เภสัชวิทยาเบื้องต้น

1. ยาต้านการอักเสบ (ANTI-INFLAMMATORY DRUGS)
วุฒิชัย วิสุทธิพรต, PhD, BCHP
คณะสาธารณสุขศาสตร์และสหเวชศาสตร์ สถาบันพระบรมราชชนก

2. Steriods
NSAIDs
NSAIDs

3. เอนไซม์ในกระบวนการอักเสบ
 Phospholipase A2 ย่อยสลายไขมันจากเซลล์เมมเบรน ได้เป็นกรดไขมัน เช่น
Arachidonic acid จัดเป็นเอนไซม์ตั้งต้นกระบวนการอักเสบ
 Cyclooxygenase (COX) เปลี่ยน arachidonic acid กลายเป็น prostaglandins
สามารถแบ่งได้ 2 ชนิด
 Cyclooxygenase-I (COX-I) เอนไซม์ที่ควบคุมระบบต่างในร่างกาย
 Cyclooxygenase-II (COX-II) เอนไซม์ที่เกิดขึ้นเมื่อร่างกายได้รับบาดเจ็บ/ติดเชื้อ

4. สเตียรอยด์ (STERIODS)
 เป็นสารประกอบที่สร้างจากต่อมหมวกไตส่วนนอก (Adrenal cortex)
 แบ่งออกเป็น 2 ประเภท
 Corticosteroid ที่ประกอบไปด้วย Glucocorticoid ทาหน้าที่เกี่ยวกับการควบคุมเมตาบอลิ
ซึมของคาร์โบไฮเดรต ในมนุษย์ฮอร์โมนกล่มนี้ที่สาคัญคือ hydrocortisone (cortisol) และ
Mineralcorticoid ทาหน้าที่ควบคุมความสมดุลของอิเลคโทรไลท์ในร่างกาย
 Androgen ซึ่งเป็นฮอร์โมนเพศชายจากต่อมหมวกไต

5. ผลของสเตียรอยด์ต่อกระบวนการอักเสบ
 Corticosteroid สามารถยับยั้งการทางานของ
leukocytes และ macrophages ทาให้เกิดการสร้าง
antigen ลดลง ลดการสร้าง prostaglandin และ
leukotrienes เป็นผลให้ยับยั้งการเกิด phospholipase
A2 ด้วย กล่าวคือ glucocorticoid สามารถยับยั้งการสร้าง
สารต่างๆจากเซลล์ที่ทาให้เกิดการอักเสบ
 Corticosteroid สามารถยับยั้งการเติบโต ของ T-cell อีก
ทั้งยังสามารถการสร้าง cytokines เกี่ยวกับการอักเสบทา
ให้การตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันลดลง และป้องกันการ
อักเสบของเซลล์ที่เกิดจาก macrophage

7. Effect of Steroids

9. ยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช้สเตียรอยด์ (Non-Steariodal Anti-Inflammatory Drugs)
 ออกฤทธิ์ลดการอักเสบโดยยับยั้งการทางานของเอนไซม์ cyclooxygenases (COXs) ซึ่งเป็น
เอนไซม์สาคัญในกระบวนการสังเคราะห์สารสื่อการอักเสบ
 สามารถแบ่งออกเป็นกลุ่มตามความสามารถในการยับยั้งเอนไซม์ COX
 Non-specific COX inhibitor
 Selective COX-2 inhibitor
 Specific COX-2 inhibitor
 ยาส่วนใหญ่ถูกทาลาย (metabolized) ที่ตับและถูกขับทางไต
 NSAIDs ทุกตัวเป็นยาที่ช่วยลดอาการปวด ไข้ (analgesic effect) และลดการอักเสบ (anti-
inflammatory effect) ทั้งในชนิดเฉียบพลันและเรื้อรัง

11. คุณสมบัติด้านเภสัชจลนศาสตร์
 มีคุณสมบัติเป็น Strong organic acid; pKa ~ 3-5 สามารถแตกตัวให้ประจุลบที่
physiological pH (~7.4)
 สามารถจับกับ plasma protein binding ได้สูงมาก (~90-99%) โดยเกิดพันธะแบบ ionic
bond ซึ่งเป็นแรงหลักที่ใช้ในจับ ยาอื่นที่มีประจุลบสามารถเกิด drug interaction กับ
NSAIDs โดยแย่งจับกับ plasma protein binding
 เนื่องจากยาส่วนใหญ่มี carboxylic group (-COOH) จึงถูก metabolize โดยการเกิด
glucuronide conjugation (phase II) เป็นหลัก

12. อาการข้างเคียงของ NSAIDs
 ผลต่อทางเดินอาหาร:
• direct topical injury เนื่องจาก NSAIDs ส่วนใหญ่มีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อนๆ
• Cyclooxygenase inhibition โดย NSAIDs มีผลทาให้มีการลดลงของ Prostaglandinsทาให้มี
การลดลงของการหลั่ง mucus และ bicarbonate ลดความสามารถในการต้านกรดของชั้น
mucus gel
• ผลต่อตับ NSAIDs ทุกตัวมีฤทธิ์ทาลายเซลล์เนื้อเยื่อของตับและอาจทาให้เกิด cholestasis ได้
• ผลต่อไต การยับยั้งการสังเคราะห์ PGs ในไตจึงทาให้เกิดการบวมจากการคั่งของน้าและเกลือ
โซเดียม เพิ่มระดับ creatinine และโปแตสเซียมในเลือด

13. อาการข้างเคียงของ NSAIDs
 ผลต่อระบบประสาท ในยา NSAIDs บางชนิดก่อให้เกิดอาการมึนงง
 ผลต่อเกร็ดเลือด NSAIDs สามารถยับยั้งการทางานของเกร็ดเลือด ได้โดยสกัดกั้นการ
สร้าง thromboxaneA2(TXA ) จึงอาจทาให้เกิดเลือดออก ในส่วนต่างๆได้ง่าย
 ผลต่อความดันเลือด NSAIDs มีผลทาให้ผู้ป่วยมีความดันโลหิตเพิ่มขึ้นได้เนื่องจากยา
NSAIDs ลดการสังเคราะห์ PGI ในไตซึ่งมีหน้าที่ในการขับเกลือโซเดียมและน้า
 อาการข้างเคียงอื่นๆ เช่น ผื่นคัน, การเกิดภาวะ anaphylaxis shock

14. NON-SPECIFIC COX INHIBITORS
ยา ชื่อการค้า ข้อบ่งใช้ หมายเหตุ
Diclofenac Voltaren บรรเทาอาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ มีความปลอดภัยสาหรับผู้สูงอายุ
Ibuprofen Nurofen, Gofen บรรเทาอาการปวด/กล้ามเนื้อ/ไข้ มีความปลอดภัยสาหรับเด็ก
Mefenamic acid Ponstan บรรเทาอาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ/ประจาเดือน มดลูกคลายตัวได้อย่างรวดเร็ว และลดความดัน
ภายในมดลูกลงภายใน 15 นาทีหลังจากการใช้ยา
Paracetamol Tylenol, Sara, Panadol บรรเทาอาการไข้ ควรระวังในผู้ป่วยโรคตับ
Piroxicam Feldene, POX109, Pircam บรรเทาอาการปวด/กล้ามเนื้อ/ไข้ ควรระวังในผู้ป่วยโรคไต
Naproxene Naprosyn บรรเทาอาการปวด/กล้ามเนื้อ มีความปลอดภัยในผู้ป่วยโรคไต
Aspirin Aspent บรรเทาอาการปวด/กล้ามเนื้อ/ไข้ มีการนาไปใช้เป็นยาป้องกันการแข็งตัวของเลือด/
กระตุ้นอาการหอบ/ระคายเคืองทางเดินอาหาร
มาก

15. SELECTIVE COX-2 / SPECIFIC COX-2 INHIBITORS
ยา ชื่อการค้า ข้อบ่งใช้ หมายเหตุ
Celecoxib Celebrex บรรเทาอาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ มีความปลอดภัยสาหรับผู้ป่วยโรคหัวใจ/หลอด
เลือด ออกฤทธิ์ช้า 3 ชม. คนที่แพ้ sufonamide
อาจมีอาการแพ้ยา celecoxib
Etoricoxib Arcoxia บรรเทาอาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ ออกฤทธิ์ไวภายใน 1 ชม.
Meloxicam Mobic บรรเทาอาการปวดข้อ/กล้ามเนื้อ ยังมีผลข้างเคียงเหมือน non-specific COX

16. ASPIRIN
 ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ COX แบบ irreversible
 ตัวยาไม่คงตัวในสภาวะที่มีความชื้น เนื่องจากเกิด hydrolysis ได้ง่ายได้เป็น
salicylic acid และ acetic acid จึงไม่สามารถเตรียมสารละลายของ aspirin
ในรูปของ aqeous solution ได้
 ยาถูกดูดซึมได้ดีที่กระเพาะและลาไส้ส่วนต้น เมื่อให้โดยการรับประทาน และถูก
hydrolysis อย่างรวดเร็วด้วย plasma esterase
 ใช้บรรเทาอาการปวดที่ไม่รุนแรง arthritis ใช้ป้องกันและลดความเสี่ยงของ
transient ischemic attack และ myocardial infarction

17. DICLOFENAC (VOLTAREN)
 ดูดซึมได้รวดเร็วและสมบูรณ์เมื่อให้โดยการรับประทาน ให้ระดับยาสูงสุดภายใน 1.5-
2.5 hrs. จับกับ plasmaprotein ได้สูง
 ออกฤทธิ์ได้ไว และมีค่าครึ่งชีวิตสั้นเหมาะกับการใช้ในผ้สูงอายุ
 ใช้รักษา RA, OA และ ankylosing spondylitis

18. PARACETAMOL
 ยาในกลุ่มนี้มีฤทธิ์แก้ปวดและไข้ แต่ไม่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ
 กลไกการออกฤทธิ์ของ paracetamol ยังไม่ชัดเจน;
 ยาอาจมีผลยับยั้งความเจ็บปวดโดยทาหน้าที่เป็น antagonist แย่ง
bradykinin จับกับ peripheral pain receptor
 ฤทธิ์แก้ไข้เนื่องจากยับยั้งการหลั่ง endogenous pyrogen จาก
hypothalamic thermoregulatory centers
 การที่ยาไม่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบเนื่องจาก ยับยั้งการสร้าง PGs ใน
สมองได้ดีกว่าที่ระบบประสาทส่วนปลาย

19. PARACETAMOL
 นิยมใช้เป็นยาแก้ปวดลดไข้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในรายที่แพ้ต่อ aspirin
 มีความคงตัวใน aqeous solution มากกว่า Aspirin ทาให้สามารถเตรียมในรูปของ
liquid formulation ต่าง ๆ ได้มากมายสาหรับใช้ในผู้ป่วยเด็ก
 มีพิษต่อตับ ยาแก้พิษคือ Glutathione

20. ประโยชน์ของ NSAIDs
 ลดอาการอักเสบทั้งจากข้ออักเสบรูมาตอยด์, ข้ออักเสบเก๊าท์ โดยไม่มีผลยับยั้งการดาเนินของ
โรค
 ลดอาการปวด โดยไม่มีผลข้างเคียงต่อสมอง เช่น กดการหายใจ และเสพติด
 ลดไข้ เชื่อว่า NSAIDs ลดการสร้าง prostaglandins ในสมอง แต่ควรระวังการใช้
ibuprofen และ aspirin เพื่อลดไข้ในผู้ป่วยติดเชื้อไข้เลือดออก
 ป้องกันการเกาะกลุ่มของเกร็ดเลือดเพื่อป้องกันหลอดเลือดอุดตันในผู้ป่วยหัวใจและหลอดเลือด
สมอง โดยแนะนาให้ใช้ aspirin เนื่องจากสามารถจับกับ COX แบบ irreversible

21. THANK YOU