1. Fjarnám og blandað nám í
íslenskum framhaldsskólum:
Þróun og framtíð?
Sólveig Jakobsdóttir, dósent
Menntavísindasviði Háskóla Íslands
Erindi flutt á málstofu á vegum
RANNUM 17.11. 2009
2. Yfirlit
• Hugtök? fjar-, blandað, net-, dreif-,
• Í deiglunni?
• Rannsóknin
• Þróun 2005-2009: raddir skólastjóra
• Viðhorf fjarnema og -kennara 2007?
• Staða erlendis
– USA
• Hugleiðingar, lokaorð
3. Fjarnám og – fjarkennsla
• E. (distance learning, distance teaching, distance
education)
• Á íslensku er talað um fjarnám (distance
learning) og/eða fjarkennslu (distance
teaching)
• Á ensku er menntahugtakið hins vegar oft í
brennidepli þ.e. distance education.
• Margar skilgreiningar á hugtakinu distance
education - eiga yfirleitt sameiginlegt að fela í
sér aðskilnað kennara og nemenda.
4. Netnám og tölvustutt nám
• E. online learning & elearning
• Hugtök sem hafa sterk tengsl við fjarnám og
fjarkennslu eru t.d. hugtakið netnám eða sítengt
nám (online learning; net-based learning) um
nám sem stundað er á Netinu sem nú gildir í
sífellt meira mæli en áður um allt fjarnám.
• elearning notað á svipaðan hátt. Svipuð merking
þó telja margir elearning víðara hugtak og fela í
sér tölvustutt nám, með/án stuðningi Netsins
5. Netnám - Online learning
• U.S. Department of Education (2009, bls. 9):
Nám sem á sér stað að hluta eða öllu leyti á
netinu.
• Skilið á milli netnáms sem eigi að koma í
staðinn fyrir staðnám (substitute/alternative)
og netnáms sem sé hluti blandaðs eða
samsetts náms (hybrid) hugsað til að bæta
námið (enhancement).
6. Blandað nám - dreifnám
• E. blended learning, distributed learning
• Dreifnám: blanda af net- og staðnámi, notað á Íslandi á
framhaldsskólastiginu (dæmi: FB, BHS).
• Aðrir nota dreifnám (einnig) í þeim skilningi að nám
einstaklinga og hópa fari fram ekki eingöngu í einni
kennslustofu heldur dreift s.s. á heimilum, vinnustöðum og
í samfélaginu sem samtengd séu með hjálp nútíma tækni
• Kannski góð hugmynd að nota dreifnám um nám stundað á
sama tíma við mismunandi stofnanir (sbr. nemar sem í
staðnámi í FAS sem taka áfanga við VA og ME).
• Meira lýsandi að nota blandað nám þegar nemi er í blöndu
og stað- og fjarnámi (við eina og sömu stofnun), t.d. í FG
eða VÍ og/eða í einu námskeiði skiptast á stað og –netnám.
7. Blandað nám?
• Blandað saman fjar/netnámi og staðnámi (fremur en
að um sé að ræða blöndu af kennsluaðferðum og
miðlum)
• Sloan Concortium 2003
– Hefðbundið nám: 0% á neti
– Vef-stutt (web-facilitated): 1-29% á neti (s.s.
Kennsluáætlun og einhver verkefni)
– Blandað/samsett (blended/hybrid): 30-79% á Neti,
einhverjir tímar/fundir á staðnum
– Á neti (online): 80%+
8. Fjarnám - í deiglunni
• Fjölgun fjarnema – umræða um gæði, þróun
menntunar á framhaldsskólastigi
• Umdeildur niðurskurður
• Umræða á Alþingi -
http://www.althingi.is/altext/hlusta.php?lidur
=lid20091112T110432&horfa=1
• Greinar, skýrslur í smíðum
• Starfshópur á vegum ráðuneytis?
10. Samanburður á stað og fjar
• Tvær nýlegar yfirlitsgreinar sem báru saman
frammistöðu nemenda í fjar- vs. staðnámi
sýndu lítinn eða engan mun (Jahng, Krug, &
Zhang, 2007) eða jafnvel smábreytingar í hag
þeirra fyrrnefndu (Zhao, Lei, Yan, Lai, & Tan,
2005).
• Athuga skólastig (post-secondary)
11. Samanburður á stað og fjar
• Stór ný meta-analýsa gefur til kynna að nemendur
standi sig betur í net- eða blönduðu námi heldur en
staðnámi 176 stúdíur (ath þar af bara 5 í K-12)
• U.S. Department of Education. (2009). Evaluation of
evidence-based practices in online learning: A meta-
analysis and review of online learning studies.
Washington, D.C.: U.S. Department of Education, Office
of Planning, Evaluation, and Policy Development. Sótt
12. október 2009 af
http://www.ed.gov/rschstat/eval/tech/evidence-based-
practices/finalreport.pdf
12. Flokkun kennslu
Flokkun: í rauntíma (synchronous) eða ekki
(asynchronous) – einnig:
• Útlistandi kennsla (Expository instruction) –
þekkingu miðlað með stafrænni tækni
• Virkt nám (Active learning) – nemandi byggir upp
þekkingu (leitaraðferðir) með því að vinna með
stafrænan efnivið
• Gagnvirkt nám (Interactive learning) –
leitaraðferðir í samskiptum við aðra nemendur og
kennara
13. USA: þróun netnáms á grunn- og
framhaldsskólastigi
• Picciano, Anthony G. og Seaman, Jeff. (2007).
• Picciano, Anthony G. og Seaman, Jeff. (2009). K-12
online learning: a 2008 follow-up of the survey of
U.S.school distric administrators.
http://www.sloanconsortium.org/publications/surve
y/pdf/k-12_online_learning_2008.pdf
• Rannsóknir gerðar 2005-6 og 2007-8
14. USA: þróun netnáms á grunn- og
framhaldsskólastigi
• Meira en milljón nemendur á grunn/framhaldsskólastigi taka amk eitt
netnámskið
• ¾ hlutar allra opinberra skólaumdæma (K-12) bjóða uppa á netnámskeið
eða blönduð námskeið, 66% álíta að skráningar í netnámskeið muni fara
vaxandi.
– 75% hafa amk 1 nemanda skráðan í net- eða blandað námskeið
– 70% hafa amk 1 nemanda skráðan í netnámskeið
– Um 10% aukning milli 2005-6 og 2007-8.
• Netnám uppfylli þarfir mjög mismunandi nemenda, frá þeim sem þurfa
viðbótar hjálp til þeirra sem vilja taka háskólakúrsa
• Nemendur taka kúrsa úr mismunandi áttum, m.a. netskóla á vegum fylkja,
sínum eigin skóla, skóla á háskólastigi
• Netnám er líftaug lítilla skóla/umdæma í dreifðum byggðum,
val- og/eða mikilvæg kjarnanámskeið
15. Alþjóðlegur samanburður á stöðu
• Powell, Allyson og Patrick, Susan. (2006). An
International perspective of K-12 online learning:
A summary of the 2006 NACOL international e-
learning survey. Sótt 17. nóvember 2009 af
http://www.inacol.org/research/docs/Internation
alSurveyResultsSummaries.pdf
• Skoðað í 14 löndum – Ástralía, Kanada, Nýja
Sjáland, Singapore framarlega – s.s. varðandi
gæðastaðla
16. Rannsóknin
Styrkt af rannsóknasjóði KHÍ (2006, 2007)
• Miklar breytingar að eiga sér stað á framhalds-skólastigi hvað
varðar fjar/dreif/blandað nám, þörf talin á að skoða stöðuna
• Símaviðtöl: SJ spjallaði í síma við fulltrúa* allra 29
framhaldsskólanna** í október 2005 og 6
svör frá 28 fyrra árið en öllum það síðara (97 og 100%),
• Vefir skóla skoðaðir
• Tekin viðtöl við kennara og nemendur í 6 (8) framhaldsskólum
vorið 2007
• Símaviðtöl nóv. 2009: SJ spjallað í síma við 17 af 31 fram að
þessu, 13.-17.11. (55%)
*Skólameistarar eða aðrar lykilpersónur tengdar fjar/dreifnámi * *ath. ekki sérskóla.
17. Fjar-, stað, -dreif-, net-?
Blöndur íslenskra framhalsdsskóla?
• Skólar: flokkun eftir umfangi fjar/netnáms, aukin notkun
• Sýnileiki, vefir/upplýsingar, stýring
• Skipulag: Breytilegt; hversu mikil staðkennsla; notkun
myndfunda; blöndun nemendahópa; hverjir eru fjarri
• Tækni: Mismunandi tæknilausnir, kerfi, þróun í átt til opins
hugbúnaðar (Moodle), nýting kerfa fremur einsleit (hjá
flestum)- miðlun efnis, utanumhald – viðhorf yfirleitt
jákvæð (s, k, n)
• Nemendur: fjölbreyttir hópar/þarfir, aukning í fjölda hjá
flestum – þarfir og/eða þægindi, kreppan setur strik í
reikning!
• Nám og kennsla: Þróun hjá mörgum tengd nýrri
lagasetningu
18. Staðan – fjar/dreif/blanda
• Staða 2005-2006: Engin
„hrein“ fjarkennslustofnun – þar sem
eingöngu fer fram fjarnám.
• Staða 2009? Sama staða: tveir nýir
framhaldsskólar en hvorugur netskóli – ætti
að vera einn netháskóli og einn
netframhaldsskóli?
19. Flokkar skóla
1. Sterkir stofnar, stór hluti nema stundar fjarnám, fjar+stað
misjafnlega mikið aðskilið eða mikil skörun eða blanda.
2. Fjarnám vaxandi sproti af stofni - töluverður-mikill gangur
eða dreif-/fjarnám álitlegur sproti, hægari eða lítill vöxtur.
3. Staðnám en vísir að fjarnámi fyrir hópa. Eða dreifnám farið
að einkenna staðnámið (minni viðvera í hefðb. kennslust; nám
verkefnamiðað; námstjórnunarkerfi í notkun)
4. Notkun námstjórnunarkerfi eða innra nets almenn eða í mjög
örum vexti, ekki farin að hafa áhrif á stundatöflu.
5. Kennslukerfi, innra net, en notkun ekki orðin almenn eða
vöxtur e.t.v.hægari en í flokki 4; stundum vísir að fjarnámi f.
einstaklinga, stundum verið að skoða hlutina vel og ýmislegt í
deiglunni t.d. námskeið f. kennara, stundum grasrót.
20. Umfang fjar/dreif-/blandaðs náms
F1 F2 F3 F4 F5 Samtals
VMA IR FSU MK FSS
FÁ BHS MH Flensb. IH
FAS FB MK MA
VA FÍV Flensbor MS MR
g
VÍ FSH FSN Kvennó ML
FG MK Hraðbra FSS FLaug
ut
FNV ME FLaug IH FVA
ME Versló FVA MA MÍ
FG MBorg MR
FNV FMos ML
MÍ
2005 4 9 4 4 8 29
2006 7 6 8 2 6 29
2009 8 6? 9? 8 0 31
23. Vefir - sýnileiki
• 2006: Rúmlega fjórðungur skólavefja (8 - 28%) hefur
upplýsingasíðu um fjarnám við skólann og 2 í viðbót
um dreifnám, samtals um þriðjungur (34%)
framhaldsskóla.
• 2009: (9/31 – 29%, 5 í viðbót um dreifnám, samtals
45%, nær allir með vísun í námsumsjónarkerfi
• 7 skólar (24%) gefa upp umsjónarmanneskju
fjar/dreifnáms. 2 í viðbót sem ekki er getið á vef skóla
(1 nýráðinn) og 1 – umsjónarmaður kennslukerfis;
svipaður fjöldi eða jafnvel fækkun 2009
24. Stjórnendur, titlar
Skóli Staða
VMA Kennslustjóri fjarkennslu
FÁ, Versló Fjarnámsstjóri
ME 2009: Kennslustjóri fjarnáms
VA Áfanga- og fjarkennslustjóri; 2009?
FAS Umsjónarmaður fjarnáms; 2009?
IR Verkefnastjóri fjarnáms (úr 2 í 1); 2009?
Borgarholtsskóli Verkefnisstjóri dreifnáms,2009: dreifnámsstjóri
FG Kennslustjóri fjarnáms
FNV Umsjónarmaður fjarnáms; 2009?
FB 2009: Umsjónarmenn dreifnámsvefs
FÍ 2009: Umsjón með dreifnámi (tækni, nám)
25. (Náms)rými - umhverfi
• Námsumsjónarkerfi ráðandi – eflast frá 06-09
• Fjölbreytt flóra
– Séreignahugbúnaður (íslenskur og erlendur)
– Opinn hugbúnaður
– Heimasmíðað kerfi
– Fjarfundabúnaður
– Aðrar lausnir
26. Kennslukerfi - námsumhverfi
BB eða Námsnet
Angel (BB) Námskjár Moodle
WebCT MySchool
FA-ath FUS IR FIV FB
VMA -ath MH FG ML BHS
Versló MA Hraðbraut MÍ VA, FAS
MK Laugar Flensborg IH ME, FSH
FAS FSN MS Menntaborg FNV
ME MR FSN
FSS
FMOS
MÍ
6-4(-) 5-4 6-6 4-4 4-11+
11-8 10-10 11
28. Aðrar tæknilausnir
Sérhæfð Stafrænar
Fjarfundarb. Upptökuver
forrit ferilmöppur
FSH? Versló IR Borgh
ME IH FB?
VA Borgh.
FAS
FSN
29. Val á kerfum
• Íslenska
• Aðgengi og notendaviðmót
• Þróun og aðlögun – skiptar skoðanir
• Tenging við önnur kerfi
• Kostnaður
• Tímasetning (besta kerfið á sínum tíma)
• Reynsla
• Hugmyndafræði – opinn hugbúnaður
30. Nemendur, hópar
• Aldursbil er breitt og hópar mjög misjafnir, með
misjafnar þarfir. Stundum eru 2-3 aðalhópar í
hverjum skóla og stundum er um meiri dreifingu að
ræða.
• Viðhorf nemenda - þarfir til þæginda
– Sólveig Jakobsdóttir. (2007, 2. nóvember 2007). Fjarnám í íslenskum framhaldsskólum: Frá
þörfum til þæginda Erindi var flutt á Vörður vísa veginn - ráðstefna 3f um upplýsingatækni og
menntun
– http://www.slideshare.net/radstefna3f/soljakfjarnam3f07-153404/
– Jakobsdóttir, Sólveig. (2008). Waltzing from needs and necessity to comfort and convenience:
Online and distance learning at the upper secondary level. Í J. Luca og E. R. Weippl (Ritstj.),
Proceedings of World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and
Telecommunications (bls. 129-134). Chesapeake, VA: AACE.
31. Fullorðnir Frhsk. Grunnsk.
Alm. t.d. Listn. Utan-
m. Heilbr. Iðngr. Þurfa 9.-10.
konur v. UT, “Venju- skóla,
gömul Umönn að ná lokið
barn- mm legir” erl.,
próf un, fél Sjóm. upp samr.
eigna Bókas. veik.
FÁ,FG FVA
FÁ VÍ ML
VA, MH VA IR VMA
BHS FG ME FSU
FSN, VÍ FÍV FÍV FÁ FG
IR FAS ME
FB FB VA FÁ
VMA KvR
VMA FÁ
FLE,FSU,
FSH FSS (ML) VÍ
FSU FSS FAS
BHS IH (ME) MS?
FÍV, VÍ
32. Vandamál / úrlausnir
• 2005-6
• Yngra fólk , skortir mörg hver ábyrgð og sjálfsaga – freistingar v.
afþreyingar og skemmtana, erfitt að halda sig að vinnu – Lausnir:
meiri mætingarskylda, stoð
• Stafræn gjá - eldra fólk, oft konur?
- Lausnir: fjarfundabúnaður t.d. fyrir austan í meira mæli en
net/tölvur. ATH, virðist vera að breytast (2006)
• Tæknivandamál – mörg að leysast t.d. Samskiptamál við INNU,
fjarfundabúnaður gegnur snurðulausar víðast.
• “Seinvirkir” kennarar eða stjórnendur
• Kjarasamningar úr takti við tímann – endurspegla fyrst og fremst
staðbundna kennslu – þyrfti að skoða nánar
• 2009 – kreppan..., ath. einnig launamál, greiðslu fyrir einingafjölda
33. Kreppan?
Mismikil áhrif eftir umfangi fjar/dreifnáms
• MÍ: Dreifnámið er núna í smálægð því kreppa. Ákveðið að
skera niður. Ekki með mjög marga áfanga í gangi.
• FVA: Erum að klára restar....Ekki að innrita neitt nýtt. Frekar
fúlt, var komið gott á skrið, fyrir fullorðna en kvótinn svo
lítill.
• FB: ..þessi niðurskurður, kemur til með að hafa gríðarleg
áhrif, sker um helming, högg á dreifnámið og kvöldnámið
• FG: Þurftum að fækka fámennu áföngunum. Fjölgaði en
fækkaði aftur áföngum. Hátt hlutfall sem koma í próf, fá
endurgreitt fyrir að standast. Góðir kennarar. Komin mikil
reynsla og þekking þess vegna mjög leiðinlegt að slátra,...
34. Kreppan?
• VA: Kreppan, samstarfið farið, sá peningur er tekinn af,
klára hópa í gangi.
• ME: Blikur á lofti. Starfið. Helmingur af stöðu í gegnum
samstarf framhaldssk. fyrir austan. Alltaf fjárveiting þar til í
sumar. Hefur sett strik í reikninginn varðandi samstarf
skólanna. .... Minnkar hlutfall um helming eftir áramót.
Verða færri brautir reknar í samstarfi (starfsnámsbrautir,
félagsliðabraut, skrifsstofubraut, grunnnám fataiðna – allt
austurland, fjarfundabúnað; mæting á helgarnámskeið í
fataiðnum; Sjúkraliðabraut frá VA (þeirra). Allar að klárast
um jól.
• MK: Þyngri en tárum taki að þetta eigi að skera af. Brennur
á – hörmum það eins og allir sem að fullorðinsfræðslu
standa...
35. Kreppan?
• VMA: skera niður um helming. Hvernig á að bregðast við,
forgangsraða inn?
• IR: Auðvitað það sem brennur á, fyrirskipun ráðuneytis um
50% niðurskurð. Finnum fyrir kreppunni, sérstaklega á
vorönninni. Komin með ráðstafanir- draga úr fjarnámi að
einhverju leyti, fjar- og kvöldnám, sami áfangi bara öðru
hvoru megin.
• FÁ: það er náttúrulega bara að leyfa okkur að halda áfram
að þróa í stað þess að skera niður.
• VÍ: rosalega þungt högg. Svo hrædd um að koðni niður, náist
ekki upp aftur. Ætlum að reyna að standa hnarrreist, en
getum auðvitað ekki verið að borga með þessu. Ofboðslega
þungt högg.
36. Eðli máls vegna voru nemendur felmtri slegnir þegar þeir fréttu af því að skera ætti
dreifnámsskennsluna niður um helming. Gékk sjálfur í alla bekki og útskýrði fyrir þeim að til
að milda aðgerðina, og forðast þá nauðung að segja upp námssamningum við nemendur, þá
hefðum við ákveðið að hægja á námsframvindu nemenda. Fyrir vikið fá þeir að öllu jöfnu
einungis að velja sér tvo áfanga á næstu önn nema útskriftarefni - þau fá að ljúka námi eins
og að var stefnt í vor. Nemendur voru undantekningarlaust "sáttir" við þessa framkvæmd en
lýstu jafnframt yfir óánægju með skerðinguna. Bentu sumir á að þeir hefðu innritast í námið,
og lagt í það kostnað og tíma, með von um útskrift á þeim tíma sem í boði var við innritun.
Veit ég til þess nemendur hafi í kjölfarið snúið sér til sinna fagfélaga og mótmælt niðurskurði
stjórnvalda á fjárframlögum til dreifnáms og fullorðinsfræðslu í framhaldsskólunum. Eiga þeir
bágt með að sætta sig við að lögbundið hlutverk framhaldsskólans sé skorið niður á þennan
hátt, þ.e.a.s. með flötum niðurskurði í ákveðnu námi - dreifnám sé í raun ekkert annað en
opnun á kennslustofunni sem kennt er í í hefðbundinni dagskólakennslu. Þá vekur það furðu
nemenda að ráðist sé á þann hóp nemenda sem jafnvel eftir áratuga hlé frá námi - hóp sem
af ýmsum ástæðum þurfti á árum áður að hverfa frá námi (í þessu sambandi má geta þess að
stærsti hluti nemenda hjá okkur eru “miðaldra” konur af landsbyggðinni án fagmenntunar).
Þá hafa nemendur snúið sér til stjórnvalda og þingmanna - veit ég til þess að nokkrar
umræður spunnust um þessi mál í gær í utandagskrárumræðum á Alþingi,...
Af ofangreindu má vera ljóst að ég hef orðið að neita öllum nýjum umsækjendum um skólavist
hjá okkur í dreifnáminu. Veit ég að höfnunin hefur lagst þungt í marga eins og gefur að skilja.
Á fólk bágt með að trúa því að í atvinnuleysinu og þeim hremmingum sem nú ganga yfir
þjóðfélagið séu jafnvel dyr opinberra skólastofnana lokaðar og læstar.
Kristján Ari Arason Borgarholtsskóla, 13.11. 2009 (tölvupóstur, birt með leyfi)
37. Námið - Hvernig gengur?
• 2006: Hvaða hópum gengur vel (lítið brottfall), t.d.?
– Grunnskólanemendum sem hafa lokið samr. prófi og eru að flýta fyrir
sér (síður þeim sem eru að taka valáfanga)
– Eldra fólki sem er að bæta við sig/bæta sér upp það sem það hefur
áhuga á
– Þar sem næst góður félags/hópandi
• Talað um að nemendur séu yfirleitt ánægðir þegar
námstjórnunarkerfi eru tekin í notkun. 2006 pressa í auknum
mæli, virðist hafa skilað sér víða 2009
• Merki um fagleg vinnubrögð (upplýsingaöflun/skýrslur) og
aukið samstarf sem virðist vera að skila góðum hlutum:
Dæmi FSN þróunarverkefni, framhaldsdeild á Patreksfirði;
Kennsluvefur (Moodle), samstarf austfirsku skólanna og
þekkingarnetið; Forritunarkennsla í FSU
38. Námið - Hvernig gengur?
• Jóna Pálsdóttir. (2005). Frá hugmynd að veruleika: Rannsókn á
fyrsta starfsári Fjölbrautaskóla Snæfellinga [translated: From
idea to reality: Study of the first year of the Snaefellsnes
Comprehensive School/College]. Óbirt Meistaraprófsritgerð,
Háskóli Íslands, Reykjavík.
• Hafdís Ólafsdóttir. (2008). Opnum kennslustofuna: áhrif
námsumsjónarkerfis á námið í kennslustofunni. Óbirt M.A.
ritgerð, Háskóli Íslands, Reykjavík. Sótt 12. febrúar 2009 af
http://www.bhs.is/hafdis/opnumkennslustofuna/hafdis_olafs
dottir_MA.pdf
40. Erlend samtök/rannsóknir
• The International Association for K-12 Online Learning
http://www.inacol.org/
Advocacy, Research, prof. dev., networking
Why We Do It
To level the playing field for students through online
learning. Our mission is to ensure all students have access
to world-class education and quality online learning
opportunities that prepare them for a lifetime of success.
• 2009 Virtual School Symposium
• Creating New Solutions Through Online Learning
November 15-17, 2009
• Keeping Pace with K-12 Online Learning December 9, 2009
42. Opið nám - sveigjanlegt nám
• E. open learning, flexible learning
• Hugtakið sveigjanlegt nám er óskýrt - yirleitt notað í samhengi við
önnur hugtök, s.s. opið nám (open learning) - möguleikar til náms
séu sem opnastir með sem fæstum hindrunum fyrir nemandann.
• Oft fjallað um opið og sveigjanlegt nám - hugmyndir um fjar- og
netkennslu yfirleitt ekki langt undan (open and distance
learning/ODL)
• Vísað til sveigjanleika í aðgengi að námi (stað, tími, þarfir)
– Að einstaklingurinn velji sér tíma til námsins;
– Að búseta einstaklingsins megi ekki vera hindrun í því að stunda nám;
– Að byggt sé á þörfum einstaklinga og hópa og námskeiðin sniðin að
þeim.
• sjá t.d. Tella (ártal?) og afrakstur úr Grundvig I verkefninu
(www.flexible.lt/handbook_ic.htm)