Судалгааны ажил

1. АГУУЛГА
НЭГ: СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ТАНИЛЦУУЛГА
1.1 Сэдвийг сонгосон үндэслэл
1.2 Тандалтын судалгаа
1.3 Судалгаанаас үүдсэн таамаглал
ХОЁР: Д1-2-3 ТЕХНОЛОГИ
2.1 Шинэ санаа
2.2 Технологийг хэрэгжүүлэх үе шат
ГУРАВ: ТУРШИЛТ СУДАЛГАА, ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БУЙ АРГАЧЛАЛ
3.1
3.2
ДӨРӨВ: ДҮГНЭЛТ
ТАВ: НОМ ЗҮЙ

2. НЭГ:ХУРААНГУЙ
Монгол улсад боловсролын салбар үүсж буй болсноос өдийг хүртэл олон үе шаттай арга арга зүйг
хэрэгжүүлэгч. Ялангуяа 1990-ээд оноос өрний өндөр хөгжилтэй орнуудын арга технологийг Монгол
хөрсөнд буулгах нөр их ажил эрчимтэй явагдаж байна.
Дэлхийн өнөөгийн боловсролын салбарт “сурагчдыг сурах арга барилд сургах” асуудлыг 1-
рт тавьж байна. Монгол улсад ч мөн адил Монгол хүүхдэд нийцсэн арга технологийг буй болгохоор
уйгагүй ажиллаж Зөв монгол хүүхэд (2012-2016), 2016-2020 онд цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэж
байгаа бөгөөд энэ хүрээнд багш бүр өөрийн гэсэн технологийг буй болгож түгээн дэлгэрүүлсээр
байна.
Миний хувьд улс орны маань гэрэлт ирээдүй болсон шавь нарын маань хэрхэн яаж хэрхэн
амьдрахын үндэс шийдэж байдаг ЭЕШ-д сурагчдаа бэлтгэж амжилттай үр дүн үзүүлэж байдаг
туршлага, арга зүйгээ та бүхэнтэй хуваалцаж байна. Ингээд сурагчдын сонгох хичээлийн идэвх
оролцоог нэмэгдүүлэх Д1-3 аргыг та бүхэнд танилцуулья.
ХОЁР:УДИРТГАЛ
“Аливаа амжилтын 99% хөдөлмөр 1% авьяас байдаг”
Амжилтын эх үндэс нь байнгын хөдөлмөр бөгөөд суралцыг амжиллтай сургахын тулд тэдний идэвх
оролцоо оролцоог нэмэгдүүлэх арга технологийг буй болгох нь чухал. Иймийн тул миний бие
монгол хүүхдийн оюунлагт тохирсон Д1-3 аргыг сэдэн туршиж хэрэгжүүлсэн арга туршлагаа та
бүхэнтэй хуваалцсан болно.
Минийн сургалтандаа ашигладаг Д1-3 арга нь биологи болон биеийн тамирын судлагдахууныг
интеграцачлах замаар тодорхой үе шат алхамтай хэрэгжүүлдэг цаашдын оролцоо, үүрэг
хариуцлагыг нэмэгдүүлдэг бөгөөд сурагч сурагчаас, багшийн үүрэг гүйцэтгэдэг нь суралцагчдын
сурах арга барилыг дээшлүүлдээгээрээ ихээхэн онцлогтой.
Энэхүү Д1-3 аргыг санаачилан хэрэгжүүлэн ажилласнаар манай шавь нарын ЭЕШ-д үзүүлж
буй амжилт жил бүр ахиж байгаа нь сурагчыг сурах арга барилд суралцуулаж байгаатай нь
холбоотой хэмээн би үздэг.
Дэлхийн хөгжилтэй улс орнуудын боловсролын чанарын стандартад хөл нийцүүлэн алхах боломж,
боловсролын байгууллагаар дамжиж хүүхэд бүрт хүртэх боломж байдаг. Түүнийг түүчээлэгч нь
багш бид юм.2006-2013 оны хооронд БСШУЯ, Японы Жайка олон улсын байгууллагаас хамтран
“Суралцагчдын суралцахуйг дэмжсэн арга зүйн хөгжил”, “Багшлахуйн арга зүйг түгээн дэлгэрүүлэх
тогтолцоог бэхжүүлэх” төслүүдийг амжилттай хэрэгжүүлсэн. Эдгээр төслийн зорилго нь багш
ажлын байрандаа тасралтгүй хөгжих, сурагчдын суралцахуйг дэмжсэн арга зүйг нээн хөгжүүлэх
явдал байлаа.

3. ГУРАВ: ОНОЛ АРГА ЗҮЙН ҮНДЭС
А. Суралцахуйн онол - /Learning theories/
21-р зууны иргэдийн эзэмшсэн байвал зохих үндсэн чадваруудын нэг нь сурах чадвар юм гэдгийг
дэлхийн улс орнууд хүлээн зөвшөөрч, үүнд гол анхаарлаа хандуулах болжээ. Суралцах үйл гэж юу
вэ? гэсэн асуулт тавьж, нэвтэрхий толь, ном сурах бичгээс тодорхойлолт хайвал “Learning is the
process of acquiring knowledge, skills, values, or developing the ability to perform new behaviors, attitude:
Суралцахуй бол мэдлэг, чадвар дадал, соёлын үнэт зүйлсийг эзэмших, шинэ хандлагаар төлөвших
үйл явц” гэсэн ерөнхий тодорхойлолт голцуу олдоно. Гэвч хүний сурах үйл гэж чухам юу болохыг
энэ тодорхойлолтоор хязгаарлаж болохгүй бөгөөд суралцахуй нь өргөн утгатай, олон талтай
ойлголт юм.
Суралцахуйн нөхцөлүүд/Conditions of Learning/
Америкийн боловсрол судлаач Роберт Гагне/Robert Gagne/ суралцахуйн ялгаатай хэлбэрүүд,
түвшингүүдийн талаарх энэ онолыг гаргаж иржээ. Гагне суралцахуйн үндсэн 5 хэлбэрийг үгэн
мэдээлэл/verbal information/, оюуны чадвар/intellectual skills/, танин мэдэхүйн стратегиуд/cognitive
strategies/, хөдөлгөөний чадварууд/motor skills/, хандлагууд/attitude/ гэж тодорхойлжээ.
Суралцахуйн ялгаатай хэлбэрүүдэд дотоод, гадаад янз бүрийн нөхцөлүүд зайлшгүй шаардлагатай.
Жишээ нь, танин мэдэхүйн стратегиудад суралцахад асуудлын шинэ шийдлийг олох, сэтгэлгээний
шинэ арга барилд суралцах боломжоор хангаж өгсөн байх учиртай.
Гагне оюун ухааныг хөгжүүлэх үйл нь нэр томъёог хэрэглэх, сайн мууг ялган таних, төсөөлөл бий
болгох, зарчим дүрмийг хэрэглэх, асуудал шийдвэрлэх зэрэг хоорондоо уялдаа холбоотой, цогц
бүрдэл болсон олон зүйлд тодорхой үе шаттайгаар суралцах явдал гэж үзжээ.
Энэ онол танин мэдэхүйн процесст нийцэх сургалтын 8 үйлийг
1. Анхаарлыг нь хичээлд хандуулах
2. Шинэ хичээлийн зорилгыг ойлгуулах
3. Урьд сурсаныг нь сэргээн сануулах
4. Шинэ ойлголт, тодорхойлолт зэргийг хэлж өгөх
5. Суралцах үйлд хөтлөн оруулж, юуг яаж хийхийг
зааж, зөвлөх
6. Хийж гүйцэтгэх дасгал ажил, даалгавар зэргийг
өгөх
7. Дасгал ажил, даалгавраа зөв гүйцэтгэсэн
эсэхийг шалгах
8. Ажлын гүйцэтгэл, юу сурч мэдсэнд нь үнэлгээ
өгөх
9. Сурч мэдсэн зүйлээ хэрэглэх, бусад зүйлд
хувиргах ашиглах чадварыг нь нэмэгдүүлэх
гэж тодорхойлжээ.
Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухаан, спортын сайдын 2018 оны 06 дугаар сарын 29-ны өдрийн А/425
дугаар тушаалаар батлагдсан”Ерөнхий боловсролын сургуулийн суралцагчийн болон сургалтын
чанарын үнэлгээний журам”-д дараах байдлаар тусгажээ.
Үүнд:

4.  Суралцагчийн үнэлгээ нь тэдний эзэмшсэн мэдлэг, чадварын ахиц, төлөвшил,
хандлагын өөрчлөлтийг тооцох, сургууль, багшийн үйл ажиллагааг үнэлж, дүгнэх,
сургалтын чанар, үр дүнг сайжруулахад чиглэнэ.
 Үр дүнгийн үнэлгээг аман болон бичгийн шалгалт, сорил, туршилт, судалгааны
ажил, тайлан, төсөлт ажил, илтгэл, эсээ, бүтээл, бичлэг хийж гүйцэтгэх зэрэг
хэлбэрээр хийнэ.
 Суралцагчийн үнэлгээ нь сурлагын ахиц, амжилтыг үнэлж, сургалтын арга хэлбэр,
зохион байгуулалтад тохируулга хийх .
Анги дэвших болон сургууль төгсөх шалгалт нь сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэлтийн
үр дүнг үнэлж, сургуулийн үйл ажиллагаа, багшийн арга зүй, ур чадварыг сайжруулах
Судалгааны зорилго:
Сурагчдын идэвх оролцоог нэмэгдүүлэхэд , сургалтын аргуудыг туршиж, дүн шинжилгээ хийж,
түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйл, шалтгааныг илрүүлэн, шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлон өөрийн
арга зүйг боловсруулах, турших
Зорилт:
1. Сурагчдыг дасгал хөдөлгөөний аргаар хичээлийн идэвх оролцоог нэмэгдүүлэх, хөгжүүлэх,
судалгаа хийх
2. Өөрийн арга зүйг боловсруулах
3. Хэрэгжүүлэж буй арга зүйгээ турших
4. Судалгааны баримт мэдээлэлд боловсруулалт хийж, дүгнэлтэд тулгуурлаж үр дүнг тооцох
Судалгааны загвар арга зүй:
 Онолын болон баримт бичгийн судалгаа
 Биеийн тамирын
 Санал асуулгын арга
 Ажиглалт математик-статистикийн аргуудыг хэрэглэж, excel программыг хослуулан
хэрэглэсэн
Тандалтын судалгаа
Энэ судалгааг авах болсон гол шалтгаан нь гол санаа нь сурагчдаар тухайн агуулгын хүрээнд
биологийн хичээлээр нэр томьёо, тодорхойлтыг хялбар, сонирхолтой байдлаар хэрхэн үр дүнтэй
бэлдэж, сурагч сурагчаасаа суралцаж болох, ЭЕШ амжилттай бэлтгэх хичээлийг эрч хүчтэй хийж
хүссэн мэргэжлээ сонгох боломжийг илрүүлэх, үүний тулд нэгдүгээрт сурагчдаас биеийн тамирын

5. бие бялдрын түвшин тогтоох судалгааг авч, мөн биологи эрүүл мэндийн хичээлээр өглөөний цайгаа
уух нь яагаад чухал вэ?
Судалгаа /1/
Энэхүү судалгаагаар өглөөний цай уух яагаад чухал вэ? Тогтмол өглөөний цай уудаг сурагчдын
хувьд, өглөөний цайгаа уудаггүй сурагчдын хоорондын хичээлийн идэвх оролцоо, тодорхойлсон.
График-1
Өглөөний цайгаа уух яагаад чухал вэ?
Хүний хоололтын цаг
Хооллох цагийг баримтлах нь хоолны дэглэмийг зөв зохион байгуулахад маш их ач холбогдолтой.
Хүн тогтмол болон зуршсан цагтаа хооллоход хоол боловсруулах замыг бэлтгэж өгдөг бөгөөд
хоолыг идэж эхлэхэд анхдагч ходоодны шүүс болон шүлсийг ялгаруулснаар хоол хурдан, бүрэн
боловсрох нөхцөлийг хангаж өгдөг. Хоолны нийт хэмжээг шингэний хамт өдөрт 2.5-3.5 кг байх
ёстой бөгөөд үүнээс хоололт тус бүрд хэдий хэмжээгээр идэх вэ гэсэн хуваарилалт нь тухайн хүний
өдрийн дэглэм болон хийж гүйцэтгэж байгаа , хөдөлмөрлөх үйл ажиллагаатай уялдаатай байдаг.
Жишээ нь: Өдрийн
4 удаагийн хооллолтын үед хоногт авах ёстой илчлэгийн:
•20-25%-өглөө
•10-15%-бага үд
•30-35%- их үд буюу өдөр
• 20-25%- оройн хоолоор авч байх хэрэгтэй.
Өдрийн амжилт, үр бүтээл өглөөг хэрхэн угтсанаас шалтгаалдаг. Тухайн өдрийн эрч хүч, тархины
ажиллагаа өглөө юу идэж, ууснаас ихээхэн хамааралтай. Шөнөжингөө ажилласан эсүүд урьд өдөр
нь хүний идсэн хоолноос өөрт хэрэгтэй шим тэжээлээ авч хэрэглэчихсэн байдаг. Эс амьд, мөн
ухаантай. Өөрт хэрэгтэй гэсэн тэжээлээ л хэрэгцээтэй тоо хэмжээгээр авч хэрэглэдэг. Хэзээ ч
маргааш хэрэглэнэ гэж нөөцөлдөггүй. Иймээс өглөө босонгуут л “тэд” биднээс ажлынхаа хөлс
болгож 114 төрлийн шинэ тэжээл, хоол нэхэж байдаг. “Тэд” биднийг амьсгал хураатал ажиллах
бөгөөд өглөө бүр биднээс хоол тэжээлээ нэхсээр л байх болно. Хэрвээ тэр нэхэж байгаа үед нь л
хэрэгтэй бодисыг нь өгч чадахгүй бол эс өвчилдөг, эсийн буруу өсөлт буюу мутаци явагддаг.
Мутаци явагдсанаар хавдрын болон үрэвслийн эсүүд олноор үржиж бий болдог. Ингээд хүн
өвддөг. Өглөө эсдээ хэрэгцээтэй хоол тэжээлийг нь өгч чадвал бие организм
 Сэргэлэн цовоо,
 эрч хүчтэй болж эхэлдэг.
 Хичээлийн төвлөрөх чадвар нэмэгдэж
 Ой тогтоох чадвар
 Суух чадвар бусад илүү
 Сэргэлэн цовоо
Өсвөр насны хүүхдийн хоол,тэжээл хангалтгүй байх нь
Ойрын
 эрдэс давс
 өөх,тос
 уураг
 дааврын бодисын солилцоо алдагдах
 Оюуны чадвар буурч, сурлага муудах

6. Алсын
 Тархины хөгжил саатах
 Чихрийн шижин таргалалт
 зүрх судасны өвчин
 даралт ихсэх
График-1
3
2
7
Та өдөрт хэдэн удаа
хоололдог вэ?
нэг хоёр гурав
1
11
Та өглөөний цайгаа уусны ач
тусын талаар хэр сайн мэдэх
вэ?
бага зэрэг мэднэ
сайн мэднэ
3
9
1.Та өглөөний цайгаа тогтмол
уудаг уу?
Тийм Үгүй
5 5
2
Та нэг өдрийн хоолондоо ямар,
ямар шим бодисоор баялаг хоол
хүнсийг хэрэглэдэг вэ?
Уураг Нүүрс ус
Шим бодис
1
11
Та өглөөний цайгаа уусны ач
тусын талаар хэр сайн мэдэх
вэ?
бага зэрэг мэднэ
сайн мэднэ

7. Судалгаа нэгийн дүгнэлт:
Сурагчид өглөөний цайгаа тогтмол уудаг 25%, уудаггүй 75%, өдөрт хэдэн удаа хооллодог вэ? 16,6%
нь хоёр удаа, 25% нь нэг удаа, 58,3% нь 3 удаа , Өглөөний цайгаа уусны ач тусын талаар хэр сайн
мэдэх вэ? 8,3% бага зэрэг мэднэ, 91,6% нь маш сайн мэднэ гэсэн хариултыг өгсөн байна. Энэхүү
судалгаагаар сурагчдын хувьд өглөө тогтмол цайгаа уудаг сурагчид хичээлд оролцохдоо төвлөрөлт
сайтай, ой тогтоолт, суух чадвар, өглөөний цайгаа уухгүй сурагчдаас сайн байна. Мөн багш энэ
судалгаагаар тогтмол өглөөний цайгаа уухгүй байснаар сурагчдын хичээлд оролцох идэвх оролцоо
сурлагын ялгаатай байдалыг олж харан сурагчдад өглөөний цайгаа уухын ач холбогдлын талаар
сургалт хийж өглөөний унд бие организмд ямар ач холбогдолтойг, хоол тэжээлийн дутлаас болж
2
5
6
10
7
6
0
2
4
6
8
10
12
9 сар 10 сар 11 сар
СУДАЛГАА НЭГ.
өглөө цайгаа тогтмол уудаг өглөөний цайгаа уудаггүй
7 6 4 3
650
550
350
300
НЯМДАВАА ЦЭНГЭЛ БАТГЭРЭЛ ЦЭРЭННЯМ
IX,X,XI,XII САР
Түвшин хэмжээст оноо

8. сурагчдын хичээлд оролцох оролцоо нь сул байгаа тул ахиц амжилт бага байх нь тодорхой
бөгөөд энэ асуудлыг шийдвэрлэж чадвал сурагчдын сурлагад ахиц амжилт гарна гэж үзлээ.
Судалгаа /2/ график 2
Судалгаа нэгийн дүгнэлт: .
Судалгаанд 12 сурагч хамрагдсан A-0, B-0, С үнэлгээтэй сурагч 8,3%,D үнэлгээтэй сурагч, F
үнэлгээтэй сурагч 50% байна. Үүнээс үндсэлэн биологийн сонгоны хичээл дээрээ тулгуурлан дасгал
хөдөлгөөний аргыг хамтатгах хэрэгцээ гарсан. /Хавсралтаас/
Таамаглал:
Энэхүү судалгааны үр дүнгээс харахад биологийн сонгоны сурагчдын хувьд бие бялдрын
чийрэгжилтийн түвшин 50% нь F үнэлгээтэй 12-17 насны хүүхдүүдийн хувьд, хөдөлгөөний
хомсдолд орсон байна. “Хүн хөдөлж биш хөшиж үхдэг” гэдэг үг байдаг. Мөн хүн өглөөний цайгаа
яагаад уух нь чухал вэ? Асуулга судалгааг авснаар тухайн сурагч бүрийн сурлагын ялгаатай байдал
нь хоол тэжээл тэр дундаа өглөөний цайгаа уугаагүй байгаа нь сурлагын дүнд хэрхэн нөлөөлж
байгааг илрүүлэн дасгал хөдөлгөөнтэй нь хамтатган сонгоны хичээлээр сурагчдын бие бялдрыг
хөгжүүлэх магадлал байна гэж үзлээ.
0 0
1
5
6
0
1
2
3
4
5
6
7
А B C D F
Бие бялдрын хө г жил, чийрэг жилт ийн т ү вшин т ог т оох
сорилын дү н
Бие махбодийн ү йл ажиллаг ааг
сайжруулах:
-Яс шөрмөсийг чангаруулж, бат бөх
болгоно.
-Булчингийн хүч, тэсвэрийг сайжруулна.
-Булчин, үе мөчийг уян болгоно.
-Хоол боловсруулах үйл ажиллагааг
сайжруулна
Оюун ухаан, нийг мийн идэвх, сэт г эл
санааны байдлыг дээшлү ү лэх:
1.Өөрийн имиджийг сайжруулна.
2.Оюун ухааны чадамжийг дээшлүүлнэ.
3.Бухимдлыг багасгаж, сэтгэл гутралаас
гаргана.
4.Сэргэлэн, гавшгай болгоно.
5.Сайн, бат бэх нойрсоно.
6.Нийгмийн идэвхи сайжирна.

9. Шинэлэг тал:
Минийн сургалтандаа ашигладаг Д1-3 арга нь биологи болон биеийн тамирын судлагдахууныг
интеграцачлах замаар тодорхой үе шат алхамтай хэрэгжүүлдэг цаашдын оролцоо, үүрэг
хариуцлагыг нэмэгдүүлдэг бөгөөд сурагч сурагчаас, багшийн үүрэг гүйцэтгэдэг нь суралцагчдын
сурах арга барилыг дээшлүүлдээгээрээ ихээхэн онцлогтой.
Биологийн хичээлээр сурагчид бие дааж суралцах нэр томъёо, латин нэр,тодорхойлолт, онол, маш
их байдаг. Цөм хөтөлбөрийн хүрээнд эеш даалгавар сурагчдын ой тогтоолт, сэтгэн бодох, ялгаатай
байдлыг тодорхойлох зэрэг чадварыг шалгасан даалгаварууд нэмэгдэж байгаатай уялдуулан, багш
болгон өөрийн арга зүйг өөрчилж хичээлийг нэгэн хэвийн явуулах цаг үе өнгөрсөн. Энэ бүхнийг
үндэслэн биологийн сонгоныг хөдөлгөөнт дасгалын арга зүйтэй хамтатган орж, хичээлийн жилийн
эхэнд сурагчдаас бие бялдрын сорилыг авч хичээл дээрээ дасгал хөдөлгөөнөөр дамжуулж сурагчдыг
хичээлдээ болон гэрийн даалгавараа үр дүнтнэй, ахиц амжилттай суралцах түлхүүр болж өгнө гэж
үзлээ. Энэхүү Д1-3 аргыг санаачилан хэрэгжүүлэн ажилласнаар манай шавь нарын ЭЕШ-д үзүүлж
буй амжилт жил бүр ахиж байгаа нь сурагчыг сурах арга барилд суралцуулаж байгаатай нь
холбоотой хэмээн би үздэг
Түлхүүр үг: Дасгал хөдөлгөөн, идэвх оролцоо, аргазүй , ахиц
эрүүл
мэнд
биеийн
тамир
биологи

10. 4.ҮНДСЭН ХЭСЭГ
“Хөдөлгөөн бол оюуны хүч юмаа”...
4.1 Д1-Д2-Д3 АРГА ЗҮЙ
Багш сурагчдаас бие бялдрын хөгжил, чийрэгжилтийн түвшин тогтоох сорил, хоол
тэжээлийн, мөн бие хүний тандалтын судалгааг авч үр дүнг мэдсэнээр сурагчдын 50%-иас илүү нь
бие бялдрын хөгжил сул, өглөө цайгаа уудаггүй гэх шинжүүд давамгайлсан байгааг үндэслэн
сонгоны хичээлийн цагаараа дасгал хөдөлгөөний аргыг ашиглан сургалтын арга зүйдээ хослуулан
хэрэгжүүлж байна. Энэхүү арга зүй нь багш хичээлийн эхэнд -Д1, дунд-Д2, төгсгөлд-Д3 гэсэн аргыг
ашиглан даалгавар шалгах, хичээлээ идэвхжүүлэх боломжийг нэмнэ. Даалгаврыг хийж чадаагүй
тохиолдолд хөдөлгөөнт дасгалыг(суниах, гэдэс таталт,тэнцвэр олох) хийж гүйцэтгэнэ. Энэ нь
дараагийн удаа даалгаврыг хийж ирэх түлхүүр болж байсан . Багш энэхүү Д1-2-3 аргыг тухайн
хичээлийн агуулгатай уялдуулан аль нэгийг сонгон хичээлийн жилийн турш явуулна. Аль болох
сонирхолтой аргуудыг хэрэглэх нь үр дүнтэй байдаг.
4.2.1: Арга барилд суралцах үе
АЛХАМ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
АЛХАМ 1 :
Сонгоны хичээлд суух эхлэл
Д1 арга
Багш дараагийн сонгоны хичээлд суух эрхийг Д1 гэсэн аргаар
зохион байгуулна. Энэхүү Д1 гэсэн аргаар сурагчид бие даалтаар
тухайн агуулгын хүрээнд үзсэн дурын нэг нэр томъёо, латин үг,
тодорхойлолт зэргийг тайлбарлан хичээлд суух эрхээ олж авна.
Багш сурагчийг ширээнд урьж “Та хичээлд суух эрхтэй боллоо.
Баяр хүргэе” гэж хэлж суулгана.
Жич : Хэрвээ даалгавар биелүүлээгүй тохиолдолд хөдөлгөөнт
дасгал хийж биеийн чилээ болон бие махбодийг сэргээн хичээлд
суух эрхийг олгоно.
АЛХАМ 2 :
Хичээлийн дунд сурагчдын
мэдлэгийг сэргээх Д2 арга
Багш хичээлийн дундуур хүүхдийн анхаарал сулрах үеийг мэдэрч
ямар нэгэн содон аргаар 1 ээс 3 сурагчийн нэрийг дуудан тухайн
сэдэв агуулгын хүрээнд байгаа латин үг, тодорхойлолт, томьёо гэх
мэтээс асууж хичээлийн идэвхийг нэмэгдүүлдэг Д2 аргыг
хэрэглэнэ.
Жич : Мөн даалгавар биелүүлээгүй тохиолдолд хөдөлгөөнт
дасгалыг хийнэ.
АЛХАМ 3:
Хичээлийн хаалт хийх
Д3 арга
Энэ үед багш сурагчдаас авсан судалгаанд тулгуурлаж
тухайн сэдэв агуулгын хүрээнд байгаа латин үг, тодорхойлолт,
томьёог 10 минутын шалгалтаар авч буруу хариултын тоогоор
хөдөлгөөнт дасгалыг хийж гүйцэтгэнэ. Шалгалтыг ямар ч
хувилбараар явуулж болно. Тест-10, АХА-3, зураглал, асуулга-1,
дүрс эвлүүлэх, сондгойг олох, оюуны шуурга, хамгийн хамгийн,
асуулт зохиолгох г.м аль болох сонирхолтой, хялбархан аргыг
хэрэглэх нь үр дүнтэй байдаг.
Зарим үед багш латин үгийг ангийн бүтэн алхалтаар
гүйцэтгүүлдэг.
4.2.2 ДАДЛАГАЖИН ЧАДВАРЖИХ ҮЕ

11. Сурагч бүр тухайн сэдэв агуулгын хүрээнд байгаа латин үг, тодорхойлолт, томьёо, эеш материалаар
өөрсдөө асуулт боловсруулж Д1-3 аргаа хийж хэвшинэ.Үүний тулд дараах үйлийн дагуу сурагчид
бэлдэнэ.
Сурагчдын дадлагажих үеийн алхмууд :
АЛХАМ 1 : Бүх сурагчид үзсэн агуулгын хүрээнд шинэ нэр, латин үг томъёо, тодорхойлолт
зэргийг уншиж, хуулан бичиж нүдлэн тогтооно. Ойлгомжгүй үг хэллэгийг сурах бичиг
болон бусад мэргэжлийн ном, лавлах зэргээс харж бичиж тогтоон ХД1-3 дасгал хөдөлгөөнт
хичээлдээ бэлдэнэ.
АЛХАМ 2 : Багш болон сурагч ХД1-3 аргын аль нэгийг сонгон даалгавар боловсруулж
бэлдсэн байна. Шалгалтыг ямар ч хэлбэрээр явуулж болж байна. Багш аль болох шинэлэг,
сонирхолтой, хялбар аргаар 1-10 хүртэл даалгавартай байхыг зөвлөнө.
АЛХАМ 3 : Багш сурагч тухайн сонгон дээр өөрийн сонгосон аргын дагуу ХД1-3 аргыг
удирдан явуулна. Сурагч хичээлийн 10-20 минутын туршид багшийн үүрэг гүйцэтгэнэ.
Сурагчдын өөрсдийн чээжлэх, тогтоох аргаа бусдадаа түгээн дэлгэрүүлэхийг зөвлөснөөр
илэрсэн аргуудаас дурьдвал :
• - Картын арга
• - Орой уншиж, өглөө сонсох арга
• - Оюуны зураглал арга
• - Бичих, нүдлэх арга
• - Гэрээс сургууль хүртэлх АХА арга
• - Шатнаас уруудах АХА арга
• - Коридор хэмжих АХА арга
• - Хананд томоор бичиж нүдлэх арга
• - Би хэн бэ арга
• ХД1-3 аргын хүрээнд сурагчдын бие биенээ шалгаж байсан аргуудаас дурьдвал :
• - Сурагч бүрт өөр өөр 1 даалгавар бэлтгэн ирж амаар асуух арга
• - Сурагч бүрт нэг ижил даалгавар бэлтгэн ирж бичгээр хариулт авах арга
• - Нэр томъёог тохируулан холбох арга
• - Нэг чихэр нэг латин үг
• - Самбарын өмнөөс суудалдаа алхам алхамаар асуултанд хариулан суудалд суух арга
• - Асуулт бичсэн цаасан онгоцыг нисгэж хажууд нь буусан сурагчаас асуулт асуух
онгоцын арга
• - Хоцорсон сурагчаас асуух хоцролтын арга
• - Тасалсан сурагчаас асуух таслалтын арга
• - Латин үгийн төгсөглийн үсгээр латин үгийг асуух
Энэ бүх аргуудын үр дүнг дасгалын аргаар уялдуулан үр дүнг тооцдогт гол үр дүн нь оршино.
4.2.3 ҮР ДҮНГ ТАЙЛАГНАХ ҮЕ
 Хүүхэд бүрийг хичээлийн эхэнд оношилгооны үнэлгээг авч үр дүнг тооцоно
 Латин үг, хичээл болгоны эхэнд төгсгөлд 5 минутын аман болон бичгээр хөдөлгөөнт
дасгалын хамт авч ахицыг тооцох

12.  Хяналтын шалгалтыг нэг улиралд багш өөрөө нэгж сэдэв дуусасны дараа авах мөн
ахиц,алдсан алдаа болгоны үр дүнг тооцох
 Нэг улиралд бие даалт сурагч 1-3ээс удаа хийж бүтээх
 ЭЕШ сорил авах багш 3 удаа, сургалтын менежер 1 удаа авч батламж өгч сурагчдын ахиц
амжилтыг урамшуулах
 Дэвтэрт тавигдах шаардлага
1.Онолын дэвтэр
2.Шинэ үгийн дэвтэр
3.Хяналтын ажлын дэвтэр
4.Өөрийгөө шалгах дэвтэр
 Улирлын дүнг Ирц 10%
Явц 60%
Хяналтын ажил 30%
 Сар бүр улирлын шилдэг сурагчыг шалгаруулах
4.3 ҮР ДҮНГ ТАЙЛАГНАХ ҮЕ
Д1-Д2-Д3 арга зүйг хэрэгжүүлснээр
 2015 онд эеш-н дүн 480 оноог авч сургуулийн дундаж оноог +76.6 оноогоор нэмэгдүүлж 12-
ийн дөрвөн бүлгээр 16 сурагчдын 6 сурагч АШУИС хүний их эмч, 6 сурагч АШУИС-ийн
сувилахуйн анги, 4 сурагч хувийн анагаах сургуулд орсон
 2016 онд эеш-н дүн 530 оноог авч сургуулийн дундаж оноог +49 оноогоор нэмэгдүүлж 12-н
гурван бүлгийн 15 сурагчдын 4 сурагч АШУИС хүний их эмчийн анги, 3 сурагч АЧАИУС
хүний их эмч, 3 сурагч АШУИС-ийн сувилахуйн анги, 5 сурагч Этүгэн, Монос сургуулийн
эм зүй, их эмч
 2017 онд эеш-н дүн 605 оноог авч сургуулийн дундаж оноог +75 оноогоор нэмэгдүүлж 12-
ийн гурван бүлгийн 12 сурагчаас 5 сурагч АШУИС хүний их эмчийн анги, 3 сурагч
АЧАИУС хүний их эмч авч 4 сурагч сувилахуйн анги
 2019 онд эеш-н дүн 557 оноог авч сургуулийн дундаж оноог +57 оноогоор нэмэгдүүлж, 12-
ийн 2 бүлгийн 9 сурагчаас 3 сурагч АШУИС хүний их эмчийн анги, 4 сурагч АШУИС хүний
сувилахуйн анги, 2 сурагч Монос, Этүгэн сургуулийн эм зүй болон, шүдний их эмчийн анги
Биологийн хичээлээр сурагчдаас авсан сорилын дүн
434
400
459 453
417.8
400
450
500
Сурагчийн нэр А ҮСЭГ Б ҮСЭГ НИЙТ
1.Бат-Оюун 20 20
2.Баасандулам 20 20

13. ЭЕШ-ын 4 жилийн ахиц амжилт
Тав: Дүгнэлт
Дүгнэлт
480
530
605
557
76.6 49 75 57
0
100
200
300
400
500
600
700
2015 2016 2017 2019
2015-2019 оны элсэлт ийн ерө нхий
шалг алт ын дундаж дү н
хэмжээст оноо Ахиц
Сурагчийн
нэр
Анги оноо Гүйцэтгэл
Одмаа 12А 16.8 88.4%
Даваасүрэн 12А 15.8 83.2%
Бат-оюун 12А 14.1 74.2%
Баасандолгор 12А 13.8 72.6%
Баасандулам 12А 13.1 68.9%
Баярмаа 12А 13 68.4%
Ганцэцэг 12А 12.8 67.4%
Сарангэрэл 12Б 11.2 58.9%
Ариунтуяа 12Б 11.2 58.9%
342
412 444
1УЛИРАЛ 2УЛИРАЛ 3УЛИРАЛ
0
100
200
300
400
500
АХИЦ +70 , +32

14. “Нэг жилээ харсан ард түмэн хүнсээ бэлддэг
Ирээдүйгээ харсан ард түмэн хүнээ бэлддэг”
Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсын боловсролын тогтолцоонд шинэчлэл хийгдэж байгаа билээ. Уг
шинэчлэлийн гол зорилго нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхэд чиглэгдсэн.Хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэхэд багш бүрийн оролцоо чухал бөгөөд өөрсдийн гэсэн арга зүйтэй байх нь уг
шинэчлэлийн мөн чанар гэж би ойлгодог.
Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэхэд багш бүр нь өөрийн гэсэн аргазүй,
технологийн шийдэлтэй байх нь маш чухал бөгөөд суралцагчдыг сургах арга зүйд сургах чухал
үүрэгтэй билээ. Энэхүү Д1-3 аргыг санаачилан хэрэгжүүлэн ажилласнаар манай шавь нарын ЭЕШ-
д үзүүлж буй амжилт жил бүр ахиж байгаа нь сурагчыг сурах арга барилд суралцуулаж байгаатай
нь холбоотой хэмээн боддог.
Энэхүү өөрийн боловсруулсан арга зүйгээ хичээлд хэрэгжүүлснээр дараах үр дүнд хүрлээ.
1- :Багшлахуйд гарсан амжилт
- Өөрийн гэсэн арга зүйтэй болж, сургуулийн дундаж оноог нэмэгдүүлж, түүнчлэн идэвхтэй
сургалтын арга зүйг боловсруулсан болно.
- Сурагчдын танин мэдэхүйнчадварыг нээн илрүүлж, ахицыг тооцон, анализ хийж
хөгжүүлсэн.
2- : Суралцахуйд гарсан амжилт:
- Сурагчид чөлөөтэй сэтгэж, өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж илүү нээлттэй
болсон.

15. Ном зүй:
1. Биологийн боловсролын стандарт, УБ., 2005
2. Баасандорж.Н “Сургалтын арга эрэл олз”. УБ., 2012
3. БОЛОВСРОЛ СОЁЛ ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ
4. Дэлгэржав.М “Сурган хүмүүжүүлэх сэтгэл судлал” УБ.,2012
5. БОЛОВСРОЛ СОЁЛ ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ
6. Google.com “http://mongolcom.mn/read/9517”
Давуу тал Сул тал
 Сурагчдын идэвхийг дээшлүүлэх, хариуцлагыг
нэмэгдүүлэх, үүрэгжүүлэх, цагийг үр дүнтэй
өнгөрөөх идэвхтэй сургалтын арга юм.
 Сурагчдын өөртөө итгэх итгэл, өөрийгөө илэрхийлэх
ярих чадвар сайжирдаг.
 Сурагчид дадлагажин чадваржих үе буюу 2-3-р
улирлын туршид Д1, Д2, Д3 аргыг өөрсдөө ашиглан
хичээлийг удирдан явуулдаг. Сурагчид энэ 3 аргын аль
нэгийг сонгож хичээлийн 10-20 минутад багшийн
үүрэг гүйцэтгэнэ.
 Сурагчдыг багш болгоход сурагч бүрийн хариуцлага
нэмэгдэж, улмаар мэдлэгийг бүтээх, учир
шалтгааныг олох, цээжлэх зэрэг сурах арга барилаа
олж авдаг. Мөн бусаддаа түгээн дэлгэрүүлэхийг
зөвлөснөөр шинэ сонирхолтой олон аргууд илэрч
байсныг дээр дурьдсан болно.
 Багшийн ачаалал багасдаг. Багш зөвхөн зөвлөн туслах
үүрэг гүйцэтгэдэг.
 Сүүлийн 4 жилийн ЭЕШ-ын дундаж оноо ахисан.
 Д1 аргыг хэрэглэж эхлэхэд эхний
үед цаг их зарцуулагддаг.
 Энэ нь сурагчид эхний үед
даалгавараа хийж ирээгүй, ярих
илэрхийлэх чадвар сул байдагтаа
холбоотой.
 Зарим агуулга ихтэй хичээлийн
үед хэрэглэх боломжгүй байдаг.
Багш ямар агуулгын хүрээнд
энэхүү аргыг хэрэглэхээ сонгож
болно. Гэхдээ аль нэг аргыг
заавал хэрэглэх нь илүү үр
дүнтэй. Иймээс 7 хоногийн 1
удаагийн хичээл дээр заавал
хэрэглэх хэрэгтэй.

16. Хавсралт 1
12 ангийн Биологийн сонгоны сурагчдын ахиц амжилтын журнал
ССССС
Гараа ахиц
СССС
ССС
СС
СС
СС
СССС
ССС
СС
СС
СС
СССС
ССС
СС
СС
СС
СССС
ССС
СС
СС
СС
СС
СС
Сар. Өдөр
1 Амартайван
2 Баяржаргал
3 Буяндорж
4 Буянтогтох
5 Ган-Эрдэнэ
6 Даваадорж
7 Даваапүрэв
8 Лхагваноров
9 Мягмарзундуй
10 Намуунбайгаль
11 Нармандах
12 Нэргүй
13
14
15
16
17
18
19
20
VIII
VII
VI
V
IV
III
II
I
№
С
ССС
.......... ССС
СССС ССС 1-р улирал
ССС-
С
СС
ССССС
СС
СС
С
СССССС
С
СС
СС
С
СС
ССС
10%
ССС
60%
I
улирлын
дүн
ССССС СС
ССССС
СС
СС
С
СССССС
СС
СССС
ССССС
СС
СС
С
ССС
СССС
ССССС
ССС
ССССС
СС
СС
С
ССССС
/ ССС/
ССССС
СС
СС
С
СССССС
ССССС
С
С С.СССС
ССССС
ССССС
-6
ССССС
-7
СССС
ССС
СС
СС
СС
ССС
ССССС-3
ССССС
-1
ССССС
-2
ССССС
-3
ССССС
-4
ССССС
-5
ССС
С
С
С
ССССС
ССС
СС
С
С
С
ССС
ССС
С
СС
С
С
ССС
ССССС-1
ССС
ССССС-2

17. /Хавсралт 2/ Сурагчдын зохиосон асуултууд