Байтханова Акмаржан Амирбековна Шымкент қаласы. «Шымкент аграрлық колледжі» МКҚК «Ветеринария» мамандығының арнайы пән оқытушысы

2. Білімділік:
Оқушыларға инкрет ұғымына
түсінік беру, ішкі секреция
бездерінің мүшелерін
таныстыру, бездердің
құрылысын түсіндіру,
білімдерін кеңейтіп
қызығушылығын арттыру.
.
Тәрбиелілік:
Әрбір істі ұқыптылықпен орындайтын,
ұтымды ойлап өзгенің пікірін силайтын,
жауапкершілігі мол, саналы ұрпақ
тәрбиелеу.
Дамытушылық:
Оқушылардың қабілетін
шыңдап, ой-өрісін, сөйлеу тілін,
жауапкершілігі мен
ізденімпаздығын
арттыру.

3. Сабақтың құрылымы
Ұйымдастыру
Кезеңі.
Жаңа
сабақты
бекіту.
Жаңа
сабақты
түсіндіру.
Қорытындылау
Үй
тапсырмасын
сұрау.

4. Үй тапсырмасы
•Тақырыбы: Көбею жүйесіҮй тапсырмасы
Көбею жүйесі мүшелері

5. Үй тапсырмасын қайталау
1. “Ғажайып тоғыздық” тапсырмасы
2. Сөзжұмбақ шешу

6. “Ғажайып тоғыздық”
1
2
4
5
3 6 9
8
7

7. Көбею мүшелеріне сипаттама
бер?

8. Жауабы
Оrgana genitalia — жануарлар
түрлерінің сақталуы мен ұдайы
көбеюін қамтамасыз ететін ішкі
мүшелердің жиынтығы.

9. Сұрақ
• Жануарлардағы жыныс бездерін ата?

10. Жауабы: Еркек жануарларда ен, ұрғашы
жануарларда жұмыртқалық.

11. Сұрақ.
• Жануарлардың жыныс жолдарына
қандай мүшелер жатады?

12. • Жауабы: Еркек жануарларда ен
қосымшасы, шәует жолы, несеп-
жыныс өзегі; ұрғашы жануарларда
жатыр түтігі (жұмыртқа жолы)
және жатыр жатады

13. Сұрақ.
• Қосымша жыныс бездерін ата?

14. • Жауабы: Тек аталық малда болады.
Қуықалды, баданалық және көпіршікше
бездер.

15. Сұрақ.
• Жыныстық қатынас мүшелерін атаңыз?

16. Жауабы:
• Еркек жануарларда жыныстық мүше
(пенис), ұрғашы жануарларда сыртқы
жыныс мүшелері, несеп-жыныс
кіреберісі және қынап.

17. Сұрақ.
• Жыныс бездерінің организмдегі
маңыздылығы?

18. Жауабы:
• Жыныс бездерінде жыныс торшалары
(сперматозоидтар, овоциттер) дамып,
көбею процесін реттейтін гормондар
түзіледі.

19. Сұрақ.
• Жыныс жолдарының қызметі не? .

20. Жауабы
• Жыныс жолдары ұрықтану процесі
мен ұрықтың дамуын қамтамасыз
етеді.

21. Сұрақ.
• Жатыр құрылысын сипаттап бер?

22. Жауабы
• Жатыр - іштегі ұрық дамитын қуысты
мүше.Үй жануарларының жатыры екі
мүйізді жатырлар типіне жатады.Оның
екі мүйізді денесі және мойны болады.

23. Сұрақ.
• Қынап пен қынаптық кіреберістің
құрылысын еске түсіріңдер?

24. • Жауабы: Шағылысу және
босану мүшесі.
Қабырғасы ішкі кілегейлі
ортаңғы еттік
қабықтардан және
сыртқы адвентициядан
тұрады.

25. ж
ы
ы
н
с
м
ү
е
л
е
ш
і
р

26. Сөзжұмбақ
• 1. Ұрық дамып жетілетін мүше.
• 2. Аналық малда болмайтын қосалқы без
• 3. Ен орналасқан мүше
• 4. Аталық уретранының жіңішкерген бөлігі.
• 5. Сары дене гормоны
• 6. Шәуеттік жолдың соңғы бөлігін не деп атаймыз?
• 7. Жыныстық мүшенің терілік бүрік басы.
• 8. Қосалқы жыныс безі.
• 9. Спермийлердің жиынтығы.
• 10. Қынаптың атқаратын қызметі.
• 11. Аталық малдың сыртқы жыныстық қатынас мүшесі.
• 12. Аналық жыныс безі.
• 13. Төбеттің сыртқы жыныстық қатынас мүшесі не деп аталады?

27. ы
ы
н
с
м
ү
е
л
е
ш
р
қ у
а
ж
ы
ы
н
с
м
ү
е
л
е
ш
і
р
а
қ у
рыт
пақе
ыдлақ
си
п
п
р
нп
ы
і
ғ
ш
к
т
к
а
п о
уы
ір
с
ә
ө
у
ла
қ
г
е
е
у
е
шкп
ор
ш ы
е
к
нт
о нйм
Т к
ықт қламж ұ ы
ү
ш

28. Жаңа тақырыпты түсіндіру:
1. Гипоталамус
2. Гипофиз
3. Эпифиз
4. Қалқанша безі
5. Қалқанша маңы бездер
6. Бүйрекүсті безі

29. Ішкі секреция бездері
• Ішкі секреция бездері немесе эндокринді
бездер биологиялық белсенді заттар -
гормондар түзіп солардың көмегімен
организмдегі зат алмасу процесін реттеуге
қатысатын мүшелер жүйесі болады.

30. •
• Эндокринді бездер
Эндокринді қызмет
атқаратын бездер
Эндокринді қызмет
атқаратын бездер
Аралас бездерАралас бездер

31. • Қалқа
нша
• безі
Бүйрекүсті
безі
Бүйрекүсті
безі
• Гипофиз• Гипофиз
Гипоталамус
• Эпифиз• Эпифиз
Қалқанша
маңы
безі
Қалқанша
маңы
безі
• Эндокринді
• бездер

32. Аралас бездерАралас бездер
Аталық жыныс
безі
Аталық жыныс
безі
ТимусТимусҰйқы безіҰйқы безі
Аналық жыныс безіАналық жыныс безі

33. Гипоталамус
• Гормондардың бір-бірімен үйлесімді қызмет атқаруы
осы экцокринді бездерді бір дене жүйесіне ішкі
секреция бездеріне біріктіреді. Эндокринді бездердің
үйлесімді қызметін орталық жүйке жүйесі, дәлірек
айтсақ, аралық мидың гипоталамикалық бөлігі
реттейді. Гипоталамус сұр заты ядроларықта
биологиялық белсенді заттар түзетін нейрондар
болады. Гипоталамус осы белсенді эаттардың
көмегімен бүкіл эндокринді бездер жүйесінің орталық
мүшесі - гипофиз қызметін реттеу арқылы ішкі секреция
бездер жұмысын басқаруға қатысады.

34. Эпифиз
• Эфипиз көлемі жағынан шағын келген
шырша бүрі тәрізді бұдырлы мүше
сондықтан кейде бүр тәрізді без деп те
атайды сол аралық мидағы төрт төмпек
денгесінің алдыңғы төмпекшектерінің
аралдығында орналасқан .

35. Гипофиз
Гипофиз - көптеген
эндокринді бездер
қызметін реттейтін, ішкі
секрецкя бездер жүйесінің
орталық мүщесі , ол бас
сүйегі ми сауыты
бөлігіндегі түрік ері
сайында орналасады.
Оның сыртқы пішіні
жұмыртқа тәрізді болып
келеді. Гипофиз аралық
мидың гипоталамикалық
бөлігі құрамына кіреді.

36. Бездердің топографиясы

37. Қалқанша безі
• Қалқанша без – бұдырлы қызғылт қоңыр
түсті көмекейден кейінірек, кеңірдектің
бастапқы шеміршектерінің екі бүйірі мен
вентаралдік бетінде жатқан без. Бұның екі
бүйір бөлігі және мойыншығы болады

38. Қалқанша маңы безі
Қалқанша маңындағы без - пішіні
дөңгелекше немесе сопақша келген екі жұп
без. Ол қалқанша бездің алдыңғы жағында
орналасады. Қалқанша маңындағы без
сыртынан жұқа дәнекерұлпалық капсуламен
қапталған. Одан без ішіне қарай дәнекер
ұлпалық аралықтар тарайды. Бұл аралықтар
арқылы без паренхнмасына қан тамырлары
мен жүйкелер өтеді.

39. Бүйрекүсті без
Бүйрек үстілік без-
Қоңыр-қызғылт түсті,
бүйректің алдыңғы
ішкі жағында жатқан
жұп без.Сыртынан
дәнекер ұлпалық
капсуламен
қапталган. Капсула
астында нейрондар
жиынтығы жиі
кездеседі.

40. Жаңа сабақты бекіту
• “Ойлан тап” жұмбақтары
• “Ия немесе жоқ ойыны”

41. “Ойлан тап” жұмбақтары
1
2
3
4 6
5

42. Ішкі секреция бездерін ата?

43. Ішкі секреция бездерін қай
орталықта реттеледі?

44. Гипофиз қайда орналасады?

45. Инкрет дегеніз не?

46. Қалқанша без құрылысын
сипаттап бер?

47. Қалқанша бездің құрылысы?

48. “Ия немесе жоқ ойыны”
Ойынның жүргізілуі тәртібі: Оқытушы
тақырыпқа қатысты сөйлем оқиды.
Оқыған сөйлем дұрыс болса оқушы оны
1 (бір) санымен белгілейді. Егер дұрыс
болмаса 2 (екі) санымен белгілейді.

49. “Ия немесе жоқ ойыны”
1.Гипоталамус аралық мида орналасады
2.Гормондарды экскрет деп атайды.
3.Қалқанша без көкіректе орналасады.
1.Эндокринді бездердің шығару өзегі жоқ.
2.Бүйрекүсті без жұп без.
3.Сұйық ұлпалар арқылы зат аламасуды реттеуді гумаральды
реттелу деп атайды.
1.Бездер орталығы сопақша мида орналасады.
2.Бездер паренхималы мүшелерге жатады.
3.Гипофиздің пішіні ромб тәрізді.
1. Бүйрекүсті безі сыртынан дәнекер ұлпалы капсуламен қапталған.
2. Аралшық без қосарлы қызмет атқаратын бездерге жатады.
3. Эпифиз бүр тәрізді без деп аталады.

50. • “Ия немесе жоқ ойыны”
1. Гипоталамус аралық мида орналасады - 1
2. Гормондарды экскрет деп атайды. - 2
3. Қалқанша без көкіректе орналасады. - 2
1. Эндокринді бездердің шығару өзегі жоқ. - 1
2. Бүйрекүсті без жұп без. - 1
3. Сұйық ұлпалар арқылы зат аламасуды реттеуді гумаральды реттелу
деп атайды. - 1
1. Бездер орталығы сопақша мида орналасады. - 2
2. Бездер паренхималы мүшелерге жатады. - 1
3. Гипофиздің пішіні ромб тәрізді. - 2
1. Бүйрекүсті безі сыртынан дәнекер ұлпалы капсуламен қапталған. - 1
2. Аралшық без қосарлы қызмет атқаратын бездерге жатады. - 1
3. Эпифиз бүр тәрізді без деп аталады. - 1

51. Білемін Білгім келедіБілдім

52. Үй тапсырмасы
• Ішкі секреция бездерінің әр
малдағы ерекшеліктері.