2. 1. Διαφορές μεταξύ ενηλίκων και ανηλίκων στον τρόπο
μάθησης.
Εισαγωγή
Στο ερώτημα «κατά πόσο –και γιατί- διαφέρει ο τρόπος μάθησης των ενηλίκων από
τον τρόπο μάθησης των ανηλίκων;» θα προσπαθήσω να δώσω όσο το δυνατόν
πληρέστερη και συνάμα περιεκτική απάντηση. Θα χρησιμοποιήσω στοιχεία από την
εκπαιδευτική μου εμπειρία ως καθηγητής Πληροφορικής ΠΕ2001 στην Β/θμια
Εκπαίδευση (σε ΤΕΕ , Ενιαία Λύκεια και Γυμνάσια) και ως επιμορφωτής
εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών). Το
περιεχόμενο σπουδών (γνωστικό αντικείμενο), όσο και αν φαίνεται παράξενο είναι
παρόμοιο, όπως επίσης και ο τρόπος διδασκαλίας που προτείνεται. Αν ενοποιήσουμε
αυτά τα σύνολα θα προκύψει εύρος ηλικίας από 13 έως 60 ετών για το οποίο
σύμφωνα με τα αναλυτικά προγράμματα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε παρόμοιες
μεθόδους διδασκαλίας.
Στην πράξη όμως, μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας ακολουθούμε διαφορετική
προσέγγιση, παρουσίαση και τρόπο διδασκαλίας μιας θεματικής ενότητας, ανάλογα
με την ηλικία των εκπαιδευομένων. Αυτό συμβαίνει γιατί έχουμε παρατηρήσει ότι ο
τρόπος μάθησης μεταξύ ενηλίκων – ανηλίκων διαφέρει αισθητά. Στην πορεία της
ζωής του ο άνθρωπος δέχεται ερεθίσματα από προσωπικά και κοινωνικά γεγονότα.
Όσο
ενηλικιώνεται
εκτός
των
άλλων
αλλαγών
που
συμβαίνουν
στην
προσωπικότητα του , αλλάζει και ο τρόπος μάθησης Φυσικά κάθε άνθρωπος είναι
ξεχωριστός, με τις δικές του εμπειρίες, ευαισθησίες, δεξιότητες, στάση και τρόπο
ζωής. Όλα αυτά επηρεάζουν και τον τρόπο μάθησης. Για να μην πελαγοδρομήσουμε
όμως στην ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου θέτουμε πλαίσια μέσα στα οποία
εφαρμόζουμε συγκεκριμένες μεθόδους διδασκαλίας. Το βασικότερο κριτήριο
οριοθέτησης είναι η ηλικία. Κριτήριο που υποδηλώνει σαφέστατα ότι η ηλικία είναι
καθοριστικός παράγοντας του τρόπου μάθησης.
Αυτό βέβαια γιατί συνδέουμε την ενηλικιότητα ανάλογα με την ηλικία του
εκπαιδευομένου.
3. 1.1 Το πρώτο «κουδούνι»
Αν είχαμε τη δυνατότητα στην πρώτη συνάντηση ,σε μια αίθουσα διδασκαλίας να
έχουμε στο μισό χώρο ανήλικους μαθητές και στον άλλο μισό ενήλικες θα
παρατηρούσαμε απευθείας το διαφορετικό μαθησιακό κλίμα που επικρατεί εκ
μέρους των εκπαιδευομένων. Απ’ την πλευρά των μαθητών ο θόρυβος από τις
συνομιλίες είναι αρκετά μεγαλύτερος απ’ ότι στους ενήλικες. Οι ανήλικοι συζητούν
για θέματα άσχετα με το μάθημα, ενώ στους ενήλικους κυριαρχούν οι συζητήσεις
γύρω από το μάθημα. Όταν αρχίζει ο καθηγητής να εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο
σκέφτεται να κάνει το μάθημα και να παρουσιάζει παράλληλα και τις γνωστικές
ενότητες αυτόματα προκύπτουν ερωτήματα και από τις δύο ομάδες, των ανηλίκων
και των ενηλίκων. Ακολουθεί ένας πίνακας που αποτελείται από τρεις στήλες . Στην
πρώτη στήλη καταγράφουμε το ζήτημα που απασχολεί την ομάδα , στην δεύτερη
στήλη απόψεις ερωτήσεις από μέλη της ομάδας ανηλίκων και στην τρίτη στήλη από
μέλη της ομάδας ενηλίκων.
Θέμα συζήτησης
Μάθημα
Εξετάσεις
Τώρα που σας είπα για
το μάθημα, πως σας
φαίνεται;
Ομάδα ανηλίκων
Ομάδα ενηλίκων
Να μας λέτε να
σημειώνουμε τα ποιο
σημαντικά.
Τι να μαθαίνουμε απ’ έξω;
Μη μας παραδίδετε πολλές
σελίδες.
Αρκούν οι σημειώσεις ή
να αγοράσουμε και
κάποιο άλλο βιβλίο;
Μπορούμε να
απουσιάσουμε κάποιες
φορές; Που μας βοηθάει
το συγκεκριμένο μάθημα;
Πότε θα γράψουμε
διαγώνισμα;
Θα γράφουμε συχνά τεστ;
Τα θέματα των εξετάσεων
θα είναι εύκολα;
Είστε καλοβαθμολόγος;
Θα έχουμε για εξέταση
πολύ ύλη;
Μπορούμε να πάρουμε
παράταση για μια
εργασία;
Με ανοικτές ή κλειστές
σημειώσεις;
Πως θα γίνεται η
αξιολόγηση;
Μας τα εξηγήσατε όλα.
Πολύ εύκολο.
Πολύ δύσκολο, δεν γίνεται
να αφαιρέσουμε ύλη;
Θα δούμε στην πορεία.
Δεν ξέρω αν μπορώ στην
ηλικία μου να τα
καταφέρω.
Στους παραπάνω ενδεικτικούς προβληματισμούς και απόψεις φαίνεται ξεκάθαρα ότι
έχουμε δυο διαφορετικές ομάδες όσο αφορά τη συμπεριφορά και στάση απέναντι
4. σε εμάς και το μάθημα. Φαίνεται ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες μαθαίνουν οι
ενήλικοι είναι σε σημαντικό βαθμό διαφορετικές από εκείνες που αφορούν τα
παιδιά και τους εφήβους (Merriam, Caffarella, 1991).
1.2 Ξεκίνημα του μαθήματος
Η μεγαλύτερη δυσκολία-πρόκληση που συναντάει ένας εκπαιδευτής πληροφορικής
σε ενήλικες είναι να συντρίψει το τείχος της «τεχνοφοβίας» που δεν αφήνει τους
εκπαιδευόμενους να δεχτούν νέες δεξιότητες και γνώσεις. Σε αντίθεση με τους
ανήλικους που φαίνεται ότι αυτή η αλλαγή τα ελκύει. Από πού πηγάζει όμως ο
φόβος των ενηλίκων για την τεχνολογία; Ή για να γενικεύσουμε το ερώτημα: «Από
πού πηγάζει ο φόβος των ενηλίκων για κάτι καινούργιο;»
Καθένας από τους ενήλικους εκπαιδευόμενούς μας ανέπτυξε τις δικές του
στρατηγικές και τα μοντέλα μάθησης, που διαπίστωσε ότι τον βοηθούν να μαθαίνει
ευκολότερα, ταχύτερα και αποτελεσματικότερα. Απαιτεί επένδυση χρόνου και
συναισθημάτων και αφού τελειώσει , κανείς δεν θέλει να την επαναλάβει. (Rogers,
1999). Άρα μια αλλαγή κλονίζει την σταθερότητα και τη βεβαιότητα για
επιτυχία.
Εκτός από το φόβο πρέπει ο ενήλικας να μπει και σε μια διαδικασία
απομάθησης(Rogers,1999). Διαδικασία που είναι δύσκολο να την κατανοήσει ο
ενήλικος σύμφωνα με τα παραπάνω. Ένας ανήλικος μπορεί ευκολότερα να
χρησιμοποιήσει το οπτικό (visual) περιβάλλον μιας εφαρμογής υπολογιστών, απ’ ότι
ένας ενήλικος. Π.χ η έννοια «παράθυρο» για ένα ενήλικο είναι ταυτισμένη με την
κυριολεκτική σημασία του όρου, που χρησιμοποιεί χρόνια. Δεν μπορεί να δεχτεί
εύκολα
ότι
περιέχει
«κουμπιά».
Ότι
το
παράθυρο
«μετακινείται».
Ότι
«ελαχιστοποιείται». Δεν δέχεται την αλλαγή και ανατροπή κάποιων δεδομένων.
Πιστεύουμε
ότι η εξάλειψη της τεχνοφοβίας περνάει από το στάδιο της
απομάθησης.
Στους ενήλικους που απευθυνόμαστε πρέπει να δείξουμε ότι δεν τους
αντιμετωπίζουμε σαν παιδιά. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι πρέπει να ενισχύουμε την
τάση για ενηλικιότητα (Rogers, 1999). Τα χαρακτηριστικά των ενηλίκων είναι η
τάση προς ωριμότητα, την υπευθυνότητα και τον αυτοκαθορισμό. Από το ξεκίνημα
της εκπαιδευτικής διαδικασίας πρέπει να δείξουμε συναισθηματική σύμπνοια ,
ενσυναίσθηση (Goleman,1995). Αν ανατρέξουμε και στα φοιτητικά μας χρόνια, θα
διαπιστώσουμε ότι οι καθηγητές που θυμόμαστε με θετικά αισθήματα είναι αυτοί
5. που είχαν ασχοληθεί με τα προβλήματα μας, ήταν φιλικοί και μας αντιμετώπιζαν με
ευγένεια και όχι υπεροπτικά.
1.3 Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας
Ο ανήλικος μαθητής έχει δεχτεί, είναι πεισμένος ότι είναι υποχρεωτική η
εκπαίδευση που του παρέχεται με στόχο να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες, ώστε
να τις χρησιμοποιήσει για την προσωπική, κοινωνική και οικονομική του εξέλιξη.
Αντίθετα ο ενήλικος κινείται από εσωτερικά κίνητρα, που ενισχύουν την
ενηλικιότητά του. Αυτό λοιπόν που θα του δώσει τη δύναμη να ανταπεξέλθει στις
υποχρεώσεις του είναι να συμμετέχει ενεργητικά, να συνδέει τη γνώση με τις
εμπειρίες του (Κόκκος Α. και Λιοναράκης,1998, σελ 27-28). Οι ενήλικες σε ένα
κουραστικό μονόλογο του καθηγητή θα αντιδράσουν. Είτε θα το εκφράσουν ή στη
χειρότερη περίπτωση θα απογοητευτούν.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να παρατηρήσουμε το εξής: Οι μαθητές των ΤΕΕ
διαφέρουν αισθητά από τους μαθητές των Γυμνασίων. Είναι παιδιά, που μπορεί να
έχουν αρκετά χρόνια προϋπηρεσία ως βοηθοί και εργάτες, έχουν άποψη για τη ζωή,
το μέλλον τους, έχουν εμπειρίες, νιώθουν αυτοδύναμα, μερικές φορές είναι. Αν και
ανήλικοι λαμβάνουμε υπόψη μας την εμπειρία τους και προσαρμόζουμε τη
διδασκαλία μας πάνω σ’ αυτήν. Και αυτό γιατί η εμπειρία αποτελεί τη βάση κάθε
μάθησης (Κόκκος,1999).
Σύνοψη
Ο ενήλικος όταν αποφασίσει να συμμετέχει σε μια εκπαιδευτική διαδικασία θέλει να
χρησιμοποιήσει την προϋπάρχουσα γνώση και εμπειρία του ώστε μέσω της
ενεργητικής συμμετοχής του να αποκτήσει νέες γνώσεις και δεξιότητες. Θέλει να
καλύψει εσωτερικές ανάγκες, να ενισχυθεί η ενηλικιότητά του. Δυσπιστεί όμως σε
αλλαγές του τρόπου προσέγγισης της γνώσης. Αντίθετα ο ανήλικος είναι ποιο
δεκτικός σε παροχή γνώσεων απευθείας από τον καθηγητή του. Δέχεται ευκολότερα
οποιαδήποτε γνώση και τρόπο απόκτησής της προτείνει ο καθηγητής. Περιμένει
από τον καθηγητή να μάθει τα πάντα, ενώ ο ενήλικος θεωρεί τον εαυτό του ικανό να
παράγει γνώση χωρίς πατερναλιστικές τάσεις από τον καθηγητή-σύμβουλο.
6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Merriam S. B., Caffarella R., (1991), “Learning in Adulthood” , San Francisco,
Jossey-Bass
ROGERS A., (1999), «Η Εκπαίδευση Ενηλίκων»,Αθήνα, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Κόκκος Α., (1999), «Εκπαίδευση Ενηλίκων: ΤΟ ΠΕΔΙΟ, ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ, ΟΙ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΜΟΣ Α», ΠΑΤΡΑ, ΕΑΠ
Κόκκος Α. και Λιοναράκης Α., (1998), «Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση:
Σχέσεις διδασκόντων – διδασκομένων», ΠΑΤΡΑ, ΕΑΠ
