IWO bijeenkomst - 14 april - Prof. Dr. M.C. Zillikens
Seminair 22-11-2014- P. Lips -ondervoeding en osteoporose
1. Ondervoeding en osteoporose
Paul Lips
Afdeling Interne Geneeskunde,
Sectie Endocrinologie
Vrije Universiteit Medisch Centrum
Amsterdam
2. Ondervoeding en osteoporose
• Groei en ontwikkeling
• Lichaamsgewicht, BMD en fracturen
• Anorexia nervosa
• Constitutional thinness
• Oorlog, hongersnood, kampverblijf
• Conclusie
3. Richtlijn Osteoporose 2002
Risicofactoren voor case finding
Risicofactor Fractuurrisico score
Fractuur na 50ste levensjaar x 2,0 1
Bestaande wervelfractuur x 4,0 2
Positieve familie-anamnese x 1,5 1
(heupfractuur moeder)
Laag lichaamsgewicht (< 67 kg) x 1,5
(< 60 kg) x 2,0 1
Ernstige immobiliteit x 2,0 1
Gebruik van corticosteroiden x 2,0 1
(> 7.5 mg prednison (equivalent) per dag)
4. BMD en BMI bij
adolescenten met en
zonder anorexia nervosa
(n= 18 en 25)
Bachrach LK et al Pediatrics 1990; 86: 440-7
5. Groei en ontwikkeling van het skelet
Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67
6. Peak height velocity
Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67
7. Voedingstoestand van de moeder en skelet
ontwikkeling bij de neonaat (n=144)
Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67
8. Indices of fetal growth
predict bone size and
volumetric density at 4 years
of age
femur length
abdominal circumference
Harvey NC et al
J Bone Miner Res 2010; 25: 920-7
9. Meta-analysis of the association of
fracture risk and BMI in women*
• 30,280 fractures in
398,610 women,
aged 63 yr
• Low BMI is risk
factor for all
osteoporotic
fractures, but
protective for lower
leg fracture
*Adjusted for age and time since baseline
Johansson et al JBMR 2014;29:223-33
10. Meta-analysis of the association of
fracture risk and BMI in women*
• Low BMI is risk
factor for hip
fracture but
protective for
osteoporotic
fractures, lower
leg fracture, distal
forearm fracture
and upper arm
fracture
* Adjusted for BMD
Johansson et al JBMR 2014;29:223-33
11. BMI and fracture risk
Thinness
• Low BMD, low skeletal
loading
• Fall: Low impact forces
• No soft tissue
Obesity
• High BMD, high skeletal
loading
• Fall: High impact forces
• Soft tissue padding
12. Mortality and BMI after fracture
Prieto-Alhambra D et al J Bone Miner Res 2014; 29: 1737-44
13. Anorexia nervosa DSM 5
• Distorted body image
• Excessive dieting
• NB amenorrhoe is vervallen
14. Anorexia nervosa: oorzaken van
botverlies
• Oestrogeen tekort
• Ondervoeding eiwit, calcium, vitamine D
• Lage IGF-1 spiegel
• Hoge cortisolspiegel
• Hoge PYY
16. Groeihormoon en IGF-1 bij anorexia nervosa
Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014
17. Cortisol secretion in anorexia nervosa
Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014
18. Fracture risk in adolescent girls with
anorexia nervosa
• Crosssectional analysis in 310 adolescent girls with
anorexia nervosa and 108 normal weight controls of 12
to 22 years old.
• Lifetime prevalence of fracture:
anorexia nervosa 31.0 %
controls 19.4 %
Faje AT et al Int J Eating Disorders 2014; 47: 458-66
20. Effecten van gewicht en
cyclus herstel op BMD bij
anorexia nervosa
Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes
Endocrinol 2014
21. Oestradiol 100 μg transdermaal vs placebo bij
meisjes >15 jr
Misra M et al J Bone Miner Res 2011; 26: 2430-8
22. Risedronaat bij patienten met anorexia nervosa
Miller KK et al J Clin Endocrinol Metab 2004; 89: 3903-6
23. Teriparatide for 6 months in patients with
anorexia nervosa
Fazeli PK et al J Clin Endocrinol Metab 2014; 99: 1322-9
24. PYY en BMD in anorexia nervosa
Utz AL et al Bone 2008; 43: 135-9
25. Predictoren van verandering in BMD bij
adolescenten met anorexia nervosa
• Prospectieve cohort studie bij 34 meisjes 12-18 jaar
en 33 controles
• Mogelijke predictoren: BMI, lean mass, IGF-1,
cortisol, ghrelin, leptine en PYY, bone turnover
markers
• Predictoren van
lumbale BMD: ghreline en PYY
whole body BMD: ghreline,
cortisol en PYY
Misra M et al J Clin Endocrinol Metab 2008; 93: 1292-7
26. Osteoporose bij anorexia nervosa
• Het botverlies is multifactorieel: gewicht, eiwit tekort,
vitamine deficienties, hormonale assen,
darmhormonen
• Enkelvoudige therapie bijv.oestrogeen of
bisfosfonaat, heeft matig resultaat
• Ghrelin en PYY zijn goede voorspellers van BMD
27. Constitutional thinness
• Jonge man 21 jaar, claviculafractuur
• BMD T-score -3.1
• Gezond, eet normaal, beweegt normaal
• Gewicht 54 kg bij een lengte van 179 cm, BMI 16,8
• Altijd laag lichaamsgewicht vanaf puberteit
• Testosteron 16 nmol/l
• Bij herhaalde controles geen verandering van BMD
32. Self-reported prevalence of osteoporosis in Israel
• A study in 3022 Jewish older persons.
• Holocaust survivors 17.5%
• Holocaust survivors: OR for osteoporosis 1.39
(1.00-1.93) in women, but 0.72 (0.43-1.21) in men
Werner P Arch Gerontol Geriatr 2003; 37: 277-92
33. Increased prevalence of hip fractures among
holocaust survivors
• 2669 personen met joodse achtergrond, 60 jaar en
ouder, geboren voor 2de wereldoorlog
n % heupfractuur
Camp survivors 452 9,0
Non-camp survivors 920 4,6
Controlepersonen 1288 3,5
Foldes AJ et al J Bone Miner Res 2003; 18 suppl 2:553 (abstract)
34. Increased prevalence of hip fractures among
holocaust survivors
• Er is een duidelijk leeftijdeffect:
risico op heupfractuur
< 75 > 75 jaar
Camp survivors 9,4 % 7,9 %
Non-camp survivors 2,2 9,5
Controlepersonen 0,8 7,3
Het effect is vooral zichtbaar bij <75 jaar dwz degenen
die aan het einde van de oorlog ,≤ 17 jaar waren.
Foldes AJ et al J Bone Miner Res 2003; 18 suppl 2:553 (abstract)
35. Famine and bone health in
postmenopausal women (MrOs + Ms Os)
• Female and male subjects n= 3692 in Hong Kong
• Women who experienced famine:
OR 1.26 (1.01-1.57) to get osteoporosis
Chan Frank Wan Kin Int J Epidemiol 2007; 36: 1143-50
36. Conclusie
• De effecten van ondervoeding op het skelet hangen
sterk af van de context: leeftijd, duur, hormonale
veranderingen.
• Wanneer ondervoeding optreedt tijdens de groei is er
geen volledig herstel en kan het fractuurrisico nog
tientallen jaren verhoogd zijn.
• De ontstaanswijze van osteoporose bij anorexia
nervosa is complex; naast voedingsdeficientie en
geringere belasting spelen veel hormonale
mechanismen een rol.
• Bij anorexia nervosa kan naast optimale voeding en
oestrogeen een bisfosfonaat overwogen worden.
