадсаны хүчинд төрөлт ихсэж, хүн ам өсчээ.
• Улаан тариа (бихноль) халдварт өвчнийг дарсан
• 1989 оны төгсгөлд 10000 хүн амд 27.4 их эмч,
тусгай дунд боловсролтой 87.3 мэргэжилтэн,
117.9 эмнэлгийн ор ногдох болсон

72. ХҮН АМЫН ЦОНХ ҮЕ: Хөдөлмөрийн болон нөхөн үржихүйн
насны 15 – 45 насны залуус нийт хүн амын 61 хувийг эзэлж байгаа,
Хүн амын цонхны үе 8-12 жил үргэлжлэнэ, 2025 он гэхэд Монголын
хүн ам насжилтын үе рүү шилжинэ.

73. Өрхийн тоо, нэг өрхөд ногдох хүний тоо, тооллого явагдсан оноор
Нэг өрхөд Нэг өрхөд
Он Өрхийн тоо ногдох хүн Он Өрхийн тоо ногдох хүн
1918 125209 4.3 1956 241220 3.5
1925 108384 6.0 1963 235232 4.3
1935 198792 3.7 1969 252259 4.4
1940 209885 3.5 1979 311015 5.1
1944 215337 3.5 1989 427834 4.8
1950 220305 3.4 2000 541149 4.3
ХҮН АМЫН ЦОНХ ҮЕ: Хөдөлмөрийн болон нөхөн үржихүйн
насны 15 – 45 насны залуус нийт хүн амын 61 хувийг эзэлж байгаа,
Хүн амын цонхны үе 8-12 жил үргэлжлэнэ, 2025 он гэхэд Монголын
хүн ам насжилтын үе рүү шилжинэ.

74. 1987 оны нэгдүгээр сард Монголд
Зөвпөлтийн мотобуудлагын 18
дивиз, нисэх хүчний нэг дивиз, нэг
бригад, мэргэжлийн болон
техникийн таван тусгай бригад,
онцгой даалгаварт тусгай нэг хороо
байрлаж байжээ.
1 жилийн зардалд 300 сая орчим
рубль буюу 480 сая ам.доллар
зарцуулж байсан. "Эрдэнэт"
үйлдвэрийг 600 сая рубль
зарцуулан барьж байгуулсан гэж
бодохоор 2 жил тутамд нэг
"Эрдэнэт"-ийг идчихдэг аварга
мангас байсан.
Монголд Оросын цэрэг 50 шахам
жил байрлахад нийтдээ 2 сая гаруй
цэрэг ирж алба хашжээ. 1986 оны
эцэст 39 дүгэзр арми 270 мянган
цэрэг, офицертой маш том хүч
болсон байжээ.

75. ТАРИАЛАНЧ, МАЛЧИН МОНГОЛ
• 1959-1962 онд 350 мянган га атар газар эзэмшиж, 1962
онд тариалах талбайг 441 мянган га-д хvргэсэн нь 1958
оныхоос 4,1 дахин ихсэж, хураан авсан нийт ургац нь
4,2 дахин нэмэгджээ.
• 1989 онд тариалангийн эргэлтийн талбай 1,3 сая га,
тарих талбай 837,3 мян.га-д хүрч, үр тариа 840 мянган
тн, төмс 155,3 мян. тн., хүнсний ногоо 59,5 мян. тн.,
• Энэ үед Монголын ХАА-н салбарт 200 гаруй нэрийн
70 гаруй мянган техник ашиглагдаж, 3200-гаад тоног
төхөөрємжтэй засвар үйлчилгээний 115 газрууд үйл
ажиллагаа явуулж байлаа.

76. 1984, 2011 онд
хамгийн их ургац
хураасан

77. МАЛЧИН МОНГОЛ
• 1959 нэгдэлжих хөдөлгөөн ялж шинэ үеийн Хөдөө аж
ахуйг хөгжүүлсэн. 360 нэгдэл бүр тус тусдаа бие даасан
МАА-н үйлдвэр байлаа. 27 сая толгой малтай.
• Нэгдэл – Орчин үеийн механикжсан ФЕРМЕР болгох
гэж хөрөнгө оруулалт УЛС-аас их хийсэн.
• Тэд түүхэндээ анх удаа цалин хөлс авч, нийгмийн
хамгаалалд багтсан
• 1960 онд Улаанбаатар 100 мянган иргэнтэй болж урбан
хотын хэмжээнд хүрснээр малын бус орлогоор
амьдардаг үй олон иргэд шинээр буй болов.

78. Монголчууд сэргэн мандсан
• Эрүүл Монголчууд.
• Боловсролтой Монгол
• Тариаланч, Малчин Монгол
• Ажилчин буюу Бүтээлч Монгол
• Аж үйлдвэржсэн Монгол болж сэргэн мандав.
1960 онд 1 сая, 1988 оны 7 сарын 10-нд 2 сая дахь
иргэнээ хүлээж авлаа.

79. Монголчууд сэргэн мандсан
• Хүний эрх чөлөө, Үндэсний ухамсар нь Үзэл
суртлаар халхлагдсан Эрх чөлөөгүй байсан
• 1980-аад оны сүүлд 11.4 тэрбум шилжих рублийн
өр үүссэн нь Монголын ДНБ-ээс 10 дахин их.
• Нүсэр том үйлдвэрүүд алдагдал ихтэй. 45 ₮-ийн
гутлыг 60 ₮-ийн өртөгөөр хийдэг байсан.
• ГЭХДЭЭ энэ үед Манай УЛС-д анх удаа Мэдлэг
– Технологи – Үйлдвэрлэл бий болж бид
туршлагажиж эхэлсэн.

80. ӨНӨӨДРИЙН МОНГОЛ ЮУ ҮЙЛДВЭРЛЭЖ
БАЙНА

81. Дараагийн хөгжлийн үе

82. МОНГОЛЧУУД БИД
ЧАДНАА ....