1. Maturini
Corderii
Colloquiorum
LIBRI IV
1

2. 2

3. Maturini Corderii in pene ab incunabulis hauseram, et
Colloquiorum suorum libros Deo acceptos esse mihi
praefatio persuaseram. Me autem in illo
Maturini Corderii Colloquiorum instituto constanter perseverasse,
Scholasticorum Libri IV diligenter satis idonei sunt testes libelli aliquot
recogniti. Protrepticon, Ad bene a me diversis temporibus editi, in
vivendi recteque loquendi studiosos. quibus scribendis semper mihi
Calvinus didicit quo praeceptore consilium fuit ad utrumque horum
Latine Grammaticeque loqui, simul pueros formare: idem testari
quantus hic autor erat. Hinc bene possunt et mei discipuli, e quorum
vivendi documenta apteque ingenti numero cum supersint ad
loquendi, O pueri, a teneris imbibite hunc usque diem plerique
unguiculis. LONDINI, Typis M. F. celeberrimi Viri; unus tamen
et I. G. pro Societate Stationariorum. potissimum in praesentia mihi
1679. occurrit, ex iis quos Parisiis docui,
praestantissimus ille vir, Iohannes
Calvinus, quem honoris causa
Annus agitur minimum nomino. Ex quo autem misertus
quinquagesimus, ex quo, suscepta Pater clementissimus mentem vera
docendi pueros provincia, in hanc sui Evangelii cognitione illustravit,
cogitationem totus incubui, qua multo etiam ardentius id propositum
possem ratione efficere, ut pueri persequutus sum. Quod et
pietatem bonosque mores cum Nivernensis Schola, et aliquanto
humanarum literarum studiis post etiam Burdegalensis (ad quam,
coniungerent. Quamvis enim, cum Lutetia profugus propter
Parisiis primum eo munere fungi Evangelicae doctrinae professionem,
coepi, (cum in aliis gymnasiis, tum me contuleram) per triennium
in Rhemensi, S. Barbarae, experta est. Sed cum et plenior
Lexoviensi, Marchiano, Navarraeo) Evangelii cognitio deinde
nondum mihi verum Evangelii accessisset, et liberior etiam, imo
lumen illuxisset, sed in profundis vero prorsus libera, mihi esset eius
superstitionum tenebris demersus professio; tum vero voti mei campos
iacerem; discipulos tamen meos reddi vehementiori desiderio quam
bona fide semper, non solum ad unquam antea concupivi. Atque id
humanitatis studia, sed etiam ad testari haec Schola Genevensis
cultum divinum adhortabar: si tamen iampridem potuit, in qua, relicta
eo nomine appellare licet profanos Burdegalensi, docui: potuit et
illos falsae Ecclesiae ritus, quos ego Neocomensis, cuius per annos
3

4. circiter septem fui Moderator: (de aggressus, quibus me consulturum
Neocomo autem in Helvetiorum puerorum studiis sperabam, si
finibus sito loquor:) potuit et quando mihi manum illis extremam
Lausanensis id testari, ubi imponere liceret. Verum enimvero,
Gymnasiarchae partes annos totos ex quo tempore ad hanc docendi
duodecim, magnificentissimorum provinciam (Deo ita volente) sum
dominorum Bernatum auspiciis, revocatus, sic animum abieci, ut vix
sustinui. Potuerunt (inquam) una sperare possem aliquid unquam
cum Genevensi hae quoque scholae edendi mihi datum iri spatium:
id testari: sed et nunc eadem mihi propterea quod (ut semper antea
testis esse potest; cum in eam me feceram) me ad satisfaciendum
secundo Pater ille benignissimus, discipulis ita dederam, ut ne
senectutis meae misertus, (quae successivas quidem horas mihi
annum octogesimum quintum liberas relinquerem: et quamvis
attigit) tanquam in portum permulti saepe mecum agerent,
tutissimum, post infinitos labores et adeoque precibus efflagitarent, ut
multa pericula, receperit. Ex quo tandem aliquid ad puerorum
tempore saepissime mecum cogitavi, utilitatem in lucem emitterem; nemo
qua potissimum re inservire illi tamen persuadere poterat, ut mihi
possem, qui me per totam vitam exirent e manibus, quae iudicio meo
tanta benignitate prosequutus esset, nondum satis probarentur. Anno
meque tot laboribus et periculis tamen superiore, cum docendi
liberasset. Cum autem Robertus adiutor ex animi sententia mihi dono
Stephanus, amicorum meorum Dei obtigisset, venit in mentem
intimus, (quo primum doctore ad chartulas meas, praesertim
Evangelii cognitionem usus fueram,) vetustiores, diligentius excutere:
me, ut alias saepe, ad scribendum inter quas occurrerunt haec nostra
aliquid pueris vehementer hortaretur, Colloquia, quae iam fere triennium
et adminicula quaecunque (quasi sopita) in musaeolo meo
necessaria essent polliceretur, atque latuerunt. Ea igitur, velut e somno
adeo iam me benignissime suis excitata, cum in manus sumpsissem,
sumptibus aleret; animum ad eam placuit matutinis horis (id est,
rem appellere coepi. Sed, proh tempore mihi a docendi provincia
dolor! Robertus ille meus haud vacuo) recognoscere, aliquot etiam
multo post ex hac vita ad Christum, augere colloquiis, et, quantum res
non sine maximo literarum ipsa patiebatur, expolire. Peracta
detrimento, commigravit. Neque recognitione, visum est opusculum
tamen ego incepto destiti, sed communicare cum quibusdam viris
aliquot opuscula scribere sum doctissimis; qui cum meum in eo
4

5. consilium probassent, dignumque puerorum ingenium, et ad
censuissent quod pueri cum prudentiam, et ad iudicium
Grammatiae rudimentis haberent in comparandum; ubi scilicet alter
manibus, ego, persuasus frequenti alterum hortatur, admonet, arguit,
eorum hortatione, permisi ut in libereque reprehendit. Porro, in his
publicum ederetur. Sunt enim haec ipsis libellis sic induxi loquentes
nostra Colloquia eiusmodi, quae pueros, ut etiam obiter, et quasi aliud
(nist me fallit animus) bonae indolis agens, parentes, paedagogos,
pueros magnopere iuvare possint ad praeceptores quoque minus
eas res consequendas quas ego diligentes, de suo quemque in
semper in votis habui, et in quibus ut tractandis puerilibus ingeniis officio
pueri exercerentur, omni compluribus in locis
professionis meae tempore commonefaciam. Sed de
potissimum laboravi: hoc est, (ut Colloquiorum usu atque utilitate
supra dixi) ad pietatem et bonos hactenus. Reliquum est, ut illa pueri,
mores cum literarum elegantia in quorum usum conscripta sunt, eo
coniungendos. Equidem fateor aliis quo scripsimus animo complectantur
opus esse ad eam rem adiumentis, et legant; iisque, quamdiu opus erit,
praeterquam his, quae puerilia sunt fruantur. Quod si quid fructus ex
Colloquia: sed tamen si pueri, eorum lectione se percepisse
diligenti Magistrorum exhortatione intellexerint, ei gratias agant
assidue incitati, in his lectitandis immortales, qui nobis ad ea
sese oblectarint, futurum confido, ut scribenda et animum et facultatem
non solum purius et honestius suppeditavit. Interea quoque
sermones inter se conferre meminerint, preces ad ipsum Deum
assuescant, sed a pravis etiam saepe et ex animo pro huius civitatis
colloquiis abstinere, quibus (ut ait amplissimo Senatu et prudentissimis
Apostolus ex Menandro) mores boni Magistratibus fundere; sub quorum
corrumpuntur. Hic etenim, praeter felici administratione, Deo sua
linguae Latinae simplicem gratia providente, tranquillam vitam
puritatem, multae interiectae sunt agimus, studiaque nostra in ipsius
modo ad pietatem et Dei timorem gloriam feliciter prosequimur.
admonitiones, modo praecepta Datum Genevae, VIII. Idus Februar
salutaria de moribus, passim vero Anno Christianae Redemptionis
documenta sive exempla ad recte MDLXIII Aetatis autem nostrae
vivendum accommodata: ut interim LXXXV.
taceam, quot modis una et eadem
opera excitari et acui possit
5

6. 6

7. Colloquiorum Scholasticorum B.
Liber I ‘Aequum’ dicis: volo ego quoque
tecum repetere, si tibi placet.
Colloquium 1 C.
Personae: Eho! quid hoc est? quid sibi vult ista
Bernardus, Claudius, tam subita mutatio? nonne tu modo
loquebaris de lusu?
B.
Salve, Claudi. B.
Loquebar quidem, sed non serio.
C.
Tu quoque salvus sis, Bernarde. C.
Cur simulabas?
B.
Ludamus paulisper. B.
Ut paucis tecum fabularer.
C.
Quid ais, ineptule? Vix scholam C.
ingressus es; et iam de ludo Quid illud prodest?
loqueris? B.
B. Etiam rogas? nunquam audivisti ex
Ne irascaris, quaeso. praeceptore?
C. C.
Non irascor. Nunc mihi non occurrit: quid,
inquam, prodest confabulari?
B.
Quid ergo sic exclamas? B.
Ad nos in Latina lingua exercendos.
C.
Accuso tuam stultitiam. C.
Profecto recte putas, et ego te nunc
B. magis amo.
Non licet igitur ludere?
B.
C. Habeo tibi gratiam: age, repetamus
Imo licet; at cum tempus est. praelectionem; nam brevi praeceptor
B. aderit.
Vah! tu nimium sapis.
C. Colloquium 2
Utinam tantum saperem satis: sed Personae:
mitte me, quaeso, ut repetam quae Stephanus, Praeceptor,
mox reddenda erunt praeceptori.
S.
7

8. Salve, praeceptor. P.
P. O factum bene! quis te misit ad me?
Salvus sis, mi Stephanio. Unde S.
venis tam multo mane? Nemo.
S. P.
E cubiculo nostro. Quid ergo?
P. S.
Quando surrexisti? Ultro veni.
S. P.
Paulo ante sextam, praeceptor. Mi animule, quam pulchrum est
P. sapere! Nonne est ientandi tempus?
Quid ais? S.
S. Nondum esurio.
Sic est ut dico. P.
P. Quid vis igitur?
Tu nimis es matutinus; quis te S.
expergefecit? Volo reddere nomina quotidiana, si
S. tibi placet audire me.
Frater meus. P.
P. Quidni placeret? tenes igitur
An precatus es Deum? memoria?
S. S.
Cum primum frater me pexuit, Teneo, gratias Deo.
precatus sum. P.
P. Age, pronuncia.
Quomodo? S.
S. Sed mihi soles praeire Anglice, et
Flexis genibus et coniunctis ego Latine respondeo.
manibus, dixi precationem P.
Dominicam cum gratiarum actione. Bene mones; pene istud oblitus
P. eram: responde igitur.
Qua lingua? S.
S. Exspecto ut proponas.
Anglica. P.
The head.
8

9. S. P.
Caput. Ego vero te libenter audiam.
P. S.
The top of the head. Caput, The head.
S. Vertex, The top of the head.
Vertex. Sinciput, The fore-part.
P. Occiput, The hinder-part.
The fore-part.
Nonne bene dixi, praeceptor?
S.
Sinciput. P.
Quam optime.
P.
The hinder-part. S.
Laudetur Dominus Deus.
S.
Occiput. P.
O pulchrum verbum! Ito nunc
P. petitum ab ancilla ientaculum.
Nunc responde Anglice. Caput.
S.
S. Malim abs te accipere, praeceptor, si
The head. tibi non est molestum.
P. P.
Vertex. O quam te amo de isto verbo! age,
S. sequere me: dabo tibi aliquid boni,
The top of the head. quia tuum recte fecisti officium.
P. Quid est hoc?
Sinciput. S.
S. Panis candidus, White bread.
The fore-part. P.
P. Quid haec sunt?
Occiput. S.
S. Ficus aridae, Dry figs.
The hinder-part. P.
P. Numera.
Quid si nunc solus dicas omnia? S.
S. Una, duae, tres, quatuor, quinque,
Facile dicam. sex.
9

10. P. M.
O lepidum capitulum! Ienta nunc Redde igitur, et esto praesenti
otiose. animo.
D.
Colloquium 3 Hoc matutino tempore primum
Personae: pronunciavimus carmen ex Catone:
A., B., deinde eius interpretationem Latine
et Anglice reddidimus: postremo
A. bini tractavimus singulas partes
Vis ientare mecum? orationis, cum attributis et
B. significatione.
Non habeo ientaculum. M.
A. Rectene fecisti officium tuum?
Quid? non attulisti? D.
B. Puto me satisfecisse praeceptori
Ego domi ientaveram. magna ex parte.
A. M.
Itane semper facis? Vide ne mentiaris: nam ego illum
B. percontabor.
Minime; sed quia bene mane D.
surrexeram, sic matri placuit me Ut voles, praeceptor; nihil hac in re
tractare. metuo.
A. M.
Prosit tibi: ego igitur solus ientabo. Age, pergamus. Meridie quid
B. habetis reddere?
Et ego interim studebo. D.
Habemus declinare verbum Possum,
Colloquium 4 Latine et Anglice.
Personae: M.
Magister, Discipulus, Nihil praeterea?
M. D.
Esne paratus ad reddendum studii Nihil.
tui rationem? M.
D. Ego te istud alias docui: nonne tenes
Paratus, ut mihi videor. memoria?
D.
10

11. Non ausim affirmare, donec M.
tentavero. Quid tum?
M. D.
Declina in primas personas: caetera Illae enim voces a supino formari
tibi erunt facillima. solent.
D. M.
Indicativus, Possum, I can; poteram, Da exemplum in aliquo verbo
I was able; potui, I have been able; integro.
potueram, I had been able; potero, I D.
shall be able. Ut a supino Lectu fit Lecturus, et a
Imperativus deest. Optativus, Lecturus fit Lecturum esse.
Utinam possim, God grant I can; M.
utinam possem, would to God I Recte sane. Sed cur praetermisisti
could; utinam potuerim, God grant I participium praesens a verbo
have been able; utinam potuissem, Possum, cum sit in usu Potens
would to God I had been able. potentis?
Subiunctivus, Ut possim, that I may; D.
ut possem, that I might; quamvis Quia (ut saepe nos docuisti) Potens
potuerim, although I have been able; non est participium, licet a Possum
quamvis potuissem, although I had veniat.
been able; cum potuero, when I shall
be able. M.
Quid ergo est?
M.
Declina totum Infinitivum. D.
Nomen adiectivum.
D.
Infinitivi modi praesens et M.
praeteritum-imperfectum, Posse, to Probe meministi: utinam sic pergas
may or can; praeteritum-perfectum semper.
et plusquam-perfectum, potuisse, to D.
have or had been able. Caetera Spero indies meliora per Dei
desunt. gratiam.
M. M.
Cur hoc verbum Possum caret futuro Ego quoque idem tecum spero.
infinito? cur item participio in rus? Nunc restat, ut dicas Praeteritum
D. cum prole.
Quia non habet supinum. D.
Potui, potueram, potuerim, potuero,
11

12. potuissem, potuisse. Papae! cur non citius?
M. C.
Dic terminationes. Exspectandus est pater, dum e curia
D. redierit.
I, ram, rim, ro, sem, se. D.
M. Tu igitur non potes adesse aulae in
Dic significationes. cantione Psalmorum.
D. C.
Possum, I am able; posse, to be able. Raro admodum; interdum.
M. D.
Haec hactenus: ecce, ecce, vocamur Quomodo excusaris?
ad prandium. C.
Exemptus sum illo munere.
Colloquium 5 D.
Personae: Quis te exemit?
C., D., C.
C. Didascalus, patris mei monitu.
Quando vis prandere? D.
D. Ergone omnes Senatorum filii
Ego iam prandi. habent eiusmodi privilegium?
C. C.
Quota hora? Habent, modo patres iubeant.
D. D.
Sesquioctava. Nonne mater posset dare tibi
prandium ante reditum patris e
C. Senatu?
Tam mane igitur prandetis?
C.
D. Posset quidem, sed pater vult a me
Sic fere solemus in aestate: Vos exspectari.
autem?
D.
C. Quamobrem?
Non prandemus ante
sesquidecimam: interdum ab C.
undecima. Quia sic illi placet.
D. D.
Nunc mihi tacendum est: os enim
12

13. mihi occlusisti. Tantidem. Tu vero quanti aleris
C. quotidie?
Cur tu es tam curiosus percontator? F.
D. Pluris quam tu.
Puer sum; ‘et pueri semper cupiunt G.
aliquid scire novi’. Quanti igitur?
C. F.
Fateor: sed ‘est modus in rebus’, ut Quatuor assibus.
praeceptor nos saepe docet.
D. Colloquium 7
Ergo discedamus, ut te pransum Personae:
conseras. Choletus, Colloguerius,
C. Ch.
Ignosce, quaeso, si qua in re te Unde redis?
offenderim.
Co.
D. Foris.
Ego abs te idem peto: ego, inquam,
potius, qui te offendere potui Ch.
loquacitate mea; sed interim nihil Cur prodieras?
mali cogitans. Co.
Ut irem domum.
Colloquium 6 Ch.
Personae: Quid eo?
F., G., Co.
F. Petitum libros meos.
Ubi hodie cibum cepisti? Ch.
G. Eho! cur non attuleras?
Apud hospitem meum. Co.
F. Oblitus eram.
Quanti prandisti? Ch.
G. Siccine soles ientaculum aut
Sex quadrantibus. merendam oblivisci?
F. Co.
Quid coena, quanti constitit? Rarissime.
G. Ch.
13

14. Profecto magna fuit negligentia. Pae.
Co. Loquere audacter.
Imo maxima: sed quid agas? pueri Pu.
sumus. Ego et condiscipuli mei hoc fere toto
Ch. triduo libris affixi fuimus, licetne
Quid si praeceptor tuum factum paulisper animum ludo relaxare?
sciret? Pae.
Co. Dic igitur aliquam sententiam.
Fortasse poenas darem. Pu.
Ch. ‘Interpone tuis interdum gaudia
Ain' tu fortasse? proculdubio curis,’ ‘Ut possis animo quemvis
vapulares. Non te pudet sine libris in sufferre laborem.’
Scholam venire? Pae.
Co. Dic etiam versus Anglicos, si
Non solum pudet, sed piget etiam: memoria tenes.
veruntamen ne me accuses, obsecro. Pu.
Ch. ‘ Mirth with thy labour sometimes
Nihil minus cogito; sed non possum put in ure, ’ ‘ That thou thy labour
dissimulare, quin ego te better mayst endure. ’
reprehendam. Pae.
Co. Quam recte dixisti omnia!
Istud (credo equidem) amice facis: Pu.
itaque boni consulo. Est Deo gratia.
Ch. Pae.
Id satis est mihi: eamus intro in Addendum posthac erit aliquid.
auditorium. Pu.
Co. Quidnam, praeceptor?
Tempus est: iam decuriones exigunt Pae.
scripturae rationem. Qui dedit mihi ingenium et mentem
bonam.
Colloquium 8
Pu.
Personae: Sed quis me illa docebit verba?
Puer, Paedagogus, Pae.
Pu. Ea scribam tibi in commentariolo
Praeceptor, licetne pauca? tuo, ut ediscas. Sed dic mihi, quaeso,
14

15. quis te docuit istam orationem quam certius reddamus ea praeceptori.
pronunciasti? D.
Pu. Bene mones; praeito mihi hesterna.
Campanus heri dederat mihi C.
scriptam, et ego memoriae mandavi. Dic Latine, An eye.
Pae. D.
Profecto ego te amo, mi Daniel, ob Oculus.
istam diligentiam.
C.
Pu. The right eye.
Ago tibi gratias, praeceptor.
Permittisne igitur ut ludamus? D.
Oculus dexter.
Pae.
Sane. Abi, renuncia condiscipulis C.
tuis. The left eye.
Pu. D.
Faciam. Oculus sinister.
Pae. C.
Quid dices illis? Both the eyes.
Pu. D.
Id quod me docuisti aliquando. Ambo oculi.
Pae. C.
Sed volo prius ex te audire. Probe tenes.
Pu. D.
‘Gaudete, pueri; en, affero vobis Nunc audi an recte solus dicam.
iucundum nuncium: Ego vobis C.
impetravi ludendi potestatem.’ Age, audio.
Pae. D.
Euge, probe meministi. Ito nunc An eye.
iam. C.
Debes enumerare in digitis, ut docet
Colloquium 9 praeceptor.
Personae: D.
Conradus, Daniel, Quid prodest istud?
C. C.
Repetamus nomina quotidiana, ut Ad memoriam iuvandam.
15

16. D. The left hand.
Quid hoc sibi vult? C.
C. Manus sinistra.
Non audisti multoties? D.
D. Both the hands.
Ego sum obliviosus: quid agerem? C.
C. Ambae manus.
Esto diligentior ad ea retinenda quae D.
perceperis. Restat, ut solus dicas.
D. C.
Quod me fideliter mones, pergratum A hand, Manus.
facis.
The right hand, Manus dextra.
C.
Age, ad rem redi. The left hand, Manus sinistra.
D. Both the hands, Ambae manus.
An eye, Oculus. The right eye, D.
Oculus dexter. The left eye, Oculus O si tam bene diceremus coram
sinister. praeceptore.
Both the eyes, Ambo oculi. C.
C. Quid obstat?
Quam recte omnia dixisti! D.
D. Quia timemus.
Repetamus etiam hodierna, C.
C. Et tamen errata nostra satis
Placet: at tu vicissim praeito mihi. humaniter corrigit.
D. D.
A hand. Nescio quid hoc sibi velit: Ego
semper sum timidus in principio.
C.
Manus. C.
Istud est quodammodo naturale
D. omnibus, ut audivimus ex
The right hand. praeceptore.
C. D.
Manus dextra. Nunc repetendum esset Latine et
D. Anglice; sed praeceptorem
16

17. venientem video Vna.
C. B.
Ingrediamur. Non declinatur, quia est adverbium
hoc in loco; Anglice, Together.
Colloquium 10 A.
Personae: Praelectionem.
A., B., B.
A. Praelectio, praelectionis, f. g. The
Dic Latine, Let us say our lesson lesson or lecture.
together.
Colloquium 11
B.
Repetamus una praelectionem. Personae:
A. A., B.,
Haec oratio quot habet partes? A.
B. Eamus una repetitum.
Tres. B.
A. Quid ego repeterem? Nonne satis est
Discerne singulas nominatim. quod solus repetiverim?
B. A.
Repetamus est verbum: Vna, Si tantum semel aut bis repetieris, id
adverbium: Praelectionem, nomen. parum est ad ediscendum.
A. B.
Declara paulo planius. Imo circiter decies repetivi.
B. A.
Tu igitur praeito mihi, ut solet Id quidem sufficit.
praeceptor. B.
A. Quid igitur vis amplius?
Repetamus. A.
B. Si vis certissime reddere coram
Repeto, repetis, repetere, praeceptore, opus est cum aliquo
coniugationis tertiae, sicut, Lego, repetivisse.
legis, legere: Praeteritum, repetivi: B.
Supinum, repetitum: Participia, Istud ego nesciebam: sed tibi
repetens, et repetiturus. libenter assentior.
A. A.
17

18. Faciamus ergo quod ego te I.
monebam. ‘Impedit ita animum ne’.
B. G.
Equidem non recuso: incipe. Distingue post ‘animum’.
I.
Colloquium 12 ‘Impedit ira animum, ne possit
Personae: cernere verum. Fac sumptum
Gentilis, Isaacus, propere, cum res desiderat ipsa:
Dandum etenim.’
G.
Tenesne memoria praelectionem? G.
Iterum peccas accentu: Repete.
I.
Propemodum. I.
‘Dandum etenim est aliquid, cum
G. tempus postulat aut res.’
Visne repetamus una?
G.
I. Videsne te erravisse quater?
Maxime velim.
I.
G. Video.
Incipe igitur.
G.
I. Et observasti locos?
Faciam libenter: sed tu attente audi,
ut me corrigas, si quid erravero. I.
Observavi.
G.
Agedum. G.
Sic tibi facilius cavebis.
I.
‘Fac sumptum propere.’ I.
Me miserum! putabam me recte
G. tenere.
Errasti: incipiendum fuit ab
hesterna. G.
Sic mihi quoque solet accidere,
I. quoties memoria non est bene
Bene admones: nunc incipiamus. confirmata.
‘Iratus de re incerta contendere noli:
Impedit ira.’ I.
Felix qui memoriam bonam habet.
G.
Peccas accentu ‘ira’. G.
Magnum Dei beneficium. Sed
18

19. tempus abit; audi nunc me. iniussu praeceptoris.
I. F.
audio; pronuncia. Esto; sed tamen debuisti postridie
G. quaerere quid pridie actum esset.
‘Iratus de re incerta contendere noli.’ C.
I. Meam culpam confiteor: sed cedo
Hem, praeceptor adest; tace, ut illum librum tuum, quaeso, ut videam quid
salutemus. nobis reddendum sit.
F.
Colloquium 13 Accipe, et eadem opera signato quae
Personae: a praeceptore nobis praescripta sunt.
Clemens, Felix, C.
Faciam diligenter: neque posthac (ut
C. spero) me accusabis negligentiae.
Nihilne est quod reddamus hodie
praeceptori? Colloquium 14
F. Personae:
Nihil, nisi de Grammaticae
rudimentis. Comes, Oliverius,
C. C.
Quidnam? Quid actum est in auditorio hora
tertia?
F.
Inspice librum tuum, invenies notas O.
in quinque lectiones, quas Tractatae sunt orationis partes ex
praeceptor nobis praescripsit. praelectione.
C. C.
Quando istud fuit? Nihilne amplius?
F. O.
Die Veneris, hora quarta. Dixissem, nisi me interpellasses.
C. C.
At ego tunc non interfui. Erravi; Perge.
F. O.
Ergo plagas meruisti. Postea dictavit praeceptor
argumentum Anglicum hodie
C. vertendum.
Siccine iudicas, severe iudex?
occupatus eram domi, nec abieram C.
19

20. Quando reddendum? Tu igitur incipe, qui me provocasti.
O. S.
Cras meridie. Age, attentus esto: ne me sinas
C. aberrare.
Iamne vertisti? G.
O. Sum promptior ad audiendum, quam
Utcunque. tu ad pronunciandum.
C. Colloquium 16
Dicta mihi, quaeso, vernaculum.
Personae:
G.
Accipe, festina; nam habeo aliquid Acooratus, Cortinus,
scribere. A.
Visne mecum repetere
Colloquium 15 praelectionem?
Personae: C.
Sylvius, Gervasius, Volo.
S. A.
Quid agis? Tenesne.
G. C.
Repeto mecum. Non satis recte fortasse.
S. A.
Quid repetis? Age, faciamus periculum.
G. C.
Praescriptum hodiernum Quid igitur exspectamus?
praeceptoris. A.
S. Ubi voles, incipe.
Tenesne memoria. C.
G. Atqui tuum est potius incipere.
Sic opinor. A.
S. Quid ita?
Repetamus una: sic uterque nostrum C.
rectius pronunciabit coram Quia me invitasti.
praeceptore. A.
G. Aequum dicis; attende igitur.
20

21. C. licet, nisi volumus vapulare.
Isthic sum. T.
Tu igitur audi me, dum
Colloquium 17 praelectionem pronuncio.
Personae:
Crispus, Sandrotus, Colloquium 19
C. Personae:
Iamne tenes quae reddenda sunt E., F.,
hora tertia? E.
S. Cur non scribis?
Teneo. F.
C. Iam scripsi meam paginam: tu vero?
Ego quoque. E.
S. Eo scriptum in area.
Ergo confabulemur paulisper. F.
C. Quid ita?
Sed si intervenerit observator, E.
putabit nos garrire. Quia serenum est coelum.
S. F.
Quid times, ubi nihil timendum est? Festina, tempus abit; et mox
Si venerit, non deprehendet nos in exigetur ratio.
otio, aut in re mala. Audiat, si velit,
nostrum colloquium. Colloquium 20
C. Personae:
Optime Loqueris: secedamus aliquo
in angulum, ne quis nos impediat. Titus, Valerius,
T.
Colloquium 18 Cur non scribis?
Personae: V.
Trimundus, Messor, Quia non libet.
T. T.
Non decet hic otiari, aut garrire, Atqui praeceptor iusserat.
dum praeceptor exspectatur. V.
M. Scio: sed est mihi aliquid legendum
Quid ais? Non decet? Imo vero non prius; praeterea, nihil habeo quod
21

22. nunc scribam. Non ignoras me lentius scribere: et
T. tu citius totum descripseris, quam
O si velles mihi scribere! ego quatuor aut quinque versiculos.
V. A.
Quidnam? Quaere tibi alium scriptorem; nunc
ego tibi non possum dare operam.
T.
Habeo describenda dictata D.
praeceptoris. Cur non?
V. A.
Quae dictata? Est mihi aliud negotium, idemque
pernecessarium.
T.
In Ciceronis Epistolas. D.
Nolo te urgere, nec possum quidem:
V. sed saltem commoda tuum codicem.
Libenter describam tibi: sed
exspecta feriarum diem proximum. A.
Accipe; utere ut libet, modo ne
T. abutare. Nihil est quod hic verearis.
Exspectabo igitur: sed ne fallas,
quaeso. Colloquium 22
V. Personae:
Nec sciens, nec volens fallam.
Augustinus, Observator domesticus,
Colloquium 21 A.
Personae: Licetne ire cubitum, condiscipule?
Damon, Audax, O.
Cur ante horam?
D.
Visne mihi describere A.
praelectionem? Quia tertia est mihi surgendum.
A. O.
Cur non habes? Quamobrem?
D. A.
Quia hesterno die fui occupatus. Scribendi causa.
A. O.
Accipe librum meum, et describe. Quid habes scribere?
D. A.
Literas ad patrem.
22

23. O. Satis multos invenies in hac vicinia,
Cur non petis a praeceptore veniam? ex tuis etiam condiscipulis.
A. Pu.
Bene mones; estne in musaeolo? Nihil id curo nunc: malim (si tibi
O. placet) ediscere de Catechismo, in
Puto esse: vise. diem Dominicum,
P.
Colloquium 23 Ut libet.
Personae: Pu.
Paedagogus, Puer, Si quis te quaeret, quid illi dicam?
P. P.
Unde venis? Dic me prodiisse, sed mox
reversurum.
Pu.
Venio inferne. Colloquium 24
P. Personae:
Quod erat tibi negotium infra?
Paedagogus, Abrahamus Puer,
Pu.
Iveram redditum urinam. P.
Heus, Abrahame.
P.
Sede nunc ad mensam, et mane in A.
cubiculo donec rediero. Hem, praeceptor.
Pu. P.
Quid agam interea? Pone libros; iam satis toto die
studuisti: para te, ut eamus
P. ambulatum.
Edisce praelectionem in diem
crastinum, ut eam mihi reddas ante A.
coenam. Nonne a coena praestaret?
Pu. P.
Iam edidici, praeceptor. Salubrior est ante cibum exercitatio
corporis.
P.
Lude igitur. A.
Memini ex te audire.
Pu.
Sed nullos habeo collusores. P.
Narra Socratis dictum in eam
P. sententiam.
23

24. A. portam Ripariam sequimini.
‘Cum Socrates usque ad vesperam A.
contentius ambularet, interrogatus Nos igitur illic exspectabis?
quare id faceret, respondit, Se, quo
melius coenaret, obsonare famem P.
ambulando.’ Certo.
P. A.
Probe meministi: quis auctor? Quid si nullos invenero?
A. P.
Cicero: sed quo prodibimus, Nihilominus sequere me: audistine?
praeceptor? A.
P. Audivi, praeceptor.
Extra urbem.
Colloquium 25
A.
Mutabone calceos? Personae:
P. Hersenius, Gimardus,
Muta, ne illos novos pulvere H.
conspergas: sume etiam umbellam, A quo emisti istam chartam?
ne solis ardor infuscet tibi faciem. G.
A. A Fatino.
Iam paratus adsum. H.
P. Estne bona?
Nunc sane prodeamus. G.
A. Melior quam ista tua, ut opinor.
Vocabone ex vicinia unum aut H.
alterum comitem? Nihil miror.
P. G.
Recte admones; sic enim iucundior Cur istud dicis?
erit deambulatio: nam per viam
sermones inter vos conseretis, et in H.
umbra colludetis alicubi. Quia fortasse carior.
A. G.
Sic etiam excitabitur cibi appetentia. Nescio.
P. H.
Ego lento gradu praecedam; ubi Quanti emisti scapum?
nactus eris comites, vos me per G.
24

25. Solido et semisse: tu vero quanti? Colloquium 26
H. Personae:
Solido et pluris. Aniceilus, Fontanus,
G. A.
Quanti igitur? Meministin' me tibi nuper dedisse
H. chartam mutuo?
Quinque quadrantibus. F.
G. Quidni meminerim? non adeo sum
Non male profecto emisti. obliviosus.
H. A.
Quinetiam mercator dedit mihi Quot erant schedae?
auctarium. F.
G. Quatuor.
Quodnam quaeso? A.
H. Cur non reddidisti?
Schedam chartae bibulae. F.
G. Exspectaavi dum haberem codicem.
O me imprudentem, qui oblitus sum A.
petere! Habuistine tandem?
H. F.
Ego ne petivi quidem, sed ultro ille Tantum hodie.
dedit. Et hoc, inquit, addo tibi, ut me
revisas. A.
Unde nactus es?
G.
Sic solent emptores allicere. F.
Petivi a praeceptore.
H.
Nec mirum: suum quisque A.
commodum quaerit. Ubi?
G. F.
Sed quid agimus, hodierni pensi In bibliotheca eius.
immemores? A.
H. Quid ille, deditne libenter?
Exiguum est: satis temporis nobis F.
restat. Misit me ad hypodidascalum, qui
statim dedit codicem.
25

26. A. F.
Non ante in suum codicem retulit? Satis video quales sint: quot vis dare
F. pro quadrante?
Nihil dare solet, quin prius inscribat. M.
A. Tantum sex.
Audivi ex patre id esse viri F.
prudentis. Quid ais? sex? mallem emere a
F. mercatoribus, qui Lutetia et
Praesertim, si reddenda est ratio. Lugduno huc adferunt.
A. M.
Sed quibus indiciis dare tibi ausus Quasi nesciam quanti vendantur.
est? Audivi ex fratre, qui dat operam
scribae huius civitatis, se emisse
F. Lutetiae singulis assibus.
Ostendi illi manu mea scriptum in
libello meo: sic enim, ut scis, facere F.
solemus. Aliter Lutetiae, aliter Genevae
vivitur: sed non opus est tot verbis,
A. vis dare duodecim?
Reddes ergo mihi mutuum?
M.
F. Hui! duodecim? quasi ego furatus
A prandio statim, ne dubites. sim.
Colloquium 27 F.
Istud non dico; sed vide num tibi
Personae: placet conditio.
Francus, Marcus, M.
F. Vis uno verbo dicam?
Pennae istae, quas circumfers, F.
suntne venales? Dic, quaeso; satis iam garritum est.
M. M.
Etiam, si se emptor obtulerit. Dabo tibi novem, modo promiscue
F. de mea manu accipias.
Ostende: vah, quam sunt molles! F.
M. Nugas agis; ego sine delectu nollem
Tales deciderunt ex alis nostrorum accipere quindecim. Vale: alibi
anserum: sed tenta diligenter; sunt inveniam satis.
aliae aliis firmiores. M.
26

27. Per me licet. Heus! heus! redi. Papae! quantus grex anserum! ubi
F. pascuntur?
Cur me revocas? M.
M. Scies alias, non licet mihi diutius hic
Accipe, si vis, octo; nec a me plures morari. Vale, France.
exspecta. F.
F. Cura ut valeas, Marce.
Cedo totum fasciculum, ut deligam
arbitratu meo. Colloquium 28
M. Personae:
Tene; delige ut voles. Othomanus, Philobertus,
F. O.
Vide nunc, et, si libet, numera. Visne mihi dare unicam pennam?
M. P.
Sunt viginti quatuor: constat Non sic dantur mihi.
numerus. Sed miror te nullas O.
accepisse ex ala extrema; sunt enim Hem! rem tantillam mihi negas?
firmiores. quid si magnum quid rogarem?
F. P.
Scio; sed habent caulem breviorem. Fortasse repulsam ferres.
Accipe pretium.
O.
M. Credo equidem: age, non peto dono,
Bene vertat Deus utrique nostrum. saltem commodabis?
F. P.
Idem tecum opto atque precor. Sed Non recuso, modo ne abutare.
quando adferes meliores pennas?
O.
M. Non abutar.
Nescio an meliores possim; sed, ut
spero, brevi plures afferam, cum ad P.
vos domum proficiscar. Cave ne hinc pedem moveas.
F. O.
Suntne vobis multi anseres? Nusquam moveo.
M. Colloquium 29
Triginta et amplius.
Personae:
F.
27

28. Mercator, Bertrandus, P.
M. Da mihi unam commodato.
Acuistine pennam meam? I.
B. Non faciam.
Iamdudum. P.
M. Cur non?
Qua forma scripturae? I.
B. Ne abutaris.
Mediocri. P.
M. Memineris: fortasse aliquando me
Maluissem ad minutas literas. frustra rogabis aliquid.
B. I.
Debuisti praedicere. Atqui iubet Christus malum bono
compensandum.
M.
Oblitus eram. P.
Nondum istud didici.
B.
Parum refert; mucronem facile I.
mutabo: I petitum. Tamen discas oportet, si cupis esse
Christi discipulus.
M.
Sed ubi reliquisti? P.
Quid cupio magis?
B.
Super mensam hypocausti. I.
Disce igitur magistrum imitari.
M.
In qua parte? P.
Discam progressu temporis.
B.
Ubi studere soleo. I.
Praestaret nunc incipere, dum per
Colloquium 30 tempus licet.
Personae: P.
Nimis urges: nondum complevi
Pictonus, Ioshua, annum octavum, ut ait mater.
P. I.
Habesne duas aut tres pennas? Semper est bene agendi tempus; sed
I. interim ne mihi, quaeso, succenseas:
Sunt mihi tantum duae. iocabar enim, ut te ad colloquendum
28

29. invitarem tantisper dum sumus Est a Germania, ut dixit mercator:
otiosi. Ecce tibi penna, eaque non vide notam.
omnino pessima. H.
P. Ego minime novi: sed non satis
Reddam tibi statim, cum aliquid prudenter facis, qui fidas cuilibet
descripsero. mercatori.
I. G.
Nolo mihi reddas. Quid facerem?
P. H.
Quid igitur faciam? Debuisti aliquem peritum adhibere,
I. qui tibi optimum deligeret.
Quicquid voles: a me enim tibi dono G.
datur. Hic erravi fateor: sed hoc me
P. consolatur, quod mercator habetur
Gratiam habeo maximam. vir bonus, utpote professionis
Evangelicae.
Colloquium 31 H.
Personae: Quasi nulli sint fallaces eiusmodi.
Henricus, Gualtherius, G.
Puto esse plurimos. Sed haec
H. omittamus; quin potius experiamur
Unde redis tam anhelus? ipsum scalpellum
G. H.
A foro. Experientia docebit nos
H. G.
Quid illinc affers? Accipe et tenta, obsecro. Non enim
G. probavi, nisi levissime, idque inter
Scalpellum. emendum.
H. H.
Quanti emisti? Papae! quis te docuit tam prudenter
G. eligere?
Duobus assibus. G.
H. Rogas? non meministi praeceptorem
Estne bonum? nobis dicere tam saepe, Deum esse
solum qui bona doceat?
G.
H.
29

30. Profecto hic optime te docuit. ‘Intelligenti (ut vulgo dicitur) pauca
G. sufficiunt.’
Ago illi ex animo gratias: et precor,
ut me semper doceat parere suae Colloquium 33
voluntati. Personae:
H. Sordeles, Manasses,
Ego quoque idem precor; nec solum S.
nobis, sed etiam piis omnibus. Emistine scalpellum, ut nuper
G. volebas?
Facis ut pium decet puerum. Sed M.
estne tempus ut conferamus nos in Non emi.
auditorium?
S.
H. Quid obstitit? dixeras enim mihi
Sic est: Sume libros, et eamus una. empturum te hodie.
Colloquium 32 M.
Dixeram quidem; sed mihi postea in
Personae: mentem venit, praestare ut
Michael, Renatus, exspectem mercatum proxime
M. futurum in hac ipsa urbe.
Habesne scalpellum? S.
R. Quid facies lucri?
Habeo. M.
M. Et minoris emam, et melioris notae:
Oro te, commoda mihi parumper. nempe ex Germaniae officinis.
R. S.
Quando reddes? Quis tibi istud consilium dedit?
M. M.
Cum primum duas pennas exacuero. Hieronymus noster.
R. S.
Accipe; sed ea lege, ut integrum Bene fecit. Debemus enim amicis
reddas. bonum consilium semper dare.
M. M.
Ea conditione acceptum intelligo, Tantumne igitur amicis?
etiamsi nihil addidisses. S.
R. Imo et inimicis, fateor; quia sic iubet
30

31. Christus praeceptor noster optimus. classe nostra?
M. L.
Utinam doctrinam eius bene infixam At ego, dum sumus otiosi, lego
memoriae conservemus, eamque interdum illos; ut semper aliquid
perpetuo sequamur. addiscam novi, praesertim in lingua
S. Latina, et honestis moribus.
Faxit ille Spiritus bonus, cuius unius C.
instinctu animi nostri ad bene Prudenter facis, mi Languine. O me
agendum accenduntur. miserum, qui nunquam didici quid
M. sit studiosum esse!
Bene precaris. L.
Disce igitur. ‘Praestat’ enim ‘sero
Colloquium 34 quam nunquam discere’.
Personae:
Colloquium 35
Campanus, Languinus,
Personae:
C.
Habesne multos libros? Simeon, Haggaeus,
L. S.
Non admodum. Commoda mihi Virgilium tuum in
duos dies, si nullo incommodo tuo
C. id fieri potest.
Sed quos habes?
H.
L. Profecto non possum.
Rudimenta Grammaticae, Colloquia
Scholastica, Terentium, Epistolas S.
Ciceronis cum Gallica Cur non?
interpretatione, Catonem, H.
Dictionarium, Testamentum Quia Gerardus, qui his diebus a me
Anglicum, Psalmos cum commodato acceperat, pignori
Catechismo, praeterea librum apposuit.
chartaceum ad scribendum dictata S.
praeceptoris. Tu vero quos habes? Ain' tu? pignori?
C. H.
Omnes habeo quos enumerasti, Sic est, ut dico.
praeter Catonem, Terentium, et
Ciceronis Epistolas. Cur enim libros S.
haberem, qui non praeleguntur in Quanti oppignoravit?
31

32. H. deinde consilium capiam.
Tribus (ut ait) assibus. S.
S. Consilio recto nihil est tutius.
O hominem ingratum! H.
H. Meministi probe; sic enim
Tantumne ingratum? praeceptor dictitavit nobis: sed
S. nunquid vis aliud?
Imo vero ingratum et malum. Sed S.
nunquid ille rem tuam oppignorare Ut bene tibi sit.
potuit, te inconsulto? H.
H. Et tibi optime.
Potuit, ut factum vides.
S. Colloquium 36
Non tamen debuit. Personae:
H. Granatus, Forestus,
Rem acu tetigisti: sed quid facerem? G.
S. Visne mihi commodare tuum
Rogas? defer eum ad praeceptorem. Terentium?
H. F.
Malo istam pati iniuriam, quam Volo equidem, modo illum repetas a
committere ut miser vapulet. Conrado, cui utendum dedi.
S. G.
Bene facis, dummodo tuum reddat. Quo signo vis repetam?
H. F.
Reddet, spero. Nempe hoc, quod eius habeo
S. Epistolas.
Unde redderet? G.
H. Id mihi satis est.
Ait se brevi accepturum a patre F.
pecuniam. Sed quando reddes?
S. G.
Quid si te fallit? Cum descripsero contextum in tres
H. aut quatuor praelectiones.
Fieri potest: sed tamen aliquot dies F.
exspectabo quid postea sit futurum; Matura igitur, ne meo studio
32

33. incommodes. Nec ego serio dictum tuum
G. reprehendi: sed eo more iocari
Maturabo. solemus cum familiaribus.
F. A.
Sed, heus tu, cave macules; alioquin Nihil iocari prohibet, modo ne Deus
aegre commodabo posthac. offendatur. Sed age, ad propositum
revertamur: de quo emisti Terentium
G. istum?
Nempe indignus essem beneficio.
R.
Colloquium 37 De Clemente.
Personae: A.
Illone bibliopola circumforaneo?
Augustinus, Rodigus,
R.
A. Maxime.
Quis iste novus liber deauratus,
quem tam magnifice ostentas? A.
Quanti constitit?
R.
Terentius. R.
Decem assibus.
A.
Ubi impressus? A.
Nihilne amplius?
R.
Lutetiae. R.
Nihil omnino.
A.
Quis tibi dedit eum? A.
Profecto fatis vile pretium.
R.
Emi pecunia mea. R.
Praesertim cum auratus, adeoque
A. eleganter compactus sit.
Unde nactus eras pecuniam?
A.
R. Erantne codices alii similes?
Stulte, istud quaeris? quasi vero
furatus sim? R.
Duo vel tres.
A.
Absit a me id cogitare: sed animi A.
causa id rogabam. Deduc me quaeso ad illum.
R. R.
Eamus.
33

34. Colloquium 38 coram observatore.
Personae: B.
Edvardus, Baldus, Non timeo causam dicere, ubi nihil
est periculi.
E.
Nonne hic liber est tuus? E.
Taceo.
B.
Ostende mihi: agnosco meum, ubi B.
invenisti? Sed, quaeso, quid opus est ut id sciat
observator? hic enim Deus nihil
E. offensus est.
In auditorio nostro.
E.
B. Age, celabo.
Ago tibi gratias, quod eum
collegeris. B.
Bene facies.
E.
Atqui nunc notandus esses, si E.
summo iure vellem tecum agere. Sed, heus! memento par pari referre,
si forte mihi acciderit aliquod
B. delictum eiusmodi.
Quid ita?
B.
E. Aequum et bonum dicis: meminero.
Nescis leges nostras Scholasticas?
B. Colloquium 39
‘Ipsae etiam leges cupiunt ut iure Personae:
regantur’.
Calliatus, Germanus,
E.
Quo iure reguntur leges nostrae? C.
Cur non reddis mihi librum?
B.
Aequitate, et praeceptoris arbitrio, G.
nempe qui nobis eas privatim Exspecta in crastinum diem;
condiderit: praeterea, non solet tam nondum satis usus sum.
severus esse in eo quod vel C.
negligentia vel oblivione peccatum Libenter exspectabo.
est. G.
E. Referam tibi gratiam, Deo volente.
Sic saepe expertus sum. Sed quoquo C.
modo peccaveris, dicenda erit causa Pro tantillo beneficio nullam
34

35. exspectabo gratiam. E.
G. Vis a me magnam inire gratiam?
Tantum est meum agnoscere. B.
Nihil libentius fecerim, si quidem
Colloquium 40 penes meres ipsa est. Sed quid est in
Personae: quo tibi commodare possim?
Noaeus, Capellus, E.
Da mihi mutuo asses decem.
N.
Vidistine librum meum? B.
Non tantum nunc habeo, sed
C. maiorem partem.
Quem librum quaeris?
E.
N. Quantum? quaeso.
Ciceronis Epistolas.
B.
C. Nescio, nisi crumenam inspexero:
Ubi reliqueras? ecce tibi octo asses cum semisse.
N. E.
Oblitus eram in auditorio. Solos septem accipio, non enim te
C. vacuare prorsus volo.
Tua fuit negligentia. B.
N. Parum refert; totum, si vis, accipe.
Fateor: sed interim indica, si quem E.
scias accepisse. Ago tibi gratias: credo hoc pecuniae
C. satis fore negotio meo, cum
Cur non adis praeceptorem? solet aliquantula, quam ipse habeo.
enim (ut scis) quae a nobis relicta B.
sunt aut ferre in musaeolum, aut Ut libet.
alicui dare qui reddat.
E.
N. Amo te de ista tam exprompta
Bene mones. O me obliviosum, cui benignitate.
id in mentem non venit!
B.
Colloquium 41 Si quid aliud possim, ne parcas.
Personae: E.
Reddam totum, Deo volente, cum
Ezekiel, Beatus, primum pater ad me miserit.
35

36. B. Petam ab aliquo alio.
Ne sis magnopere solicitus; nondum N.
est opus mihi. Accipe igitur hos duos: quando
reddes?
Colloquium 42
D.
Personae: Die (ut spero) Sabbati, cum pater ad
David, Nicolaus, forum venerit.
D. N.
Potesne mihi mutuo dare Esto igitur memor.
aliquantulum pecuniae? D.
N. Ne timeas.
Quantum petis?
D. Colloquium 43
Quinque asses, si tibi est Personae:
commodum. Pasquetus, Custos,
N. P.
Non tot habeo. Da mihi duos asses mutuo.
D. C.
Quot igitur? Nunc mihi non est promptum dare.
N. P.
Tantum quatuor. Quid obstat? nam scio te his diebus
D. accepisse pecuniam.
Bene sane: Da mihi istos quatuor. C.
N. Accepi quidem; sed emendi sunt
Dabo (si vis) dimidium. libri, et alia mihi necessaria.
D. P.
Cur non totum? Nolo tuum commodum remorari.
N. C.
Quia sunt mihi opus duo. Ubi emero quae mihi sunt opus, si
D. quid supersit, faciam te libenter
Da igitur duos quaeso. participem.
N. P.
Sed tibi non sufficient. Interea igitur sperans exspectabo:
sed quid si nihil tibi superfuerit?
D.
C.
36

37. Statim dicam tibi ne frustra diutius Dedit, ut fere solet.
exspectes. M.
P. Quantum?
Quando emes ea quae decrevisti? B.
C. Nihil ad te.
Cras, (ut spero) aut ad summum M.
perendie. Fateor: sed tamen quid facies ista
P. pecunia?
Bene habet, tempus est B.
brevissimum. Emam chartam, et alia quae mihi
sunt usui.
Colloquium 44
M.
Personae: Quid si amiseris?
Morellus, Borussardus, B.
M. Aequo animo ferendum erit.
Abiitne pater tuus? M.
B. Quid si forte eguero? dabisne
Abiit mutuo?
M. B.
Quota hora? Dabo, et equidem libenter.
B. M.
Prima pomeridiana. Habeo tibi gratiam.
M.
Quid dixit tibi? Colloquium 45
B. Personae:
Multis verbis monuit me, ut Columbanus, Fontanus,
diligenter studerem. C.
M. Satisne usus es scalpello meo?
Utinam sic facias. F.
B. Satis.
Faciam, Deo iuvante. C.
M. Redde igitur.
Ecquid pecuniae dedit tibi? F.
B. Accipe: ago tibi gratias.
37

38. C. N.
Nihil est quod agas. Quo?
F. B.
Sed ignosce, quod non ultro et citius Bernam.
reddiderim. N.
C. Quo die?
Ea de re nihil sum offensus: non B.
enim debemus offendi, nisi cum Nudiustertius.
Deum offendi videmus.
N.
F. Quando est reversurus?
Recte sentis.
B.
Colloquium 46 Cras, ut speramus: sic enim dixit
proficiscens.
Personae:
N.
Bergerius, Nepos, Bene vertat Deus.
B.
Commoda mihi parumper cultellum Colloquium 47
tuum. Personae:
N. Columbirius, Simo,
Semper aliquid commodato petis:
accipe, quin tu emeres potius. C.
Restatne tibi multum panis?
B.
Non habeo pecuniam. S.
Satis, gratia Deo.
N.
Cur non petis? C.
Visne dare mihi mutuo?
B.
Unde peterem? S.
Libenter.
N.
A patre. C.
Sed fortasse tibi non sufficiet.
B.
Non est in hac urbe. S.
Imo, ut spero.
N.
Ubi igitur? C.
Ad quod usque tempus?
B.
Peregre profectus est. S.
38

39. Ad diem Veneris. Gratias ago tibi.
C. T.
Unde habebis postea? Non est quod agas ob rem tantulam.
S. Sed dic, quaeso, cur non attulisti?
Domo. I.
C. Quia nemo erat domi nostrae qui
Quis afferet? mihi daret.
S. T.
Egomet ibo petitum. Tu vero cur non accipis?
C. I.
Quando? Non audeo, nisi det mater.
S. T.
Ipso die Veneris. Bene facis: sed audi bonum
consilium.
C.
Da mihi mutuo sesquilibram. I.
Ausculto, ut audiam: dic, quaeso.
S.
Quis appendet? T.
Cum, prandio finito, tollantur
C. mensae reliquiae, petito merendam
Uxor praeceptoris, aut ancilla. tuam, eamque in peram statim
S. recondito: ita fiet, ut nunquam inanis
Eamus petitum ex arca mea. venias.
C. I.
Quin ito solus: ego in culina De ientaculo autem quid suades?
exspectabo. T.
Ut petas in exitu coenae; et idem
Colloquium 48 facias quod dixi tibi de merenda.
Personae: I.
I., T., Nunquam vidi melius consilium
I. dari.
Oro te, da mihi ex pane tuo. T.
T. Fac igitur ut memineris: cum voles,
Mihi non habeo nimis; tamen volo utere.
tibi impertire: accipe. I.
I. Ego vero utar quoties opus erit.
39

40. Colloquium 49 Nemo?
Personae: A.
A., B., Prorsus nemo.
A. B.
Da mihi frustum panis. Quid mater?
B. A.
Non habes? Aberat domo.
A. B.
Si haberem, non peterem. Quid caeteri?
B. A.
Cur non attulisti? Omnes erant occupati.
A. B.
Dicam postea; sed da interim, Cur tute non accipiebas?
quaeso: nam esurio vehementer. A.
B. Nunquam auderem tale quidpiam.
Cape. B.
A. Cur non?
Hui! tantillum? A.
B. Mater perpetuo vetat, ne quid
Etiam quereris? attingam sine permissu eius.
A. B.
Non immerito, das parce nimis. Dura mater.
B. A.
Vide quantulum restat; dedi fere Tuo quidem iudicio, qui
dimidium. indulgentiorem habes.
A. B.
Ago tibi gratias; dedisti abunde: sed Non dico indulgentem, sed certe
iocabar. liberalem.
B. A.
Nunc responde: cur non attulisti Quomodo te tractat?
panem domo? B.
A. Suavissime, omninoque ex animi
Nemo erat qui daret. sententia.
B. A.
40

41. Fortasse in tuam perniciem. Gaudeo te non attulisse ientaculum.
B. A.
Avertat Deus Optimus Maximus. Quamobrem?
A. B.
Non equidem invideo. Quia hoc nostro colloquio mihi
B. videor multum profecisse.
Cur ergo istud dicis? A.
A. Ego quoque non parum.
Ut interim te moneam: ‘Omnes B.
licentia deteriores fieri’. Tua opera id factum est.
B. A.
Bene facis: sed quid censes? nonne Imo beneficio Dei, qui quidem ita
uti licet parentum bonitate? voluit.
A. B.
Certe licet, modo ne abutaris. Credo equidem.
B. A.
Quomodo abutimur? Et hic igitur et in caeteris
A. agnoscamus bonitatem eius.
Rogas? cum aut patris aut matris B.
indulgentiam in malum vertimus. Valde id aequum est.
B. A.
Recte dicis: sed quotusquisque id Imo valde necessarium, siquidem
facit? volumus ingrati animi crimen
A. effugere.
Imo fere omnes, nisi qui a Domino B.
Deo prohibentur. O sermonem iucundissimum!
B. A.
Quis potest bonus esse, nisi per Dei Gratiae Deo immortales, per Iesum
gratiam? Christum,
A. B.
Ergo (ut saepe monemur a Ita velim.
praeceptore) precandus est, ut
Spiritu suo nos bonos et sanctos Colloquium 50
efficiat. Personae:
B. Discipulus primus ex victoribus,
41

42. Praeceptor, Nomenclator, esse, ex earum sunt genere quae
D. vulgo Hollandinae appellantur.
Praeceptor, visne dare praemiolum? D.
P. Gratias agimus, praeceptor.
Quamobrem? P.
D. Quin potius agite Deo omnium
Victoriae causa. bonorum auctori, qui dat studiis
vestris successus prosperos: vos
P. autem in literarum studio pergite
Ubi sunt compares tui? diligenter.
D. D.
Adsunt Hugo et Audax. Dabimus operam, quantum iuvabit
P. ille Pater optimus.
Heus, Nomenclator, suntne hi P.
victores hac hebdomade? Sine eius ope vana sunt nostra
N. omnia.
Habent notas omnium paucissimas.
P. Colloquium 51
Ergo sunt victores; quid aliud ex te Personae:
quaero? Vos igitur quod praemium Observator, Capparonus,
petitis?
O.
D. Unde venis, Capparone?
Quod tibi placuerit.
C.
P. Domo.
Quo tandem iure debeo?
O.
D. Quid affers illinc?
Ex promisso.
C.
P. Merendam.
Aequum dicitis. ‘Quicquid’ enim
‘recte promissum est, praestari O.
debet’. Quis tibi permiserat exire?
D. C.
Sic ex te didicimus. Praeceptor ipse.
P. O.
Ecce vobis pennae singulae ad Unde istud probabis?
scribendum: ac ne putetis vulgares C.
42

43. Adeamus illum ut consulamus. sunt victores? dic sodes.
O. E.
At vide quid agas. Ego et Puteanus.
C. G.
Hac in re nihil timeo. Iamne habuistis praemium?
O. E.
Adeone securus es? Habuimus.
C. G.
‘Qui verum dicit, nihil timere debet.’ Quodnam?
O. E.
Vera quidem ista est sententia, sed Duodenas iuglandes.
quotusquisque non mentitur? G.
C. Hui! quale praemium!
Certus sum me nihil mentiri nunc. E.
O. Eho, inepte, aestimas ergo
Propemodum persuades mihi. Abi: praemium ex rei pretio?
credo tibi, quia in mendacio G.
nunquam te deprehendi. Hic nihil aliud video aestimandum.
C. E.
Est Deo gratia: quem precor ut me Sordius es, qui lucro sic inhias. Non
integrum et purum custodiat. meministi verbum praeceptoris?
O. G.
Utinam ex animo omnes Quod verbum?
precarentur. Recipe nunc te, ut edas
merendam tuam. E.
‘Non lucri, sed honoris causa datur
Colloquium 52 praemium.’
Personae: G.
Nunc reminiscor, quasi per nebulam.
Giraldus, Eliel, Posthac ero diligentior.
G. E.
Qui sunt victores hac hebdomada? Sic tandem sapies.
E.
Ubi eras cum rationes redderentur? Colloquium 53
G. Personae:
Accersitus a patre fueram: sed qui
43

44. Galatinus, Buchardus, Enumerabo in digitis, ne forte
G. numerum excedam. Audi igitur.
Euge, dimissi sumus ad ludum, B.
audistine? Isthic sum.
B. G.
Quidni audirem, cum egomet A cupboard.
adsuerim? B.
G. Abacus.
Placetne paulisper confabulari? G.
deinde ludemus una. A bench.
B. B.
Mallem ego prius ludere. Sella.
G. G.
Atqui difficile est ludum abrumpere. A candlestick.
B. B.
Plane verum dicis, et ego in me sic Candelabrum.
experior.
G.
G. A caldron.
Quoniam igitur placet tibi mea ratio,
da nobis aliquid argumenti ad B.
confabulandum. Ahenum.
B. G.
Imo tuum est dare, ut qui me A pair of bellows.
lacessiveris. B.
G. Follis.
Aequum dicis; redde nomina Latine, G.
quae tibi Anglice proponam. A pillow.
B. B.
Qua de re propones? Pulvinar.
G. G.
De supellectili. A balster.
B. B.
Tentabo respondere, modo ne plura Cervical.
quam decem proponas. G.
G. Linnen-cloth.
44

45. B. Venison.
Linteum. G.
G. Ferina.
A pot of earth. B.
B. Venison of a wilde Boar.
Olla. G.
G. Aprugna.
A flagon of wine. B.
B. Sod milk.
Oenophorum. G.
G. Lac decoctum.
Errasti semel. B.
B. Whey.
Ubi? G.
G. Serum, vel serum lactis.
Dixisti ‘linteum’ pro ‘lodice’. B.
B. New cheese.
Fateor: debeo tibi semel victoriam. G.
G. Caseus recens.
Nunc vicissim propone, ut redimas, B.
si potes. Pottage.
B. G.
Vis respondere de eduliis? Ius carnium.
G. B.
Ut libet. Fish sod.
B. G.
Fresh meat. Piscis clixus.
G. B.
Caro recens. Pickle.
B. G.
Pork. Condimentum.
G. B.
Suilla. Falleris.
B. G.
45

46. Quid ergo est? M.
B. Iam impetravi mihi, et item uni
Intinctus. quem vellem ducere.
G. O.
Condimentum volo. Bene res habet; eamus, ducente Deo.
B. M.
At ego nolo contendere. Precor ut nos custodiat.
G. O.
Quis contendit? consulamus. Ego quoque idem precor tecum.
B. Colloquium 55
Quin prius ludamus; illud fiet
posterius. Personae:
G. Sulpitius, Munchius,
Age, fiet, ne amittamus ludendi S.
occasionem. Impetrastis ludendi facultatem?
M.
Colloquium 54 Impetravimus.
Personae: S.
Moses, Olevitanus, Ad quod usque tempus?
M. M.
Iamdudum taedet me toties repetere Ad coenam usque.
lusus Scholasticos. S.
O. Qui dederunt versus?
Quid facias igitur? M.
M. Primi et secundi.
Eamus in hortum nostrum. S.
O. Quid caeterae classes?
Quid agemus? M.
M. Primus quisque decurio trium
Ambulabimus, colloquemur, Dei proximarum classium pronunciavit
beneficia in eius operibus unam e Sacris literis sententiam.
commemorabimus. S.
O. Nonne precati estis, ut solemus?
Nihil sane iucundius: sed interim M.
petenda est a praeceptore venia.
46

47. Precati, et quidem praesente M.
ludimagistro: tu vero ubi eras? Ad lacum.
S. R.
Iveram domum, a matre accersitus. Quid eo?
M. M.
Nunc igitur quid agere cogitas? Lotum pedes.
S. R.
Ludere sesquihoram; deinde ad I sane; nunc lotione mihi opus non
studium me recipere. est.
M. M.
Vin' tu ut tibi sim collusor? Sed interim parum fabulabimur.
S. R.
Quidni velim? Ne fabulari quidem nunc velim.
M. M.
Quo lusu nos exercebimus? Atqui utilis est confabulatio,
S. duntaxat de honestis rebus.
Nullus est mihi iucundior pila R.
palmaria. At mihi utilior est ad valetudinem
M. exercitatio corporis.
Nec mihi quidem. M.
S. Quid si mansero tecum?
Visamus igitur, an caeteri partes R.
sortiti sint: nam si soli luderemus, Prudenter facies, et nos pila
minus esset voluptatis. palmaria colludemus.
M. M.
Visamus sane. Bene vertat Deus: maneo.
R.
Colloquium 56 Alias lotum una tecum ibo: cum
Personae: scilicet longius erit temporis
M., R., spatium.
M. M.
Visne ire mecum? Ad ludum igitur nos accingamus.
R. R.
Quo properas? Nulla est in me mora.
47

48. Colloquium 57 Salve, praeceptor.
Personae: Prae.
Vincentius, Bonus, Sit vobis salus a Christo.
V. Pueri.
Cur hodie non lusisti nobiscum? Amen.
B. Prae.
Non erat mihi ludendi spatium. Iamne repetivistis?
V. Pri.
Quid habes negotii? Etiam, praeceptor.
B. Prae.
Non absolveram pensum meum. Quis docuit vos?
V. Pri.
Quod pensum? Subdoctor.
B. Prae.
Dimidium exemplaris restabat mihi Quid nunc vultis?
perscribendum. Sec.
V. Ut per te liceat nobis parumper
Perfecistine? ludere.
B. Prae.
Perfeci. Non est ludendi tempus.
V. Ter.
Laudo tuam diligentiam: ludes alias Non petimus omnibus, sed nobis
otiose. parvulis tantum.
B. Prae.
Cum voluerit Deus. Atqui pluit, ut videtis.
V. Sec.
Recte dicis: nam absque voluntate Ludemus in pergula.
eius fieri nihil potest. Prae.
Quo lusu?
Colloquium 58 Sec.
Personae: Aciculis, vel iuglandibus.
Primus puer, Pueri, Praeceptor, Prae.
Secundus puer, Tertius puer, Quid mihi dabitis?
Pueri. Pri.
48

49. Dicemus nomina. Ex quo tempore?
Prae. B.
Quot dicetis singuli? Ab ipso initio mercatus.
Sec. A.
Duo. Valde miror qui audeat illic
Prae. commorari tot dies, cum pestilentia
Dicite igitur. tanta sit per totam urbem.
Pri. B.
Paper, Charta; Ink, Atramentum. Non est adeo mirandum.
Dixi. A.
Sec. Itane tibi videtur?
A Book, Liber; A Little book, B.
Libellus. Dixi. Ita profecto: fuit enim alias in
Ter. maiore periculo: sed Dominus Deus
A Cherry, Cerasum; Walnuts, semper eum custodivit.
Iuglandes. Diximus. A.
Prae. Credo equidem, et adhuc custodiet.
Quam belli estis homunculi? Ludite Sed quando est reversurus?
ad coenam usque. B.
Pueri. Nescio; in horas exspectamus.
Gratias agimus, praeceptor. A.
Reducat illum Deus.
Colloquium 59 B.
Personae: Ita precor.
A., B.,
Colloquium 60
A.
Ubi nunc est pater tuus? Personae:
B. Elizius, Delphinus,
Puto eum esse Lugduni. E.
A. Qua de re sic elatus es laetitia?
Quid illic agit? D.
B. Pater meus modo advenit.
Negotiatur. E.
A. Quid mea refert?
49

50. D. Quid clamitas?
Imo plurimum; quia nobis N.
impretravit ludendi veniam. Desistendum est a lusu.
E. Q.
Ain' tu? Eho inepte, nondum quarta exacta
D. est.
Vide pueros iam ludentes in area. N.
E. Imo fere semihora post quartam.
Ludant sane alii: ego studere malim Q.
quam ludere. Cur non dedisti signum?
D. N.
Nec minus ego, sed in tempore: nam Quia tintinnabuli funis fractus est.
(ut est in proverbio)‘ Omnia tempus
habent’. Unde et nos recte monet A.
Cato noster: Clama iterum; sed attolle vocem.
‘Interpone tuis interdum gaudia N.
curis; ’ Heus, pueri, recipite vos omnes.
‘Ut possis animo quemvis sufferre A.
laborem.’ Festinate, festinate, inquam; urget
praeceptor.
E.
Vera sunt quae dicis, fateor: sed N.
interim omitte me, ut serio studeam. Desine clamare, accurrunt omnes.
D. Colloquium 62
Per me studeas licet; nihil impedio:
at ego hac utar occasione. Personae:
E. Orontius, Quintus,
Utere sane. O.
Quid ita laetus es?
Colloquium 61 Q.
Personae: Quia venit pater.
Nomenclator, Quidam puer ex turba, O.
item Alius, Ain' tu? Unde venit?
N. Q.
Heus, pueri, heus, heus, heus! Lutetia.
Q. O.
50

51. Quando advenit? Colloquium 63
Q. Personae:
Modo. Marcus, Aaron,
O. M.
Iamne salutasti? Miseret me tui.
Q. A.
Salutavi, cum ex equo descenderet. Quid ita?
O. M.
Quid amplius illi fecisti? Quod penna tua tam misere abutaris.
Q. A.
Calcaria detraxi et ocreas. Quomodo abutor?
O. M.
Miror te non mansisse domi propter Quia pessime tractas eam in
eius adventum. acuendo.
Q. A.
Nec ille permisisset, nec ego vellem; Non est culpa mea, ne quid erres.
praesertim nunc, cum audienda est
praelectio. M.
Cuius igitur?
O.
Bene tibi consulis, qui temporis A.
rationem habeas. Sed quid pater? Scalpelli mei, cuius acies obtusa est.
valetne? M.
Q. Scalpellum in culpa non est, sed tu
Recte, Dei beneficio. ipse.
O. A.
Equidem gaudeo plurimum tua et Cur istud dicis?
eius causa, quod salvus peregre M.
redierit. Quia debuisti vel scalpellum tuum
Q. acuere, vel aliud alicunde rogare
Facis ut amicum decet: sed cras commodato, saltem ad praesens
pluribus verbis colloquemur. Vidi negotium.
praeceptorem, qui iam ingreditur A.
auditorium. Non audeo petere.
O. M.
Eamus auditum praelectionem. Quid times?
51

52. A. Qui scis?
Ne mihi denegetur. B.
M. Dictum est mihi.
Ecce tibi meum. A.
A. A quo?
Gratias ago. B.
M. A patre eius.
Utere quantum voles, sed recte. A.
A. Ubi eum vidisti?
Sciens non abutar. B.
M. Fuit mihi obvius cum venirem.
Nec sis posthac tam verecundus in A.
petendo. Vide ne mentiaris: nam ex illo
A. quaeram, si forte occurrat mihi per
Sic est ingenium meum; soleo vicos.
libentius dare quam petere. B.
M. Reperies sic ut dico.
Utinam multi essent tui similes. Sed
tamen ‘qui libenter dat beneficium, Colloquium 65
is petere quoque libere potest’. Sed Personae:
ego te nimis detineo; perfice quod
coeperas. Sulpitius, Rogerus,
S.
Colloquium 64 Cur hodie mane abfuisti?
Personae: R.
A., B., Occupatus eram.
A. S.
Cur non venit Petrus in scholam? In quo negotio?
B. R.
Est occupatus. In scribendis ad matrem literis.
A. S.
In quo negotio? Quid opus erat illi scribere?
B. R.
In ligno struendo. Quia ad me scripserat.
A. S.
52

53. Ergo rescripsisti. S.
R. Cum admoneret, ut me diligenter
Proprie loqueris. pararem ad reddendam
hebdomadam postero die.
S.
Unde tibi miserat literas? R.
Profecto recte monebat.
R.
Rure; nempe ex villa nostra. S.
Sed ad propositum revertamur. Non
S. habetis villicum, qui curet ruri
Quando rus profecta est? negotia vestra?
R. R.
Superioribus diebus. Imo et villicum habemus, et
S. famulos, et ancillas.
Quid agit ruri? S.
R. Quid opus est illic tuae matris
Curat nostra negotia rustica. opera?
S. R.
Quid potissimum? Quia melius novit providere rebus
R. omnibus, quam isti imperiti
Praeparat ea quae sunt opus ad rusticolae.
proximam vindemiam. S.
S. Nihilne amplius?
Prudenter agit. R.
R. Sine me finire propositum.
Unde istud probares? S.
S. Putabam te absolvisse; perge.
Nam ‘omnibus in rebus adhibenda R.
est praeparatio diligens’. Etiam (ut ex patre audivi)
R. ‘Praecipua cura domini requiritur in
Quis te istud docuit? re familiari administranda’.
S. S.
Quidam paedagogus dictavit e Ergo pater tuus nunc potius deberet
Cicerone. ad villam esse.
R. R.
Qua occasione? Non potest.
53