1. Η ανάγνωση βιβλίων στην σχολική ηλικία
Οι σχέσεις του παιδιού με την ανάγνωση βιβλίων στη σχολική ηλικία
διαμορφώνονται και επηρεάζονται από το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, από τις
ειδικές ανάγκες της ψυχικής του ιδιοσυστασίας, από την ποιότητα και την ποσότητα
των προσωπικών του εμπειριών και από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον που
αναπτύσσεται και εξελίσσεται. Το παιδί περνάει από τη φάση της προανάγνωσης και
εισέρχεται στο στάδιο της ανάγνωσης, καθώς καταφέρνει αρχικά να αποκωδικοποιεί
το γραπτό κείμενο. Στη συνέχεια γύρω στο έβδομο και όγδοο έτος, δηλαδή Δευτέρα
και Τρίτη Δημοτικού ανεβαίνει επίπεδα και μετατρέπεται σε έναν αναγνώστη που
έχει αυτοματοποιήσει την διαδικασία της αποκωδικοποίησης και διαβάζοντας
κατανοεί εύκολα νοήματα και ιδέες από ένα γραπτό ολοκληρωμένο κείμενο. Μετά τα
8 χρόνια και γύρω στα 11 με 12 χρόνια το παιδί έχει καταφέρει να χρησιμοποιεί
πλέον την ανάγνωση ως διαδικασία αναζήτησης και συλλογής πληροφοριών. Ήδη
στην ηλικία αυτή έχει εσωτερικεύει τον εγωκεντρικό του λόγο και μπορεί να διαβάζει
σιωπηλά κείμενα ,να τα κατανοεί και να τα αναπαράγει εύκολα.
Στη σχολική ηλικία 6 -11 (στάδιο των συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών) το
παιδί κατακτά τη δεξιότητα να εκτελεί συγκεκριμένες νοητικές δραστηριότητες με
βάση κανόνες, να λύνει προβλήματα με εναλλακτικές υποθέσεις, να συνδέει αιτίες
και αποτελέσματα και να κάνει ανάλογες συσχετίσεις. Στη συνέχεια αναζητούν
επιβεβαιώσεις από τη χρήση νοητικών διεργασιών που στηρίζονται σε αλληλουχίες
γεγονότων και συσχετίσεων πράξεων και καταστάσεων στην εξέλιξη μιας ιστορίας.
Κύριο στοιχείο της ηλικίας αυτής είναι η μετατροπή της άλογης μαγικής σκέψης του
παιδιού προσχολικής ηλικίας σε μια καθαρή νοητική διαδικασία που στηρίζεται σε
χωροχρονικές σχέσεις, σε απλές συσχετίσεις και επαγωγικές σκέψεις αρχικά και
αργότερα γύρω στα 11 με 12 χρόνια σε πιο σύνθετες σκέψεις.
Στη σχολική περίοδο το παιδί κατανοεί πέρα από τα βασικά στοιχεία της
αφήγησης βραχείας φόρμας (ιστορίας), δηλαδή, δομή, υπερδομή, ήρωες και
αιτιολογικές συσχετίσεις και πιο σύνθετες αφηγηματικές έννοιες, όπως το είδος του
αφηγητή, το είδος της οπτικής γωνίας και θέασης της αναπαριστώμενης
πραγματικότητας καθώς και τα διάφορα λογοτεχνικά γένη και είδη.
Α. Πρωτοσχολική ηλικία 6-8 ετών
Είναι μια ιδιαίτερη χρονική περίοδος στην οποία τα παιδιά μετατρέπονται σταδιακά
σε επαρκείς αναγνώστες. Αρχικά μαθαίνουν να διαβάζουν και αισθάνονται χαρά και
ευτυχία. Ανταποκρίνονται θετικά στις ανάγκες της αποκωδικοποίησης και της
κωδικοποίησης του γραπτού λόγου και της εικονογράφησης και σχεδόν πάντοτε με τη
βοήθεια και τις επευφημίες του άμεσου περιβάλλοντος επιδεικνύουν με άφατη χαρά
τη νέα τους δεξιότητα. Αυξάνεται η ικανότητα προσοχής και συγκέντρωσης,
οργανώνεται η μνήμη τους και είναι σε θέση να ανταποκριθούν καλύτερα στις
απαιτήσεις της ανάγνωσης ενός βιβλίου με μεγαλύτερο περιεχόμενο.
Στην περίοδο αυτή το παιδί επιλέγει βιβλία με μικρό κείμενο που του
επιτρέπουν να ολοκληρώνει την ανάγνωσή τους και να βελτιώνει την αναγνωστική
του ικανότητα. Κρατούν πάντα ένα ενδιαφέρον για τα μεγάλα σε περιεχόμενο βιβλία
τα οποία επιχειρούν να διαβάσουν ξεχωριστά κάθε κεφάλαιο. Βεβαίως δεν τελειώνει
η αγάπη τους για τα εικονογραφημένα βιβλία και τα βιβλία της προηγούμενης
περιόδου, όπως δεν τελειώνει παρά στο τέλος του όγδοου έτους η αγάπη για τα
κλασικά λαϊκά παραμύθια.

2. Επίσης, στην περίοδο αυτή, στάδιο εισαγωγής σε συγκεκριμένες νοητικές ενέργειες,
το παιδί αναπτύσσει δεξιότητες με τις οποίες μπορεί να επιχειρήσει να εκτελέσει
σύνθετες πνευματικές δραστηριότητες και να επιλύσει ανάλογα προβλήματα.
Ιδιαίτερα αντιλαμβάνεται τη λογική αλληλουχία των γεγονότων και την ανακάλυψη
του νοήματος στην πορεία και στην εξέλιξη της ιστορίας. Αισθάνονται αρκετά άνετα
με βιβλία ποικίλου περιεχομένου αλλά το ενδιαφέρον τους επικεντρώνεται σε θέματα
καθημερινότητας, (σχολική ζωή, οικογενειακές καταστάσεις, φιλικές σχέσεις κ.λ.π.).
Έχουν ανεπτυγμένη την ικανότητα να συγκεντρώνουν πληροφορίες , να τις
συγκρίνουν, να επιλέγουν τις χρήσιμες και να απορρίπτουν τις άχρηστες. Είναι μια
κατάλληλη στιγμή για ανάγνωση πολλών βιβλίων γνώσης
Με ιδιαίτερη προσοχή αρχίζουν και ενδιαφέρονται για τους συγγραφείς
παιδικής λογοτεχνίας τους οποίους σχεδόν έχουν μυθοποιήσει και αναπτύσσουν
εύκολα επικοινωνία μαζί τους. Είναι μια περίοδος στην οποία τα παιδιά επιθυμούν να
γράψουν και να εικονογραφήσουν μια δική τους ιστορία, λίγο πριν η υποχρεωτική
έκθεση ή το παλιό «σκέφτομαι και γράφω» αποδομήσει την επιθυμία τους και τη
διάθεση για γραφή και ανάγνωση.
Β. Ηλικία 8-10 ετών
Εάν το παιδί στην προηγούμενη διετία (6-8) κινείται αναγνωστικά στα όρια της
ευχερούς αποκωδικοποίησης, στη διετία (8-10) είναι πλέον σίγουρο και βέβαιο για τις
αναγνωστικές του ικανότητες.
Τα παιδιά τώρα βελτιώνουν την αναγνωστική τους ικανότητα και μπορούν να
διαβάζουν άνετα, έχοντας ξεπεράσει την φάση της απλής αποκωδικοποίησης. Κατά
κάποιο τρόπο μετατρέπονται σε αυτόνομους και επαρκείς αναγνώστες. Αρχίζουν και
επιλέγουν βιβλία και εκφράζουν τις αναγνωστικές τους προτιμήσεις, επιλέγοντας και
απορρίπτοντας συχνά βιβλία με παραμυθιτικά χαρακτηριστικά, καμιά φορά και
εικονογραφημένα βιβλία. Είναι μια περίοδος όπου η ανάγνωση βιβλίων θεωρείται πια
μια δραστηριότητα ευχάριστη και επιθυμητή. Πολλά παιδιά όμως επιμένουν στην
παρουσία των γονιών στην από κοινού ανάγνωση. Πολύ συχνά επιμένουν να
συζητούν και τις απόψεις τους και τις εμπειρίες τους από την ανάγνωση.
Τα παιδιά πλέον μπορούν άνετα να ταυτίζονται με τους ήρωες και
πρωταγωνιστές των διαφόρων αφηγήσεων βραχείας φόρμας, εικονογραφημένων και
μη. Ο κόσμος των λογοτεχνικών αφηγήσεων είναι περισσότερο ακίνδυνος
περισσότερο ασφαλής από τον αντίστοιχο της πραγματικότητας. Είναι μια τάση που
θα εξελιχτεί στην επόμενη διετία ( 10-12) με αλματώδη εξέλιξη. Ενδιαφέρονται
κυρίως για ιστορίες στις οποίες ο αφηγητής-πρωταγωνιστής εκφράζει και αποτυπώνει
στο κείμενο τη λογική, την οπτική γωνία θέασης και ερμηνείας της πραγματικότητας,
την παιδική γλώσσα και την τυπική συμπεριφορά ενός παιδιού της μέσης σχολικής
ηλικίας, με τυπικότερα παραδείγματα τις σειρές Οι ιστορίες του μικρού Νικόλα Των
Σανπέ – Γκοσινί και τη σειρά Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα Νο 1,2,3,4,5, του Τζεφ
Κίνι, από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Γ. Ηλικία 10-12
Είναι το στάδιο της κορύφωσης. Το παιδί αρχίζει και αντιλαμβάνεται την
πραγματικότητα και τους νόμους που τη διέπουν και δεν νοιώθει και ιδιαίτερα
ευτυχές. Αποχωρίζεται από τον κόσμο της φαντασίας, συγκεκριμενοποιεί το
παρελθόν και το μέλλον και έλκεται από αναγνώσεις ιστορικών μυθιστορημάτων.
Έχει κατακτήσει μια σειρά από στρατηγικές ερωτήσεων και συζητήσεων και

3. επιδιώκει να θέτει ζητήματα και ερωτήματα που προέρχονται από τις πρόσφατες
αναγνώσεις.
Διερευνά, σκέπτεται, προχωρεί και θυμίζει έναν μικρό εξερευνητή ή έναν μικρό
επιστήμονα. Με βάση τις τελευταίες κατακτήσεις της συλλογιστικής των
συγκεκριμένων ενεργειών μπορεί να αντιλαμβάνεται την πλοκή, τα πρωτεύοντα και
δευτερεύοντα στοιχεία της αφήγησης (είδος αφηγητή, είδος οπτικής γωνίας,
χαρακτήρες, αλληλουχία γεγονότων , τη χωροχρονική συνάφεια).
Στην ηλικία αυτή εμφανίζεται και μια ιδιαίτερη έλξη για λογοτεχνικά κείμενα τα
οποία υποδαυλίζουν τη φυγή από την πραγματικότητα και το ταξίδι. Είναι συνήθως
εκτεταμένες αφηγήσεις ή έστω παιδικά μυθιστορήματα τα οποία έχουν στοιχεία και
χαρακτηριστικά από τις φανταστικές η τις παράξενες αφηγήσεις. Υπάρχουν όλα τα
παλιά συστατικά των λαϊκών παραμυθιών, δηλαδή η ατμόσφαιρα φόβου, αγωνίας και
μυστηρίου που παραπέμπει στο μεταφυσικό, στο παράδοξο και στο απίστευτο.
Αναπαριστάται ένας τόπος στη μέση του πουθενά που δεν προσδιορίζεται ποτέ και
φέρνει συνήθως σε αγγλοσαξονικό τοπίο. Οι ήρωες ιχνογραφούνται με υπερφυσικές
ικανότητες και ως φορείς του καλού ερίζουν και συγκρούονται σε συνθήκες
εξωπραγματικές με τις δυνάμεις του κακού (τέρατα, δαίμονες, μαγικά όντα). Οι
πράξεις τους διακρίνονται από έναν ξεχωριστό ρομαντισμό, αλληλεγγύη, φιλία,
αλτρουισμό αλλά και στοιχειώνονται από την αναζήτηση του αδύνατου και του
ανέφικτου ή έστω του απόλυτου. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι συνήθως ο
ρομαντικός έρωτας ανάμεσα στα ζευγάρια των πρωταγωνιστών που δεν
μετατρέπεται ποτέ σε σαρκική πράξη.
Σχεδόν αναγνωρίζονται παγκοσμιοποιημένες εφηβικές νοοτροπίες και ανάλογες
συμπεριφορές. Το παιδί 12 ετών, σχεδόν προέφηβος ενθαρρύνεται να προσεγγίσει
μιαν άλλη εκδοχή της πραγματικότητας και γοητεύεται από το μαγικό και εξωλογικό
κόσμο της φανταστικής αφήγησης, σχεδόν όπως και κατά τη διάρκεια της
προσχολικής ηλικίας από την ατμόσφαιρα του λαϊκού παραμυθιού. Εκλαμβάνει τη
φανταστική αφήγηση ως περίπτωση ατομικής φυγής ή ατομικής εισβολής στην
τρέχουσα πραγματικότητα, καθώς η επεξεργασία θεμάτων, (ομοφυλοφιλία,
υπερβολικός αισθησιασμός, σαδισμός, κατάχρηση εξουσίας, βασανισμοί, βιαιότητες,
κ.λ.π.) έρχεται κάπως πιο αβίαστα και με πολλή λιγότερη αυτολογοκρισία.
Φανταστικές αφηγήσεις και η γοητεία τους
Την περίοδο αυτή είναι χαρακτηριστική μια τάση φυγής και της δραπέτευσης και
φυγής από τον κόσμο του πραγματικού και της εισόδου σε ένα κόσμο μη πραγματικό
στον οποίο μπορεί να παρατηρεί και να βλέπει ως απλός θεατής. Σε σύγκριση με μια
πραγματικότητα που εκλαμβάνεται ως ανησυχητική, πιεστική, πολύ βαρετή ή και
αδιάφορη και μίζερη, η λογοτεχνία προσφέρει ιστορίες που δεν αρνούνται τίποτε και
επιτρέπουν τα πάντα, ο χρόνος μανιπουλάρεται όπως θέλουμε, το υπερφυσικό γίνεται
στα μέτρα μας και γενικά όλα τα όνειρα, όλα τα ταξίδια, όλες οι τολμηρές πράξεις
γίνονται αποδεκτές. Για παράδειγμα, τα περισσότερα φανταστικά μυθιστορήματα
επιτρέπουν στα παιδιά την εμπειρία μια μεγάλη ευκαιρία φυγής και εισβολής σε μι
άλλη πραγματικότητα, άλλοτε αλλοτινή και άλλων εποχών άλλοτε άλλη ς χώρας και
άλλου πολιτισμού και άλλοτε εντελώς εξωλογική και εξωπραγματική.
Η επιθυμία φυγής και ταξιδιού στη μυθοπλασία του υπερφυσικού μπορεί να
ικανοποιήσει ξανά ασυνείδητες επιθυμίες του αναγνώστη. Σύμφωνα με αναλύσεις
ψυχιατρικού χαρακτήρα υπάρχουν δυο βασικές αιτίες στις επιλογές και προτιμήσεις
των αναγνωστών για μυθοπλασίες του υπερφυσικού τα μαγικά και φανταστικά
μυθοπλαστικά κείμενα (magic fiction και heroic fantaisies).

4. Σύμφωνα με την πρώτη αιτία, πρέπει να ψάξο υμε στην περιο χή το υ «ανήσυχο υ
παραξενίσματος», όρος που έχει οριστεί από το Φρόιντ και έχει χρησιμοποιηθεί από
τη λογοτεχνική κριτική για να αξιολογήσει την φανταστική λογοτεχνία. « Βίαιη και
αιφνιδιαστική εισβολή του υπερφυσικού στον πραγματικό κόσμο». Η φανταστική
λογοτεχνία παίζει τελικά με την ικανότητα του αναγνώστη να αμφιβάλλει για την
πραγματικότητα και να αμφισβητεί τα σύνορά της και τις βεβαιότητες. Του δείχνει τη
δυνατότητα της παρουσίας και συνύπαρξης του θανάτου μέσα στην κανονική ζωή και
αντιστρόφως με τη μορφή των φαντασμάτων, των βρυκολάκων που βγαίνουν από
τους τάφους τους κ.λ.π. Λέει πως η ζωή μπορεί να είναι κάπως σαν ένα όνειρο και ότι
η πραγματικότητα πιθανόν δεν υπάρχει, άλλωστε η ίδια ή ανθρωπότητα τίθεται σε
αμφιβολία. Οι προέφηβοι λατρεύουν αυτές τις ιστορίες οι οποίες τους βυθίζουν σε
περιπέτειες στις οποίες μπορούν να ταυτιστούν ν α κάνουν προβολές σε έναν ήρωα
που κινδυνεύει θανάσιμα αλλά όλα αυτά με την άνεση της απόστασης που επιτρέπει
η μυθοπλασία.
Ο δεύτερος λόγος υπάρχει στην πλευρά της αναζήτησης του αναγνώστη σχετικά με
την ταυτότητά του, την καταγωγή του και τη θέση του ανάμεσα στους άλλους. Τα
φαντασιακά μυθιστορήματα που τα τελευταία χρόνια έχουν μια ιδιαίτερη επιτυχία,
επιτρέπουν στο νεαρό αναγνώστη να συνειδητοποιήσει δια μέσω της μυθοπλασίας τις
δυνάμεις τους απέναντι μεγάλα μυστήρια της ζωής και του θανάτου αλλά και
απέναντι στον κόσμο των ενηλίκων.
Τυπολογία αναγνώστη
Οι μελέτες για τη σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο είναι ιδιαίτερα κρίσιμες και
χρήσιμες για οποιαδήποτε εφαρμογή πρακτικών φιλαναγνωσίας. Ειδική είναι η
σημασία της μελέτης του J. A. Appleyard, στην οποία εξετάζεται η επίδραση της
ηλικίας του αναγνώστη στην ποιότητα της σχέσης του με τα βιβλία. Έτσι ο J.A.
Appleyard βασιζόμενες στις εξελικτικές θεωρίες των Πιαζέτ, Μπρούνερ και
Βιγκότσκι διακρίνει πέντε τύπους αναγνώστη που εμφανίζονται με την ίδια σειρά και
συνδέονται κυρίως με την ηλικιακή εξέλιξη του ατόμου, όπως και με άλλα στοιχεία,
όπως οι εμπειρίες οι διαθέσεις του και οι τρόποι εμπλοκής του με το βιβλίο. Οι πέντε
τύποι ή ρόλοι , όπως τους ονομάζει ο συγγραφέας αφορούν συνολικά το σύνολο
στάσεων, διαθέσεων, προθέσεων και ποιοτικών χαρακτηριστικών του παιδιού -
αναγνώστη απέναντι στο βιβλίο και στην ουσία απέναντι στη λογοτεχνία και είναι:
Ο αναγνώστης ως παίκτης (reader as player) και αφορά το παιδί προσχολικής
ηλικίας, ο αναγνώστης ως ήρωας και ηρωίδα( reader as hero and heroine) και αφορά
τη σχολική ηλικία, ο σκεπτόμενος αναγνώστης (reader as thinker) πο υ αφο ρά την
εφηβική ηλικία, τον αναγνώστη ως ερμηνευτή ( reader as interpreter) που αφορά τη
νεανική ηλικία και τον αναγνώστη ως πολυπράγμονα (pragmatic reader) που αφορά
την ώριμη ηλικία. Εννοείται ότι θα μας απασχολήσουν περισσότερο οι δυο πρώτου
ρόλοι αναγνώστη.
1. Ο αναγνώστης ως παίκτης ( κυρίως για το παιδί προσχολικής ηλικίας:
Το παιδί της προσχολικής ηλικίας αποτελεί μια εξαιρετική και ευδιάκριτη περίπτωση
«αναγνώστη» που λειτουργεί ως ακροατής ή ως θεατής. Στην περίοδο αυτή το παιδί
κινείται αενάως σε έναν φανταστικό κόσμο με έναν τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς
όπου διακρίνονται τα χαρακτηριστικά του ανιμισμού, του εγωκεντρισμού αλλά και
της μαγικής άλογης σκέψης αλλά και της αναλογικής. Σε αυτόν τον ασαφή και
συγκεχυμένο κόσμο το μικρό παιδί σχηματίζει σταδιακά τη δική του ατομική
ιδιοσυστασία, τη δική του ταυτότητα. Εισέρχεται στον κόσμο των ενηλίκων και
αρχίζει να προσαρμόζεται στις επιταγές του πραγματικού. Είναι μια σύνθετη

5. μεταβατική πορεία κατά την οποία το μικρό παιδί προσχολικής ηλικίας μαθαίνει να
ελέγχει φόβους φανταστικούς και πραγματικούς, να συνυπάρχει με εξωπραγματικά
στοιχεία και να εμπιστεύεται τη μαγεία, το φανταστικό και το εξωλογικό. Αυτά τα
τρία στοιχεία μετασχηματίζονται σε εικόνες του πραγματικού που μέσω κυρίως του
συμβολικού στοιχείου (κουλτούρα).
2. Ο αναγνώστης ως πρωταγωνιστής ή ως ήρωας και ηρωίδα. Ανταποκρίνεται
στα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Αυτή η ηλικιακή περίοδος σηματοδοτείται από το
στάδιο των συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών αλλά και από τη σταδιακή χρήση
σύνθετων πρακτικών και πνευματικών ενεργειών και την προοδευτική ανάπτυξη της
αφαιρετικής σκέψης. Το παιδί της σχολικής ηλικίας ανταποκρίνεται σε έναν
αναγνώστη που ταυτίζεται με τον ήρωα του κειμένου. Είναι το κεντρικό πρόσωπο, ο
ήρωας ή η ηρωίδα σε ένα μυθιστόρημα ή σε μια ιστορία γεμάτη περιπέτειες και
κατορθώματα. Αυτού του τύπου ο αναγνώστης προσλαμβάνει μια πραγματικότητα
από τα αναγνώσματά του σαφώς συγκροτημένη και οργανωμένη, την οποία
εμπιστεύεται και επιθυμεί να εμπλακεί και να καταφύγει εκεί.
Πριν παρουσιάσουμε άλλες προτάσεις για τύπους ανάγνωσης να συζητηθεί ότι ο
ηλικιακός παράγοντας είναι μια εξαιρετική παράμετρος που ορίζει και επηρεάζει
σημαντικά τη φιλαναγνωσία. Σε πολλές όμως άλλες περιπτώσεις, παράμετροι, όπως
οι εμπειρίες, το κατάλληλο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, οι ξεχωριστές
εμπειρίες επηρεάζουν καθοριστικά τη συμπεριφορά του αναγνώστη και είναι πολύ
πιθανόν άτομα της ίδιας ηλικίας και της ίδιας ψυχοπνευματικού επιπέδου ανάπτυξης
να έχουν διαφορετικό προφίλ αναγνώστη.
Τυπολογία κατά Ch. Poslaniek
Ο τρόπος με τον οποίο διαβάζουν τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας είναι
χαρακτηριστικός και επιτρέπει να σχηματοποιήσουμε συγκεκριμένα τυπικά μοντέλα
ενεργητικού αναγνώστη. Εξαιρετικές στην περιοχή αυτή είναι οι θεμελιωμένες
προτάσεις του Ch. Poslaniek. Με βάση την εμπειρία και την έρευνα ο Ch. Poslaniek
παρατηρεί και κατατάσσει συγκεκριμένα σχήματα που συνιστούν συγκεκριμένους
τύπους και ευδιάκριτα τυπικά αναγνωστικά μοντέλα.
1. Είναι πρώτα ο τύπος του τελετουργικού αναγνώστη ή της επαναληπτικής
ανάγνωσης ( lecture rituelle),
2. O τύπος του χαλαρού αναγνώστη ή αναγνώστη παίχτη ή η διασκεδαστική
ανάγνωση (lecture distraire) ,
3. H ανάγνωση εμπλοκής ( lecture imliquee) ή ο εμπλεκόμενος αναγνώστης,
4. O έμπειρος αναγνώστης( lecture experte) και
5. H λογοτεχνική ανάγνωση ( lecture litteraire).
Η αναγνωστική συμπεριφορά ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας 3,4,5 έως και 6 ετών
μπορεί να αναγνωριστεί σε έναν ή και περισσότερους από τους πρώτους τρεις
παραπάνω αναφερόμενους τύπους. Στους δυο τελευταίους τύπους (έμπειρος
αναγνώστης και λογοτεχνική ανάγνωση) αναγνωρίζονται οι αναγνώστες της
σχολικής ηλικίας.
Τελετουργικός αναγνώστης ( επαναληπτική ανάγνωση)
Εάν το παιδί είναι συνηθισμένο να ακούει κάθε βράδυ μια ιστορία είναι πολύ φυσικό
να επιζητά για μια μεγάλη χρονική περίοδο την ίδια ιστορία και μάλιστα να
διαμαρτύρεται σε οποιαδήποτε τροποποίηση φράσεων και λέξεων που συνήθως
έρχεται από την πλευρά του ενήλικου για μια σειρά από διαφορετικές αιτίες ( λάθη,
παραλείψεις, έλλειμμα χρόνου κ.λ.π.). Ανάλογες διαμαρτυρίες εκφράζονται από τα
μικρά παιδιά και στις διασκευές των κλασικών παραμυθιών, τουλάχιστον αρχικά.

6. Ενδεχομένως η όποια διαμαρτυρία στην αλλαγή φράσεων και λέξεων συνδέεται με
την ανάγκη του παιδιού για αιώνια διάρκεια και σταθερότητα του κειμένου ή της
ιστορίας, κάτι που ερμηνεύεται με την ανάγκη του μικρού παιδιού να νοιώθει
αισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης στη σχέση του με το άψυχο και έμψυχο
περιβάλλον. Πρόκειται για μια συμπεριφορά που εξηγείται με βάση την κατάκτηση
της δεξιό τητας το υ παιδιο ύ αυτής της ηλικίας σύμφωνα με την ο πο ία αρχίζει να
αντιλαμβάνεται τη μονιμότητα και τη σταθερότητα του αντικειμένου. Η στερεότυπη
επανάληψη των ίδιων φράσεων και των ίδιων λέξεων επιτρέπει στα μικρά παιδιά να
αντιληφτούν τη σταθερότητα του κειμένου έναντι του προφορικού λόγου ( Bonnafe
M., 1994. Les livres c’est bon pour les bebes.Calmann-Levy, Paris 1994.) Αυτά τα
χαρακτηριστικά ορίζουν την επαναληπτική ή τελετουργική ανάγνωση και τον
αντίστοιχο αναγνώστη.
2. Ο τύπος του αναγνώστη παίχτη ή ο τύπος του χαλαρού αναγνώστη ή
αναγνώστη παίχτη ή η διασκεδαστική ανάγνωση ,
Το ίδιο το παιδί σε άλλες στιγμές και συνήθως σε μεγαλύτερη ηλικία ενδέχεται να
ξεφυλλίζει κάποια βιβλία ανάμεσα σε σωρούς πεταμένων και διασκορπισμένων
βιβλίων, να παρατηρεί κάποιες εικόνες για λίγο, να επιμένει σε κάποιες άλλες, ίσως
για να θυμηθεί κάποια ιστορία παλιά ή απλά για να περάσει η ώρα χωρίς
συγκεκριμένο σκοπό. Είναι μια αναγνωστική δραστηριότητα ψυχαγωγίας και
χαλάρωσης, όπου κυριαρχεί το ξεφύλλισμα, η παρατήρηση των εικόνων χωρίς
συγκεκριμένο σκοπό, η παραμονή σε μια σελίδα. Είναι η κλασική περίπτωση
αναγνωστικής συμπεριφοράς που συναντιέται πολύ συχνά σε ενήλικους αναγνώστες
που ένα βιβλίο θεωρείται κάτι σαν ελεύθερη χαλαρή και δημιουργική απασχόληση.
Ενδεχομένως αυτή η περίπτωση αναγνώστη πλησιάζει αρκετά τον τύπο του
αναγνώστη – παίκτη του Appleyard J. A.
Ανάγνωση εμπλοκής
Υπάρχει και η κλασική περίπτωση αναγνωστικής συμπεριφοράς στην οποία το μικρό
παιδί, ξεφυλλίζει ένα εικονοβιβλίο και φωνάζει: να ένας σκύλος! είναι ο Λάκης μας!
Εννοείται ότι ο αναπαριστώμενος σκύλος δεν έχει καμιά σχέση με το σκύλο του
σπιτιού είτε σχηματικά είτε χρωματικά αλλά παρόλα αυτά το μικρό παιδί εμπλέκεται
στην ανάγνωσή των εικόνων συνδέοντας και συσχετίζοντας τη μνήμη και τα
συναισθήματα του σκύλου του με τον ήρωα του εικονοβιβλίου. Μια ανάγνωση
εμπλοκής σημαίνει ότι το παιδί εισβάλλει στο σύμπαν του βιβλίου και η φαντασία
του λειτουργεί υπερβαίνοντας τους τυπικούς κανόνες. Πιο συγκεκριμένα αυτού του
τύπο υ η ανάγνωση μεταφράζεται ως η ταύτιση με το υς ήρωες το υ βιβλίο υ, με τις
προβολές επί των πράξεων των ηρώων με ένα διαρκή διάλογο ανάμεσα στο βιβλίο
και στον αναγνώστη, δηλαδή μια διαρκής και γόνιμη συσχέτιση του προσωπικού τους
κόσμου με τον κόσμο του βιβλίου. Αυτός ο τύπος αναγνώστη σύμφωνα με το
μοντέλο του Appleyard J. A. αποτυπώνεται συνήθως στη σχολική ηλικία. Πάντως
πολλές αναγνωστικές συμπεριφορές, όπου τα παιδιά απλές εκφράζονται με
αυθόρμητη ομιλία (επιφωνήματα, κραυγές) κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
συναντώνται κυρίως στην προσχολική ηλικία. Αντίθετα στη σχολική ηλικία οι
προβολές και οι ταυτίσεις με τους ήρωες και τις ηρωίδες και που ενδεχομένως είναι
και πιο περίπλοκες διαδικασίες είναι πιο συχνά και πιο σύνθετα φαινόμενα.
Αυτά τα τρία μοντέλα αναγνωστικής συμπεριφοράς ( επαναληπτική, διασκέδασης και
εμπλοκής) μπορεί να ανιχνευτούν κυρίως σε παιδιά προσχολικής ηλικίας αλλά
μπορεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Πολλά παιδιά του Δημοτικού για παράδειγμα

7. διαβάζουν βιβλία με πολύ διασκεδαστικό και ψυχαγωγικό τρόπο, κυρίως σε στιγμές
που δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν καθώς η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων
θεωρείται σχεδόν μια πολιτιστική άσκηση ψυχής και πνεύματος πολύ κοντά στην
έννοια της ψυχαγωγίας ή έστω στη λογική μιας χαλαρής ή δημιουργικής
ενασχόλησης, όπου τα επίπεδα συγκέντρωσης του αναγνώστη είναι πολύ χαμηλά σε
σχέση με αναγνώσεις που χρειάζονται στα σχολικά καθήκοντα και διαβάσματα. Άλλα
παιδιά επιμένουν να ξαναδιαβάζουν τα ίδια βιβλία παρόλο που απευθύνονται σε
μικρότερες ηλικίες και κυρίως για να κοιμηθούν, για να ξεχαστούν.
Τέλος σε έρευνες έχει φανεί ότι αναγνώστες σε ηλικία Δημοτικού είναι
εμπλεκόμενοι αναγνώστες, στους οποίους η εμπλοκή είναι μετατοπίζεται από το
ενδιαφέρον για το τέλος της ιστορίας, στο γεγονός ότι βιώνουν εσωτερικά την ιστορία
και συμπάσχουν με τις ατυχίες ή χαίρονται με τις επιτυχίες του ήρωα.
Πολλά παιδιά του Δημοτικού διαβάζουν στο στυλ της ανάγνωσης του αναγνώστη
παίχτη ή της ανάγνωσης ως διασκέδαση και ιδίως εκείνα που δεν έχουν ανεπτυγμένη
πολύ την αίσθηση της φιλαναγνωσίας. Το κάνουν γιατί αυτή η πρακτική επαινείται
από το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον αλλά και από το σχολικό. Ίσως γιατί οι
στενοί φίλοι το κάνουν και το συζητούν μεταξύ τους, ίσως γιατί η ανάγνωση βιβλίων
και ιδίως λογοτεχνίας αποτελεί μια τυπική χαλαρή ενασχόληση έστω ως τρίτη ή
τέταρτη επιλογή. Τέτοιου τύπου αναγνώστες ενδιαφέρονται για βιβλία τρόμου, για
βιβλία με περιπέτειες και φανταστικά στοιχεία.
Υπάρχουν και ακόμη δυο τύποι, μοντέλα αναγνώστη που προφανώς προσδιορίζουν
μεγαλύτερες ηλικίες αναγνωστών.
Ο έμπειρος αναγνώστης ή η έμπειρη ανάγνωση
Christian Poslaniec , (Activites de Lecture a partir la Litterature de Jeunesse)
Αυτός ο τύπος ανάγνωσης συνίσταται στην ικανότητα του παιδιού να αντιλαμβάνεται
τους υπαινιγμούς τις υποδηλώσεις και συνδηλώσεις του κειμένου, να αντιλαμβάνεται
την ιδεολογία του κειμένου αλλά και τη λογική και εφαρμογή της διακειμενικότητας,
τόσο στο γλωσσικό όσο και στο εικονιστικό κείμενο. Σε πάρα πολλά βιβλία
εγγράφεται ένας μεγάλος αριθμός ιστορικών προσώπων, ιστορικών και πολιτιστικών
γεγονότων που θεωρούνται ως γνωστές και αναγνωρίσιμες πτυχές της
πραγματικότητας από τον αναγνώστη.
Για παράδειγμα στο βιβλίο τα τρία μικρά λυκάκια του Ε. Τριβιζά ο αναγνώστης
μπορεί να προσπεράσει ή και να επιμείνει στο μικρό σχόλιο της πρώτης σελίδας όπου
το ένα λυκάκι έχει βάψει την ουρά του πράσινη… ο υπαινιγμός είναι σαφής και
παραπέμπει εύστοχα σε κάτι το παιγνιώδεις και τρυφερό σε συνάρτηση με την
παιδική ηλικία. Αντίστοιχα στα μικρά αφηγήματα βραχείας φόρμας του Χρήστου
Μπουλώτη η εγγραφή ας πούμε της συγγραφέως Ζυράνας Ζατέλη με εξαιρετική
ρεαλιστική αναπαραστατικότητα προϋποθέτει μια γενικότερη γνώση για τη σύγχρονη
λογοτεχνία των ενηλίκων και υποκρύπτει πολλούς υπαινιγμούς. Αντίστοιχα στο
βιβλίο Η Δόνα Δόνα Τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας του Ε. Τριβιζά
εγγράφεται με πού ήπιο τρόπο ο μαγικός καθρέφτης και η τεχνική του έτσι ώστε να
παραπέμπει σε στοιχεία του κλασικού παραμυθιού η Χιονάτη και η εφτά νάνοι.
Μια ανάγνωση του παραπάνω τύπου επιτρέπει στον αναγνώστη να διακρίνει τα
ειδικά στοιχεία και συστατικά του κειμένου ( εικόνα και γλώσσα) που
νοηματοδοτούν άλλες καταστάσεις που παραπέμπουν σε άλλα νοήματα και σε άλλες
εκδοχές του συγκεκριμένων βιβλίων και ακόμη να συλλάβει τα υπονοούμενα και τα
αποσιωπημένα. Να βάλει δηλαδή η αναγνώστης λόγια και νοήματα ας πούμε στις

8. τρεις τελίτσες ή στα κενά που αφήνει σκοπίμως ο συγγραφέας. Στην κατηγορία αυτή
των αναγνωστών απευθύνεται μια μεγάλη ομάδα βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας που
προκαλεί και απαιτεί τη συνεργασία των μικρών αναγνωστών, δηλαδή τα νεοτερικά
κείμενα στα οποία ο αναγνώστης συμμετέχει στην επιλογή του τέλους ή στην εξέλιξη
της ιστορίας.
Ο τελευταίος τύπος ανάγνωσης είναι η λογοτεχνική ανάγνωση. Αυτό που
ονομάζουμε λογοτεχνική ανάγνωση συνδέεται κυρίως με την απόκτηση τα
δεξιότητας από το παιδί- αναγνώστη ώστε να μπορεί να αντιλαμβάνεται πέρα και
πάνω από σημασία και το νόημα του λογοτεχνικού έργου, πέρα και πάνω από τα
υπονοούμενα νοήματα του λογοτεχνικού έργου, να αντιλαμβάνεται τον τρόπο
σύνθεσης και κατασκευής ενός λογοτεχνικού έργου. Ο όρος λογοτεχνική ανάγνωση
δεν πρέπει να συνδέεται με όλες τις αναγνώσεις λογοτεχνικών έργων που συνήθως
επικεντρώνουν το ενδιαφέρον είτε στη διδασκαλία του νοήματος είτε στην
αναζήτηση της λογοτεχνικότητας. Αφορά κυρίως τις αναγνώσεις λογοτεχνικών έργων
που προσδιορίζονται από την ιδιαίτερη προσπάθεια στην ερμηνεία του έργου,
δηλαδή ο αναγνώστης να συμπληρώσει τα κενά και τις ελλείψεις, να αναδιατάξει το
αφηγηματικό υλικό, να συνδέσει το κείμενο με άλλα κείμενα, να ανακαλύψει τις
συσχετίσεις συγγραφέα κειμένου και εποχής. Ειδικότερα όμως «λογοτεχνική
ανάγνωση» είναι εκείνη που υποχρεώνει ή καθοδηγεί τον αναγνώστη να ανακαλύπτει
τα βασικά στοιχεία των λογοτεχνικών έργων, το χτίσιμό τους, τους αρμούς και τις
τεχνικές ( ακόμη και τους κανόνες και τις αρχές) που τα συνδέουν, τα συνθέτουν και
ολοκληρώνουν τη γραφή τους. Έτσι τα εργαλεία της θεωρίας της λογοτεχνίας
έρχονται στο προσκήνιο μαζί και η γνώση στοιχειωδών εννοιών, όπως το είδος του
αφηγητή, της οπτικής γωνίας, των λογοτεχνικών ειδών, κάτι που ενδεχομένως και να
δυσκολεύει το νεαρό αναγνώστη της σχολικής ηλικίας αλλά τον οδηγεί ουσιαστικά
στο χώρο της δημιουργικής γραφής.