Presentatie Voorwaarden voor leesonderwijs door Sieneke Goorhuis-Brouwer tijdens de conferentie Meer (voor)lezen, beter in taal op 2 april 2014 in het Openlucht Theater Arnhem

1. Voorwaarden voor
leesonderwijs
Lectoraat Early Childhood
Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer.

2. Moderne inzichten t.a.v onderwijs
› Taal en rekenen zijn de zuurstof van het onderwijs
( Van Bijsterveld, 2 september 2011)
2 |

3. Cito scores in groep 8
“De lat moet omhoog”
Marja Van Bijsterveld
Taalonderwijs voor
peuters vanaf 2;6 jaar
( groep 0)
Hugo de Jonge
3 Lectoraat Early Childhood

4. Centrale vraag
›Leidt taalonderwijs
aan peuters tot betere
Ciotoscores voor taal
in groep 8?
4 Lectoraat Early Childhood

5. Antwoorden vinden in de
neurobiologische ontwikkeling
› Bij de geboorte zijn de
hersenen nog niet af.
› 0-7 jaar: primair
sensorische gebieden
› 7-12 jaar:
associatiegebieden
› Puberteit: prefrontale
cortex.
5 Lectoraat Early Childhood

6. Opbouw van de hardware: primair
sensorische gebieden
› Deels algemeen
› mijlpalen in motorische en
taalontwikkeling
› Deels specifiek
› een of tweetalig
waarden/normen
› Niet even snel
› Ontwikkeling gaat lang door
6 Lectoraat Early Childhood

7. Ontwikkeling van de associatiegebieden
› Installatie soft ware:
› lezen, schrijven, rekenen,
aardrijkskunde, geschiedenis
etc.
› Didactische aansturing van
groot belang
7 Lectoraat Early Childhood

8. Ontwikkeling prefrontale cortex
› Verdere ontwikkeling van
motivatie, waarden en normen
› Komen tot
zelfverantwoordelijke
zelfbepaling
8 Lectoraat Early Childhood

9. Opbouw primair sensorische
gebieden: spontane ontwikkeling
› Didactische aansturing versus
vrij spel
› Führen oder Wachsen lassen
› Biologie versus educatie
9 Lectoraat Early Childhood

10. Peuters en kleuters zijn nog geen
leerlingen
› Sensomotorisch denken
› Pre-reflexief denken –
meedoen en zeker weten
› Magisch denken en aarzelende
reflexie
› Concreet operationeel denken
› 1e
levensjaar
› Peuters
› Kleuters
› Leerlingen groep 3
10 Lectoraat Early Childhood

11. Voor- en vroegschoolse educatie
2002 –
peuterspeelzalen voor
allochtone kinderen
2008 –
wet OKE
voorschoolse
programma’s
vanaf 2 jaar11 Lectoraat Early Childhood

12. Moedertaalontwikkeling
Spontaan proces
› Bloemenwaterzeef
› Monden
› Heb jij die gebrookt?
› Jij hebt een foute mond
› Doe je hoofd eens open.

13. Lezen en schrijven
Bewust didactisch proces.
› Operationeel denkniveau
› Taal niet meer gebonden aan
persoon of situatie
› Taal heeft objectieve status

14. Hardware en software
Leren praten
Leren lezen en schrijven

15. Vooronderstellingen VVE
Een rijk taalaanbod
voorkomt
taalachterstand
15 Lectoraat Early Childhood

16. ›Taal is niet los te
verkrijgen:
›Gehoor
›Motoriek
›Denken
›Sociaal-emotionele
ontwikkeling
16 Lectoraat Early Childhood

17. Eerste levensjaar › Klankherkenning (1)
› vanaf 6 maanden
taalspecifieke
klankherkenning en
intonatiepatronen
› (GEHOOR)
› Klankproduktie (4)
› vanaf 6 maanden
taalspecifiek brabbelen
› de tongval
› (MOTORIEK)
17 |

18. Het tweede levensjaar
›Luisteren, kijken,
bewegen en voelen
hebben de
denkontwikkeling op
gang gebracht
›Objectconstantie en
symboolbewustzijn
18 |

19. Objectconstantie
Zoeken naar iets dat
niet in het blikveld is.
Kiekeboespel
19 |

20. Symboolbewustzijn
Verwijzende functie van
taal
Taal:
Appel Kijk!
Uitdrukking Au!
Verwijzing Bloem
20 |

21. Tweede levensjaar
›Woordbegrip (2)
›persoonlijk
woordenboek
›Woordproductie (5)
(Taalinput en
leervermogen)
21 |

22. Taalontwikkeling
›Tractor, amen
›Sherry, tapas
›Acuoor, fufa, hame
›Persoonlijke
competentie
22 Lectoraat Early Childhood

23. Rijke omgeving: praten
›Woordenschatontwikk
eling
›Benoemen, aanwijzen,
vertellen.
›Eenvoudige
prentenboeken.
23 Lectoraat Early Childhood

24. Derde levensjaar
›Zinsbegrip (3)
›Zinsproductie (6)
24 |

25. Moedertaalontwikkeling
Spontaan proces, eigen
ontwikkelingslijn
› Bloemenwaterzeef
› Monden
› Draaiwater
› Heb jij die gebrookt?
› Jij hebt een foute mond
› Doe je hoofd eens open.
25 |

26. 26 |
SNEL, the language screening instrument SNEL (Luinge, 2005).

27. Woorden in context plaatsen
› Ik ben so dorst
› Heb jij zo’n dorst, zullen we wat te drinken halen?
› Ik doe zo laten staan
› Zet jij het zo neer, dat kan niet, kijk maar, dat gaat
vallen het is te smal.
27 |

28. Rijke omgeving: voorlezen
›Start literaire beleving
›Holistische ervaring
28 Lectoraat Early Childhood

29. Doorgaande leerlijn: 2;6 – 3;6 jaar
›Een boekje moet vaker
dan een keer
voorgelezen worden
Rustig voorlezen –
verwerkingstijd

30. Prentenboeken lezen als literatuur
Goed voorlezen – er
spanning in brengen
Interactief voorlezen,
maar dan anders
(achteraf)
Beleving, identificatie
en verbeelding
30 Lectoraat Early Childhood

31. Vooronderstellingen VVE
Verwerven van
gesproken Nederlands
Directe relatie met lezen
en schrijven
en
CITO scores in groep 8
31 Lectoraat Early Childhood

32. At risk for dyslexia
Oefenen van:
› fonologische vaardigheden
› Benoemsnelheid
› Letterkennis
Niet bijdragend aan de
snelheid en accuraatheid
van het leren lezen
in groep 3
32 Lectoraat Early Childhood

33. Leessnelheid en leesniveau
Literaire beleving
Concentratievermogen
Methodiek
33 Lectoraat Early Childhood

34. Taalleerlijn
Lezen
Spellen
Reflectie
Voorlezen en vertellen: ontluikende geletterdheid
Rijmen en zingen; ontwikkeling van auditieve
waarnemingsprocessen
Vertellen, voorlezen uitleggen: uitbreiding
zinsproductie en woordenschat
Uitleggen : start zinsproductie
Benoemen: start woordenschat ontwikkeling en
woordgebruik
3-6

35. Eén toetsmoment: eind groep 2 op
schoolrijpheid?
› Kan een verhaaltje vertellen
› Beheerst grove en fijne
motoriek
› Is geconcentreerd(ca. 15
minuten) en kan luisteren
› Kind is trots op zichzelf
› Kan concreet-operationeel
denken

36. Dyslexieprotocol?
› Dyslexie
› hardnekkig probleem met het
aanleren en het accuraat en/of
vlot toepassen van het lezen
en/of spellen op woordniveau.

37. Dyslexieprotocol?
› Vóór de leeftijd van 7 à 8 jaar
kan dyslexie niet vastgesteld
worden!

38. Toetspakket beginnende geletterdheid
(2010)
› Woordenschat
› Letterkennis
› Klankbewustzijn
› benoemsnelheid

39. Toetspakket beginnende geletterdheid
(2010)
› Bij uitvallen: direct in groep 3
extra aandacht voor het lezen
› Waarom dan al toetsen in groep
1 en 2???

40. Literaire beleving
› De basis voor zin hebben in
leren lezen.

41. Ontwikkeling fonemisch bewustzijn
› Rijmpjes en versjes
› Onbewuste inprenting
› Ook eigen taalspel:
› lik-lak-loek
› hik-hak-hoek
› stik-stak-stoek

42. Ontwikkeling fonemisch bewustzijn
› Bewegen op liedjes en versjes
› Een tulp, en een narcis en een
hyacint, kom hier lief kind, ga
weg stout kind!