1. 12
Χρονολογικός πίνακας
Πρώιμη βυζαντινή περίοδος
(ΠΒ):
324-610 Από τον Μ. Κωνσταντίνο έως
τον βασιλιά Ηράκλειο
Μέση βυζαντινή περίοδος (ΜΒ):
610-867 Περίοδος Εικονομαχίας
867-1056 Περίοδος Μακεδόνων
1056-1204 Έως την 1η άλωση
Ύστερη βυζαντινή περίοδος
(ΥΒ):
1204-1453 Από την 1η άλωση έως τη 2η

2. 2

3. 3
330 μ.Χ.

4. 4
Ανάκτορο Γαλέριου, 4ος αι.
Οικοδομήθηκε στη Θεσσαλονίκη από
τον Γαλέριο. Στο γαλεριανό συγκρότημα
ανήκουν επίσης ο ιππόδρομος, η αψίδα,
η Ροτόντα.

5. 9
Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος, 4ος-
7ος αι.
(Παλαιοχριστιανική, ή
Πρωτοβυζαντινή)
Αρχίζει με την ίδρυση της
Κωνσταντινούπολης από τον
Κωνσταντίνο Α΄ & τη μεταφορά
εκεί της έδρας της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας.
Η μετατόπιση του κέντρου
βάρους στην Ανατολή & η
θέσπιση του χριστιανισμού ως
επίσημης θρησκείας του
κράτους, άλλαξαν ριζικά το
πρόσωπο της αυτοκρατορίας,
κάνοντας έντονο τον
θρησκευτικό χαρακτήρα της.
Η αλλαγή αυτή έγινε σταδιακά,
ενώ παρατηρείται συνέχεια &
επιβίωση στοιχείων της
προηγούμενης περιόδου σε
όλους τους τομείς της ζωής της
αυτοκρατορίας.
Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στη Ναϊσό (σήμερινή Niš
στη Σερβία) & ανακηρύχθηκε Αύγουστος το 306 (με
το θάνατο του πατέρα του) στο Εβόρακο (σήμ.
Γιορκ).
Επαρχίες του: Βρετανία & Γαλατία.
Επέστρεψε στους Τρεβήρους (έδρα του πατέρα του)
τους οποίους χρησιμοποίησε ως έδρα του για τα
επόμενα έξι χρόνια. Πέθανε στη Νικομήδεια το 337.

6. 10
306: Flavius Valerius Aurelius Constantinus
Augustus
324: ως μονοκράτορας μεταφέρει την
πρωτεύουσα στο Βυζάντιο. Η
μεταφορά της διοίκησης σε έναν τόπο που
βρισκόταν κάτω από την πολιτισμική
σφαίρα του ελληνισμού & των ανατολικών
λαών αποτελούσε τον προάγγελο της
αλλαγής ολόκληρης της υπόστασης του
κράτους.
330: εγκαίνια της Nova Roma
Εχθροί:
 αντιμετωπίζει επιθέσεις σε Pήνο & Δούναβη,
 συνάπτει ειρήνη με Γότθους,
 περσικός κίνδυνος στην Α.
Βυζάντιο: Ο όρος «βυζαντινός» χρησιμοποιήθηκε
για πρώτη φορά τον 16ο αι. & καθιερώθηκε στην
επιστημονική ορολογία τον 17ο χαρακτηρίζοντας
την ιστορία 11 περίπου αιώνων.
Fausta Maxima Flavia
Κόρη του Μαξιμιανού και σύζυγος
του Κωνσταντίνου

7. Από τη Β. Βρετανία και τη Συρία και από τον
Δούναβη ως τη Μαυριτανία και την Αίγυπτο.
Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους
υπηκόους του ρωμαϊκού κράτους.
Το κράτος περιελάμβανε: Έλληνες, Ρωμαίους,
Αιγύπτιους, Σύριους, Ιουδαίους, Αρμένιους,
φυλές από την Καππαδοκία και τη Φρυγία (Μ.
Ασία).
Η επικράτεια του
Κωνσταντίνου
13

9. Nova Roma *
15
* Μέχρι σήμερα ο
Πατριάρχης
Κωνσταντινούπολης έχει
τον τίτλο «Αρχιεπίσκοπος
Κωνσταντινουπόλεως,
Νέας Ρώμης και
Οικουμενικός
Πατριάρχης»
Πλεονέκτημα
Η τοποθεσία στη διασταύρωση των εμπορικών
αρτηριών της εποχής (χερσαίος δρόμος από την
Ευρώπη στη Μεσοποταμία και θαλάσσιο πέρασμα
του Βοσπόρου που ένωνε τη Μεσόγειο με τη Μαύρη
Θάλασσα).
Μειονεκτήματα
 εχθρικές επιθέσεις από την ενδοχώρα,
 έλλειψη φυσικής οχύρωσης,
 ανεπάρκεια σε πόσιμο νερό,
 ανεπάρκεια αγροτικής έκτασης (εισαγωγές
σιτηρών από την Αίγυπτο).
Οικοδόμηση
 ισχυρά τείχη & προσέλκυση πληθυσμού,
 ανοικοδόμηση κέντρου (αγορές, 2 θέατρα, 52
στοές, σχολή, 4 δικαστήρια, 14 παλάτια και 4388
επαύλεις) & διακόσμησή του με έργα τέχνης,
 χτίσιμο μοναστηριών & εκκλησιών.

10. 18
«Μέγα Παλάτιον»
Το αυτοκρατορικό συγκρότημα
βρισκόταν μεταξύ του Ιπποδρόμου και
της Αγίας Σοφίας. Μεγάλο μέρος του
καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των
ταραχών του Νίκα το 532. Επεκτάσεις
και τροποποιήσεις έγιναν από τον
Ιουστινιανό Β' και τον Βασίλειο Α'.
Από τις αρχές του 11ου αι. οι
αυτοκράτορες ευνόησαν το παλάτι των
Βλαχερνών ως αυτοκρατορική
κατοικία. Τον επόμενο αιώνα τμήματα
του συγκροτήματος κατεδαφίστηκαν ή
απλά ερείπωσαν ενώ λεηλατήθηκε το
1204.
Οι Παλαιολόγοι αυτοκράτορες το
εγκατέλειψαν και κυβερνούσαν από τις
Βλαχέρνες.

11. 21
5ος αι.
Τα ψηφιδωτά από το Μεγάλο Παλάτι της
Κωνσταντινούπολης αποτυπώνουν τη
ρωμαϊκή κληρονομιά.
A2-The Great Palace
mosaic museum

12. 19
Μέρος του θεοδοσιανού
τείχους έχει σήμερα
αναστηλωθεί.
Η πόλη προστατευόταν με τείχος και
από τις θαλάσσιες επιδρομές. Τμήμα
του τείχους σώζεται σήμερα.

13. Βυζαντινή αυτοκρατορία
(κινούμενη εικόνα)
23

14. 24
Διάταγμα Μεδιολάνων (ή Ανεξιθρησκίας), 313 μ.Χ.
Ο χριστιανισμός υπήρξε ο συνδετικός
κρίκος σε ένα κράτος με υπηκόους
από διαφορετικούς γεωγραφικούς &
πολιτισμικούς χώρους.
Η εκκλησία ενίσχυε τις ενέργειες του
κράτους & το κράτος ενίσχυε
οικονομικά την εκκλησία (χρηματικές
παροχές & φορολογικές απαλλαγές.
Οι επίσκοποι απέκτησαν και
δικαστική αρμοδιότητα.
Cum feliciter tam ego [quam] Constantinus
Augustus quam etiam ego Licinius
Augustus apud Mediolanum convenissemus
atque universa quae ad commoda et
securitatem publicam pertinerent, in tractatu
haberemus, haec inter cetera quae
videbamus pluribus hominibus profutura, vel
in primis ordinanda esse credidimus, quibus
divinitatis reverentia continebatur, ut
daremus et Christianis et omnibus liberam
potestatem sequendi religionem quam
quisque voluisset, quod quicquid <est>
divinitatis in sede caelesti, nobis atque
omnibus qui sub potestate nostra sunt
constituti, placatum ac propitium possit
existere…

15. 32
Ιουστινιανός Α΄
DN IVSTINIANVS
PPAVG
Dominus Noster
Iustinianus Perpetuus
Μουσείο Βυζαντινού
Πολιτισμού (ΒΝ 148)
Ιουστινιανός Α΄ (527-565)
Flavius Petrus Justinianus Sabbatius
Augustus
•συναυτοκράτορας και μετά τον
θάνατο του Ιουστίνου μονοκράτορας.
•παλινόρθωση της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας,
•προσπάθεια για την επικράτηση της
ορθοδοξίας,
•μακροχρόνιοι πόλεμοι (Οστρογότθοι,
Βάνδαλοι, Πέρσες)
•532: «Στάση του Νίκα»
•μεγαλεπήβολα ανοικοδομητικά έργα,
•αναδιοργάνωση κράτους,
•νομοθετικό έργο,
•ακμή τεχνών και γραμμάτων
•πανώλη

16. 32
Η αυτοκρατορία στα χρόνια
του Ιουστινιανού

17. 17
867
600
Η αυτοκρατορία στο τέλος της
βασιλείας του Μιχαήλ Γ΄, όταν στον
θρόνο ανέβηκαν οι Μακεδόνες.

18. Μέση βυζαντινή περίοδος:
610-867
Έξω:
• Παλιοί (Πέρσες, Άβαροι, Σλάβοι, Λογγοβάρδοι)
και νέοι εχθροί (Άραβες & Βούλγαροι) απειλούν
την Κωνσταντινούπολη.
• Μόνιμες εγκαταστάσεις & νέα κράτη.
• Εδαφικός περιορισμός κράτους.
• Οικονομική στενότητα λόγω απώλειας
πλούσιων επαρχιών (Συρία, Αίγυπτος).
Στο εσωτερικό:
 κυριαρχούν οι μικροί καλλιεργητές καθώς
αναπτύσσεται ο θεσμός των θεμάτων,
 στρατιωτικοποίηση διοίκησης με στόχο την
ενίσχυση των περιοχών που απειλούνται (π.χ.
παραδουνάβια εδάφη).
 εξελληνισμός κράτους,
 ομοιογένεια γλώσσας, δόγματος, πολιτισμού.
Ο αυτοκράτορας είναι η πηγή της
εξουσίας & αρχηγός του κράτους.
Ακολουθεί μία περίπλοκη κρατική
μηχανή.
Κυριαρχεί ο θεσμός των θεμάτων:
 Ο όρος «θέμα» δηλώνει τη
στρατιωτική μονάδα & την
περιοχή όπου εδρεύει μια
γεωγραφική & διοικητική ενότητα.
 Τα θέματα υποδιαιρούνται σε
μικρότερες περιφέρειες.
 Ο στρατηγός κάθε θέματος έχει
στα χέρια του τη στρατιωτική &
πολιτική διοίκηση της περιοχής.
 Κάτω από τον στρατηγό
υπάρχουν και άλλοι υπάλληλοι.
18

19. 19
«Θέματα» ονομάστηκαν οι διοικητικές περιφέρειες
επικεφαλής των οποίων ήταν ο στρατηγός. Οι στρατιώτες
διέθεταν κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν
και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το
κτήμα και η υποχρέωση υπηρεσίας μεταβιβαζόταν από
πατέρα σε γιο. Αρχικά οργανώθηκαν στη Μ. Ασία και
έπειτα στη Βαλκανική. Έτσι οι μισθοφόροι εξέλιπαν ενώ
οι στρατιώτες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση καθώς
υπερασπίζονταν τη γη τους.

20. 20
7ος-9ος αι.: πόλεις & κοινωνία
 φυσικές καταστροφές (σεισμοί, λοιμοί).
 6ος αι, σλαβικές επιδρομές.
 7ος αι., αραβικές κατακτήσεις στερούν τις πόλεις Συρίας & Αιγύπτου.
• Οι αρχαίες πόλεις βρίσκονται σε κρίση & ο αστικός τρόπος ζωής εξαφανίζεται.
• Οι πόλεις από τον 7ο αι. χάνουν τη διοικητική αυτονομία & περνούν στη διαχείριση
αξιωματούχων της κεντρικής διοίκησης, με στόχο τον έλεγχο και τη μεταφορά στα
κρατικά ταμεία οικονομικών πόρων της περιφέρειας.
• Εξαφανίστηκαν ομάδες που σχετίζονταν με τη δομή και λειτουργία των πόλεων
(π.χ. οι βουλευτές). Η ανώτερη τάξη παρακμάζει και χάνει την ισχύ της.
• Παρατηρείται στροφή προς την αγροτική ζωή. Ακόμα & οι άγιοι μεταξύ 7ου-9ου αι.
κατάγονται από αγροτικές οικογένειες (παιδιά ιερέων ή γαιοκτημόνων).
• Αστικά κέντρα: Κωνσταντινούπολη, Έφεσος, Νίκαια, Θεσσαλονίκη.

21. 21
Κοινωνικές τάξεις
Υπάλληλοι & «μεσαία τάξη»:
i. υψηλόμισθοι & πολιτικά ισχυροί ανώτεροι αξιωματούχοι,
ii. κατώτεροι υπάλληλοι της κρατικής μηχανής: αντιγραφείς, φύλακες
αρχείων, νοτάριοι (γραμματείς υπεύθυνοι για τα έγγραφα του
κράτους),
iii. πολίτες που ασκούσαν ελεύθερα επαγγέλματα (ναυτικοί, έμποροι),
iv. αστικός & αγροτικός πληθυσμός.
Κλήρος:
Μοναστικός & κοσμικός.
Από τον 7ο αι. τα μοναστήρια στην περιφέρεια παρακμάζουν μαζί με τις πόλεις.
Πολλά μοναστήρια ιδρύονται μετά την Εικονομαχία.
Ανώτερη τάξη:
 έχει αριστοκρατική καταγωγή & πλούτο,
 οι τίτλοι & τα αξιώματα αποτελούν μέσο κοινωνικής ανόδου,
 ρόλο στην ανανέωση της ανώτερης τάξης έπαιξε το σύστημα των θεμάτων
καθώς οι στρατηγοί συγκέντρωναν πολιτική & στρατιωτική εξουσία.

22. 22
Απειλές 6ος-7ος αι.

23. Ο Προκόπιος (6ος αι.) γράφει «η γλώσσα τους
είναι βαρβαρική (…) ενώ τα σώματα και τα
μαλλιά τους δεν είναι ούτε πολύ ξανθά, ούτε
κλίνουν εντελώς προς το σκούρο, αλλά είναι
ελαφρώς κοκκινωπά. Και ζουν σκληρή ζωή χωρίς
να δίνουν προσοχή στις σωματικές ανέσεις...»
Στις αρχές του 6ου αι. αιώνα, τα
σλαβικά φύλα, μετακινούμενα
κατά πάσα πιθανότητα από την
περιοχή της σημερινής
Ουκρανίας, έφτασαν στον
Δούναβη, βόρειο σύνορο της
αυτοκρατορίας, κι άρχισαν
επιδρομές.
Από εκείνη την εποχή η πορεία
τους καταγράφεται από τους
βυζαντινούς ιστορικούς και
χρονικογράφους.
Στα αμέσως επόμενα χρόνια,
εγκαταστάθηκαν σε πολλά σημεία
της Βαλκανικής φτάνοντας μέχρι
την Πελοπόννησο, είτε
κατακτώντας πόλεις είτε
επιλέγοντας περιοχές
αραιοκατοικημένες κατάλληλες
για κτηνοτροφία και γεωργική
παραγωγή
http://www.elia.org.gr/
23
Σλάβοι

24. Οι περιοχές όπου
έδρασαν οι Άγιοι
Κύριλλος &
Μεθόδιος
24
Εκχριστιανισμός Σλάβων
Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων και η
δημιουργία αλφαβήτου, ένα από τα
σπουδαιότερα επιτεύγματα του
βυζαντινού πολιτισμού, πραγματοποιήθηκε
σε μία περίοδο πνευματικής ανάτασης.
Το «Πανδιδακτήριο» με επικεφαλής από το
863, τον Λέοντα τον Μαθηματικό και
καθηγητές όπως ο Φώτιος και ο Κωνσταντίνος
(μετέπειτα Άγιος Κύριλλος) διαδραμάτισε
ηγετικό ρόλο στην πνευματική κίνηση της
εποχής. Ο Φώτιος κι ο Κωνσταντίνος ήταν και
οι δυο μαθητές του Λέοντα.
Το 862 (επί πατριάρχη Φωτίου) ο ηγεμόνας
της Μοραβίας Ρατισλάβος ζήτησε επισκόπους
& δασκάλους.
Οι δάσκαλοι αυτοί ήταν οι θεσσαλονικείς
αδερφοί και μετέπειτα άγιοι, Κωνσταντίνος
και Μεθόδιος, οι οποίοι μπορούσαν να
διδάξουν τον χριστιανισμό στους Μοραβούς
στη σλαβική γλώσσα. Δημιούργησαν το πρώτο
σλαβικό αλφάβητο («γλαγολιτικό»).

25. 25
Κώδικας του 11ου αι. γραμμένος
σε γλαγολιτικό αλφάβητο.
Διατηρήθηκε στην εκκλησία της
Κροατίας (για να γράφεται η
σλαβονική της εκκλησίας) έως τον
19ο αι.
(Vat.slav.3)
Βρίσκω το χειρόγραφο:
https://digi.vatlib.it/vi
ew/MSS_Vat.slav.3

26. 26
Εκχριστιανισμός Βουλγάρων
Οι μαθητές του Κύριλλου και του Μεθόδιου
Κλήμης, Ναούμ και Αγγελάριος έφθασαν
στη Βουλγαρία και έγιναν δεκτοί από το
Βόρι.
Ο Βόρις βαπτίστηκε το 864 και πήρε το
όνομα Βόρις Μιχαήλ από τον αυτοκράτορα
Μιχαήλ Γ΄.
Το αλφάβητο υιοθετήθηκε από τη
Βουλγαρία το 893 και η σλαβονική γλώσσα
(παλαιά βουλγαρική) έγινε επίσημη γλώσσα
της εκκλησίας.
Μετά τον εκχριστιανισμό του Βόρι ο Φώτιος
του απευθύνει επιστολή με συμβουλές για το
πως πρέπει να φέρεται ένας υπεύθυνος
χριστιανός ηγεμών:
«Ο των αρχόντων τρόπος, νόμος
γίνεται τοις υπό χείρα. Ει τι ουν το
πλήθος εξαμαρτάνει, εις τον άρχοντα
την αιτίαν αναπέμπει,»
Ο εκχριστιανισμός των Βούλγαρων στο
χρονικό του Κων/νου Μανασσή, 14ος αι.
Η βάπτιση του Βόρι στο χρονικό του
Ιωάννη Σκυλίτζη, 12ος αι.

27. 27
Το «κυριλλικό» αλφάβητο αποδίδεται συνήθως
στον Άγιο Κλήμη Οχρίδας, μαθητή του Κύριλλου
και Μεθόδιου.
Πιθανόν όμως αναπτύχθηκε στη Λογοτεχνική
Σχολή της Πρεσλάβας στη ΒΑ Βουλγαρία, όπου
έχουν βρεθεί οι παλαιότερες κυριλλικές επιγραφές
(940).
Το κυριλλικό αλφάβητο αντικατέστησε σχεδόν
ολοκληρωτικά το γλαγολιτικό στην ΒΑ Βουλγαρία
στα τέλη του 10ου αι. ενώ στην Οχρίδα συνεχίστηκε
η χρήση του γλακολιτικού μέχρι τον 12ο αι.
Το κυριλλικό αλφάβητο ήταν πιο απλό και εύκολο,
έμοιαζε με το ελληνικό το οποίο ήταν γνωστό στη
Βουλγαρία.
Τους επόμενους δέκα αιώνες προσαρμόστηκε στις
αλλαγές της ομιλούμενης γλώσσας, ανέπτυξε
τοπικές παραλλαγές για να ταιριάξει με τα
χαρακτηριστικά των εθνικών γλωσσών, και
τροποποιήθηκε από ακαδημαϊκές μεταρρυθμίσεις.
Ειλητό σε κυριλλική γραφή στη
Βιβλιοθήκη του Βατικανού (vat.slav.9)
Βρίσκω το ειλητό:
https://digi.vatlib.it/view/MSS_Va
t.slav.9

28. 28
Οι Άραβες εμφανίζονται στα τέλη της βασιλείας του Ηράκλειου και στοχεύουν το
περσικό & βυζαντινό κράτος.
Το 637 καταλαμβάνουν τα Ιεροσόλυμα, ωστόσο ο χαλίφης Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ,
με διάταγμα προφυλάσσει τον ναό των Ιεροσολύμων.
Το 711 περνούν στην Ισπανία και αρχίζει η κατάκτηση του βησιγοτθικού κράτους.
Το 717-718 ο Λέων Γ΄ Ίσαυρος (β.717-741) αντιμετωπίζει επιτυχώς σε ξηρά και
θάλασσα την επίθεση εναντίον της Πόλης εμποδίζοντας την εισβολή στην Ευρώπη.
Το 732, ο ηγεμόνας των Φράγκων Κάρολος Μαρτέλος, νικά τους Άραβες σε μία
μάχη-ορόσημο για την ευρωπαϊκή μεσαιωνική ιστορία. Στο Πουατιέ της Γαλλίας
ανακόπτεται οριστικά η προέλασή τους στη Δυτική Ευρώπη, με αποτέλεσμα τον
περιορισμό τους στην Ισπανία.
Το υγρό πυρ στο
χειρόγραφο του Ιωάννη
Σκυλίτζη, 12ο αι.
Η σαρκοφάγος του
Κάρολου στη βασιλική
St.Denis στο Παρίσι

29. 29
Βρίσκω το χειρόγραφο:
https://digi.vatlib.it/vie
w/MSS_Vat.gr.1613
Ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄
(δεξιά από το σταυρό)
προεδρεύει της στη Ζ΄
Οικουμενική της Νίκαιας.
«Μηνολόγιο Βασιλείου
Β΄», 10ος αι.
“Menologium Basilii II”
(Vat. gr. 1613)
Από αυτοκρατορικό
εργαστήριο προορισμένο
για τον Βασίλειο B' (976-
1025)

30. 30
Φράγκοι & Καρλομάγνος, 8ος αι.
Το 727 ξεκινά η Εικονομαχία.
Ο πάπας της Ρώμης καταδικάζει την εικονομαχική πολιτική και ταυτόχρονα,
αντιλαμβάνεται ότι οι Βυζαντινοί δεν μπορούν πλέον να τον προστατεύσουν από τους
Λομβαρδούς. Έτσι, συμμαχεί με τους φράγκους ηγεμόνες. Το 744 ο Καρλομάγνος νικά
τους Λογγοβάρδους & παραδίδει την Ιταλία οριστικά στον Πάπα.
Οι νίκες του Καρλομάγνου ενίσχυσαν τη φιλοδοξία του να ηγηθεί μιας αυτοκρατορίας
σαν τη Ρωμαϊκή.
Χειρόγραφο με
γοτθική γραφή,
1332/50
British Library,
Royal MS 16 G VI
(f. 141v.)
Βρίσκω τον
κώδικα:
http://www.bl.uk
/manuscripts/Ful
lDisplay.aspx?ref
=Royal_MS_16_G
_VI

31. 31
Αρχικά (768-780) οι σχέσεις του
Καρλομάγνου με το Βυζάντιο είναι ήπιες και
οι Φράγκοι παρακολουθούν τους πολέμους
του Κωνσταντίνου Ε΄ (741-775) και του
Λέοντα Δ΄ (775-780) κατά των Βουλγάρων
και των Αράβων. Το 780 ανεβαίνει στον
θρόνο η Ειρήνη (β.780-802) η οποία
προτείνει στον Καρλομάγνο τον γάμο του
γιου της Κωνσταντίνου με την κόρη του
Ροτρούδη.
Η Ειρήνη υποστήριζε την εικονόφιλη
παράταξη. Μετά από πλήθος γεγονότων η
σύνοδος λαμβάνει χώρα στη Νίκαια της
Βιθυνίας ως Ζ΄ Οικουμενική το 787. Η
εικονόφιλη παράταξη επικρατεί και
αποφασίζεται η αναστήλωση των εικόνων. Οι
σχέσεις με τη Δύση διαρρηγνύονται καθώς
δεν καλούνται φράγκοι επίσκοποι. Ο
Καρλομάγνος αμφισβητεί το δικαίωμα της
Ειρήνης να καλέσει σύνοδο. Ο σχεδιαζόμενος
γάμος ακυρώνεται.
Φράγκοι & Καρλομάγνος, 8ος αι.
B2-“Karl der Große”,
1511/13 του Albrect Dürer
(Gmd 167)

32. “Chroniques de Saint-Denis”,
1400-1500
Η στέψη του Καρλομάγνου από τον
πάπα βασιλική του Αγίου Πέτρου στη
Ρώμη. Τα ενδύματα ακολουθούν τη
μόδα των μέσων του 15ου αι.
BNF. Département des Manuscrits.
Français 6465
Βρίσκω τον κώδικα:
https://gallica.bnf.fr/ark:/12148
/btv1b10538041t/f196.image
Το 800 ο Καρλομάγνος στέφθηκε στη
Ρώμη από τον πάπα Λέοντα Γ΄ στις
25 Δεκεμβρίου 800 και διεκδίκησε την
ηγεσία της «οικουμένης» ως ο
συνεχιστής της ρωμαϊκής
παράδοσης.
Οι Βυζαντινοί έκριναν τη στέψη του
παράνομη και μέχρι το 812
αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον
αυτοκρατορικό τίτλο.
32

33. 33
Το περίκεντρο οκταγωνικό
αυτοκρατορικό παρεκκλήσι
του Άαχεν άρχισε να
κτίζεται περίπου το 790-800.
Γύρω του χτίστηκε ο
καθεδρικός ναός του Άαχεν
όπου για 600 χρόνια (931-
1531) στέφονταν οι γερμανοί
βασιλείς.
Ο Κάρολος προσπάθησε να
δημιουργήσει μία «νέα
Ρώμη».
Στο παρεκκλήσι βλέπουμε
επιρροές από την κλασική
τέχνη, επίσης βυζαντινά &
γοτθικά στοιχεία.

34. 34
Ο Καρλομάγνος (πεθ. 814)πιθανόν αρχικά
ενταφιάστηκε σε αυτή τη ρωμαϊκή σαρκοφάγο του
4ου αι. από μάρμαρο της Καρράρα. Απεικονίζει την
αρπαγή της Περσεφόνης, θέμα συνηθισμένο για
ρωμαϊκή σαρκοφάγο.
Θησαυροφυλάκιο καθεδρικού ναού Άαχεν
https://www.aachener-domschatz.de/
“Karlsthron or Aachener
Königsthron”, 790
(Θρόνος του Καρλομάγνου)
Τοποθετήθηκε στο παρεκκλήσι του
ναού του Άαχεν από τον Καρλομάγνο
και μέχρι το 1531 χρησιμοποιήθηκε για
τη στέψη των γερμανών βασιλιάδων.

35. 35
Μετά την Εικονομαχία, το
Βυζάντιο αποκτά τα
χαρακτηριστικά του
γνωρίσματα:
1.Έντονος ελληνικός
χαρακτήρας
2.Αποκρυστάλλωση θεσμών
3.Ανάπτυξη βυζαντινής
λογοτεχνίας
Η περίοδος 867-1025, αποτέλεσε περίοδο ακμής &
σταθερότητας. Η Κτησιφών (226-637 πρωτεύουσα των
Σασσανιδών Περσών) και η Βαγδάτη (το 762
πρωτεύουσα του αραβικού χαλιφάτου των Αββασιδών)
έχουν παρακμάσει. Η Ρώμη έχει χάσει την αίγλη της. Η
Κωνσταντινούπολη αποτελεί για τους νέους λαούς το
μόνο πρότυπο πολιτικής οργάνωσης. Επιπλέον
προβάλλει μεγαλοπρεπή εθιμοτυπία στις κοσμικές &
θρησκευτικές γιορτές.
Χαρακτηριστικά περιόδου:
 απόκρουση εισβολών,
 αποκατάσταση ορθοδοξίας, ενίσχυση Εκκλησίας &
μοναχισμού, ιεραποστολική δράση (εκχριστιανισμός
Ούγγρων & Ρως),
 νέες διπλωματικές επαφές με τη δυτική Ευρώπη,
 τέχνες: «Μακεδονική Αναγέννηση»,
 οικονομική σταθερότητα (μέτρα υπέρ ελεύθερων
μικροκαλλιεργητών & εναντίον μεγάλης γαιοκτησίας).
Αρχιτεκτονική:
1.Εγγεγραμμένος
σταυροειδής
2.Σαφής προσδιορισμός της
διάταξης του ζωγραφικού
διακόσμου ναών.

36. 867
36
1025
Το κράτος επεκτείνει
τα σύνορά του:
Στην ανατολή
περιλαμβάνει όλη τη
Μικρά Ασία, τη
βόρεια Συρία μέχρι τη
Μεσοποταμία, τη
δυτική Αρμενία & τη
Γεωργία,
Στον βορρά φτάνει ως
τον Δούναβη.

37. 37
Πόλεις & συντεχνίες
 Υπάλληλοι διοίκησης, αστοί-κτηματίες, λαός.
 Διοίκηση: εξαρτάται από την Κωνσταντινούπολη.
 10ος αι., ο «στρατηγός» επικεφαλής της φρουράς των πόλεων.
 ρόλο έχουν οι εκκλησιαστικές αρχές μαζί με πλούσιους κατοίκους.
 «δυνατοί»: αξιωματούχοι & ανώτατοι διοικητικοί, μέλη της συγκλήτου,
μητροπολίτες, αρχιεπίσκοποι, επίσκοποι, ηγούμενοι…
 10ος αι., αναδιοργάνωση πόλεων: αστικές οικονομικές δραστηριότητες στα
Βαλκάνια (Θεσσαλονίκη, Δυρράχιο, Αδριανούπολη).
 Κωνσταντινούπολη: συντεχνιακή οργάνωση βιοτεχνίας & εμπορίου με
καθορισμένες ώρες εργασίας & μισθούς. Σκοπός η προστασία κράτους &
καταναλωτών (έλεγχος τιμών & αγαθών της αγοράς της πρωτεύουσας).
 11ος αι., συντεχνιακή οργάνωση άρχισε να παρακμάζει.
 ενίσχυση του γοήτρου Εκκλησίας και μοναχισμού,
 δωρεές προς την Εκκλησία & τα μοναστήρια,
 αύξηση ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας,
10ος αι.:
 ίδρυση μεγάλων μοναστηριών στην επαρχία τα οποία έχουν και κάποια
κοινωνική ή φιλανθρωπική αποστολή,
 συσσώρευση τεράστιων μοναστηριακών περιουσιών οδηγεί σε μέτρα εναντίον
τους με πρόσκαιρα μόνο αποτελέσματα.
Εκκλησία & μοναχισμός

38. 38
Εργάτες γης-μισθωτές-πάροικοι & δούλοι
Ελεύθεροι εργάτες γης: εργάζονται με αντιμισθία, συνήθως εξαρτημένοι από διάφορα
μισθωτικά συμβόλαια. Μεταξύ ελευθέρων & δούλων.
Μισθωτές: μετά το πέρασμα τριάντα χρόνων μετατρέπονταν σε παροίκους. Η
παροικία αφομοίωσε σταδιακά κάθε άλλο τρόπο εκμίσθωσης της γης.
Πάροικος: ελεύθερος, με κληρονομικά δικαιώματα στη γη & υποχρέωση να
καταβάλλει στον κύριο της γης ένα ποσοστό από την παραγωγή.
«Αγγαρείες»: οι περισσότεροι μισθωτές-πάροικοι ήταν αναγκασμένοι να προσφέρουν
πρόσθετες υπηρεσίες στον ιδιοκτήτη της γης & στο κράτος.
Δούλοι (9ος-10ος αι.) : προοδευτικά εκμηδενίστηκε ο ρόλος τους στην αγροτική
παραγωγή & αντικαταστάθηκαν από τους μισθωτές-μικροκαλλιεργητές.
10ος αι.: οι μεγαλογαικτήμονες άρχισαν να κυριαρχούν στην ιδιοκτησία γης.
11ος αι.: οι μικροί ελεύθεροι γεωργοί άρχισαν να εξαφανίζονται. Θεσμός «πρόνοιας»:
παραχώρηση εκτάσεων και των εσόδων τους σε ευγενείς.
Τα στρατιωτικά «θέματα» της Ασίας αντικαταστάθηκαν από ξένους μισθοφόρους, η
άμυνα αποδυναμώθηκε& τελικά τα εδάφη χάθηκαν.

39. 39
Βασίλειος Α΄ ο Μακεδόνας
(β.867-886) + Ευδοκία Ιγγερίνα
 δολοφονεί τον αυτοκράτορα
Μιχαήλ Γ΄,
 ιδρύει τη Μακεδονική
δυναστεία,
 παίρνει μέτρα για τη
δικαιοσύνη και τα
δικαστήρια, κωδικοποιεί
δίκαιο,
 θέτει τις βάσεις για την
ισχυροποίηση του κράτους,
 προσπαθεί να προστατεύσει
τους μικρούς καλλιεργητές.
 864-867: εκχριστιανισμός
Σέρβων.
Βασίλειος Α΄: bASILIOS AUGUST' b
Πίσω η σύζυγός του Ευδοκία & ο γιος του
Κωνσταντίνος (COhSTAhT S EVdOCIA)

40. 40
Εκχριστιανισμός Σλάβων
9ος αι. εκχριστιανισμός Μοραβίας: από Κύριλλο
& Μεθόδιο.
864: εκχριστιανισμός Βουλγάρων: ο Βόρις
βαπτίστηκε Μιχαήλ.
864-867: εκχριστιανισμός Σέρβων επί Βασιλείου
Α΄.
988-989: εκχριστιανισμός Ρώσων επί Βασιλείου
Β΄.
9ος αι.: εμφάνιση Ούγγρων & εγκατάσταση
περιοχή έως σήμερα.
Αποτέλεσμα εκχριστιανισμού σλαβικών λαών:
 Νέα θρησκεία
 Πρότυπο πολιτικής οργάνωσης
 Εθιμοτυπία αυλής & εκκλησίας
 Αλφάβητο
 Θρησκευτική αρχιτεκτονική & τέχνη
 Λογοτεχνία (λόγω μετάφρασης ιερών
κειμένων σε σλαβική γλώσσα)
Διαβάζω:
Αλέξης Σαββίδης, «Ο εκχριστιανισμός
των Ρώσσων & το ρωσσικό Χρονικό του
Νέστορος», Ίστωρ 2 (1992), σελ. 83-94

41. Σταυροφορίες ονομάστηκαν οι εκστρατείες των χριστιανικών εθνών της Δύσης,
που πραγματοποιήθηκαν από το τέλος του 11ου αι. μέχρι το τέλος του 13ου αι.
για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Ο αρχικός αυτός σκοπός κατάντησε με
τον καιρό ένα πρόσχημα για την οικονομική και θρησκευτική κατάκτηση της
Ανατολής.
Α΄ Σταυροφορία (1096 - 1099)
Στην πρώτη φάση της οι σταυροφόροι ηττήθηκαν από τους Τούρκους της Νίκαιας.
Αργότερα άλλος στρατός υπό τον Γοδεφρείδο της Μπουγιόν κυρίευσε τη Νίκαια
(1097), την Αντιόχεια (1098) και την Ιερουσαλήμ (1099).
Ο Γοδεφρείδος αναγορεύτηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ. Διάφορα θρησκευτικά
τάγματα δημιουργήθηκαν για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων και την
υπεράσπιση των χριστιανικών κρατών της Ανατολής:
1) το τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ιερουσαλήμ,
2) το τάγμα των Ναϊτών,
3) το τάγμα των Τευτόνων, δηλ. γερμανών ιπποτών. 41