Rostow: ενδογενής οικονομική ανάπτυξη

1. Θεωρία Οικονομικής Ανάπτυξης
10η Διάλεξη:
 Ενδογενής οικονομική ανάπτυξη (Romer, Arrow)
 Θεωρία γραμμικής οικονομικής μεγέθυνσης (Rostow)

2. Ενδογενής οικονομική
ανάπτυξη

3.  ΣΕ ΓΕΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ: Δεν υπάρχει κάποιο εγγενές οικονομικό
χαρακτηριστικό το οποίο να προκαλεί μεγέθυνσή για εκτεταμένη χρονική
περίοδο.
 Αντιθέτως η βιβλιογραφία αυτή ασχολείται με τη δυναμική διαδικασία
μέσω της οποίας οι αναλογίες κεφαλαίου-εργασίας προσεγγίζουν τα
επίπεδα της μακροχρόνιας ισορροπίας (ισορροπία σταθερής
κατάστασης).
 Με την απουσία κάποιου εξωγενούς "σοκ" όπως η τεχνολογική αλλαγή, η
οποία δεν εξηγείται στο νεοκλασικό μοντέλο, όλες οι οικονομίες
συγκλίνουν σε μηδενική μεγέθυνση.
 Κατά συνέπεια ένα αυξανόμενο ΑΕΠ θεωρείται ένα παροδικό φαινόμενο
το οποίο προέρχεται από μία αλλαγή στην τεχνολογία ή μία βραχυχρόνια
διαδικασία εξισορρόπησης μέσω της οποίας η οικονομία προσεγγίζει το
σημείο της μακροχρόνιας ισορροπίας της.
Οι αδυναμίες της νεοκλασικής θεωρίας οικονομικής μεγέθυνσης
…οδήγησαν στις ενδογενείς θεωρίες οικονομικής μεγέθυνσης

4.  «Υπόλοιπο ή Κατάλοιπο του Solow» (Solow’s residual)
-To 1957 o Solow διαπίστωσε ότι ένα μικρό τμήμα της οικ.μεγέθυνσης
μπορεί να αποδοθεί σε βραχυχρόνιες μεταβολές του αποθέματος του
κεφαλαίου ή της εργασίας.
- Το μη ερμηνευμένο τμήμα, το οποίο αποδίδεται στην τεχνολογική
πρόοδο, αποκαλείται «Υπόλοιπο ή Κατάλοιπο του Solow»
- Αυτό το κατάλοιπο είναι υπεύθυνο για περίπου το 50% της
καταγεγραμμένης ιστορικά μεγέθυνσης των βιομηχανικών εθνών.
- Με ένα μάλλον ad hoc τρόπο, η νεοκλασική θεωρία αποδίδει τα εύσημα
για το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής μεγέθυνσης στην εξωγενή και
τελείως ανεξάρτητη διαδικασία της τεχνολογικής προόδου
Άρα υπάρχει ανάγκη για μία θεωρία της τεχνολογικής προόδου

5. Θεωρία του «ενάρετου κύκλου» A.Smith και ενδογενής οικονομική
μεγέθυνση
 Η ενδογενής θεωρία βασίζεται στην άποψη του A.Smith περί του «ενάρετου
κύκλου».
 Θεωρία του «ενάρετου κύκλου»: Εξειδίκευση εργασίας (καταμερισμός
εργασίας)  ↑ παραγωγικότητα εργασίας  ↑ προϊόν και ζήτηση  ↑ μέγεθος
αγοράς  ↑ Ευκαιρίες για περαιτέρω βελτίωση της εξειδίκευσης της εργασίας 
Ανοίγει νέος κύκλος οικονομικής μεγέθυνσης
Προϋποθέσεις:
- Καλή διακυβέρνηση (= διατήρηση
δημόσιας τάξης, προστασία
ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και
ελευθερίας συναλλαγών, εμπέδωση
ελεύθερου διεθνούς εμπορίου και
ανταγωνισμού .
Περιορισμοί:
1. Δημιουργία Μονοπωλίων 
περιορισμός παραγωγής (ώστε να
καρπωθούν υψηλότερες τιμές και άρα
και κέρδη). Σε αυτήν την περίπτωση, η
↑ παραγωγικότητα εργασίας δεν
οδηγεί σε υψηλότερο ΑΕΠ και ο
ενάρετος κύκλος διακόπτεται.
2. Διεθνές εμπόριο (εισαγωγές) 
περιορίζει η επέκταση του μεγέθους
της αγοράς και οριοθετεί την
εξειδίκευση της εργασίας

6. Δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (Research & Development, R&D) και
ενδογενής οικονομική μεγέθυνση
 Δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (Research & Development, R&D)  τεχνική
εφαρμογή επιστημονικών ανακαλύψεων  ↑ αποτεελσματικότηατς μηχανών  ↑
παραγωγικότητα εργασίας  ↑ προϊόν και ζήτηση  ↑ μέγεθος αγοράς  ↑
ευκαιρίες για περαιτέρω βελτίωση της εξειδίκευσης της εργασίας  ↑ ρυθμός
οικονομικής μεγέθυνσης (συντήρηση «ενάρετου κύκλου» σε ανώτερο επίπεδο)
 Η επένδυση σε δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (Research & Development, R&D) ,
εφόσον χρησιμοποιηθεί στην παραγωγική διαδικασία, οδηγεί σε αύξουσες
αποδόσεις κλίμακας.
 Η επένδυση σε δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (Research & Development, R&D)
 δημιουργεί ένα «ενάρετο κύκλο» καινοτομίας : Ήδη υπάρχουσα R&D 
δημιουργεί ευκαιρίες δημιουργίας καινοτομιών  ↑ παραγωγικότητα  ↑
καινοτομίες  ↑ παραγωγικότητα  ↑ καινοτομίες  κ.ο.κ.
 Η καινοτομία καθίσταται ενδογενής μεταβλητή του συστήματος

7. • O Arrow εισήγαγε τον παράγοντα γνώση στην συνάρτηση παραγωγής, τον οποίο
τον συνάρτησε θετικά με το απόλυτο μέγεθος της ήδη συσσωρευμένης γνώσης.
Αναλυτικά…
• Υποθέτουμε μια Cobb-Douglas συνάρτηση παραγωγής
Υ = Κα Lb (1)
όπου a+b=1, έχουμε δηλαδή σταθερές αποδόσεις κλίμακας.
• Εισάγεται ο παράγοντας γνώση, έστω Α, και η συνάρτηση παραγωγής γράφεται
Υ = Α Κα Lb (2)
Ο παράγοντας Α συνδέεται με την συνολικά διαθέσιμη γνώση της οικονομίας, η
οποία είναι κοινή και προσβάσιμη από όλες τις επιχειρήσεις. Με αυτή την έννοια
έχει θετικές εξωτερικές οικονομίες για την ατομική επιχείρηση, ή οποία
δημιουργείται από τον χαρακτήρα της ως δημόσιου αγαθού (μη ανταγωνιστική
στην κατανάλωση) .
• Αν υποθέσουμε ότι η συσσώρευση γνώσης αποτυπώνεται στο επίπεδο
τεχνολογικής προόδου, η οποία ενσωματώνεται στο συσσωρευμένο κεφάλαιο της
οικονομίας, έστω G, και η ατομική επιχείρηση συσσωρεύει γνώση με ρυθμό Ζ και
ότι αυτή η διαδικασία συναρτάται θετικά με το G, τότε παίρνομε
Αi=GΖ (3)
Arrow και ενδογενής οικονομική μεγέθυνση

8. • O Arrow εισήγαγε τον παράγοντα γνώση στην συνάρτηση παραγωγής, τον οποίο
τον συνάρτησε θετικά με το απόλυτο μέγεθος της ήδη συσσωρευμένης γνώσης.
Αναλυτικά…
• Υποθέτουμε μια Cobb-Douglas συνάρτηση παραγωγής
Υ = Κα Lb (1)
όπου a+b=1, έχουμε δηλαδή σταθερές αποδόσεις κλίμακας.
• Εισάγεται ο παράγοντας γνώση, έστω Α, και η συνάρτηση παραγωγής γράφεται
Υ = Α Κα Lb (2)
- Ο παράγοντας Α συνδέεται με την συνολικά διαθέσιμη γνώση της οικονομίας, η
οποία είναι κοινή και προσβάσιμη από όλες τις επιχειρήσεις.
- Με αυτή την έννοια έχει θετικές εξωτερικές οικονομίες για την ατομική
επιχείρηση, ή οποία δημιουργείται από τον χαρακτήρα της ως δημόσιου αγαθού
(μη ανταγωνιστική στην κατανάλωση) .
Arrow και ενδογενής οικονομική μεγέθυνση

9. • Αν υποθέσουμε ότι η συσσώρευση γνώσης αποτυπώνεται στο επίπεδο
τεχνολογικής προόδου, η οποία ενσωματώνεται στο συσσωρευμένο κεφάλαιο της
οικονομίας, έστω G, και η ατομική επιχείρηση συσσωρεύει γνώση με ρυθμό Ζ και
ότι αυτή η διαδικασία συναρτάται θετικά με το G, τότε παίρνομε
Αi=GΖ (3)
• Από (3) και (2) παίρνουμε
Υi= GΖ Κα Lb (4)
• Εφ’ όσον G=K η συνάρτηση παραγωγής για το σύνολο της οικονομίας γράφεται:
Y=Ka+z L1-a (6)
• Εφόσον έχει υποτεθεί ότι η παραγωγή χαρακτηρίζεται από σταθερές οικονομίες
κλίμακας, πρέπει a+z + b = 1, και αφού b = 1- a <1 ► a+z < 1, και τελικά 0<
z< 1 .
• Δηλαδή, η γνώση έχει θετικές εξωτερικές οικονομίες αλλά όχι αύξουσες.

10. • Η γνώση είναι μια εισροή της παραγωγικής διαδικασίας με αυξανόμενες
αποδόσεις κλίμακας. Επειδή η καινοτομία από τη στιγμή που παράγεται μπορεί
να χρησιμοποιηθεί πολλές φορές με οριακό κόστος μηδέν ή σχεδόν μηδέν το
οριακό της προϊόν βαίνει αύξον.
Άρα a+z>1
• Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται σε ένα περιβάλλον μονοπωλιακού ανταγωνισμού
και η αύξηση της παραγωγικότητας προέρχεται από τη συσσώρευση ανθρώπινου
κεφαλαίου.
• Ανθρώπινο κεφάλαιο είναι
η εκπαίδευση,
η δια βίου εκπαίδευση, και
η εργασιακή εμπειρία που αποκτάται από το άτομο.
• Η τεχνολογική πρόοδος είναι το αποτέλεσμα της συσσώρευσης ανθρώπινου
κεφαλαίου, η οποία είναι έντασης πληροφορίας και γνώσης.
• Όχι η επένδυση γενικώς, αλλά η επένδυση στην παραγωγής καινοτομίας, στην
εκπαίδευση και στην αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου μιας χώρας μπορούν να
εγγυηθούν την μακροχρόνια και αυτοτροφοδοτούμενη οικονομική μεγέθυνσή
της.
Romer και ενδογενής οικονομική μεγέθυνση

11. • Οι (άμεσες) εξωτερικές οικονομίες βασίζονται στις διακλαδικές διασυνδέσεις
και είναι δυο τύπων.
 Προς τα πίσω διασυνδέσεις με την έννοια ότι το προϊόν του ενός
αποτελεί εισροή για την παραγωγική διαδικασία του άλλου και η
επέκταση του δεύτερου αυξάνει την ζήτηση για το προϊόν του πρώτου.
 Προς τα εμπρός διασυνδέσεις με την έννοια ότι το προϊόν ενός τομέα
αποτελεί εισροή για την παραγωγική διαδικασία ενός άλλου και η
επέκταση του πρώτου διευρύνει την προσφορά αυτής της εισροής και
διευκολύνει την παραγωγική διαδικασία του άλλου βιομηχανικού τομέα.
Άμεσες Εξωτερικές Οικονομίες

12.  Συνεπώς εάν πραγματοποιηθεί μια μεγάλης κλίμακας επενδυτική
δραστηριότητα σε έναν ή περισσότερους ηγετικούς βιομηχανικούς τομείς
οριζόμενοι ως εκείνος ή εκείνοι οι τομείς που χαρακτηρίζονται από
διασυνδέσεις είτε προς τα εμπρός είτε προς τα πίσω είτε και των δυο
τύπων με μια μεγάλη σειρά άλλων τομέων, αυτό θα μπορούσε να
κινητοποιήσει την παραγωγή αυτών των άλλων βιομηχανικών τομέων και
στην συνέχεια να προκληθεί ένα δευτερογενές κύμα επενδύσεων με τελικό
αποτέλεσμα την οικονομική μεγέθυνση.
 Αυτή η στρατηγική που μπορεί να πραγματοποιηθεί και με κρατική
πρωτοβουλία και υποστήριξη αποκαλείται από τον Hirschman μη ισόρροπη
οικονομική μεγέθυνση.

13.  Οι εξωτερικές οικονομίες μπορεί να είναι έμμεσες (οιονεί εξωτερικές
οικονομίες).
 Η παραγωγή των βιομηχανικών τομέων δημιουργεί εισοδήματα, τα
οποία με την σειρά τους δημιουργούν ζήτηση για τα προϊόντα των
βιομηχανικών τομέων.
 Αυτό το αποτέλεσμα δεν εσωτερικεύεται από την μεμονωμένη
επιχείρηση με την έννοια ότι δεν πρόκειται να αυξήσει τους μισθούς
ώστε να αυξήσει την ζήτηση του προϊόντος άλλων επιχειρήσεων και
τελικά και της ίδιας.
 Αυτό συμβαίνει διότι οι αγορές και ιδιαίτερα οι τιμές δεν μπορούν να
ενσωματώσουν αυτού του είδους τις εξωτερικές οικονομίες παρά μόνον
όταν η επιπλέον ζήτηση έχει δημιουργηθεί και αυτό αποτυπώνεται στις
τιμές.
Έμμεσες (οιονεί) Εξωτερικές
Οικονομίες (1)

14.  Επιπλέον…. δεν είναι διαθέσιμο ένα πλήρες σύστημα ανταγωνιστικών
προθεσμιακών αγορών με αποτέλεσμα η ατομική επιχείρηση να μην είναι
σε θέση να προεξοφλήσει το αποτέλεσμα των οιονεί εξωτερικών
οικονομιών.
Έμμεσες (οιονεί) Εξωτερικές
Οικονομίες (2)
ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΕΣ (FORWARD) ΑΓΟΡΕΣ;
• Μια προθεσµιακή συναλλαγή είναι απλή. Είναι παρόµοια µε µια
τρέχουσα (spot) συναλλαγή, αλλά η ηµεροµηνία εκκαθάρισης (settlement
date) είναι αρκετά µακρύτερα στο µέλλον.
• ∆ε µεταφέρονται χρήµατα σε καµία από τις συναλλασσόµενες πλευρές
µέχρι εκείνη την ηµεροµηνία εκκαθάρισης
• ΠΧ, η προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος αφορά στη σύναψη συµφωνίας
σήµερα για µια αγορά ή πώληση ξένου νοµίσµατος που θα λάβει χώρα
στο µέλλον.
• Οι προθεσμιακές αγορές  μειώνουν το ρίσκο και την αβεβαιότητα

15.  Οιονεί εξωτερικές οικονομίες δεν υπάρχουν μόνο μέσω της ζήτησης.
 Η επέκταση κάποιων τομέων συμβάλλει στην δημιουργία ενός
αποθέματος αξιόπιστης και εξειδικευμένης εργασίας που μπορεί να
χρησιμοποιηθεί σε άλλους βιομηχανικούς τομείς και να υποστηρίξει την
παραγωγική διαδικασία τους.
 Επίσης, η επέκταση κάποιων βιομηχανικών τομέων δημιουργεί την
ανάγκη χτισίματος υποδομών όπως συστήματος μεταφορών,
τηλεπικοινωνιών, ενέργειας, κλπ. που στην συνέχεια διευκολύνουν την
παραγωγική διαδικασία και συνεπώς την επέκταση άλλων βιομηχανικών
τομέων.
 Και σε αυτές τις περιπτώσεις η αγορά μέσω των τιμών αποτυγχάνει να
ενσωματώσει τα οφέλη που προκαλούνται στο σύνολο της οικονομίας από
το χτίσιμο αυτών των υποδομών και την εκπαίδευση και εξειδίκευση της
εργασίας με αποτέλεσμα η προσφορά μέσω της αγοράς να είναι κάτω του
κοινωνικά επιθυμητού ή και ανύπαρκτη οπότε απαιτείται κρατική
παρέμβαση.
Έμμεσες (οιονεί) Εξωτερικές
Οικονομίες (3)

16.  Στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης το έλλειμμα πολλών προθεσμιακών
αγορών χρήματος, κεφαλαίου, προϊόντων και υπηρεσιών είναι σημαντικό με
αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ίδια η αναπτυξιακή διαδικασία.
 Καθώς τέτοιου είδους αγορές δημιουργούνται σταδιακά  κάποια από τα
εμπόδια για την οικονομική μεγέθυνση αίρονται και αυτή επιταχύνεται.
 ΌΜΩΣ … Η δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος αγορών απαιτεί
την θεσμική παρέμβαση του κράτους, η ικανότητα του οποίου για θεσμική
ανάπτυξη άπτεται της ποιότητας του κράτους και των μηχανισμών του καθώς και
της αποτελεσματικότητας του πολιτικού συστήματος.
 Η ποιότητα του κράτους και το πολιτικό σύστημα είναι με την σειρά τους
συνάρτηση του επιπέδου ανάπτυξης μιας χώρας.

17. Ενσωμάτωση εξωτερικών οικονομιών και οικονομική μεγέθυνση
(growth paths)
 Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργούνται αλλά και ενσωματώνονται σε ένα
οικονομικό σύστημα εξωτερικές οικονομίες δημιουργεί μοντέλα μεγέθυνσης ή
διαδρομές μεγέθυνσης (growth paths) με την έννοια ότι η διαδικασία της
μεγέθυνσης καθίσταται αυτοτροφοδοτούμενη.
• Η αποτυχία δημιουργίας και ενσωμάτωσης εξωτερικών οικονομιών
μπορεί να οδηγήσει σε αυτοτροφοδοτούμενη στασιμότητα όπου η μη
ύπαρξη εξωτερικών οικονομιών εμποδίζει την μεγέθυνση και η απουσία
μεγέθυνσης εμποδίζει με την σειρά της την δημιουργία εξωτερικών
οικονομιών.
• Αντίθετα, η επιτυχής δημιουργία και ενσωμάτωση εξωτερικών
οικονομιών διευκολύνει την οικονομική μεγέθυνση, η οποία με την
σειρά της οδηγεί σε εξωτερικές οικονομίες.
• Η λιγότερο η περισσότερο επιτυχής δημιουργία και ενσωμάτωση
εξωτερικών οικονομιών οδηγεί αντίστοιχα σε περισσότερο ή λιγότερο
έντονη οικονομική μεγέθυνση.

18. Paul N. Rosenstein-Rodan, 1902-1985
• Rosenstein-Rodan emigrated to Britain in 1930. He taught
at UCL from 1934 and then at the L.S.E. until 1947.
• Rosenstein-Rodan's famous 1943 article was the progenitor
of the "Big Push" theory of economic development. His
thesis, based on Young's famous 1928 paper, argued that
given increasing returns to scale, government-induced
industrialization was possible to break the poverty traps in
underdeveloped countries. Lack of domestic markets
marred the incentive for a sector to mechanize by itself, and
consequently there was a low likelihood that industrialization
could be pulled by a single leading sector. But coordinated
investment in various sectors were undertaken
simultaneously, they would generate markets for each
other. These demand spillovers would produce increasing
returns and launch into self-sustained growth.
• Rosenstein- Rodan's later work exhibited his continued
concern with the issues of industrialization and development.
• Rosenstein-Rodan moved to the World Bank in 1947. From
1952 to 1968, Rosenstein-Rodan was a professor at M.I.T..
• He subsequently moved to Texas in 1968 and then Boston
University in 1972.
https://www.youtu
be.com/watch?time
_continue=1&v=V8
2lgGr1hyY&feature=
emb_logo
ΒΙΝΤΕΟ