Begeleiding van plaatsbezoeken in Mechelen rond sociaal schaduwwerk door Mieke Schrooten en Pascal Debruyne

1. Sociaal
Schaduww
erk

2. Wat is Sociaal
Schaduwwerk?
•Sociaal Schaduwwerk herbergt de vaak ongeziene en
onzichtbare sociaalwerkpraktijken van informele actoren die geen
deel uitmaken van de formele sociale kaart.
•‘Sociaal schaduwwerk’ duidt als term op twee zaken:
•ten eerste de schaduw waarin veel informeel sociaal werk
opereert
•ten tweede het feit dat men in de schaduw zit, wat iets zegt
over de onzichtbaarheid en onhoorbaarheid waarin men
opereert.
•We kozen voor het begrip ‘sociaal schaduwwerk’ omdat de
actoren waarover dit boek gaat, vaak in de schaduw opereren.
•Niet omdat ze iets te verbergen hebben, maar omdat ze ageren
op de emergente noden
•waarop het formele circuit niet onmiddellijk een antwoord
heeft en geeft.
•En dat op plaatsen die evengoed in de schaduw blijven en voor
groepen die door de mazen van de Belgische verzorgingsstaat
vallen, al dan niet door een terugtrekkende overheid.

3. Informele sociaal werkactoren brengen mensen
samen, geven materiële steun in de vorm van
voedselbedeling of tijdelijke huisvesting, geven
juridisch advies, werken systemen uit van
onderlinge financiële ondersteuning, geven
een stem aan mensen, politiseren, oriënteren
mensen naar werk en doen aan sociale
dienstverlening, om maar een aantal van hun
sociaalwerkpraktijken te benoemen.

8. De aankomstwijken bieden goedkope woningen en netwerken die mensen aan werk
helpen, al is de arbeid in de eerste plaats vaak erg precair.
Het is de onderste trap op de sociale ladder zonder dewelke het nog veel moeilijker zou zijn
om een nieuw leven uit te bouwen.
Arrival City legt de nadruk op de
kansen en mogelijkheden van
migratie.
Verstedelijking betekent meestal
vooruitgang, niet alleen materieel,
maar ook sociaal. In het beste geval
klimmen families in een of twee
generaties op tot de middenklasse.
Waarna ze meestal de wijk verlaten,
naar meer gegoede stadsdelen of
groene buitenwijken.
Zo lijken wijken soms achteruit te
gaan, maar in werkelijkheid gaan de
bewoners er individueel vaak wel op
vooruit. Aankomstwijken zijn voor
Saunders echte sociale liften.
Omdat migratie onvermijdelijk is,
kunnen mensen en overheden
volgens Saunders maar beter hun
best doen om de sociale ladder
toegankelijk te houden/maken voor
iedereen.

9. Minority Majority
stad
• “De kiemen van duurzame verandering die in de chaotische en troebele
complexiteit van de stad liggen”. (Schrooten en co)
•
• Ruimtelijke ongelijkheid
• Luxe appartementen en fancy lofts naast krottenwoningen of tijdelijke mobiele
woonunits. In oud havengebied bestaan ze zij aan zij. En sociale verdringing die
meer regel dan uitzondering wordt in de stad.
•
• Complexe migratie
• Van de migratiegolven van de jaren ’60 en ’70, tot de oorlogen in Irak in de
jaren ‘90, Afghanistan en de Balkan, tot de uitbreiding van de Europese Unie in
2004 en 2007 die de migratie uit Oost- en Zuidoost-Europa op gang bracht, naar
de recente conflicten die vanaf 2011 migratiegolven op gang brengen daar waar
de Arabische Lente omsloeg in burgeroorlog. En de regio van Syrië en Irak
meezoog in een breder geografisch conflict. Allemaal globale gebeurtenissen die
de stad richting meer migratie zouden duwen.
• Wat “daar” gebeurt, heeft “hier” effect en impact.
• https://sociaal.net/opinie/niet-iedereen-deelt-in-succes-van-de-stad/

10. • Onderzoekers van Sociaal Werk van Odisee wijzen daar terecht op:
“De complexe ongelijkheden in steden gaan voor vele stadsbewoners
gepaard met een precaire toegang tot hun rechten. (...) Alternatieve
verhalen en praktijken breken klassieke kaders open.”
•https://sociaal.net/opinie/niet-iedereen-deelt-in-succes-van-de-stad/

11. Een transformatiestrategie
De marges en het centrum.
•Dat stoot op twee problemen.
•(1) Superdiverse stedelijkheid ontstaat niet
zomaar vanuit de marges van de stad. De marges
vormen eerder het nieuwe centrum van
stedelijkheid.
•In een reeks over migratie sprak De Standaard
enkele jaren terug (19.10.2014) over een
‘onzichtbare stad’ van 100.000 mensen in
Brussel. Samen vormen ze een 20e gemeente.
•(2) Het gaat om een structurele “nieuwe sociale
kwestie” -Het gaat- en dit ten tweede- over meer
dan het ontwikkelen van “divers-sensitief
werken”. Er is nood aan een
transformatiestrategie.

12. Drie keer anders
• 1. Nieuwe migranten met precaire of geen papieren, met een
verblijfsstatus via de asielpoort, vallen niet van boven naar beneden,
met sociale uitkeringen en vangnetten aan de basis voor zij die door de
mazen van het net vallen. Dat is het klassieke verhaal binnen de
naoorlogse verzorgingsstaat. Ze halen van onderuit niet eens de eerste
sport van de ladder waarlangs ze moeten of kunnen omhoog klimmen.
Ook erkende vluchtelingen hanteren de bijstand anders dan langdurig
werkelozen bijvoorbeeld.
• 2. We worden ook geconfronteerd met hiërarchie van
rechtenverstrekking, die de sociaal werker in de stad dagelijks
confronteert met zijn/haar kerntaak die onder druk staat.
• 3. Ook de manier waarop nieuwkomers “integreren” is anders dan
ooit tevoren. Het stedelijke metabolisme ving de migratie van de jaren
‘60 en ‘70 op via leegstaande woningen of ander patrimonium dat
betaalbaar was om kleine zaakjes te starten en de stedelijke economie
die nieuwkomers absorbeerde (textielindustrie en andere).

13. Burgerschap geprangd tussen
“citizens en denizens”
•Sociaal werk heeft zich vooral bewogen binnen de contouren
van nationaal burgerschap. Mensen die inschrijfbaar waren in
de naoorlogse verzorgingsstaat en daardoor recht op
uitkeringen tot en met bijstand hebben dat dient als laatste
vangnet.
• Maar het gebrek aan volwaardig burgerschap, precaire
vormen van burgerschap tot burgerschap dat vaak praktijk is
zonder echt burgerschapsstatuut, transformeert het sociaal
werk in steden.
•Superdiversiteit is niet zomaar “inschrijfbaar” in de bestaande
rechtskaders en sociale integratielogica, zelfs niet met de
discretionaire ruimte van sociaal werkers.
•De facto burgers” die hun basisrechten nog gerealiseerd
moeten zien. Of grotendeels rechteloos zijn onder het regime
van burgerrechten en grondrechten. Of het moet al gaan over
“dringende medische hulp”.

14. Jenne Phillimore "welfare-
bricolage"
in superdiverse tijden
Rechten-assemblage door
praktijkwerkers.
• In gesprek met een sociaal werker kwam deze kwestie naar voor:
• "De uitdaging voor het sociaal werk is de realiteit van een complexere
migratiesamenleving bij te benen. We weten ondertussen in de praktijk,
via experiment en met vallen en opstaan zoeken hoe je mensen "tot hun
recht kan laten komen", hoe je sociaal recht via de bijstand koppelt aan
asiel- en migratierecht. En hoe je die verschillende rechtsregisters in
doorheen een hele lokale overheidsorganisatie moeten vervlechten, om
sociale mobiliteit te genereren. Aansluitend op de diverse leefwereld
van mensen met verschillende integratiemogelijkheden. We lopen in de
praktijk vaak de feiten achterna, omdat je diverse lagen van migratie
krijgt op eenzelfde plaats die weer nieuwe vormen van migratie op
gang brengen: intra-Europese migratie die volgmigratie met zich
meebrengt of erkende vluchtelingen die aan gezinshereniging doen. En
we hebben een politiek klimaat tegen, dat veel verder zou kunnen gaan,
zodat mensen op hun eigen benen kunnen staan."
• Interview Pascal Debruyne, 2 oktober 2019

15. •Waar sociaal(cultureel) werk tekort schiet, schieten informele schaduwspelers als
paddenstoelen uit de grond.
•Burgerorganisaties
•Etnisch-culturele organisaties
•Religieuze spelers

16. SOLIDAIRE WONINGEN VLOS
SINT NIKLAAS
•Samen met CAW en Straathoekwerk neemt VLOS het heft in
eigen handen om het nijpende huisvestingsprobleem in Sint-
Niklaas aan te pakken. De drie initiatief-nemende
organisaties huren grote woningen van particulieren.
•Via een aangepast contract kunnen vluchtelingen, mensen
zonder wettig verblijf en Belgen dan tegen een betaalbare
prijs een deel van de woning huren. In augustus 2010 opende
een eerste 'solidaire woning', waar nu vier alleenstaande
jongemannen wonen – elk met een heel verschillende
achtergrond.
16

17. Caritas en
basisvoorzieninge
n
17

18. • De Mangoboom in Bloei uit tot de superdiverse
organisatie die ze vandaag is.
• Bedienen veel nationaliteiten: betekent ook een
veelheid aan burgerschapsstatuten: mensen met
papieren in kwetsbare posities, net geregulariseerde
burgers, mensen zonder papieren of in precaire
papieren.
• De organisatie wordt bestuurd door vrijwillige
professionals.
• In 1998 erkend als een Vereniging Zonder Winst
(VZW). Ze heeft, zoals wel meer Brusselse
organisaties, een Franstalige en een
Nederlandstalige vleugel.

19. Confrontatie met systeem van mainstream hulpverlening
Uitbouw van een alternatieve zorgaanpak op basis van enkele
principes:
Ø Basisdienstverlening
Ø Erkenning van cliënten/participanten & leefwereldbenadering
(nabijheid).
Ø Integrale aanpak
Confrontatie tussen deze aanpak en mainstream aanpak op de
Voorportalen: leerplatformen met zelforganisaties en mainstream
hulpverlening, waar men van elkaar leert.

20. Confrontatie
met systeem
van
mainstream
hulpverlening
“Er is gewoon geen tijd. Geen enkele. Ik was ooit bij een
sociaal assistente. Je moet daar niet teveel gaan
improviseren of je verhaal doen. De klok staat meteen
aan, je strest omdat je niet veel tijd hebt. En wat er
meest ontbreekt, is dat men begrijpt dat tijd
samenhangt met de kunst van het luisteren. Daardoor
begrijpt men de vraag noch de complexiteit van onze
achterban. Mocht er tijd zijn, dan zou er ruimte kunnen
zijn voor de omgang met de noden die uit een
superdiverse stad komen, van onze mensen.”
(Interview met Angélique, Mangoboom)
(Leefwereldbenadering)
“Wat er mensen aanspreekt, en misschien is dat cliché,
is dat ze erin slagen niet in hokjes te denken. Hun focus
is “nood” en “antwoord”: hokjes doen er niet toe.” (B1)
“Omdat ze er mogen zijn. Zonder schrik voor
vooroordelen or whatever.” (B1) (Integrale aanpak)

21. Dekolonisatie van de zorg