1. Η υποδοχή και αποκατάσταση των Μικρασιατών
προσφύγων με βάση τις ιστορικές πηγές.
Παράλληλη μελέτη με το αφήγημα:
Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς του Γ.
Ιωάννου
ΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
«Μοιραζόμαστε ιδέες, προτάσεις και καλές διδακτικές πρακτικές στο
ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς»
Λιβαδειά, 7 0κτωβρίου 2014
Διοργάνωση: Στρατής Μαϊστρέλλης
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν.Βοιωτίας

2. Φιλοσοφία της διδακτικής πρότασης:
Ενεργητική συσχέτιση γνώσεων και διδακτικών αντικειμένων
υπό το πρίσμα της Διαθεματικότητας
 Διεύρυνση οπτικής γωνίας και αντίληψης μαθητών
Πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα επανάληψη μέρους της
εξεταστέας ύλης
Ευχάριστο και δημιουργικό κλίμα σε μία δύσκολη και
απαιτητική περίοδο

3. Η συνδιδασκαλία διεξήχθη στο Γυμνάσιο με Λ.Τ
Δαύλειας στις 8 Απριλίου 2014
Προτεινόμενη διάρκεια: 2 συνεχόμενες διδακτικές ώρες
του ωρολόγιου προγράμματος

4.  Διέγερση ενδιαφέροντος των μαθητών για τη λογοτεχνία
 Επαφή μαθητών με σημαντικά έργα που τροφοδοτούν τη συζήτηση γύρω
από σύγχρονα προβλήματα
 Διεύρυνση της προσωπικής εμπειρίας με δημιουργική ανάγνωση
 Δυνατότητα άντλησης πληροφοριών για σημαντικά ιστορικά,
κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά ζητήματα που θίγονται στα
λογοτεχνικά έργα
 Καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης μέσα από λογοτεχνικά έργα και
προαγωγή της ενεργητικής αξιοποίησης της ιστορικής γνώσης
 Συνειδητοποίηση διαφοράς ανάμεσα στη Λογοτεχνία και την
ιστορική αφήγηση
 Κατανόηση τρόπου μετάπλασης συγκεκριμένων ιστορικών
γεγονότων σε λογοτεχνικό έργο
 Κατανόηση τρόπων με τους οποίους ο λογοτεχνικός λόγος αναδεικνύει
τα προβλήματα της ζωής

5.  Αντίληψη ότι η Λογοτεχνία αποτελεί προνομιακό μέσο για την
αναπαράσταση της κοινωνικής πραγματικότητας
 Αναγνώριση της συνέχειας κάποιων θεμάτων μέσα στο χρόνο
 Ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και συλλογικότητας

6.  Καλλιέργεια κριτικής ιστορικής σκέψης και ανάπτυξη ιστορικής
συνείδησης
 Κατανόηση, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, του παρόντος και
προγραμματισμός του μέλλοντος
 Κατανόηση της πολυπλοκότητας του σύγχρονου κόσμου
 Ικανότητα εμβάθυνσης στα γεγονότα και κατανόησης της πολυμορφίας
και της διαπλοκής των αιτιακών παραγόντων που επιδρούν στη ζωή
 Ικανότητα σύνθεσης και ολοκληρωμένης παρουσίασης ιστορικών
θεμάτων
 Κατανόηση ότι η Ιστορία συνιστά ανακατασκευή του παρελθόντος, ότι
βασίζεται σε πηγές και ότι είναι επιλεκτική διαδικασία
 Εξοικείωση με τη διαδικασία κατανόησης, ανάλυσης και αξιολόγησης
των διαφορετικών οπτικών με τις οποίες προσεγγίζονται και
ερμηνεύονται τα ιστορικά γεγονότα

7.  Αντίληψη ότι το λογοτεχνικό κείμενο δεν είναι μόνο φορέας αισθητικής
αξίας αλλά αποτελεί και ντοκουμέντο ανθρωπολογικής ή εθνογραφικής
και ιστορικής σημασίας στο οποίο καταγράφονται, διαφυλάσσονται ή
αποκρυπτογραφούνται κώδικες συμπεριφοράς, βιώματα, εμπειρίες που
τείνουν να εκλείψουν ή επανακάμπτουν στη σύγχρονη ζωή
 Ικανότητα διαχείρισης και επεξεργασίας των διακριτών διδακτικών
αντικειμένων με νέο τρόπο: συνδυασμός και αξιοποίηση ποικίλων
γνώσεων
 Ευαισθητοποίηση στο ζήτημα της μετανάστευσης και ανάπτυξη θετικής
στάσης απέναντι στον Άλλο (πρόσφυγα, μετανάστη)
 Κατανόηση ότι η λογοτεχνική γλώσσα αποκαλύπτει ορισμένες
θεμελιώδεις υπαρξιακές διαθέσεις του ανθρώπου

8.  Γνώση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της μεταπολεμικής λογοτεχνικής
δημιουργίας σε συνάρτηση με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες
 Κατανόηση των ενεργειών-επιλογών του ελληνικού κράτους στην
προσπάθεια ένταξης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία
 Ανάπτυξη ικανότητας χρήσης και επεξεργασίας ποικίλων πηγών και
εργαλείων πληροφόρησης με στόχο την κριτική τους αξιολόγηση και
παρουσίαση και την προστασία από την πληροφοριακή ρύπανση
 Καλλιέργεια της ικανότητας για κριτική προσέγγιση των Τ.Π.Ε

9.  Διερευνητική- Ανακαλυπτική μάθηση
 Ομαδοσυνεργατική μέθοδος
 Συλλογική επεξεργασία δεδομένων
 Διαθεματικότητα
 Διαδραστικότητα
 Βιωματικότητα
 Ενεργητική συμμετοχή

10. Ρόλος εκπαιδευτικού:
Καθοδηγητής – αφηγητής
Συντονιστής - συνερευνητής

11. Αρχή της διεπιστημονικότητας:
Η εξειδίκευση υποχωρεί χάριν της διακλαδικότητας, δηλαδή
υποχωρεί η αυτοτελής διδασκαλία των ποικίλων γνωστικών
αντικειμένων που δεν εξασφαλίζει εσωτερική συνοχή και την
ενιαία οριζόντια ανάπτυξη των περιεχομένων.
Γιατί;

12. Διότι απαιτείται η οριζόντια διασύνδεση των Α.Π.Σ των
επιμέρους γνωστικών αντικειμένων για να πετύχουμε:
επεξεργασία θεμάτων από πολλές οπτικές γωνίες, ώστε αυτά να
φωτίζονται πολυπρισματικά και να αναδεικνύεται η γνώση και η
σχέση της με την πραγματικότητα.
Πώς;
Δημιουργία κρίκων οριζόντιας διασύνδεσης των διδακτικών
αντικειμένων

13.  Διδακτικά εγχειρίδια
 Σώμα ιστορικών παραθεμάτων-πηγών (πέρα από το σχολικό βιβλίο)
 Εργαστήριο Τ.Π.Ε
 Σχολική Βιβλιοθήκη
 Η/Υ και προβολέας για την παρουσίαση
 Ποικίλο οπτικοακουστικό υλικό ( ντοκυμαντέρ, σύγχρονο τηλεοπτικό
ρεπορτάζ, μουσική και τραγούδια, διαδραστικοί χάρτες, φωτογραφίες,
διαγράμματα)

20.  Αναζήτηση φωτογραφικού/ εικαστικού υλικού
 Αναζήτηση βιογραφικών στοιχείων του Ιωάννου καθώς και σχετικής
βιβλιογραφίας
 Επεξεργασία διαδραστικών χαρτών και καταγραφή των μετακινήσεων
πληθυσμών
 Συζήτηση- ανάλυση της παράδοξης μεταιχμιακής κατάστασης του
ενδιάμεσου που βιώνει ο πρόσφυγας
 Δραματοποίηση αποσπασμάτων κειμένου
 Διατύπωση απόψεων και αξιολογικών κρίσεων μετά την επεξεργασία
παραθεμάτων, την παρακολούθηση ντοκυμαντέρ ή την ακρόαση
τραγουδιών σχετικών με την προσφυγιά
 Εκπόνηση ατομικών/ομαδικών εργασιών (ανάπλαση ιστορικών
γεγονότων με λογοτεχνικό τρόπο, διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων,
αναγωγή στη σύγχρονη πραγματικότητα κ.α)

21.  Τα διδακτικά αντικείμενα ήδη διδαγμένα στους μαθητές
 Προηγήθηκε εργασία των μαθητών στη βιβλιοθήκη και το εργαστήριο Τ.Π.Ε
για την εκπόνηση επιμέρους εργασιών
 Χωρισμός τμήματος σε δύο ομάδες:
οι Λογοτέχνες και οι Ιστορικοί
και με βάση το Φύλλο Εργασίας προχωρά η παράλληλη μελέτη του λογοτεχνικού
κειμένου και της ευρύτερης ιστορικής ενότητας.
Πώς;

22. Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας Η προσέγγιση της Ιστορίας
1  Να προσδιορίσετε το ιστορικό/κοινωνικό πλαίσιο του
αφηγήματος (χώρος-χρόνος-πρόσωπα).
 Ποιες εικόνες της καθημερινής ζωής λειτουργούν ως
αφόρμηση για τον αφηγητή;
 Ποια εκφραστικά μέσα κυριαρχούν στην πρώτη παράγραφο
του κειμένου;
 Μπορείτε να εντοπίσετε στο ιστορικό κείμενο 1 τα στοιχεία
εκείνα που φωτίζουν την απομόνωση και το διαχωρισμό των
προσφύγων από τους ντόπιους που υποβόσκει και στο κείμενο του
Ιωάννου.
 Βασιζόμενοι στην προφορική μαρτυρία της Δ. Σωτηρίου, να
αναφερθείτε στις εμπειρίες που αποκόμισαν οι πρόσφυγες από την
πρώτη επαφή τους με τους γηγενείς Έλληνες. Στη συνέχεια,
χρησιμοποιώντας και τις πληροφορίες των ιστορικών
παραθεμάτων (σύνολο κειμένων 2), να εκφράσετε τη γνώμη σας
για το αν μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες της νέας
ζωής τους ή αν έχασαν κάθε αγωνιστική διάθεση.
 Ποια είναι τα συναισθήματα της Δ. Σωτηρίου για την επαφή της
με τους ντόπιους πληθυσμούς; Σχετίζονται με τη συναισθηματική
κατάσταση του αφηγητή που δεν έχει τις ίδιες εμπειρίες με τη
Σωτηρίου;
 Σε ποιους τομείς της οικονομίας βρήκαν απασχόληση οι
πρόσφυγες; Κρίνετε ότι οι εργασίες αυτές είναι εύκολες ή
δύσκολες; Σχετίζονται με τα επαγγέλματα που υπονοούνται στο
κείμενο του Ιωάννου;
2
-
3
 Ποιο συγγραφικό «τρικ» έχει επινοήσει ο αφηγητής και ποια
είναι η σκοπιμότητά του;
 Ποιες είναι οι «οι ράτσες» που διακρίνει ο αφηγητής γύρω
του και ποια είναι τα γνωρίσματά τους;
 Γιατί κάποιες φορές, όπως αναφέρει, μπερδεύεται;
 Μπορείτε να εντοπίσετε εκφράσεις με χιούμορ;
 Βασιζόμενοι στο ιστορικό παράθεμα (κείμενο 3) και τους πίνακες
που σας δίνονται να αναφέρετε από ποιες γεωγραφικές περιοχές
προέρχονταν οι πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα στο
πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα. Μπορείτε να εντοπίσετε κάποιες
από αυτές τις περιοχές στο χάρτη;

23. 4-5  Ο αφηγητής εκφράζει έντονα την ανάγκη του (και τη λαχτάρα
του) να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες. Πώς την
ερμηνεύει;
 Ποια συναισθήματα του αφηγητή κυριαρχούν; Να εντοπίσετε
τα αντίστοιχα χωρία. Να περιγράψετε την ατμόσφαιρα που
δημιουργούν.
 Ποιοι όροι νομίζετε ότι χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη
σημασία και βαρύτητα; Ποιο νόημα τους προσδίδει ο
αφηγητής;
 Να αναφερθείτε στην αίσθηση προσωρινότητας που είχαν οι
πρόσφυγες σε σχέση με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα και
να επισημάνετε τις συνέπειες που είχε αυτό το γεγονός για την
ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία (κείμενο 4). Θα
μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι κάτι αντίστοιχο ισχύει και για
τον αφηγητή, ακόμη κι αν ο ίδιος ζει σε μία μακρινή χρονικά
περίοδο από τους πρώτους πρόσφυγες;
 Τι συμβολίζει ουσιαστικά η πατρίδα που χάθηκε οριστικά και
βίαια για τους πρόσφυγες; Μπορείτε να συσχετίσετε τα
βιώματα και τα συναισθήματα του αφηγητή με το ιστορικό
κείμενο που σας δίνεται (κείμενο 5);
 Η ζωή του Ιωάννου δεν είναι τίποτε άλλο παρά προέκταση της
ζωής των γονιών του. Πόσο συντριπτικά έχουν επενεργήσει στη
ζωή του τα βιώματα των γονιών του; Είναι ευδιάκριτη η
παρουσία τους στο κείμενο ή υπονοείται, αποκαλύπτεται
υπαινικτικά και αδιόρατα; Σε τελική ανάλυση, αφορούν μόνο
αυτόν ή όλοι οι πρόσφυγες έχουν κοινά βιώματα και
συναισθήματα που δεν μπορούν εύκολα να τα αντιληφθούν όλοι
οι υπόλοιποι (κείμενο 5);
 Βασιζόμενοι στο ιστορικό υλικό, να αναφερθείτε στη
δημιουργία και οργάνωση των αστικών συνοικισμών, σαν κι
αυτόν στον οποίο κινείται ο ήρωας. Πιστεύετε ότι είναι τυχαία
ή συγκυριακή η απομόνωση που βιώνει ο αφηγητής, με
δεδομένες τις ιστορικές πληροφορίες που δίνονται (κείμενο 6);

24. 6
 Ποια είναι η συμπεριφορά του γηγενούς πληθυσμού απέναντι
στους πρόσφυγες και πώς την ερμηνεύει ο αφηγητής;
 Ποιο κοινωνικό πρόβλημα θίγεται εδώ με έμμεσο τρόπο;
 Ποια προβλήματα προέκυψαν με την έλευση των προσφύγων
και πώς κρίνετε ότι συνέβαλαν αυτά στην επαφή γηγενών-
προσφύγων; Πώς φαίνεται να αντιδρούν οι κρατικοί φορείς
μπροστά στα τιτάνια προβλήματα (κείμενο 7);
 Πώς χαρακτηρίζετε τις συνθήκες ζωής των προσφύγων στα δύο
μεγάλα αστικά κέντρα (κείμενο 8);
 Ποια προβλήματα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα,
δημιουργήθηκαν από τις μαζικές αφίξεις προσφύγων στα αστικά
κέντρα; Κρίνετε ότι έπαιξαν ρόλο στην απομόνωσή τους από
τους γηγενείς πληθυσμούς και την επιφυλακτικότητα που
επεδείκνυε το κράτος απέναντί τους; Μπορούν, σε τελική
ανάλυση, να είναι οι καταλύτες για τα βιώματα και
συναισθήματα που κουβαλά ο αφηγητής; (κείμενο 8)
 Παρακολουθήστε το βίντεο «θεμελίωση προσφυγικών
συνοικισμών». Αναφέρεται σε μία εποχή αρκετά μακρινή από το
Μεσοπόλεμο και θέμα του είναι η ανέγερση προσφυγικών
οικιών στην Αθήνα με τη βασιλική συνδρομή. Πιστεύετε ότι το
βίντεο παρουσιάζει αντικειμενικά το ενδιαφέρον της κρατικής
εξουσίας για τους πρόσφυγες; Με βάση όσα βιώνει και
αισθάνεται ο αφηγητής, θεωρείτε ότι οι απλοί άνθρωποι
εκτιμούσαν τέτοιας μορφής ενέργειες της κρατικής εξουσίας;
7  « Τους πληροφορεί το αίμα τους για μένα, όπως και το δικό μου
με κάνει να τους κατέχω ολόκληρους». Τι εννοεί με τη φράση
αυτή ο αφηγητής;
 Η φαντασία του αναγνώστη συμπληρώνει τη φαντασία του
συγγραφέα. Υποθέστε ότι προστίθεται ως δεύτερος αφηγητής ένας
ηλικιωμένος πρόσφυγας-θαμώνας του καφενείου. Αντλώντας
στοιχεία από την αφήγηση της Δ. Σωτηρίου (σύνολο κειμένων 2)
κι άλλες ιστορικές πηγές, δημιουργήστε ένα σύντομο κείμενο ως
μονόλογο του ηλικιωμένου.
• Παρακολουθήστε το Απόσπασμα από το ντοκυμαντέρ της ΕΡΤ
Ρίζωμα που αναφέρεται στις μνήμες και τα συναισθήματα των
προσφύγων για τις πατρίδες τους.
Με ποιους τρόπους προσπάθησαν να διατηρήσουν το παρελθόν τους; Θα
εκτιμούσε τέτοιες δράσεις ο αφηγητής;

25. 8  Στην 8η παράγραφο κυριαρχεί μία εικόνα. Αφού την
αποδώσετε με συντομία να εντοπίσετε: ι) ποια ανάγκη του
αφηγητή εκφράζει και ιι) ποια αντίθεση παρουσιάζει.
 Κατά πόσο πιστεύετε ότι η πολιτική τοποθέτηση των
προσφύγων έπαιξε ρόλο στην αντιμετώπισή τους από τις
πολιτικές ηγεσίες και τους αυτόχθονες πληθυσμούς; Μπορεί να
συσχετιστεί η αντιμετώπιση αυτή με τα αισθήματα κενότητας,
μοναξιάς, αποξένωσης που φαίνεται ότι βιώνει ο αφηγητής;
(σύνολο κειμένων 9)
9  Ο αφηγητής παρουσιάζει τις σχέσεις των κατοίκων στις
σύγχρονες πόλεις: ι) Ποιες πλευρές της ζωής σε αυτές τονίζονται
ιδιαίτερα και ιι) με ποια εκφραστικά μέσα το πετυχαίνει αυτό;
 Στο αφήγημα παρουσιάζονται δύο διαφορετικοί κόσμοι. Μπορείτε
να συνοψίσετε και να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά του
καθενός;
 Πώς εκφράστηκε η αντίθεση γηγενών-προσφύγων στη Βόρεια
Ελλάδα; Να συσχετίσετε το ψυχολογικό υπόβαθρο αυτής της
αντίθεσης με τη μοναξιά που νιώθει ο αφηγητής. (σύνολο κειμένων
10)
10  Ποιο παράπονο εκφράζεται στην τελευταία παράγραφο;
 Τι παρατηρείτε αναφορικά με τη δομή της αφήγησης;
 Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη γραφή του αφηγητή
ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική; Με τη βοήθεια ποιων
εκφραστικών μέσων γίνεται αυτό εφικτό;

26.  Αναστοχασμός – Συμπεράσματα
 Α. Αυτό που προσελκύει τον Ιωάννου τελικά είναι οι προσφυγικοί συνοικισμοί ή όλα
όσα οι συνοικισμοί αντιπροσωπεύουν γι’ αυτόν; Ο τόπος λειτουργεί ως φορέας αξιών
και, αν ναι, ποιων;
 Β. Το αφηγηματικό «εγώ» μπορούμε να το συλλάβουμε τόσο μέσα από τον κόσμο της
δράσης όσο και μέσα από τον αόρατο κόσμο της εσωτερικής του ζωής, από την ουσία
των θεμάτων που το προβληματίζουν. Πώς συνδυάζονται τα παραπάνω στο πρόσωπο
του αφηγητή και ποιο νομίζετε ότι υπερτερεί από αυτά;
 Γ. Πώς μεταχειρίζεται ο Ιωάννου την Ιστορία; Η γνώση της αποτελεί προϋπόθεση για
να κατανοήσουμε το αφήγημα ή μπορεί αυτό να λειτουργήσει αυθύπαρκτα;
 Δ. Η Λογοτεχνία δεν εξετάζει την πραγματικότητα αλλά την ανθρώπινη ύπαρξη: την
ανακαλύπτει, την ερμηνεύει, τη φωτίζει. Και η ύπαρξη δεν είναι αυτό που έγινε. Είναι
όλα όσα ο άνθρωπος μπορεί να γίνει, όλα όσα είναι ικανός να κάνει, είναι το πεδίο
των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Ο λογοτέχνης δεν είναι ιστορικός, είναι
«εξερευνητής» της ανθρώπινης ύπαρξης. Από την άλλη πλευρά, η Ιστορία είναι
απρόσωπη, ατιθάσευτη, απρόβλεπτη, κανείς δεν μπορεί να της ξεφύγει.
 Θεωρείτε ότι η Λογοτεχνία μπορεί να αγκαλιάσει την Ιστορία χωρίς να χάσει τίποτε
από την ταυτότητά της; Η Ιστορία έχει τη δυνατότητα να κάνει το ίδιο;

27.  Επεξεργαζόμενοι το κείμενο ανά παράγραφο ή ευρύτερη ενότητα
διακρίνουμε την προσέγγιση της Λογοτεχνίας και την προσέγγιση της
Ιστορίας.
 Με σφιχτό ρυθμό και αξιοποιώντας ποικιλία παραθεμάτων και άλλου
υλικού ιστορικού γραμματισμού, οι μαθητές απαντούν σε γενικά ή πιο
εξειδικευμένα ερωτήματα, εστιασμένα σε ποικίλα καίρια ερμηνευτικά
ζητήματα τόσο του λογοτεχνικού έργου όσο και της ιστορικής ενότητας.
 Μας ενδιαφέρει να συνδυάζουν το υλικό για να προχωρούν σε
ολοκληρωμένη τεκμηρίωση των απόψεών τους
 Οι εκπαιδευτικοί κλιμακώνουν τις ερωτήσεις/προβλήματα και
υποδεικνύουν στους μαθητές να εμβαθύνουν στη μορφή, τη δομή, τις
λέξεις, τα νοήματα του κειμένου, αναγόμενοι διά των παρατηρήσεων
και μέσω της ιστορικής προσέγγισης σε γενικότερα νοήματα, σημασίες,
ερμηνευτικές εκδοχές.

28.  Προσφυγικές κατοικίες Λεωφόρου Αλεξάνδρας: Μία συζήτηση που
προκαλεί συγκρούσεις
Παρακολουθήστε το πρόσφατο τηλεοπτικό ρεπορτάζ που αφορά στη δημόσια
συζήτηση για το μέλλον των προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στην
Αθήνα. Για ποιους λόγους κρίνετε ότι ακόμη και σήμερα, 80 χρόνια μετά, οι
κατοικίες αυτές εγείρουν τόσο ενδιαφέρον και συναισθηματική φόρτιση; Θα
μπορούσε να νιώσει συναισθηματική και ψυχολογική πίεση ο αφηγητής, αν
μπορούσε να ξέρει τι προκαλεί σήμερα στους ανθρώπους και μόνο η αναφορά
στους πρόσφυγες και τους συνοικισμούς;
http://www.megatv.com/megagegonota/summary.asp?catid=27383&subid=2&pubid=33254810

29. Μπορείτε να εντοπίσετε στο παρακάτω ιστορικό κείμενο τα στοιχεία εκείνα που
φωτίζουν την απομόνωση και το διαχωρισμό των προσφύγων από τους ντόπιους
που υποβόσκει και στο κείμενο του Ιωάννου;
Δεν ήταν μόνο η διάσταση ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς εργάτες αυτή που
τροφοδοτούσε τις προστριβές στους χώρους εργασίας. Οι εφημερίδες
προσφυγικών συμφερόντων αναδείκνυαν με κάθε ευκαιρία την αρνητική στάση
των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες. Εξάλλου, οι χώροι εργασίας ήταν οι
μοναδικοί χώροι καθημερινής επαφής ντόπιων και προσφύγων. Ο χωροταξικός
διαχωρισμός συνέβαλε και στον κοινωνικό διαχωρισμό των δύο πληθυσμιακών
ομάδων. Η καθημερινότητα ντόπιων και προσφύγων δεν΄΄ συναντιόταν΄΄ στους
χώρους διασκέδασης, στα καταστήματα ή στις πλατείες του κέντρου και των
παλαιών συνοικιών της Αθήνας.
………………………………………………………………………………………
Σε μια καθημερινότητα όπου η κοινωνική και οικονομική τους περιθωριοποίηση
ήταν εμφανής, οι πρόσφυγες αντιλαμβάνονταν τα όρια του προσφυγικού
συνοικισμού ως το ζωτικό τους χώρο και μέσα από αυτή την αίσθηση, το κέντρο
της πόλης και τις παλιές της συνοικίες, ως «ξένους» χώρους.
………………………………………………………………………………………

30.  Ποιο συγγραφικό «τρικ» έχει επινοήσει ο αφηγητής
και ποια είναι η σκοπιμότητά του;
 Ποιες είναι οι «οι ράτσες» που διακρίνει ο
αφηγητής γύρω του και ποια είναι τα γνωρίσματά
τους;
 Γιατί κάποιες φορές, όπως αναφέρει, μπερδεύεται;
 Μπορείτε να εντοπίσετε εκφράσεις με χιούμορ;

31.  Το σπίτι μου το πατρικό - 1972
Ποιο ειν’ το πιο ψηλό βουνό κατάκορφα ν’ ανέβω
το σπίτι μου το πατρικό να βλέπω ν’ αγναντεύω
Μάνα μου ο ξένος τόπος είναι φυλακή
αχ και να `ταν να πετούσα λίγο ως εκεί
Στα χείλη μου έχω παγωνιά και μοναξιά τριγύρω
και δεν υπάρχει μια γωνιά για θάνατο να γείρω

32.  Θεμελίωση προσφυγικών κατοικιών.mp4
Παρακολουθήστε το βίντεο «θεμελίωση προσφυγικών
συνοικισμών». Αναφέρεται σε μία εποχή αρκετά μακρινή από το
Μεσοπόλεμο και θέμα του είναι η ανέγερση προσφυγικών οικιών
στην Αθήνα με τη βασιλική συνδρομή. Πιστεύετε ότι το βίντεο
παρουσιάζει αντικειμενικά το ενδιαφέρον της κρατικής εξουσίας
για τους πρόσφυγες; Με βάση όσα βιώνει και αισθάνεται ο
αφηγητής, θεωρείτε ότι οι απλοί άνθρωποι εκτιμούσαν τέτοιας
μορφής ενέργειες της κρατικής εξουσίας;

33.  « Τους πληροφορεί το αίμα τους για μένα, όπως και
το δικό μου με κάνει να τους κατέχω ολόκληρους».
Τι εννοεί με τη φράση αυτή ο αφηγητής;
 Η φαντασία του αναγνώστη συμπληρώνει τη
φαντασία του συγγραφέα. Υποθέστε ότι προστίθεται
ως δεύτερος αφηγητής ένας ηλικιωμένος
πρόσφυγας-θαμώνας του καφενείου. Αντλώντας
στοιχεία από την αφήγηση της Δ. Σωτηρίου (σύνολο
κειμένων 2) κι άλλες ιστορικές πηγές,
δημιουργήστε ένα σύντομο κείμενο ως μονόλογο
του ηλικιωμένου

34.  Παρακολουθήστε επίσης το απόσπασμα από το
ντοκυμαντέρ της ΕΡΤ Ρίζωμα που αναφέρεται στις
μνήμες και τα συναισθήματα των προσφύγων για τις
πατρίδες τους.
Το ρίζωμα-9-13 AVI.avi
Με ποιους τρόπους προσπάθησαν να
διατηρήσουν το παρελθόν τους;
Θα εκτιμούσε τέτοιες δράσεις ο αφηγητής;

35.  Κατά πόσο πιστεύετε ότι η πολιτική τοποθέτηση
των προσφύγων έπαιξε ρόλο στην αντιμετώπισή
τους από τις πολιτικές ηγεσίες και τους αυτόχθονες
πληθυσμούς; Μπορεί να συσχετιστεί η
αντιμετώπιση αυτή με τα αισθήματα κενότητας,
μοναξιάς, αποξένωσης που φαίνεται ότι βιώνει ο
αφηγητής;

36.  Ο αφηγητής παρουσιάζει τις σχέσεις των κατοίκων
στις σύγχρονες πόλεις: ι) Ποιες πλευρές της ζωής σε
αυτές τονίζονται ιδιαίτερα και ιι) με ποια
εκφραστικά μέσα το πετυχαίνει αυτό;
 Στο αφήγημα παρουσιάζονται δύο διαφορετικοί
κόσμοι. Μπορείτε να συνοψίσετε και να
παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά του καθενός;

37.  Ποιο παράπονο εκφράζεται στην τελευταία παράγραφο;
http://users.sch.gr//mikrasia/attikmap.htm (διαδραστικός χάρτης
οικισμών αττικής)
 Τι παρατηρείτε αναφορικά με τη δομή της αφήγησης;
 Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη γραφή του
αφηγητή ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική; Με τη
βοήθεια ποιων εκφραστικών μέσων γίνεται αυτό εφικτό;

38.  ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ Τ.Π.Ε
 Παρακολουθήστε το βίντεο «θεμελίωση προσφυγικών συνοικισμών». Αναφέρεται σε μία
εποχή αρκετά μακρινή από το Μεσοπόλεμο και θέμα του είναι η ανέγερση προσφυγικών
οικιών στην Αθήνα με τη βασιλική συνδρομή. Πιστεύετε ότι το βίντεο παρουσιάζει
αντικειμενικά το ενδιαφέρον της κρατικής εξουσίας για τους πρόσφυγες; Με βάση όσα
βιώνει και αισθάνεται ο αφηγητής, θεωρείτε ότι οι απλοί άνθρωποι εκτιμούσαν τέτοιας
μορφής ενέργειες της κρατικής εξουσίας;
 Παρακολουθήστε το πρόσφατο τηλεοπτικό ρεπορτάζ που αφορά στη δημόσια συζήτηση για
το μέλλον των προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στην Αθήνα. Για ποιους λόγους
κρίνετε ότι ακόμη και σήμερα, 80 χρόνια μετά, οι κατοικίες αυτές εγείρουν τόσο
ενδιαφέρον και συναισθηματική φόρτιση; Θα μπορούσε να νιώσει συναισθηματική και
ψυχολογική πίεση ο αφηγητής, αν μπορούσε να ξέρει τι προκαλεί σήμερα στους
ανθρώπους και μόνο η αναφορά στους πρόσφυγες και τους συνοικισμούς;
 http://www.megatv.com/megagegonota/summary.asp?catid=27383&subid=2&pubid=33254
810
 Παρακολουθήστε το ντοκυμαντέρ στην ιστοσελίδα
http://www.youtube.com/watch?v=lSaqqDBtm7U και εντοπίστε τις πληροφορίες που
σχετίζονται με την αποκατάσταση των προσφύγων, τις συνθήκες ζωής και υποδοχής τους
στην ελληνική κοινωνία.

39.  Στους παρακάτω κόμβους εντοπίστε φωτογραφικό υλικό σχετικό με την
κοινωνική ζωή των προσφύγων και των απογόνων τους. Πιστεύετε ότι οι
ιδιαίτεροι δεσμοί με την πατρίδα ή τους συμπατριώτες ενισχύεται από ποικίλες
κοινωνικές εκδηλώσεις; Ισχύει αυτό στις μέρες μας;
 http://www.genealogies.gr/pep/attiki/pepat/pages/g_form_list_sources_
popup.php?init=1&offset=0
 http://www.hprt-archives.gr/V3/public/main/d--index-archive-photos.
aspx#results
 http://users.sch.gr//mikrasia/shetwe7.htm
 http://users.sch.gr//mikrasia/shetweb.htm
 http://users.sch.gr//mikrasia/attikmap.htm (διαδραστικός χάρτης οικισμών
αττικής)
 http://www.e-yliko.gr/Lists/List6/ellada_pol.aspx
 http://www.mikra-asia.gr/gr/index.html

40.  Με το συνδυασμό και την επεξεργασία του ποικίλου υλικού
πετυχαίνουμε:
-την ενεργοποίηση όλων των μαθητών και ομάδων
-τη συνεργασία και διάδραση μέσα σε ένα εκπαιδευτικό
περιβάλλον-πλαίσιο τελείως διαφορετικό από ό,τι έχουν
συνηθίσει στη σχολική τους διαδρομή
-την πετυχημένη επανάληψη της ύλης
καθώς και

41. Την αφύπνιση και συνειδητοποίηση ότι η Ιστορία και η
Λογοτεχνία δεν είναι μόνο σχολικά μαθήματα

42.  Θετική η αποτίμηση τόσο από τους διδάσκοντες όσο και από
τους μαθητές
 Κρίθηκε ως πρωτότυπη, ευχάριστη, δημιουργική,
διασκεδαστική, ωφέλιμη και αποδοτική προσπάθεια
 Δυσκολίες: έλλειψη χρόνου, πίεση για μετρήσιμα εξεταστικά
αποτελέσματα (οι κατευθύνσεις, η τράπεζα θεμάτων δεν
ταιριάζουν στη φιλοσοφία της διδασκαλίας αυτής), σφιχτή
προετοιμασία

43.  Δ. Σωτηρίου, Οι νεκροί περιμένουν, Ματωμένα χώματα (σύνδεση με τη
Μικρασιατική καταστροφή)
 Κ. Πολίτη, Στου Χατζηφράγκου (σύνδεση με Μικρασιατική καταστροφή)
 Η. Βενέζη, Το Νούμερο 31328 (σύνδεση με το προσφυγικό ζήτημα)
 Η ζωή εν τάφω (σύνδεση με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο)
 Ε.Μ. Ρεμάρκ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο (σύνδεση με τον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο)
 Ι. Καμπανέλλη, Μαουτχάουζεν, Το μεγάλο μας τσίρκο (σύνδεση με Β΄ Π.Π,
στρατόπεδα συγκέντρωσης, δικτατορία)
 Τ. Θεοδωρόπουλου, Το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα (σύνδεση με αρχαία
ιστορία, Πελοποννησιακό πόλεμο, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Α΄
Λυκείου)
 Γ. Ρίτσου, Αυτόπτης μάρτυρας (σύνδεση με δικτατορία)
 Γ. Σεφέρη, Ο τελευταίος Σταθμός (σύνδεση με μεταίχμιο κατοχής-
απελευθέρωσης- εμφύλιου)
 Σύνδεση με Κοινωνιολογία, Πολιτική Παιδεία, Κ.Π.Α σε ποικίλα ιστορικά
θέματα και αντίστοιχες λογοτεχνικές αποτυπώσεις τους.