Бөлім тақырыбы:
ЗАМАН ШЫНДЫҒЫ
Нұр-Сұлтан қаласы
әкімдігінің №90 гимназия
КММ қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі Аскарова Н.Т.
Сабақтың тақырыбы:
Б.Мұқай «Өмірзая» романындағы
замана көрінісі

Заман шындығы
Бөлім тақырыбы:
Сабақтың тақырыбы:
Қазақ әдебиеті
11-сынып
Б.Мұқай «Өмірзая» романындағы
замана көрінісі

Ұйымдастыру кезеңі
 Сәлеметсіздер ме, қымбатты 11-сынып
оқушылары!
 Қазақ әдебиеті сабағына қош келдіңіздер!
 Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Б.Мұқай
«Өмірзая» романының замана көрінісі
 Бүгінгі сабақта: романның тарихи
көркемдік құндылығын түсінесіздер.
 Сіздердің білетіндеріңіз: әлем әдебиетінің
өкілі М. Фрагидің шығармашылығымен
ортақ құндылықтардың үндестігін
талдайсыздар.

Оқу мақсат(тар)ы
Оқу мақсаттары
11.1.4.1 - көркем шығармалардан алған үзінділерді, қанатты сөздер,
дәйексөздерді шығармашылық жұмыстарда қолдану.
11.2.5.1 - әлем және қазақ әдебиетіндегі ортақ құндылықтардың
үндестігін талдау
Сабақ мақсаттары
Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: көркем шығармалардан
алған үзінділерді, қанатты сөздер, дәйексөздерді шығармашылық жұмыстарда
қолданады. Әлем және қазақ әдебиетіндегі ортақ құндылықтардың үндестігін
талдайды.
Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: көркем шығармалардан алған
үзінділерді, қанатты сөздер, дәйексөздерді шығармашылық жұмыстарда
қолданып, талқылайды, сипаттайды, зерттейді.
Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады: Әлем және қазақ
әдебиетіндегі ортақ құндылықтардың үндестігін талдайды, ортақ қасиетін
жазады

Бағалау критерийлері:
Көркем шығармалардан алған үзінділерді,
қанатты сөздер, дәйексөздерді шығармашылық
жұмыстарда қолданады;
әлем және қазақ әдебиетіндегі ортақ
Құндылықтардың
үндестігін талдайды.

37
Частных
детских
сада
43
Мини-центра
Әдебиет әлеміндегі рухани алмасулар — көркемдік дамудың, әдеби
процестің өзіндік заңдылығы. Бүтіндей алғанда, Әдеби байланыстың әлем
әдебиеті тарихында алатын орны зор. Ұлттық әдебиеттердің даму деңгейі сол
кезеңдегі Әдеби байланыстың да бағыты мен көркемдік рөлін анықтайды.
Оның түрлері мен жолдары көп және бұл процесте аударманың алатын орны
өзгеше. Әдеби байланыс жалпы ұлттық әдеби процеске, онда жаңа көркемдік
ағымдардың пайда болуына ықпал етеді. Ұлттық әдебиеттердің өзара қарым-
қатынасының негізгі түрі ретіндегі Әдеби байланысқа әдебиеттану ғылымы 18
ғ-дың ақыры мен 19 ғ-дың басында назар аудара бастады.
Ұлттық әдебиетіміздің әлем әдебиетімен тығыз байланыста дамуына ірі
халықаралық конференциялар мен қаламгерлердің достық қарым-қатынастары
да ықпал етеді. Қай халықтың болсын өнер жағынан дамуында әдеби
байланыстар сол ұлт әдебиетінің өркен жая өсуіне, халықтың рухани байлығын,
арман-мүддесін, өмір тарихын басқа халықтардың даму тарихымен
ұштастыруға дәнекер болады. Қазірде қазақ әдебиетінің басқа әдебиеттермен
өзара байланыс жасау процесінің ерекшеліктері пайда болды. Бұл байланыстар
жаңа мазмұн, жаңа түр, рең тауып, соны жолдар мен мүмкіндіктерге ұласты,
әдебиетіміздің сыр-сипатын айқындай түсті.

«Кубизм»
әдісі
Суреттеңіз. Аяған Қуатовтың тағдыры
Зерттеңіз. Зобалаң заман шындығы қандай?
Байланыстырыңыз. Отаршылық сананың
жетегіндегі сөзде майда, істе аяусыз жандар.
Қолданыңыз.
а) Кейіпкер іс-әрекетіне қандай баға берер едіңіз?
ә) Кейіпкердің трагедиялық тағдырынан сол
заманның шындығын байқауға бола ма?
Талқылаңыз. «Өмірзая» романын оқу арқылы
қандай ой түйдіңіз?
Салыстырыңыз. Қазақ халқының өткен тарихы
мен бүгінгі заманын салыстыр
1-тапсырма
•Кейіпкердің тағдырын ашып жазады;
•кейіпкерлердің ісіне баға береді;
•кейіпкерлердің трагедиялық тағдырын сол заманның шындығымен
салыстырады;
• шығарманы оқу арқылы өз ойын айтады;
қазақ халқының өткен тарихы мен бүгінгі заманды салыстырады.
Дескриптор:

37
Частных
детских
сада
43
Мини-центра
Өзіңді тексер
Суреттеңіз. Кеңес заманының озбырлығы мен саясатына қарсылық білдірген Аяған тарихи шындық үшін
күресіп, нәтижесінде жоғары жақтың бұйрығымен түрмеге де, жындыханаға да түседі, ақыр аяғында көз
жұмды.
Зерттеңіз. Баққожа Мұқайдың «Өмірзая» романы – Кеңес заманының озбырлығын суреттеген кітаптардың
бірі. Бұл романда Кенесары туралы еңбек жазған Алдияр Ақпанұлы мен оның шәкірті Аяған Қуатовтың өмір
өткелдеріндегі қым-қиғаш оқиғалар, арандатушылық әрекеттер, шындық үшін күрес жолындағы
қиындықтары сөз болады. Бірақ кітаптың соңында шындықты дәлелдеймін деп арпалысқан, алысқан
азаматтың барлығы өмірден озады. Өмірзая... Бірақ олардың ерліктері ел есінен шыққан жоқ.
Байланыстырыңыз. Бұл кезеңде коммунистік партия деп аталған бір ғана партия болды. Осы партия бүкіл
жауапкершілікті, билікті өз қолына алып, халықты уысынан шығармай ұстады. Кеңес өкіметіне, партияның
ұстанған саяси бағытына қарсы келген бірде – бір шығарма жарыққа шықпайтын, ал қарсы тұрған адам
аяусыз жазаланып, құлдық сананың құрбанына айналып отырған.
Қолданыңыз.
а) Мен үшін бұл кейіпкер заман қаһарманы болып саналады. Себебі кейіпкер өз заманының көз алдындағы
тарихи маңызы зор, аса іргелі шындығын жазуы, қара сөзден өз заманының қайтпас қайсар ұланы, қаһарманы
болғанын ерекше мақтан етемін.
ә) Кеңестік қоғамның тоқырау дәуірінде ұлттық мұрамызды тарихи шындық тұрғысынан қорғауда бар күш-
жігерін аямаған екі адамның ауыр тағдыры арқылы дәуір шындығын танытатындығын байқауға болады.
Талқылаңыз. Шындықты бетке айтқан кейіпкерлер ұлттық мүдде жолында күрескендігі біз үшін ерекше әсер
берді. Жүрегімізді тебіренткен асыл ердің руха қашанда көптің жүрегінде болары сөзсіз.
Салыстырыңыз. «Өмірзая» романындағы Аяған бейнесі арқылы ХХ ғасырдағы қазақ халқының басынан
өткен ұлттық трагедия суреткерлік шеберлікпен көрініс тапқан.Өз заманымызбен салыстыра келсек
тәуелсіздік алған еліміз бай-қуатты өмір сүруде.

37
Частных
детских
сада
43
Мини-центра
2-тапсырма
•Суретте бейнеленген тұлға туралы не
білесіңдер?
•Бұл суреттің бүгінгі сабаққа қатысы бар ма?
Баққожа Мұқай мен Түркімен ақыны
Мақтымқұлы Фраги шығармашылығын
төмендегі кестеге салыстырып, ортақ
құндылықтарының үндестігін жазыңыздар.
Шығарма
тақырыбы
Ерекшелігі Үндестігі
«Өмірзая» романы
«Түркімен
тағдыры» өлеңі
Дескриптор:
Екі қаламгердің
шығармаларының
ерекшелігін салыстырады;
Екі қаламгердің
шығармаларының
үндестігін анықтайды.

Дұрыс жауап
Сергіту сәті
Шығарма
тақырыбы
Ерекшелігі Үндестігі
«Өмірзая»
романы
Шығарма қазақ елінің
тәуелсіздігі туралы басты
идеясы қоғам мен адам
арасындағы алшақтық,
тоқыраған қоғамдағы жеке
тұлға тағдырының
трагедиялық шындығы
арқылы ашылады
Екі қаламгердің де
шығармаларындағы басты
кейіпкерлер елі үшін
еңіреген ердің жаңа образы
арқылы суреттеледі.
«Түркімен
тағдыры» өлеңі
Өлеңде елдің тәуелсіздігін
сақтау үшін тек бірліктің
жеткіліксіздігі, ерлік пен
батырлық дәстүрді берік
сақтау қажеттігі айтылады.

БЕКІТУ
«Зымыран сұрақтар» әдісі
Роман неліктен тарихи және көркемдік жағынан
құнды шығарманың бірі болып есептеледі?