ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ ΧΑΧΟΛΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ

1. 3Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΛΑΤΩΝ-ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
ΧΑΧΟΛΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕ02
1

2. ± 8 Δ.Ω.
• Κεφάλαιο 2ο : Κατανοώντας τα πράγματα σελ. 31
• Ενότητα: 2η : Λέξεις, νόημα, καθολικές έννοιες
(μόνο ιδές, δυϊσμός, καθόλου-καθολικές έννοιες)
σελ. 35-38
• Κεφάλαιο 3ο : Αναζητώντας τη γνώση σελ. 59
• Ενότητα 3η: Θεωρίες για την πηγή της γνώσης
• 1 : Ορθολογισμός (μόνο: ορισμός, a priori γνώση,
θεωρία της ανάμνησης)-Πλάτων σελ. 79-80-81
• 2: Εμπειρισμός (μόνο: ορισμός, στοιχειώδεις
πεποιθήσεις/ιδέες, πρωταρχική γνώση, επαγωγή)
-Αριστοτέλης σελ. 81-82 -83
2

3. ΜΕΡΙΚΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
 Η λέξη γλώσσα δηλώνει:
α. τις φυσικές γλώσσες επικοινωνίας π.χ. Αγγλικά
β. κώδικες επικοινωνίας των ζώων π.χ. γλώσσα των δελφινιών
γ. τα τεχνικά συστήματα σημείων π.χ. γλώσσα υπολογιστή
 Ο λόγος δεν είναι ένα απλό άθροισμα λέξεων αλλά αποτελείται από λέξεις δομημένες βάσει κανόνων
και σε άπειρους και πολύπλοκους συνδυασμούς, από τους οποίους προκύπτει κάθε φορά ένα
συγκεκριμένο νόημα π.χ. Η θάλασσα πήρε ένα ναύτη. Θάλασσα τα έκανες. Θάλασσα, θάλασσα!
 Η γλώσσα είναι δημιουργός του ανθρώπου ως όντος κοινωνικού.
 Δεν υπάρχουν ιδιωτικές γλώσσες (Βιτγκενστάιν).
 Η γλώσσα είναι δημιούργημα και κτήμα όλων των κοινωνικών μελών (Σωσσύρ).
 Η γλώσσα είναι δημιούργημα και της ιστορικής εξέλιξης π.χ. ox =βόδι/beef=βοδινό. Oι λέξεις αυτές
αποκαλύπτουν ότι οι Σάξονες ως υποτελείς στους Νορμανδούς (που ήρθαν από τη Γαλλία) έτρεφαν τα
ζώα, αλλά δεν τα έτρωγαν. Αντίθετα, οι Νορμανδοί ως κατακτητές έτρωγαν τα ζώα, αλλά δεν
ασχολούνταν με την εκτροφή τους.
 Η γλώσσα ως δημιούργημα της ιστορίας και της κοινωνίας είναι προϊόν σύμβασης. Δηλαδή, ανάμεσα
στο σημαίνον και στο σημαινόμενον δεν υπάρχει κάποια αντικειμενική σύνδεση, για παράδειγμα
κάποια αιτιώδης σχέση.
3

4. • Για να εξηγηθεί η σχέση ανάμεσα στη λέξη
και τα πράγματα, πρέπει να εξηγηθούν δύο
σχέσεις:
• 1ον ανάμεσα στη λέξη και την έννοια
• 2ον ανάμεσα στην έννοια και τα πράγματα
4

5. ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΑ/ΒΙΒΛΙΟ
• Με τη λέξη αυτή δεν αναφερόμαστε μόνο στο συγκεκριμένο βιβλίο που κρατάμε στα
χέρια μας, αλλά και σε όλα τα άλλα βιβλία μας, τα βιβλία των φίλων μας, ακόμα και σε
όλα τα πιθανά βιβλία που υπάρχουν, είτε τα έχουμε δει είτε όχι, σε βιβλία που δεν
υπάρχουν τη χρονική στιγμή κατά την οποία μιλάμε, αλλά υπήρξαν ή θα υπάρξουν
στο μέλλον. Κάποιος άλλος που λέει αυτή τη λέξη κατανοεί ό,τι ακριβώς κι εμείς, παρ’
όλο που τα βιβλία από τα οποία έχει άμεση εμπειρία μπορεί να είναι τελείως
διαφορετικά από τα δικά μας. Τέλος, κάποιος που μιλάει Αγγλικά, όταν προφέρει τη
λέξη “book”, εννοεί ό,τι κι εμείς με τη λέξη “βιβλίο”.
• Πώς μια λέξη ή ένας συγκεκριμένος ήχος έχει τέτοια καθολικότητα και εμβέλεια;
• Μήπως υπάρχει κάποια άλλη σχέση ανάμεσα στη λέξη και στα πράγματα; Μήπως
υπάρχει κάποια ιδέα, κάποια έννοια η οποία καλύπτει όλες τις περιπτώσεις βιβλίων
και εκφράζεται στις διάφορες γλώσσες με διαφορετικές λέξεις, αφού η έννοια “βιβλίο
” είναι ίδια (μία και μοναδική), όποια γλώσσα κι αν μιλάμε;
• Φαίνεται ότι οι λέξεις σχετίζονται με τις έννοιες (ή είναι ονόματα για τις έννοιες), ενώ
οι έννοιες αναφέρονται σε σύνολα πραγμάτων. Έτσι, είναι δυνατή η μετάφραση από
μια γλώσσα σε άλλη. Αφού επομένως οι έννοιες ή οι ιδέες είναι ίδιες, μπορούμε να
μεταφράζουμε από τη μια γλώσσα στην άλλη αλλάζοντας τις λέξεις που
χρησιμοποιούμε για τις ίδιες έννοιες.
5

6. ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ/ΛΕΥΚΟΤΗΤΑ
• Εκτός από τις έννοιες που δηλώνουν ένα σύνολο ίδιων
πραγμάτων (π.χ. “βιβλίο”), έχουμε και έννοιες που δηλώνουν
χαρακτηριστικά πραγμάτων π.χ. λευκό.
• Μήπως υπάρχει μία καθαρή ουσία της λευκότητας, που είναι
πάντα ίδια και η οποία δίνει στα πράγματα (όταν αυτά
μετέχουν, λίγο ή πολύ, σ’ αυτήν) το χαρακτηριστικό της
λευκότητας;
• Αυτή είναι η αντίληψη του Πλάτωνα. Ο Πλάτων ονομάζει τις
καθαρές αυτές ουσίες ιδέες. Οι ιδέες είναι πράγματα
υπαρκτά, ανεξάρτητα από τον αισθητό κόσμο, αιώνια και
αμετάβλητα, που μπορούμε να τα προσεγγίσουμε και να τα
γνωρίσουμε μόνο με τον νου και όχι με τις αισθήσεις. 6

7. ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ-ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ
• Οι λέξεις που μεταχειριζόμαστε ταξινομούνται ανάλογα με τη χρήση τους σε
διάφορες κατηγορίες.
• Μια από τις ταξινομήσεις των λέξεων είναι η διάκρισή τους σε επιμέρους όρους
(δηλώνουν συγκεκριμένα, ατομικά προσδιορισμένα αντικείμενα ή γεγονότα) και
σε γενικούς όρους π.χ. λευκός (η χρήση του όρου αυτού δεν περιορίζεται στο να
δηλώσουμε το λευκό χρώμα ενός και μόνο αντικειμένου.
• Ο όρος «λευκός» αναφέρεται σε μια καθολική λευκότητα. Η λευκότητητα που
δηλώνεται με τον γενικό όρο «λευκός» δεν είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη
των αντικειμένων που είναι λευκά.
• Πού υπάρχουν οι καθολικές οντότητες που δηλώνουν οι γενικοί όροι;
• Γιατί πρέπει να υπάρχουν. Αν οι καθολικές οντότητες δεν υπήρχαν, οι γενικοί
όροι, στις οποίες αναφέρονται αυτοί, δε θα είχαν νόημα.
7

8. ΠΛΑΤΩΝ: ΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΝ ΙΔΕΩΝ
• Αυτό εξηγεί γιατί διατηρούν το νόημά τους αλώβητο, μολονότι τα
αντίστοιχα αισθητά πράγματα μεταβάλλονται. Το κάθε πράγμα είναι αυτό
που είναι, επειδή παρίσταται σε αυτό η αντίστοιχη ιδέα.
ΟΜΩΣ
• Αν καθένας από τους ανθρώπους είναι άνθρωπος, επειδή παρίσταται σ΄
αυτόν η ιδέα του ανθρώπου, τότε πώς μπορεί η ιδέα του ανθρώπου την
ίδια στιγμή να είναι πανταχού παρούσα;
• Πιθανή εξήγηση: Η σχέση ιδέας-ανθρώπου είναι σχέση ομοιότητας. Ο
Αριστοτέλης την απορρίπτει με το επιχείρημα του τρίτου ανθρώπου, που
υπονομεύει τη θεωρία του Πλάτωνα, γιατί η αναγωγή της μιας ιδέας του
ανθρώπου σε κάποια άλλη ιδέα του ανθρώπου είναι απεριόριστη.
8

9. ΔΥΪΣΜΟΣ
• Ο Πλάτων με τις ιδέες οδηγείται σε έναν δυϊσμό. Θεωρεί
ότι υπάρχουν δύο κόσμοι, ο αισθητός κόσμος της
εμπειρίας μας και ο κόσμος των ιδεών, που είναι νοητός
και υπεραισθητός.
• Ο Αριστοτέλης αντιδρά έντονα στη θεωρία των ιδεών του
Πλάτωνα.
• Πώς, είναι δυνατόν, λέει, να υπάρχει ένας τέτοιος
ανεξάρτητος από τον αισθητό, κόσμος; Πού βρίσκονται
αυτές οι ιδέες; Πώς είναι δυνατόν να σχετίζονται με τα
φυσικά αντικείμενα;
•
9

10. • Για τον Αριστοτέλη οι καθολικές έννοιες (τα “καθόλου”) δεν είναι πράγματα ξεχωριστά
από τα φυσικά αντικείμενα, αλλά προκύπτουν από αυτά μέσω νοητικής αφαίρεσης.
Σχηματίζουμε δηλαδή στον νου μας την καθολική έννοια της λευκότητας, όταν από
διάφορα λευκά αντικείμενα αφαιρέσουμε όλες τις άλλες ιδιότητες και κρατήσουμε
μόνο την ιδιότητα του λευκού. Τζον Λοκ και Ντέιβιντ Χιουμ συμφωνούν με τον
Αριστοτέλη όσον αφορά τις καθολικές έννοιες.
• Ωστόσο, κάθε εικόνα δεν παύει να είναι κάτι το ατομικό, κάτι που αφορά το
μεμονωμένο άτομο. Πώς επομένως η ατομική εικόνα μάς βοηθά να εξηγήσουμε τη
γενικότητα της καθολικής έννοιας; Επιπλέον, πώς είναι δυνατόν η λευκότητα, για
παράδειγμα, να είναι μέσα στο μυαλό μας; Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας είναι η
σκέψη μας για τη λευκότητα και όχι η λευκότητα ως ουσία. Αν η καθολική έννοια
“λευκό” ήταν σκέψη, τότε οι καθολικές έννοιες δε θα ήταν ίδιες για όλους μας, αφού οι
σκέψεις διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο.
10

11. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ
Ο Αριστοτέλης ταξινόμησε τις έννοιες σε 10 κατηγορίες: ουσία
(άνθρωπος), ποσότητα, ποιότητα, σχέση, τόπος, χρόνος, θέση, κατάσταση,
ενέργεια, πάθημα.
Η καθολική οντότητητα είναι ενσωματωμένη στα πράγματα.
Κάθε πράγμα διακρίνεται σε ουσία (κάνει το πράγμα να είναι αυτό που
είναι) και συμβεβηκότα (δευτερεύουσες ιδιότητες).
Η διαδικασία μέσω της οποίας ένα πράγμα αποκτώντας την ουσία του
εισέρχεται στη σφαίρα της πραγματικότητας καθορίζεται από τέσσερις
αιτίες:
-ύλη
-μορφή
-ενέργεια
-σκοπό
Η πιο σημαντική είναι η αιτία του σκοπού.
•
11

12. ΝΟΜΙΝΑΛΙΣΜΟΣ
• Γ. Στο Μεσαίωνα, ο Βοήθιος και ο Γουλιέλμος του Όκαμ
υποστήριξαν ότι οι καθολικές έννοιες δεν είναι δυνατόν να
υπάρχουν με κανένα τρόπο. Έχουμε μόνο επιμέρους ατομικά
πράγματα. Υπάρχουν οι γενικές λέξεις π.χ. λευκό αλλά δεν υπάρχει
η λευκότητα. Η αντίληψη αυτή ονομάζεται νομιναλισμός ή
ονομοκρατία.
• Πώς, όμως, λέμε ότι κάποιο πράγμα ανήκει στην κατηγορία των
λευκών πραγμάτων, αν δεν υπάρχουν γενικές ιδιότητες;
• Οι νομιναλιστές υποστηρίζουν ότι ένα πράγμα ανήκει π.χ. στην
κατηγορία βιβλίο, επειδή μοιάζει με κάποιο δεδομένο βιβλίο που το
παίρνουμε ως βασικό παράδειγμα.
ΟΜΩΣ
• Η απάντηση αυτή χρησιμοποιεί την έννοια της ομοιότητας, που
είναι μια γενική έννοια. Η ομοιότητα αναγκαστικά είναι κάτι το
γενικό/ καθολικό και όχι κάτι το ατομικό. 12

13. Ποια είναι η πηγή της γνώσης;
Ορθολογισμός Εμπειρισμός Κριτική Σχολή (Καντ)
Βασική ή και αποκλειστική
πηγή της γνώσης αποτελεί ο
ορθός λόγος- η καθαρή νόηση
Πλάτων
Descartes
Spinoza
Leibniz
Hegel
Η σπουδαιότερη-αν όχι η
μοναδική- πηγή της
γνώσης είναι οι
αισθήσεις
Σοφιστές
Αριστοτέλης
Locke
Berkeley
Hume
Η στέρεη θεμελίωση της γνώσης
προϋποθέτει στενή συνεργασία
λόγου και εμπειρίας
13

14. ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
• Σύμφωνα με τους ορθολογιστές
φιλοσόφους, η γνώση μας για τον
κόσμο προέρχεται κυρίως από τον
ίδιο τον ορθό λόγο και τα βασικά
της στοιχεία μπορούν να
αναζητηθούν στον νου μας. Η
γνώση αυτή μπορεί να αποκληθεί a
priori ή προ-εμπειρική, αφού
φαίνεται να είναι δυνατή πριν ή
ανεξάρτητα από οποιαδήποτε
εμπειρία.
14

15. ΠΛΑΤΩΝ: ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
• Κάθε γνώση και μάθηση δεν είναι παρά ανάμνηση από
όσα η ψυχή είχε δει στην προσωματική ζωή της και είχε
ξεχάσει με την είσοδό της στο σώμα. Η ναρκωμένη μνήμη
ξυπνά, όταν η ψυχή βλέπει πράγματα που μοιάζουν ή και
που διαφέρουν από τις άλλοτε γνωστές της υπερκόσμιες
μορφές. Η θέα, για παράδειγμα, μιας ωραίας μορφής
ξυπνά στην ψυχή την ανάμνηση του πρωταρχικά ωραίου,
που κάποτε είχαμε δει και μας γεμίζει με ακατανίκητη
νοσταλγία για το αιώνιο αρχέτυπο. Από αυτό προέρχεται
ο «πλατωνικός έρως», ο πόθος της ψυχής να γνωρίσει τα
πραγματικά όντα.
15

16. ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ
Διέκρινε στην πραγματικότητα τρία πεδία την ύπαρξη των οποίων επιχειρεί να αποδείξει χρησιμοποιώντας ακραίο
σκεπτικισμό:
• α. την ύπαρξη των ανθρώπων: Το σύμπαν είναι μια τεράστια μηχανή και τμήμα αυτής ο άνθρωπος που αποτελείται
από σώμα και ψυχή. Χαρακτηριστικό του σώματος είναι η έκταση, ενώ της ψυχής η συνείδηση.
• Cogito ergo sum, δηλαδή μπορώ να αμφιβάλλω για όλα, όμως εκείνο για το οποίο δεν μπορώ να αμφιβάλλω είναι
ότι, όταν αμφιβάλλω, έχω άμεση συνείδηση της αμφιβολίας μου.
• β. τον εξωτερικό κόσμο: Αφού ο Θεός υπάρχει, δε μπορεί να είμαστε έρμαιο ενός κακού δαίμονα. Η σαφήνεια
(πόσο καθαρή είναι η εικόνα του πράγματος) και η ευκρίνεια είναι τα κριτήρια ( η παράσταση ενός πράγματος σε
σχέση με την παράσταση άλλων πραγμάτων), για να διακρίνουμε τις ακριβείς από τις απατηλές παραστάσεις μας
για τα αισθητά πράγματα του εξωτερικού κόσμου. Οι βασικές μας ιδέες, οι οποίες αποτελούν παραστάσεις των
ουσιωδών χαρακτηριστικών των υλικών και των πνευματικών όντων, έχουν εμφυτευθεί στον νου μας από τον Θεό.
Τις έμφυτες αυτές ιδέες τις συλλαμβάνουμε ενορατικά και άμεσα, χωρίς να χρειάζεται να ακολουθήσουμε κάποια
συλλογιστική διαδικασία.
• γ. το Θεό: Έχουμε έμφυτες ιδέες όπως αυτή της τελειότητας που δεν μπορεί να είναι δημιούργημα ατελούς όντος
αλλά τέλειου όντος, δηλ. του Θεού. Το τέλειο ον έχει όλες τις θετικές ιδιότητες (σοφία, δύναμη, καλοσύνη, ύπαρξη).
Ο Θεός υπάρχει κατά λογική αναγκαιότητα όπως οι γωνίες ενός τριγώνου. 16

17. ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΤΕΚΑΡΤ
• Επιστημονικά αυθαίρετη και λογικά άστοχη
είναι η θεωρία του Ντεκάρτ για το κωνάριον
(κωνοειδής υπόφυση του εγκεφάλου) που
επιτρέπει, με τη συνδρομή των ζωικών
πνευμάτων, την αλληλεπίδραση σώματος-
ψυχής. Όμως, το κωνάριον ανήκει ή στο σώμα
ή στην ψυχή. Άρα, το χάσμα ψυχής-σώματος
εξακολουθεί να υπάρχει.
17

18. ΜΠΑΡΟΥΧ
ΣΠΙΝΟΖΑ
• Ο εαυτός μας είναι μια οντότητα λογικά προγενέστερη του σώματος και
της ψυχής μας. Ένα σώμα ή μια ψυχή προϋποθέτουν ένα ιδιοκτήτη. Ως
«ιδιοκτήτες» του σώματος και της ψυχής μας δεν μπορεί να
προερχόμαστε από τη σύμμειξη του σώματος και της ψυχής μας.
• Σχετικά με την ύπαρξη του Θεού μπορούμε να αποσυνδέσουμε την
έννοια του τέλειου όντος, όπως ο Θεός, από την ύπαρξή του χωρίς αυτό
να πάψει να είναι τέλειο. Η ύπαρξη δεν παίζει ρόλο στο να
αποφανθούμε αν ένα σχήμα είναι ή δεν είναι τρίγωνο π.χ. βλέπω ή
φαντάζομαι ένα τρίγωνο.
• Αν ο Θεός δεν υπάρχει τότε βρισκόμαστε μπροστά στην αμφισβήτηση
για την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου, καθώς είμαστε ανυπεράσπιστα
θύματα του κακού δαίμονα και οι παραστάσεις μας για τα πράγματα του
εξωτερικού κόσμου δεν είναι τίποτα άλλο παρά παραισθήσεις και
ψευδαισθήσεις.
18

19. ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ
Όλες οι πληροφορίες (ιδέες) που έχουμε για τον εξωτερικό κόσμο πηγάζουν
από την εμπειρία και τις αισθήσεις μας.
• Η αφετηρία της συνίσταται στην καταχώριση, την αποτύπωση στον νου, μέσα από την
αισθητηριακή αντίληψη, των “στοιχειωδών δεδομένων” του κόσμου που μας περιβάλλει. Η
καταχώριση αυτή, όταν πραγματοποιείται, είναι στιγμή δημιουργίας στοιχειωδών πεποιθήσεων
ή ιδεών, απλών δηλαδή παραστάσεων αυτών των δεδομένων.
• Ανεξάρτητα από την αντίληψη για το τι αποτελεί στοιχειώδες δεδομένο, η αντίστοιχη
στοιχειώδης πεποίθηση που το καταχωρίζει ή το αποτυπώνει στον νου είναι η ζητούμενη
θεμελιώδης και πρωταρχική γνώση.
• Η στοιχειώδης πεποίθηση θεωρείται ότι εμποτίζεται με γνώση από τη δυνατότητα αυτής της
άμεσης επαφής με την πραγματικότητα κατά τη στιγμή της καταγραφής αισθητηριακών
εντυπώσεων.
• Ο εμπειρισμός συνάδει προς τη θεωρία του ιδεαλισμού που υποστηρίζει πως η ύπαρξη κάθε
πράγματος του εξωτερικού κόσμου εξαρτάται από μας, ενώ κατά τον ρεαλισμό η εξωτερική
πραγματικότητα είναι αυθύπαρκτη. 19

20. ΤΖΩΝ ΛΟΚ
Δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες, κάθε γνώση είναι επίκτητη (tabula rasa). Το κύρος των
ιδεών εξαρτάται από την αντιστοιχία με την πραγματικότητα. Οι ιδέες χωρίζονται σε :
 Απλές, παραστάσεις που δεν αναλύονται π.χ. αίσθηση μυρωδιάς
 Νέες, που τις δημιουργούμε από τις απλές και χωρίζονται σε:
 σύνθετες (ουράνιο τόξο)
 ιδέες σχέσεων (ομοιότητα)
 γενικές (ιδέα του ζώου)
Οι ιδιότητες των αισθητών πραγμάτων ονομάζονται ποιότητες. Αυτές διακρίνονται:
 σε πρωτεύουσες (χωρίς αυτές τα πράγματα δεν υπάρχουν)
 δευτερεύουσες. Χάρη στις ποιότητες οι ιδέες μας αποκτούν αντικειμενικό κύρος
Κριτική στη θεωρία του Λοκ
Οι ποιότητες δεν ταυτίζονται με την υλική υπόσταση. Ωστόσο, η υπόθεση του Λοκ για
την ύπαρξη υλικής υπόστασης σε κάθε φυσικό αντικείμενο αντιφάσκει με την
ιδεαλιστική θεωρία του εμπειρισμού.
20

21. ΤΖΟΡΤΖ ΜΠΕΡΚΛΕΫ
• Οι ιδέες στις οποίες
περιορίζεται η πραγματικότητα
είναι συγκεντρωμένες στην
ψυχή ή το πνεύμα μας, χωρίς
όμως να ταυτίζονται με την
ψυχή ή το πνεύμα. Η σχέση
τους με το πνεύμα είναι
ανάλογη με τη σχέση που
έχουν οι ενοικιαστές με τα
σπίτια όπου κατοικούν. Τα
σπίτια υπήρχαν πριν να
κατοικηθούν και θα
εξακολουθήσουν να υπάρχουν
μετά. Δηλαδή το πνεύμα δεν
συγκαταλέγεται μεταξύ των
ιδεών.
• Η θέση του συνοψίζεται στο απόφθεγμα: “το να υπάρχει κάτι
συνίσταται στο να αντιλαμβάνεται ή να γίνεται αντιληπτό”
“esse est percipere aut percipi”. Υπάρχουν μόνο πνεύματα και
ιδέες ή παραστάσεις μέσα σε αυτά τα πνεύματα.
• Τα πράγματα του κόσμου που μας περιβάλλει -και που σε
τελευταία ανάλυση είναι άυλα εξακολουθούν να υπάρχουν
μέσα στον νου του υπέρτατου πνεύματος, δηλαδή του Θεού,
ακόμη και όταν δε γίνονται αντιληπτά από τους ανθρώπους.
• Οι κανονικές σχέσεις που τα συνδέουν, δηλαδή οι φυσικοί
νόμοι που έχει εγκαθιδρύσει ο Θεός, μας επιτρέπουν να τα
διακρίνουμε από τα ανύπαρκτα πλάσματα της φαντασίας
μας.
• Η πραγματικότητα είναι μία -συγκεκριμένη όπως και οι ιδέες
μας- με χρώματα, γεύσεις, ήχους, οσμές. Οι αφηρημένες
έννοιες είναι απλώς κατασκευές της γλώσσας, όπως η έννοια
“ύλη”, της οποίας το νόημα εξαντλείται στις εκάστοτε
αναφορές μας σε κάτι που βλέπουμε, ακούμε, αγγίζουμε κτλ.
21

22. ΝΤΕΙΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ (ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΗΣ)
• Είναι ανεπίτρεπτο να υποθέτουμε την ύπαρξη μιας πνευματικής υπόστασης μέσα μας και να μιλάμε
για την ύπαρξη μιας πραγματικότητας έξω από μας. Γιατί, αν διαθέταμε μια ανεξάρτητη πνευματική
υπόσταση, θα μπορούσαμε να τη συλλάβουμε σε καταστάσεις, όπου οι εμπειρίες μας απαλείφονται.
Εαυτός ή ψυχή ή νους ή συνείδηση είναι απλά η δέσμη των εμπειριών μας.
• Δεν έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε την εξωτερική πραγματικότητα (σκεπτικισμός). Ακόμη και
η επιστημονική γνώση αποδεικνύεται ανεπαρκής, αφού και οι νόμοι της φύσης και η αρχή της
αιτιότητας μπορούν να αμφισβητηθούν.
• Η αρχή της αιτιότητας προκύπτει από αυθαίρετο συνειρμό που συνδέει με σχέση χρονικής διαδοχής
δύο γεγονότα (π.χ. θέρμανση-διαστολή) και όχι έναν αναγκαίο δεσμό μεταξύ τους που μπορεί να
αποδειχθεί ( πείραμα του Παβλόφ). Δηλαδή, δεν έχουμε καμιά απόδειξη ότι, πέρα από τη σχέση
διαδοχής μεταξύ δύο γεγονότων που συνδέονται αιτιοκρατικά, υπάρχει επίσης ένας αναγκαίος
δεσμός. Η αιτιοκρατία είναι απλά μια χρονική διαδοχή.
• Οι νόμοι της φύσης είναι συμπυκνωμένες περιγραφές γεγονότων του παρελθόντος. Ωστόσο, η
πεποίθηση, πως ένας νόμος της φύσης που κατά το παρελθόν αποδείχτηκε αδιάψευστος θα πρέπει
και στο μέλλον να είναι έγκυρος, είναι αυθαίρετη και στηρίζεται στην υπόθεση ότι στη φύση υπάρχει
η αρχή της ομοιομορφίας. Όμως, όσο η φύση είναι σε εξέλιξη και δεν έχει έλθει η συντέλεια του
κόσμου, όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά και είναι αδύνατο να διαπιστωθεί αν η αρχή ισχύει.22

23. Η ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
• ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΣΗ ΔΥΝΑΤΗ;
• ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ;
23

24. Είναι η γνώση δυνατή;
Δογματισμός Πραγματισμός Θετικισμός Κριτική Σχολή
(καντιανή θεωρία)
Η γνώση
είναι δυνατή
Πλάτων
Στωικοί
Descartes
Spinoza
Leibniz
Η γνώση είναι
αδύνατη
Α. Ελληνική
Αρχαιότητα
Πύρρων
Αινησίδημος
Σέξτος
Ο σκεπτικισμός
επιδιώκει την
ψυχική γαλήνη και
την αποδέσμευση
σε θέματα γνώσης
Β. Νεότεροι Χρόνοι
Ο σκεπτικισμός
είναι μέρος των
φιλοσοφικών
αναζητήσεων
Το ζητούμενο είναι αν
η γνώση εξυπηρετεί ή
όχι τα καλώς
εννοούμενα
συμφέροντα του
ανθρώπου
James
Pierce
Dewey
.
Η μόνη έγκυρη γνώση είναι η
γνώση των φυσικών
επιστημών. Η γνώση της
μεταφυσικής είναι αδύνατη
Α. F. Bacon, Comte, Mach
Β. Ο Κύκλος της Βιέννης
F. Bacon
Comte
Mach
Γνωρίζουμε τα πράγματα μόνο
ως φαινόμενα, ποτέ
«καθ΄εαυτά»
Κριτική Σχολή(καντιανή
διδασκαλία)
24

25. Ποιο είναι το αντικείμενο της γνώσης; (η ουσία ή η αλήθεια της γνώσης)
Ιδεαλισμός: Πλάτων, Descartes, Berkeley,
Hegel
Ρεαλισμός: Εμπεδοκλής, Δημόκριτος,
Locke
Καντ Καντ, Natorp,
Husserl
Υποκειμενικός
Ιδεαλισμός
Το αντικείμενο
είναι κάτι
πνευματικό, που
υπάρχει ως
παράσταση στη
συνείδηση
Αντικειμενικός
Ιδεαλισμός
Το αντικείμενο είναι
κάτι πνευματικό, που
όμως υπάρχει έξω
από τη συνείδηση, ως
ιδέα
Αφελής
Ρεαλισμός
Το αντικείμενο
υπάρχει έξω
από τη συνείδηση
και γίνεται γνωστό
όπως ακριβώς είναι
Κριτικός
Ρεαλισμός
Το αντικείμενο
υπάρχει έξω από
τη συνείδηση,
αλλά οι ιδιότητές
του εξαρτώνται
ως ένα σημείο
από τις αισθήσεις
Το αντικείμενο
υπάρχει έξω
από τη
συνείδηση,
αλλά το
γνωρίζουμε ως
φαινόμενο, όχι
όπως ακριβώς
είναι, αλλά
όπως μάς
επιτρέπουν οι
γνωστικές
δυνατότητές
μας
Φαινομενολογία
Το
αντικείμενο είναι
αυθύπαρκτο, αλλά
«σημασιοδοτείται»
από τη συνείδηση
και τον «ιδρυτικό»
ρόλο της
25

26. ΠΗΓΕΣ
• Αρχές Φιλοσοφίας, Β΄ Τάξη Γενικού Λυκείου, Θεωρητική Κατεύθυνση
26