Workshop financien M50 presentatie Rein-Aart van Vugt over andere financiele verhoudingen tussen rijk en gemeenten. Wendbaarheid en weerbaarheid zijn hierin de centrale thema's

1. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar
en weerbaar
De Bilt
Rein-Aart van Vugt
21 april 2023

2. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Doel:
Gesprek, discussie en beweging in beoordeling van een gezonde financiële
huishouding van een gemeente
- Hoe is het nu?
- Wat valt op en waar vraagt dat om?
- Micro-discussie?
- Wat zou het moeten zijn?
- Suggesties en ideeën
Financiële wendbaarheid noodzakelijk voor gemeenten om te kunnen presteren
De huidige begrotingsregels aangaande structureel en incidenteel zijn niet meer realistisch

3. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Waar draait het om:
1. Een gezonde financiële huishouding van de gemeente
Dit betekent op dit moment in de regelgeving en toepassing daarvan:
2. Kunnen de langdurige (structurele) lasten worden opgevangen door langdurige (structurele) baten
Daarvoor is nodig:
3. Een goed verplicht overzicht van incidentele baten en lasten (overzicht geeft inzicht)
Hierbij geldt nu als uitgangspunt:
4. Notitie structurele en incidentele baten en lasten van de Commissie-BBV van 30 augustus 2018
geeft uitleg, 1 stellige uitspraak en 2 aanbevelingen
5. Handreiking 2021 verduidelijking structurele en incidentele baten en lasten van de toezichthoudende
provincies

4. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Wat valt financieel op?
1. Financiële positie van gemeenten is gezond en afgelopen jaren (vanaf 2019) verbeterd
2. Gemeenten hebben al jaren moeite om bij de begroting de structurele lasten op te vangen
met structurele baten
3. Gemeenten houden bij de jaarrekening relatief veel (incidenteel) geld over
Reden van onbegrip tussen Gemeenten en Rijk
4. Gemeenten komen structurele gelden tekort (en dus bezuinigen) en houden incidentele
gelden fors over
Onbegrip, gelatenheid etc. bij de Gemeenteraad en burgers
5. Gemeenten krijgen in toenemende mate tijdelijk (incidenteel) geld om opgaven te realiseren
6. De baten zijn al jaren fors hoger dan begroot
7. Veel onzekerheid vanuit het Rijk over structurele baten in de toekomst

5. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Gemeenten 50.000 – 100.000 inwoners
* 1 miljoen
Euro
Saldo van baten en lasten Rekeningresultaat Baten
Begroot Realisatie Verschil Begroot Realisatie Verschil Begroot Realisatie Verschil
2018 -/- 216 + 12 + 228 -/- 14 + 150 + 164 10.545 11.857 + 1.312
2019 -/- 188 -/- 203 -/- 15 + 2 + 73 + 71 11.422 12.994 + 1.572
2020 -/- 11 + 1.021 + 1.032 -/- 17 + 399 + 416 12.206 15.057 + 2.851
2021 -/- 224 + 395 + 619 -/- 58 + 551 + 609 12.443 14.529 + 2.086
2022 -/- 66 + 48 13.482
2023 +8 +95 14.827
* 1
miljoen
Euro
Baten grondexploitate Belastingen Algemene uitkering
Begroot Realisatie Verschil Begroot Realisatie Verschil Begroot Realisatie Verschil
2018 675 871 + 196 1.614 1.659 + 45 5.448 5.595 + 147
2019 719 780 + 61 1.785 1.849 + 64 6.112 6.388 + 276
2020 720 826 + 106 1.912 1.931 + 19 6.478 6.838 + 360
2021 741 823 + 82 1.994 2.019 +25 6.688 7.241 + 553
2022 794 2.120 7.532
2023 917 2.266 8.533

6. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
% Netto schuldquote
1e grenswaarde > 90
Solvabiliteit
1e grenswaarde > 20
Structureel
exploitatiesaldo
Jaren Begroot Realisate Begroot Realisate Begroot Realisate
2018 ---- 77,1 ---- 27,3 --- 0,6
2019 89,7 75,8 22,0 27,9 0,2 17,6
2020 88,3 67,8 24,0 29,1 0,1 2,0
2021 94,9 64,6 27,2 31,4 0,2 2,7
2022 73,8 29,3 0,9
2023 74,6 30,8 1,5
2024 76,0 31,0 2,2
2025 75,0 31,8 2,7
2026 79,9 30,6 -/- 1,0

7. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Diepergaand wat valt op?
1. Gemeenten hebben veel meer met het realiseren van dynamische opgaven te maken
2. In toenemende mate zijn deze opgaven tijdelijk (een crisis), groot en intensief (snel schakelen)
- Covid-19
- Opvang Oekraïners
- Woningbouwimpuls
- Energietransitie
- Duurzaamheid/klimaat/water
- Stikstofproblematiek
- Brede welvaartsagenda
3. Het Rijk geeft (mede hierdoor) veel meer tijdelijk geld om de opgaven uit te voeren
4. Geld dat bij de jaarrekening overblijft (ook met een structureel karakter) wordt door de huidige
systematiek van resultaatbestemming veelal incidenteel geld.
Dit vraagt om?
Een gezonde financiële huishouding van de gemeente vraagt conceptueel en in de toepassing om een veel
bredere kijk (minder rigide) dan zijn de structurele lasten in evenwicht met de structurele baten (niet meer
passend bij deze tijd en de opgaven)

8. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Bovendien:
structurele lasten worden gedekt door structurele baten, bron van micro-discussie
- Onderscheid tussen incidenteel en structureel blijft arbitrair.
- Definities zijn interpretaties
- Risico: 1. incidentele lasten zijn feitelijk structureel (is uit het overzicht art. 19 lid c, art. 23 lid b, art. 28 lid c
af te leiden)
2. structurele baten zijn feitelijk incidenteel (is NIET uit het overzicht art. 19 lid c, art. 23 lid b, art. 28
lid c af te leiden)
- Ongelijk Lasten zijn structureel, tenzij………, maar als de baten in toenemende mate incidenteel van aard
uitgangspunt zijn, ontstaat er per definitie een knelpunt.
Uit de handreiking verduidelijking structurele en incidentele baten en lasten (2021)
uitgangspunten:
………
Omdat de gemeente structurele taken uitvoert, zijn structurele baten en lasten de regel. Incidentele baten en lasten zijn de
uitzondering.
………

9. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Waar moet het (volgens mij) om draaien:
Het gaat erom hoe snel een gemeente op de actuele en dynamisch opgaven en bijhorende lasten kan
inspelen (wendbaarheid, flexibiliteit, beïnvloedbaarheid) en hoeveel financiële buffers (weerbaarheid) zijn
nodig om voldoende wendbaar te zijn.
Hoe kunnen incidentele gelden bijdragen om op de actuele opgaven en bijhorende lasten in te spelen en de
financiële huishouding daar op af te stemmen.
Suggesties:
- De paragraaf risicomanagement en weerstandsvermogen laten vervallen
- Het overzicht incidentele baten en lasten laten vervallen
- Een paragraaf wendbaarheid en weerbaarheid introduceren (gaat integraal over de financiële positie, met
als kernpunten: wendbaarheid en weerbaarheid, financiële kengetallen en grootste financiële risico’s)
Vraagt uiteraard meer van de professionele oordeelsvorming, maar doet meer recht aan de complexiteit en
nuance van de opgaven en bijhorende gezonde financiële huishouding en biedt veel meer basis voor het
goede gesprek (intern en met de toezichthouders)

10. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Mogelijk vraagpunt:
Bij onzekerheden zoals het Ravijnjaar 2026: nu stoppen met grote investeringen:
Nee, zorg juist voor zicht op de wendbaarheid en weerbaarheid
- Monitor de onzekerheden en hoe wendbaar de organisatie en de financiële middelen zijn.
- Denk meer in scenario’s, mogelijkheden om keuzes te maken
- Zorg voor scherp zicht op de momenten dat nog keuzes kunnen worden gemaakt en wanneer niet meer
(point of no-return)

11. © 2016 Deloitte The Netherlands
Wendbaar en weerbaar
Wendbaar (suggesties)
- Inzicht in de opgaven en hoe snel die kunnen worden aangepast (kwaliteitsniveau, volume, wettelijk of
niet)
- Inzicht in bijhorende kostenopbouw (flexibiliteit, beïnvloedbaarheid, snelheid afbouw, wijzigen van
kostenopbouw etc.
Dit inzicht is ook veel interessanter voor de gemeenteraad en bepaalt veel meer de (financiële) fitheid van de
gemeente.
- Inzicht hoeveel tijd en geld nodig is om opgaven aan te passen aan verandering, andere keuzes, externe
factoren.
Dit bepaalt de gewenste weerbaarheid. Welke middelen kunnen worden ingezet om de wendbaarheid te
realiseren en te ondersteunen.
Weerbaarheid:
- Algemene reserve (wellicht wendbaarheidsreserve)

12. © 2016 Deloitte The Netherlands