1. 1
‫برهانی‬ ‫حسین‬ ‫سید‬ :‫نویسنده‬
‫تاریخچه‬‫ع‬ ‫مس‬ ‫در‬ ‫مس‬ ‫استخراج‬‫ینک‬
‫بگونۀ‬‫هویدا‬ ‫که‬‫است‬‫از‬ ‫یکی‬ ‫افغانستان‬‫کشورهای‬‫و‬ ‫باستانی‬‫و‬ ‫بوده‬ ‫طبیعی‬ ‫منابع‬ ‫از‬ ‫سرشار‬
‫این‬ ‫درۀ‬ ‫و‬ ‫کوه‬‫است‬ ‫معدنی‬ ‫مواد‬ ‫از‬ ‫مملو‬ ‫سرزمین‬.‫بیشتری‬ ‫تاریخ‬ ‫طول‬ ‫در‬‫این‬ ‫از‬ ‫منطقه‬ ‫این‬ ‫مردمان‬
.‫اند‬ ‫بوده‬ ‫خبر‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫واقف‬ ‫امر‬‫میتوان‬ ‫شناسان‬ ‫باستان‬ ‫تحقیقات‬ ‫شواهد‬ ‫و‬ ‫شناسی‬ ‫باستان‬ ‫منابع‬ ‫بر‬ ‫مبنی‬
‫که‬ ،‫گفت‬‫ا‬ ‫سرزمین‬ ‫در‬ ‫معادن‬ ‫استخراج‬ ‫تاریخچه‬‫دیروز‬ ‫آریانای‬ ‫و‬ ‫امروزی‬ ‫فغانستان‬‫هزا‬ ‫به‬‫های‬ ‫ره‬
‫میالد‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫چهارم‬ ‫و‬ ‫سوم‬‫مسیح‬‫مقدس‬ ‫دین‬ ‫ظهور‬ ‫از‬ ‫گونه‬ ‫همین‬ ‫و‬ ‫اسالم‬ ‫مبین‬ ‫دین‬ ‫ظهور‬ ‫تا‬‫اسالم‬
‫روز‬ ‫تا‬‫بوده‬ ‫ما‬ ‫گار‬‫است‬.‫آن‬ ‫روشن‬ ‫نمونه‬‫کشف‬‫سنگ‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫ساخته‬ ‫آثار‬‫الجورد‬‫بین‬ ‫های‬ ‫تمدن‬ ‫از‬
‫النهرین‬‫است‬،‫که‬‫به‬۴۵۰۰‫پیش‬ ‫سال‬‫میگیرد‬ ‫ارتباط‬.‫استخراج‬ ‫فرایند‬ ‫که‬ ،‫داد‬ ‫تذکر‬ ‫باید‬ ‫همچنان‬
‫امروز‬ ‫تا‬ ‫قدیم‬ ‫روزگار‬ ‫از‬ ‫متداوم‬ ً‫ا‬‫نسبت‬ ‫بگونه‬ ‫افغانستان‬ ‫در‬ ‫معادن‬‫بگونه‬‫های‬‫مختلف‬.‫دارد‬ ‫ادامه‬
‫موضع‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫جمله‬ ‫از‬‫مردم‬ ‫توسط‬ ‫آن‬ ‫معادن‬ ‫قدیم‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫های‬‫گرفته‬ ‫قرار‬ ‫استخراج‬ ‫مورد‬‫همین‬
‫ع‬ ‫مس‬ ‫معدن‬‫به‬ ‫مربوط‬‫ینک‬‫باستانی‬ ‫والیت‬‫لوگر‬‫لوگر‬ ‫باستانی‬ ‫والیت‬ .‫است‬‫در‬‫درازنای‬‫مسکن‬ ‫تاریخ‬
‫والیت‬ ‫این‬ .‫است‬ ‫بوده‬ ‫آریایی‬ ‫مردم‬‫از‬ ‫وردک‬ ‫والیت‬ ‫به‬ ‫غرب‬ ‫از‬ ‫کابل‬ ‫والیت‬ ‫به‬ ‫شمال‬ ‫طرف‬ ‫"از‬
‫است‬ ‫محدود‬ ‫غزنی‬ ‫و‬ ‫پکتیا‬ ‫والیت‬ ‫به‬ ‫جنوب‬ ‫سمت‬ ‫از‬ ‫و‬‫پکتیا‬ ‫و‬ ‫ننگرهار‬ ‫والیت‬ ‫به‬ ‫شرق‬ ‫جانب‬1
."‫مس‬
‫ع‬‫ینک‬‫که‬ ،‫است‬ ‫والیت‬ ‫این‬ ‫باستانی‬ ‫ساحات‬ ‫از‬ ‫یکی‬‫محمدآغه‬ ‫ولسوالی‬ ‫در‬‫در‬40‫جنوب‬ ‫کیلومتری‬
.‫است‬ ‫نموده‬ ‫موقعیت‬ ‫احراز‬ ‫کابل‬ ‫شرق‬
‫شهر‬ ‫ترین‬ ‫قدیمی‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫شهر‬ ‫این‬‫سرچشمه‬ ‫در‬ ‫که‬ ،‫است‬ ‫باستان‬ ‫آریانای‬ ‫های‬‫ه‬‫از‬ ‫تاریخی‬ ‫ای‬
‫نیز‬ ‫آن‬‫است‬ ‫شده‬ ‫یاد‬‫از‬ ‫میالدی‬ ‫هفتم‬ ‫الی‬ ‫پنج‬ ‫های‬ ‫قرن‬ ‫خطی‬ ‫منابع‬ ‫در‬ ‫؛‬‫بنامی‬ ‫شهری‬«‫ناکی‬ ‫و‬ ‫ناگراک‬
‫لوهو‬»‫است‬ ‫عینک‬ ‫مس‬ ‫باستان‬ ‫یادگاری‬ ‫همین‬ ‫ما‬ ‫باور‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫یاد‬‫تحت‬ ‫مقالۀ‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫بگونۀ‬ .
‫یا‬ ‫عینک‬ ‫"مس‬ ‫عنوان‬«‫ناکی‬»‫از‬ ‫محل‬ ‫این‬ ‫نام‬ ،‫نمودیم‬ ‫ذکر‬ "‫کوشانی‬ ‫شکوه‬ ‫پر‬ ‫های‬ ‫شهر‬ ‫از‬ ‫یکی‬
‫عربی‬ ‫واژه‬«‫عینک‬»،‫نشده‬ ‫ناشی‬‫ب‬ ‫لوهو‬ ‫ناکی‬ ‫شده‬ ‫دگرگون‬ ‫شکل‬ ‫بلکه‬‫است‬ ‫بوده‬ ‫آن‬ ‫لوهوی‬ ‫حذف‬ ‫ا‬2
.
‫ا‬ ‫های‬ ‫پژوهش‬ ‫و‬ ‫تحقیقات‬‫ع‬ ‫مس‬ ‫باستانی‬ ‫یادگاری‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫نجام‬‫ینک‬‫باستان‬ ‫شواهد‬ ‫بر‬ ‫مبنی‬
‫شناسی‬‫نیاز‬ ‫مورد‬ ‫فلز‬ ‫بیشترین‬ ‫که‬ ‫معادن‬ ‫بزرگترین‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫که‬ ،‫میدهد‬ ‫نشان‬‫و‬ ‫منطقه‬ ‫این‬ ‫حاکمان‬
‫نمود‬ ‫می‬ ‫فراهم‬ ‫را‬ ‫همجوار‬ ‫کشورهای‬‫ه‬‫ع‬ ‫مس‬ ‫معدن‬ ‫همین‬‫ینک‬.‫است‬ ‫بوده‬ )‫(ناکی‬ ‫یا‬ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫معدن‬ ‫این‬
‫بیش‬‫از‬2000‫امروز‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫سال‬‫قرار‬ ‫برداری‬ ‫بهره‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫مورد‬‫هشت‬ ً‫ا‬‫تقریب‬ ‫مدت‬ ‫و‬ ‫گرفته‬
‫سده‬.‫است‬ ‫شده‬ ‫می‬ ‫استخراج‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫منطقه‬ ‫مردمان‬ ‫نیاز‬ ‫مورد‬ ‫مس‬‫آن‬ ‫از‬ ‫حاکی‬ ‫شناسی‬ ‫دیرینه‬ ‫شواهد‬
.238،‫ش‬ ‫پشاور:6831هـ‬ .‫تاریخی‬ ‫یمین.افغانستان‬ ‫محمدحسین‬ ‫پوهاند‬ .1
.3‫ص‬ ،1393 ،‫سنبله‬ 30 .»‫کوشانی‬ ‫پرشکوه‬ ‫شهرهای‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫ناکی‬ ‫یا‬ ‫عینک‬ ‫اصالح.«مس‬ .‫برهانی‬ ‫سیدحسین‬ .2

2. 2
‫اند‬‫ا‬ ‫که‬ ،‫سالله‬ ‫یعنی‬ ‫کلتوری‬ ‫دوره‬ ‫سه‬ ‫در‬ ‫شهر‬ ‫ین‬‫ها‬‫ی‬‫آریایی‬‫چون‬‫کو‬ ‫؛‬‫شانی‬‫ها‬‫ساسانی‬ ،‫ها‬‫یفتلی‬ ‫و‬‫ها‬
‫بوده؛‬ ‫آباد‬‫سلسله‬ ‫از‬ ‫کدام‬ ‫هر‬‫های‬‫نوبه‬ ‫به‬ ‫شده‬ ‫یاده‬‫در‬ ‫خود‬‫حکمران‬ ‫منطقه‬ ‫این‬‫ی‬‫اند‬ ‫کرده‬‫و‬‫شهر‬ ‫این‬
‫آنها‬ ‫زمان‬ ‫در‬.‫است‬ ‫بوده‬ ‫برخوردار‬ ‫ویژۀ‬ ‫بزرگی‬ ‫و‬ ‫شکوه‬ ‫از‬‫کشف‬‫هزاران‬‫ضرب‬،‫مسی‬ ‫سکۀ‬
‫ده‬‫سکه‬ ‫هاضرب‬‫نقره‬‫ای‬‫سکه‬ ‫ضرب‬ ‫چند‬ ‫و‬‫کوشانی‬ ‫شاهان‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫که‬ ،‫طلایی‬‫چون‬‫؛‬
،‫کجوالکدفیزیس‬،)‫تکتو(ساترمیکاس‬ ‫ویما‬،‫کبیر‬ ‫کنشکای‬ ،‫ویماکدفیزیس‬،‫هویشکا‬‫واسودیوا‬‫کنشکای‬
‫سوم‬‫ساسانی‬ ‫شاهان‬ ‫و‬‫چون‬‫؛‬،‫نرسی‬‫سوم‬ ‫شاپور‬ ،‫اردشیردوم‬ ،‫شاپوردوم‬،‫اول‬ ‫یزدگرد‬ ،‫چهارم‬ ‫بهرام‬ ،
‫هرمزد‬ ،‫فیروز‬‫یفتلی‬ ‫شاهان‬ ‫و‬‫هنگ‬ ‫چون؛‬‫ی‬‫له‬‫تگین‬ ،‫ملکا‬ ‫به‬ ‫ملقب‬ ‫شاهی‬ ‫و‬ ‫شاه‬‫اهمیت‬ ‫از‬ ‫حاکی‬ ‫نیز‬
.‫است‬ ‫آنها‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ‫شهر‬ ‫این‬،‫نیست‬ ‫بدور‬ ‫احتمال‬ ‫از‬‫سالله‬ ‫همه‬ ‫توجه‬ ‫سبب‬ ‫که‬‫موجودیت‬ ‫مذکور‬ ‫های‬
.‫است‬ ‫بوده‬ ‫موضع‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫مس‬ ‫بزرگ‬ ‫معدن‬
‫و‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫فراوانی‬ ‫به‬ ‫محل‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫مس‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫سده‬ ‫چندین‬ ‫طی‬ ‫مکرر‬ ‫استخراج‬ ‫وجود‬ ‫با‬
،‫است‬ ‫شده‬ ‫سبب‬‫قرن‬ ‫در‬ ‫امروز‬ ‫که‬21‫ملیار‬ ‫به‬ ‫نیز‬‫د‬‫بیا‬ ‫عاید‬ ‫افغانستان‬ ‫برای‬ ‫دالر‬ ‫ها‬‫و‬.‫رد‬‫پژوهش‬
‫منطقه‬ ‫این‬ ‫بومی‬ ‫مردمان‬ ‫که‬ ،‫میدهد‬ ‫نشان‬ ‫پسین‬ ‫سال‬ ‫چند‬ ‫طی‬ ‫شناسی‬ ‫باستان‬ ‫های‬‫به‬‫آن‬‫مرحله‬‫ای‬
‫و‬ ‫پیشرفت‬‫میبتوانس‬ ‫که‬ ،‫بودند‬ ‫رسیده‬ ‫ترقی‬‫داشته‬ ‫دست‬ ‫تکنالوژی‬ ‫از‬ ‫تند‬‫شان‬ ‫خود‬ ‫زمان‬‫احسن‬ ‫وجه‬ ‫به‬
‫استفاده‬‫بزرگترین‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫و‬ ‫نموده‬‫عصر‬ ‫معادن‬‫الزمه‬ ‫مایحتاج‬ ‫که‬ ‫را‬ ‫خویش‬‫تجاری‬ ‫و‬ ‫روزمره‬‫شان‬
.‫دهند‬ ‫رشد‬ ‫را‬ ‫شان‬ ‫منطقوی‬ ‫و‬ ‫محلی‬ ‫اقتصاد‬ ‫و‬ ‫داده‬ ‫قرار‬ ‫ذوب‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫مورد‬ ،‫بوده‬‫و‬ ‫ابزار‬ ‫اگرچه‬
‫ف‬ ‫تفاله‬ ‫مترمکعب‬ ‫هزاران‬ ‫موجودیت‬ ‫اما‬ ،‫میرسد‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫ابتدایی‬ ‫بسیار‬ ‫ساحه‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫یافت‬ ‫وسایل‬‫لز‬
‫ویژه‬ ‫به‬‫خالقیت‬ ‫و‬ ‫کار‬ ‫پشت‬ ‫با‬ ‫آنها‬ ‫که‬ ،‫میرساند‬ ‫را‬ ‫مطلب‬ ‫این‬ ‫اینجا‬ ‫در‬ ‫مس‬‫ی‬‫داشتن‬ ‫که‬‫د‬‫به‬ ‫موفق‬
.‫اند‬ ‫شده‬ ‫فلز‬ ‫تن‬ ‫هزاران‬ ‫و‬ ‫صدها‬ ‫استخراج‬
‫مس‬ ‫استخراج‬ ‫چگونگی‬
‫بر‬ ‫مبنی‬‫میتوانیم‬ ‫گفته‬ ‫آمده‬ ‫بدست‬ ‫شواهد‬‫نمیتواند‬ ‫بزرگی‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫معدنی‬ ‫ذوب‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫که‬ ،
‫بلکه‬ ،‫باشد‬ ‫تصادفی‬ ‫بگونه‬‫عرصه‬ ‫دیگر‬ ‫مانند‬ ‫نیز‬ ‫شناسی‬ ‫معدن‬ ‫که‬ ،‫گفت‬ ‫میتوان‬‫معماری‬ ‫و‬ ‫هنر‬ ‫های‬
‫و‬ ‫است‬ ‫بوده‬ ‫نموده‬ ‫شایانی‬ ‫رشد‬‫محتمأل‬‫گروه‬ ‫کشف‬ ‫محصول‬ ‫این‬‫ی‬‫و‬ ‫شناسان‬ ‫معدن‬ ‫از‬‫کارشناسانی‬
‫بوده‬.‫است‬ ‫بوده‬ ‫شناسی‬ ‫معدن‬ ‫شان‬ ‫اصلی‬ ‫شغل‬ ‫که‬ ،‫تهیه‬ ‫را‬ ‫فلز‬ ‫زیرین‬ ‫پروسه‬ ‫گذاشتن‬ ‫سر‬ ‫پشت‬ ‫با‬ ‫آنها‬
.‫دیدند‬ ‫می‬ ‫تدارک‬ ‫و‬
1-‫رگه‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫تشخیص‬ ‫را‬ ‫معادن‬ ‫که‬ ،‫داشتند‬ ‫وجود‬ ‫شناسان‬ ‫معدن‬ ‫گروه‬‫به‬ ‫آن‬ ‫فلز‬ ‫از‬ ‫مملو‬ ‫های‬
.‫میداند‬ ‫آگاهی‬ ‫مردم‬

3. 3
2-‫کندنکاری‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫به‬ ‫کرده‬ ‫پیدا‬ ‫حضور‬ ‫معدن‬ ‫در‬ ‫جداگانه‬ ‫گروهای‬ ‫بگونه‬ ‫معدنکاران‬
.‫پرداختند‬ ‫می‬
3-‫معدن‬‫پیدا‬ ‫انتقال‬ ‫معین‬ ‫کارگاه‬ ‫یک‬ ‫به‬ ‫آن‬ ‫صاحبان‬ ‫توسط‬ ‫شده‬ ‫استخراج‬‫کرده‬‫و‬‫میده‬ ‫برای‬
.‫میشد‬ ‫آماده‬ ‫کردن‬
4-‫کارگاه‬ ‫در‬ ‫انتقال‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫شده‬ ‫استخراج‬ ‫مواد‬‫و‬ ‫شده‬ ‫میده‬ ‫گوناگون‬ ‫وسایل‬ ‫و‬ ‫ابزار‬ ‫توسط‬ ‫ها‬
‫دستاس‬ ‫توسط‬ ً‫ا‬‫بعد‬.‫میشد‬ ‫آورده‬ ‫در‬ ‫آرد‬ ‫بگونه‬ ‫ها‬
5-‫سنگ‬ ‫زیاد‬ ‫احتمال‬ ‫با‬ ،‫شده‬ ‫یاد‬ ‫پروسه‬ ‫تکمیل‬ ‫از‬ ‫پس‬‫طی‬ ‫را‬ ‫شده‬ ‫ریزه‬ ‫و‬ ‫خورد‬ ‫معدنی‬ ‫های‬
‫ج‬ ‫فرایند‬ ‫یک‬‫شستند‬ ‫می‬ ‫نموده‬ ‫کاری‬ ‫پاک‬ ‫داگانه‬‫سنگ‬ ‫تا‬ ،‫سنگین‬ ‫و‬ ‫دار‬ ‫معدن‬ ‫های‬‫سنگ‬ ‫از‬‫سبک‬ ‫های‬
.‫گردد‬ ‫جدا‬ ‫معدنی‬ ‫مواد‬ ‫بدون‬ ‫و‬
‫پژوهش‬ ‫اثر‬ ‫در‬‫شما‬ ‫ما‬ ،‫باستانی‬ ‫یادگاری‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫انجام‬ ‫های‬‫ر‬‫زیاد‬‫ی‬‫نشانه‬ ‫و‬ ‫شواهد‬ ‫از‬‫های‬
‫عهد‬ ‫در‬ ‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫چگونگی‬ ‫از‬ ‫واقعی‬ ‫حکایتگر‬ ‫که‬ ،‫نمودیم‬ ‫یافت‬ ‫را‬.‫اند‬ ‫باستان‬‫ابزار‬ ‫این‬
‫قبیل‬ ‫از‬ ‫وسایل‬ ‫و‬‫سنگ‬ :‫کوبی؛‬ ‫معدن‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫خورد‬ ‫های‬،‫نمودیم‬ ‫ثبت‬ ‫سنگ‬ ‫چکش‬ ‫بنام‬ ‫را‬ ‫آنها‬ ‫ما‬ ‫که‬
‫سندان‬‫سنگ‬ ،‫ها‬‫کوره‬ ،‫دستاس‬ ‫های‬.‫اند‬ ‫وغیره‬ ‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫خورد‬ ‫های‬‫شد‬ ‫آور‬ ‫یاد‬ ‫باید‬ ‫همچنان‬،
‫پار‬ ‫که‬‫آهن‬ ‫کالن‬ ‫های‬ ‫ه‬‫شکل‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫آمده‬ ‫بدست‬ ‫ساحه‬ ‫این‬ ‫از‬‫دارند‬ ‫بخود‬ ‫را‬ ‫کلچه‬.‫ما‬ ‫آنرا‬ ‫پاره‬ ‫چند‬
(‫ساحه‬ ‫در‬ ‫زمانیکه‬۰۱۳‫سال‬ ‫در‬ )۲۰۱۲‫یافت‬ ‫در‬ ‫هفتم‬ ‫حجره‬ ‫از‬ ‫بودیم‬ ‫حفریات‬ ‫مشغول‬ ‫م‬‫و‬ ‫نمودیم‬
‫فلز‬ ‫اینگونه‬ ‫دیگر‬ ‫پاره‬ ‫یک‬ ‫همچنان‬«‫ساح‬ ‫از‬‫ه‬042‫آمده‬ ‫بدست‬‫که‬800‫دار‬ ‫وزن‬ ‫گرام‬‫د‬3
»‫از‬ ‫ممکن‬
‫وسایل‬ ‫و‬ ‫ابزار‬ ‫آنها‬‫نیاز‬ ‫دیگر‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫برای‬ ‫بزرگتر‬‫می‬ ‫زندگی‬ ‫های‬ ‫مندی‬.‫ساختند‬
‫همچنا‬‫ن‬‫ک‬ ،‫نمود‬ ‫نشان‬ ‫خاطر‬ ‫باید‬‫شرقی‬ ‫و‬ ‫جنوبی‬ ،‫شمالی‬ ‫کنار‬ ‫بویژه‬ ‫عینک‬ ‫کوه‬ ‫اطراف‬ ‫در‬ ‫ه‬
‫آن‬‫کندنکار‬ ‫همان‬ ‫که‬ ،‫استخراج‬ ‫عمده‬ ‫بسیار‬ ‫شواهد‬ ‫نیز‬‫ی‬‫است‬ ‫فلزی‬ ‫تیز‬ ‫نوک‬ ‫ابزار‬ ‫توسط‬‫بسیار‬
‫م‬ ‫به‬ ‫روشن‬ ‫و‬ ‫واضح‬ ‫بگونه‬‫ع‬ ‫کوه‬ ‫شمالی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬ .‫میرسد‬ ‫شاهده‬‫قسمت‬ ‫و‬ ‫ینک‬‫بیشت‬ ‫آن‬ ‫میانه‬ ‫های‬‫ر‬
‫سطح‬ ‫در‬ ‫استخراج‬‫باالی‬‫ی‬‫گودال‬ ‫آمدن‬ ‫بوجود‬ ‫سبب‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫انجام‬ ‫کوه‬‫در‬ ‫طویل‬ ‫و‬ ‫عریض‬ ً‫ا‬‫نسبت‬ ‫های‬
‫قسمت‬ ‫برخی‬‫است‬ ‫شده‬ ‫ها‬‫نمودیم‬ ‫ثبت‬ ‫سموچ‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫آنها‬ ‫ما‬ ‫که‬ ‫؛‬‫که‬ ،‫کوه‬ ‫جنوبی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬ ‫اما‬ .
‫یکی‬ ‫و‬ ‫غرب‬ ‫بطرف‬ ‫یکی‬ ‫شاخه‬ ‫دو‬ ‫دارای‬ ‫قسمت‬ ‫این‬‫میباشد‬ ‫شرق‬ ‫بطرف‬ ‫هم‬‫تفاوت‬‫دیده‬ ‫زیاد‬ ‫های‬
‫تفاوت‬ .‫میشود‬‫قسمت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫پیگیر‬ ‫استخراج‬ ‫تداوم‬ ‫که‬ ،‫است‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫اساسی‬‫سبب‬ ‫ها‬‫چندین‬ ‫آمدن‬ ‫بوجود‬
‫غار‬‫سموچ‬ ‫و‬‫های‬‫از‬ ‫یکی‬ ‫زاده‬ ‫ایشان‬ ‫عثمان‬ ‫دکتور‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫عظیم‬‫و‬ ‫کارشناسان‬‫باستان‬
.23 ‫2931،ص‬ ،‫عینک‬ ‫مس‬ ‫باستانی‬ ‫آثار‬ .‫مسعینک‬ 042 ‫ساحه‬ ‫در‬ ‫باستانشناسی‬ ‫کاوشهای‬ ،‫محمدشاه‬ ‫رحمتشاه‬ ‫و‬ ‫یعقوبشاه‬ ،‫یوسفشاه‬ . 3

4. 4
،‫تاجیک‬ ‫شناسان‬‫کوه‬ ‫این‬ ‫جنوب‬ ‫قسمت‬ ‫در‬ ‫اکنون‬ ‫که‬‫(ساحه‬045)‫ح‬ ‫مصروف‬‫است‬ ‫کاوش‬ ‫و‬ ‫فریات‬
."‫است‬ ‫شده‬ ‫می‬ ‫استخراج‬ ‫ساحه‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫نیز‬ ‫دیگر‬ ‫فلز‬ ‫نوع‬ ‫چندین‬ ‫مس‬ ‫از‬ ‫غیر‬ ‫"به‬ ‫که‬ ،‫دارد‬ ‫باور‬‫با‬ ‫او‬
‫رگه‬ ‫برخی‬ ‫دادن‬ ‫نشان‬‫و‬ ‫کوه‬ ‫های‬‫صخره‬:‫میگوید‬ ‫کرده‬ ‫نشان‬ ‫دست‬ ‫ها‬‫ک‬ ،‫دارم‬ ‫باور‬ ‫من‬ "‫این‬ ‫از‬ ‫ه‬
‫قسمت‬‫طال‬ ‫باید‬ ‫ها‬‫باشند‬ ‫کرده‬ ‫استخراج‬4
."‫(تصاویر‬1،2،3،4)
،‫طوریکه‬‫سنگ‬ ‫از‬ ‫منطقه‬ ‫این‬ ‫بومی‬ ‫مردمان‬ ‫نمودیم‬ ‫یادآوری‬‫ابزار‬ ‫و‬ ‫چکش‬ ‫بحیث‬ ‫خورد‬ ‫های‬
‫سنگ‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫کوبنده‬‫سندان‬ ‫یا‬ ‫زیرسنگ‬ ‫بحیث‬ ‫کالن‬ ‫های‬‫می‬ ‫استفاده‬.‫نمودند‬‫بیشتر‬ ‫از‬ ‫دستاس‬ ‫سنگهای‬
‫که‬ ‫زمانی‬ ‫جمله‬ ‫از‬ .‫است‬ ‫گردیده‬ ‫یافت‬ ‫باستانی‬ ‫یادگاری‬ ‫این‬ ‫شدۀ‬ ‫کاوش‬ ‫ساحات‬‫سال‬ ‫در‬1392‫در‬
‫ساحۀ‬038.‫نمودیم‬ ‫یافت‬ ‫فراوانی‬ ‫به‬ ‫سنگها‬ ‫نوع‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫بودیم‬ ‫حفریات‬ ‫مصروف‬ ‫صفایف‬ ‫فرخ‬ ‫با‬
‫ساحه‬033‫یافت‬ ‫دستاس‬ ‫سنگهای‬ ‫تعداد‬ ‫یک‬ ‫آنجا‬ ‫از‬ ‫که‬ ،‫است‬ ‫ساحاتی‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫نیز‬ ‫غربی‬
‫است‬ ‫گردیده‬5
.‫دستاس‬ ‫از‬ ‫قدیم‬ ‫در‬ ‫اگرچه‬‫ها‬‫خانو‬ ‫در‬ ‫سیار‬ ‫و‬ ‫دستی‬ ‫آسیاب‬ ‫بحیث‬‫اد‬‫ه‬‫می‬ ‫استفاده‬ ‫ها‬.‫شد‬
‫فر‬ ‫به‬ ‫اما‬‫اوانی‬‫فرضیه‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫شناسی‬ ‫باستان‬ ‫پژوهشگران‬ ‫باستانی‬ ‫یادگاری‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫شدن‬ ‫پیدا‬
‫نمود‬ ‫متوصل‬‫بدارند‬ ‫ابراز‬ ‫تا‬‫دستاس‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫که‬ ،‫سنگ‬ ‫کردن‬ ‫نرم‬ ‫برای‬ ‫نیز‬ ‫ها‬‫استفاده‬ ‫دار‬ ‫معدن‬ ‫های‬
‫بسیار‬ ‫باستانی‬ ‫ساحه‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫یافت‬ ‫دستاس‬ ‫سنگهای‬ ‫بیشتر‬ ‫روی‬ ‫دیگر‬ ‫سوی‬ ‫از‬ .‫اند‬ ‫نموده‬ ‫می‬
‫در‬‫سنگ‬ ‫روی‬ ‫بودن‬ ‫هموار‬ ‫نا‬ ‫و‬ ‫درشت‬ .‫میرسد‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫خشن‬ ‫و‬ ‫شت‬‫گواهی‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫نیز‬ ‫دستاس‬ ‫های‬
‫سنگ‬ ‫از‬ ‫نمیشود‬ ‫که‬ ،‫میدهند‬‫نمود‬ ‫استفاده‬ ‫گندم‬ ‫کردن‬ ‫آرد‬ ‫و‬ ‫نرم‬ ‫برای‬ ‫درشتی‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫دستاسی‬ ‫های‬ً‫ا‬‫بن‬ .
‫دستاس‬ ‫که‬ ،‫گفت‬ ‫میتوان‬‫نیز‬ ‫مذکور‬ ‫های‬‫سنگ‬ ‫کردن‬ ‫نرم‬ ‫برای‬‫های‬‫اند‬ ‫داشته‬ ‫کاربرد‬ ‫دار‬ ‫معدن‬.
‫رو‬ ‫پیش‬ ‫را‬ ‫دیگری‬ ‫پروسه‬ ‫کاران‬ ‫معدن‬ ‫شده‬ ‫یاد‬ ‫فرایند‬ ‫پایان‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫که‬ ،‫نمود‬ ‫خاطرنشان‬ ‫باید‬
‫شده‬ ‫سازی‬ ‫غنی‬ ‫مواد‬ ‫ذوب‬ ‫از‬ ‫عبارت‬ ‫که‬ ،‫داشتند‬‫کوره‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫آنها‬ ‫منظور‬ ‫بدین‬ .‫بود‬‫و‬ ‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫های‬
‫داشتند‬ ‫را‬ ‫الزم‬ ‫سوخت‬ ‫مواد‬‫م‬ ‫که‬ ،‫از‬ ً‫ال‬‫معمو‬ ‫آنها‬ ‫سوخت‬ ‫واد‬‫چوب‬ ‫ذغال‬‫بود‬ ‫سخت‬ ‫و‬ ‫مقاوم‬ ‫های‬.
‫معدن‬ ‫که‬ ،‫میدهد‬ ‫نشان‬ ‫آمده‬ ‫بدست‬ ‫شواهد‬‫شهر‬ ‫این‬ ‫کاران‬‫زیاد‬ ‫احتمال‬ ‫با‬‫گونه‬ ‫دو‬ ‫از‬‫کوره‬‫ذوب‬ ‫های‬
‫می‬ ‫استفاده‬ ‫فلز‬‫کوره‬ ‫نوع‬ ‫اولی‬ .‫نمودند‬‫از‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫می‬ ‫ساخته‬ ‫مشخص‬ ‫و‬ ‫معین‬ ‫مکان‬ ‫یک‬ ‫در‬ ‫که‬ ،‫بود‬ ‫های‬
‫می‬ ‫استفاده‬ ‫دوامدار‬ ‫و‬ ‫طوالنی‬ ‫مدت‬ ‫برای‬ ‫آن‬‫کوره‬ ‫نوع‬ ‫این‬ .‫نمودند‬‫در‬ ‫امروز‬ ‫تا‬ ‫ها‬‫قسمت‬ ‫برخی‬‫های‬
‫کوره‬ ‫دوم‬ ‫نوع‬ .‫است‬ ‫مروج‬ ‫و‬ ‫معمول‬ ‫هنوز‬ ‫تا‬ ‫بدخشان‬ ‫ویژه‬ ‫به‬ ‫کشورما‬‫مصرف‬ ‫بار‬ ‫یک‬ ‫یا‬ ‫سیار‬ ‫های‬
‫کوره‬ ‫نوع‬ ‫این‬ .‫است‬ ‫بوده‬‫شد‬ ‫تهیه‬ ‫مقاوم‬ ً‫ا‬‫نسبت‬ ‫گل‬ ‫از‬ ‫ها‬‫ه‬‫و‬ ‫انداخته‬ ‫را‬ ‫شده‬ ‫غنی‬ ‫مواد‬ ‫آن‬ ‫داخل‬ ‫در‬ ً‫ا‬‫بعد‬ ،
‫کوره‬ ‫نوع‬ ‫هردو‬ ‫در‬ ‫روند‬ ‫این‬ .‫افروختند‬ ‫می‬ ‫آتش‬ ‫آن‬ ‫داخل‬ ‫در‬‫ت‬ ‫ها‬‫می‬ ‫داده‬ ‫ادامه‬ ‫زمانی‬ ‫ا‬‫مواد‬ ‫که‬ ،‫شد‬
‫می‬ ‫جدا‬ ‫سنگ‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫ذوب‬ ‫معدنی‬.‫شد‬،‫است‬ ‫تذکر‬ ‫به‬ ‫الزم‬‫که‬‫شعل‬ ‫در‬‫ه‬‫آتش‬ ‫ساختن‬ ‫ور‬‫بلندبردن‬ ‫و‬
.1393 ‫قوس‬ 15 .‫زاده‬ ‫ایشان‬ ‫عثمان‬ ‫دکتور‬ ‫تاجیک‬ ‫شناس‬ ‫باستان‬ ‫با‬ ‫مصاحبه‬ .4
.115‫2931،ص‬ ‫عینک‬ ‫مس‬ ‫آثارباستانی‬ ....‫غربی‬ 033 ‫ساحه‬ ‫حفریات‬ .‫یار‬ ‫قادر‬ ‫میرویس‬ ‫و‬ ‫حیدری‬ ‫فریدالدین‬ ،‫داودی‬ ‫دولتخواجه‬ .5

5. 5
‫حرارت‬ ‫سطح‬‫کوره‬ ‫نوع‬ ‫دو‬ ‫هر‬ ‫در‬‫دم‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫یاد‬ ‫های‬‫دستگاه‬ ‫در‬ ‫امروز‬ ‫تا‬ ‫که‬ ،‫هواده‬ ‫های‬‫کاری‬ ‫های‬
‫است‬ ‫معمول‬ ‫محلی‬ ‫آهنگران‬‫ا‬‫س‬.‫نمودند‬ ‫می‬ ‫تفاده‬
‫پیشن‬:‫هاد‬‫از‬‫ع‬ ‫مس‬ ‫باستانی‬ ‫یادگاری‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫آنجای‬‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫وسایل‬ ‫و‬ ‫ابزار‬ ‫ینک‬
‫فرا‬ ‫به‬ ‫آن‬ ‫ابتدایی‬ ً‫ا‬‫نسبت‬ ‫و‬ ‫قدیمی‬ ‫بگونۀ‬‫نمایم‬ ‫می‬ ‫پیشنهاد‬ ‫اند؛‬ ‫شده‬ ‫یافت‬ ‫وانی‬‫هم‬ ‫یک‬ ‫در‬ ‫که‬ ،‫ا‬‫هنگی‬
‫وزارت‬ ‫بین‬ ‫کامل‬‫فرهنگ‬ ‫و‬ ‫اطالعات‬ ‫محترم‬ ‫های‬،‫تحصیالت‬ ‫وزارت‬ ‫و‬ ‫پطرولیم‬ ‫و‬ ‫معادن‬ ‫وزارت‬
‫عالی‬‫نمونه‬‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫و‬ ‫استخراج‬ ‫وسایل‬ ‫و‬ ‫ابزار‬ ‫از‬ ‫های‬‫سنگ‬ :‫قبیل‬ ‫از‬‫معدن‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫خورد‬ ‫های‬
‫پاره‬ ،)‫سندانها‬ ‫و‬ ‫سنگها‬ ‫کوبی(چکش‬‫های‬‫کوره‬،‫فلز‬ ‫ذوب‬ ‫سیار‬ ‫های‬‫تفاله‬‫های‬‫فلزات‬‫ابزار‬ ‫ودیگر‬
‫در‬ ‫مرتبط‬‫دانشکده‬،‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫های‬‫شود‬ ‫گذاشته‬ ‫جیولوجی‬ ‫سروی‬ ‫ریاست‬ ‫و‬ ‫شناسی‬ ‫زمین‬‫؛‬‫برای‬
‫آگاهی‬.‫شناسی‬ ‫زمین‬ ‫و‬ ‫جیولوجی‬ ‫رشته‬ ‫دانشجویان‬ ‫و‬ ‫مردم‬ ‫بیشتر‬
‫برای‬ ‫امید‬ ‫های‬ ‫دروازه‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫عینک‬ ‫مس‬ ‫بزرگ‬ ‫معدن‬ ‫که‬ ‫نیست‬ ‫شکی‬ ‫جای‬ ‫این‬ ‫در‬‫تقویت‬
‫ا‬‫ق‬‫ت‬‫تا‬ ‫گیرد‬ ‫قرار‬ ‫استخراج‬ ‫مورد‬ ‫باشد‬ ‫که‬ ‫نوعی‬ ‫هر‬ ‫به‬ ‫نزدیک‬ ‫آینده‬ ‫در‬ ‫باید‬ ‫و‬ ‫ماست‬ ‫ملت‬ ‫و‬ ‫کشور‬ ‫صاد‬
ْ‫ا‬‫بن‬ ‫گردند؛‬ ‫مستفید‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫ما‬ ‫دیده‬ ‫رنج‬ ‫ملت‬‫صورت‬ ‫جدی‬ ‫توجه‬ ‫زمینه‬ ‫در‬ ‫تار‬ ‫نمایم‬ ‫می‬ ‫پیشنهاد‬‫تا‬ ‫گیرد‬
‫آثار‬ ‫لزوم‬ ‫صورت‬ ‫در‬‫باس‬‫از‬ ‫که‬ ‫آن‬ ‫انتقال‬ ‫قابل‬ ‫تانی‬‫تاریخ‬‫فرهنگ‬ ‫و‬‫ملت‬ ‫این‬‫سخن‬ ‫قدیم‬ ‫ادوار‬ ‫در‬
‫میگوید‬‫آینده‬ ‫در‬ ‫استخراج‬ ‫زمینه‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫داده‬ ‫انتقال‬ ‫است‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫دیگری‬ ‫جایی‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫ملی‬ ‫موزیم‬ ‫به‬
.‫گردد‬ ‫فراهم‬ ‫نزدیک‬
‫پوهاند‬:‫پشاور‬ .‫تاریخی‬ ‫یمین.افغانستان‬ ‫محمدحسین‬1386،‫ش‬ ‫هـ‬238
.‫اصالح‬ .‫برهانی‬ ‫سیدحسین‬«‫کوشانی‬ ‫پرشکوه‬ ‫شهرهای‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫ناکی‬ ‫یا‬ ‫عینک‬ ‫مس‬.»30،‫سنبله‬1393‫ص‬ ،3
‫یوسف‬‫یعقوب‬ ،‫شاه‬‫رحمت‬ ‫و‬ ‫شاه‬،‫محمدشاه‬ ‫شاه‬‫ساحه‬ ‫در‬ ‫باستانشناسی‬ ‫کاوشهای‬042‫مس‬‫مس‬ ‫باستانی‬ ‫آثار‬ .‫عینک‬
،‫عینک‬1392‫،ص‬23
.‫زاده‬ ‫ایشان‬ ‫عثمان‬ ‫دکتور‬ ‫تاجیک‬ ‫شناس‬ ‫باستان‬ ‫با‬ ‫مصاحبه‬15‫قوس‬1393.1
‫داودی‬ ‫دولتخواجه‬‫دیگران‬ ‫و‬‫ساحه‬ ‫حفریات‬ .033‫عینک‬ ‫مس‬ ‫آثارباستانی‬ ....‫غربی‬1392‫،ص‬115
Hiuentsiang,Samuel Beal. Buddhistrecordsof the westernworld.London,1884; 91
Travelsof FAH- HIAN AND SUNG- YUN fromCHINA TO INDIA(400A.DAND518 A.D);translate
by SAMUEL BEAL .LONDON;1869 A.D.

6. 6
‫تصاویر‬ ‫بخش‬
‫تصویر‬1‫شرقی‬ ‫سمت‬ ‫از‬ ‫عمومی‬ ‫نمای‬ :‫اینک‬ ‫کوه‬
‫تصویر‬2‫کوه‬ ‫عمومی‬ ‫نمای‬ :‫تونل‬ ‫دهن‬ ‫و‬‫دارد‬ ‫قرار‬ ‫اینک‬ ‫کوه‬ ‫شرقی‬ ‫قسمت‬ ‫در‬ ‫که‬ ،‫ی‬.

7. 7
34
‫تصاویر‬3‫و‬4‫تونل‬ ‫داخل‬ :‫استخراج‬ ‫اثر‬ ‫در‬ ‫باستان‬ ‫عهد‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫های‬.‫اند‬ ‫آمده‬ ‫پدید‬
‫تصویر‬5.‫است‬ ‫مانده‬ ‫باقی‬ ‫تاحال‬ ‫کلند‬ ‫جای‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫که‬ ،‫ای‬ ‫صخره‬ ‫نمای‬ :
1393/09/26