1. Χάρης
∆ηµοσθενόπουλος
MMedSci.SRD
Κλινικός ∆ιαιτολόγος- ∆ιατροφολόγος
Τµηµατάρχης του ∆ιαιτολογικού τµήµατος του Λαϊκού Νοσοκοµείου Αθηνών
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ∆ΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ
ΜΑΣ ΑΝΑΓΚΩΝ
Το πρωινό είναι το πρώτο γεύµα που παίρνουµε µετά από πολύωρη νηστεία, που µπορεί
να φτάσει, για κάποια άτοµα, µέχρι και τις 12 ώρες. Όπως υποδηλώνεται από τον αγγλικό
όρο για το πρωινό – γνωστό ως breakfast - πρόκειται για εκείνο το γεύµα που διακόπτει
την περίοδο νηστείας ή αλλιώς την περίοδο µη λήψης φαγητού (break the fast). Το
πρωινό είναι το γεύµα που προµηθεύει το σώµα και τον εγκέφαλο µε την απαραίτητη
ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται, µετά την περίοδο του νυχτερινού
ύπνου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο οργανισµός συνεχίζει να χρησιµοποιεί τη γλυκόζη
του αίµατος ως καύσιµο για όσες διαδικασίες συνεχίζονται και στον ύπνο.
Ποιοι τρώνε πρωινό; Πολλές είναι οι µελέτες που παρουσίασαν δεδοµένα για τη
συχνότητα κατανάλωσης του πρωινού, για παιδιά όσο και για ενήλικες. Πρόσφατη έρευνα
σε UK, Γαλλία, Ιταλία και Σουηδία έδειξε ότι το 82% των γονέων και το 85% των παιδιών
έτρωγαν πρωινό τακτικά. (Kellogg’s Family Health Study, 2005).
Άλλη µελέτη δείχνει πως το 90% των Αµερικανών έτρωγαν πρωινό τουλάχιστον κάθε
δεύτερη µέρα, 73% κάθε µέρα και µόλις το 2% δεν έτρωγαν ποτέ πρωινό, µετά από
14ηµερη καταγραφή διατροφής. Η ίδια µελέτη έδειξε πως τα δηµητριακά πρωινού ήταν η
πιο συχνή επιλογή για το 80% των παιδιών στην Μ. Βρετανία, το 74% στη Γαλλία, το
70% στην Ιταλία και το 65% στη Σουηδία, αλλά και για το 31% των ενηλίκων
Αµερικανών. (Albertson, 2003). Μεγάλη έρευνα το 2005 έδειξε πως στην Αµερική το 60%
των παιδιών 4-12 ετών καταναλώνουν πρωινό καθηµερινά. Όσο αφορά ευρωπαϊκές χώρες
, στη Γαλλία το 33% των παιδιών 4-12 ετών και το 7% 3-6 ετών δεν τρώνε πρωινό, στη
2. ∆ανία το 12% των παιδιών ηλικίας 10-18 αποφεύγουν να πάρουν πρωινό και στη Μ.
Βρετανία 20-30% των παιδιών 12-13 ετών αποφεύγουν το πρωινό γεύµα (Kellogg’s
Family Health Study, 2005).
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
percent
1-2 3-5 6-11 12-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80+
age in years
Americans consuming breakfast, by age*
*Nutrition and Health Characteristics of Low-Income Populations: Meal Patterns, Milk and
Soft Drink Consumption, and Supplement Use. USDA, 2005
Τι γίνεται στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα µεγάλο µέρος του πληθυσµού δεν παίρνει πρωινό,
παρά µόνο όταν βρίσκεται σε περίοδο διακοπών ή τα Σαββατοκύριακα. Έτσι, ενώ στη
διάρκεια του χρόνου περισσότεροι από οκτώ στους δέκα ενήλικες δηλώνουν πως είναι
αδύνατον να φάνε κανονικά το πρωί, όταν βρεθούν σε ξενοδοχείο που σερβίρει πρωινό
καταναλώνουν µεγάλες ποσότητες, µε επιλογές τροφίµων που απέχουν πολύ από τις
καθηµερινές τους επιλογές. Όσο αφορά τα παιδιά, αν και αυτά παίρνουν καθηµερινά
πρωινό τα πρώτα χρόνια, το γεύµα αυτό σταδιακά βγαίνει από το ηµερήσιο πρόγραµµα,
από τη στιγµή που αρχίζουν να πηγαίνουν στο σχολείο.
Σε µελέτη του Τµήµατος Προληπτικής Ιατρικής και ∆ιατροφής στο Πανεπιστήµιο Κρήτης
βρέθηκε πως τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας τρώνε καθηµερινά ένα πλήρες
γεύµα το πρωί (συνήθως αυτό περιλαµβάνει δηµητριακά µε γάλα ή 1 τοστ µε γάλα, καθώς
και χυµό φρούτων), αλλά µετά την ηλικία των 7-8 ετών το πρωινό αρχίζει να γίνεται όλο
και πιο σπάνιο. Σε µεγαλύτερες ηλικίες, όταν τα παιδιά φτάσουν στην ηλικία των 10-17
ετών, το 30-40% των παιδιών δεν τρώει το πρωί. Τα πράγµατα χειροτερεύουν ακόµα
περισσότερο στους ενήλικες, όπου όπως φάνηκε από την έρευνα το 22% πίνουν µόνο
καφέ ή ούτε κι αυτόν, ενώ οι περισσότεροι καταναλώνουν ένα κουλούρι ή ένα σκέτο
κρουασάν.
Σε έρευνα 1300 ατόµων άνω των 15 ετών που έγινε στις αρχές του 2006 από το Ίδρυµα
∆ασκαλόπουλου βρέθηκε ότι: 4 στους 10 Έλληνες φεύγουν από το σπίτι παραλείποντας τη
3. λήψη πρωινού γεύµατος, αν εξαιρέσουµε και όσους πίνουν µόνο ένα καφέ ή 1 ποτήρι
γάλα φτάνουµε στο 50% του πληθυσµού. Όσοι παίρνουν πρωινό κάνουν καλή επιλογή
τροφών
Τέλος σε έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστηµιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής
βρέθηκε πως µόλις ένα 51.4 % του συνόλου των παιδιών παίρνει πρωινό τις καθηµερινές,
ενώ τα σαββατοκύριακα-που δεν υπάρχει σχολείο- το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 74.4%.
Η σηµασία του πρωινού στην κάλυψη των διατροφικών µας αναγκών
Το πρωινό είναι ένα σηµαντικό γεύµα που παίζει καθοριστικό ρόλο στην διατροφική
πρόσληψη των παιδιών (Ruxton CH et al:Br J Nutr 1996, (76);419-431. Πολλές µελέτες
έχουν δείξει πως παιδιά που αποφεύγουν να πάρουν πρωινό έχουν σηµαντικά χαµηλότερη
ηµερήσια πρόσληψη θρεπτικών συστατικών (Kleinman RE et al:Ann Nutr Metab
2002;46:24-30, Hooper M et al: Can J Diet Pract Res; 64:28-30, Nicklas TA et al: J Am
Diet Assoc 1993; 92: 886-891).
4. Σε 20ετη µελέτη στις US (Bogalusa Study) σε 504 παιδιά και ενήλικες δείχθηκε πως όσοι
δεν έπαιρναν πρωινό προσελάµβαναν λιγότερη ηµερήσια ενέργεια, βιταµίνες
(π.χ.A,E,D,B6) και µέταλλα (π.χ. ασβέστιο, µαγνήσιο, φώσφορος), από όσα έτρωγαν
πρωινό. Αναφέρεται επίσης ότι είναι πιθανό να µην καλυφθούν αυτά τα στοιχεία από άλλο
γεύµα της ηµέρας. (Nicklas TA, et al. School Food Service Research Review 17: 125–
131, 1993).
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις διαφορές όσο αφορά ενέργεια, µικροθρεπτικά και
µακροθρεπτικά στοιχεία ανάµεσα σε άτοµα που έπαιρναν πρωινό και σε εκείνα που δεν
έπαιρναν (Wilson N et al, Nutrition & Dietetics, 2006;63: 15-20).
Ένα ιδανικό πρωινό θα πρέπει να καλύπτει το 25% της συστηµένης ηµερήσιας ενέργειας
και το 25% του RDA για την πρωτεΐνη (Morgan KJ, et al: Am J Clin Nutr 6: 635–646,
1986). Μελέτη 1,000, κυρίως χαµηλού εισοδήµατος African American παιδιών του
∆ηµοτικού στο New Jersey αποκάλυψε πως το 25% από τα παιδιά που δεν έπαιρναν
πρωινό κατανάλωναν λιγότερο από το 50% των RDAs για θερµίδες, βιταµίνη C, ασβέστιο
και σίδηρο (Sampson AE et al, J Natl Med Assoc 87: 195–202, 1995 ).
5. Ζάχαρη και τύποι πρωινού
0.9
12
17
20
25
28
40
Γιαούρτι µε
φρούτα
1 ποτήρι χυµό
πορτοκάλι
(250ml)
Ψωµί µε
µαρµελάδα
(γραµµάρια ζάχαρης ανά µερίδα)
Τηγανήτες µε
σιρόπι
14
∆ηµητριακά µε
γάλα
1 µήλο
Στη µελέτη µε τίτλο «Breakfast Type, Daily Nutrient Intakes and Vitamin and Mineral
Status of French Children, Adolescents and Adults» οι υδατάνθρακες παρείχαν το 57-62%
της ενέργειας του πρωινού, οι πρωτεΐνες το 11-13% και τα λιπαρά το 27-30%. Το πρωινό
κάλυπτε κατά µέσο όρο το 12-18% της συνολικής ηµερήσιας ενέργειας, ενώ συνείσφερε
άνω του 50% του RDA για τις βιταµίνες B2 σε παιδιά, καθώς και άνω του 20% της B1 και
10-15% της A, της B6 και της C. Η συνεισφορά του πρωινού στην κάλυψη των αναγκών
σε ιχνοστοιχεία ήταν 45% του RDA για το ασβέστιο, 33% του RDA για το µαγνήσιο και
10-15% για σίδηρο, χαλκό και ψευδάργυρο. (Paul Preziosi, J Am C Nutrition, Vol. 18(2),
171-178 (1999).
Στη µελέτη «Breakfast and the diets of Australian adults: an analysis of data from the
1995 National Nutrition Survey» όπου συµµετείχαν 10851 Αυστραλοί, 19 ετών και άνω, η
National Nutrition Survey (NNS) έδειξε πως όσα άτοµα έπαιρναν τακτικά πρωινό είχαν πιο
επαρκή συνολικά δίαιτα, και ιδιαίτερα τα άτοµα άνω των 65 ετών, όσα άτοµα δεν έπαιρνα
πρωινό ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν ανεπαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών,
και πιο συγκεκριµένα θειαµίνης, ριβοφλαβίνης, ασβεστίου, µαγνησίου και σιδήρου. ∆εν
υπήρχε καµιά διαφορά όσο αφορά το λίπος και το ∆είκτη Μάζας Σώµατος , ανάµεσα στις
δύο κατηγορίες, ενώ όσα ενήλικα άτοµα κατανάλωναν πρωινό είχαν γενικά καλύτερη
δίαιτα. (Williams P Int J Food Sci Nutr. 2005 Feb;56(1):65-79.
Τα δηµητριακά πρωινού και η συµβολή τους στη διατροφή: Τα δηµητριακά είναι το
πιο διαδεδοµένο πρωινό για πολλά κράτη και πολλές ηλιακές οµάδες. Στη µελέτη «The
contribution of breakfast to the diets of a sample of 136 primary-schoolchildren in
Edinburgh» τα δηµητριακά κάλυπταν το 14% της συνολικής ενέργειας και το 9-16% των
µικροθρεπτικών συστατικών της συνολικής δίαιτας. Όσα παιδιά περιλάµβαναν δηµητριακά
6. στο πρωινό τους είχα δίαιτες διατροφικά πιο συµπυκνωµένες και χαµηλότερες σε λίπος
από όσα δεν κατανάλωναν ή τρώγανε πιο αραιά πρωινό. Τα επίπεδα των βιταµινών Α και
φολικό και σιδήρου ήταν χαµηλότερα από τα RNI στα παιδιά που δεν έπαιρναν πρωινό.
(Ruxton CH, Br J Nutr. 1996 Mar;75(3):419-31).
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
PR
OTEIN
CALCIU
M
VITAM
IN
D
VITAM
IN
A
VITAM
IN
E
VITAM
IN
C
THIAM
IN
R
IBOFLAVIN
N
IACIN
VITAM
IN
B6
FO
LATEM
AG
NESIU
M
IR
ON
ZINC
Infrequent Breakfast Cereal Eaters Frequent Breakfast Cereal Eaters
ΠΗΓΗ: CEEREAL EUROPEAN BREAKFAST CEREAL ASSOCIATION
7. Tακτικοί καταναλωτές RTEC κατά 80% κατανάλωναν µετρίου και υψηλού ενεργειακού
φορτίου πρωινά που παρείχαν άνω του 25% του RDA για ενέργεια. Αντίθετα, όσοι δεν
κατανάλωναν RTE δηµητριακά, >50% κατανάλωναν πρωινά γεύµατα που παρείχαν
λιγότερο από 15% RDA για ενέργεια.(Preziosi P et al, J Am Coll Nutr, Vol. 18, No. 2, 171-
178 (1999).
Ο παρακάτω πίνακας από τη µελέτη «The relationship of Breakfast and Cereal
Consumption to Nutrient Intake and Body mass Index: The National Heart, Lung and
Blood Institute Growth and Health Study» δείχνει επίσης τις διαφορετικές προσλήψεις
διατροφικών συστατικών ανάµεσα σε άτοµα που έτρωγαν και δεν έτρωγαν πρωινό.
Barton B et al, J Am Diet Ass 2005;1383-1389
Ασβέστιο και λήψη πρωινού: Έφηβοι που κατανάλωναν µεγαλύτερες ποσότητες
ασβεστίου και γαλακτοκοµικών στα πρωινά τους είχαν υψηλότερη πρόσληψη ασβεστίου
και γαλακτοκοµικών την υπόλοιπη ηµέρα (Ortega RM, Am J Coll Nutr 1998;17:19-24). Σε
µελέτη παιδιών στη Μαδρίτη, 65% των αγοριών και 80% των κοριτσιών ηλικίας 9-13 ετών
είχαν πρόσληψη ασβεστίου χαµηλότερη από τις γενικές συστάσεις. Αποφεύγοντας το
πρωινό ή τρώγοντας ένα διατροφικά φτωχό πρωινό µπορεί να δώσει εξήγηση γιατί πολλοί
Αµερικανοί έφηβοι έχουν χαµηλή πρόσληψη ασβεστίου. Μελέτες που έγιναν στις US από
τις αρχές του 80s έχουν δείξει τις ευεργετικές συνέπειες της κατανάλωσης πρωινού στη
βελτίωση της συνολικής διατροφικής πρόσληψης, ειδικότερα όσο αφορά τα στοιχεία που
8. προέρχονται από τα γαλακτοκοµικά, όπως είναι το ασβέστιο (Morgan KJ, et al Am J Clin
Nutr 34: 1418–1427, 1981).
Φυλλικό οξύ και λήψη πρωινού: Τα δηµητριακά πρωινού συνεισφέρει σηµαντικά στη
συνολική διαιτητική πρόσληψη στις Ηνωµένες Πολιτείες. Μελέτη έδειξε πως προσφέρουν
το 16.1% του φυλλικού οξέος στους άντρες και το 18.6% των γυναικών, και µέχρι το
30% στα παιδιά (Whittaker P et al, J Am Coll Nutr 2001;20 (3): 247-254). H
περιεκτικότητα των περισσοτέρων δηµητριακών πρωινού καλύπτει το 25% του DV, ενώ
µπορεί να καλύψει µέχρι το 100%-320% του DV (ειδικότερα όσα είναι πλούσια σε όλο το
φύτρο του σιταριού. Ενώ η σύσταση για καθηµερινή πρόσληψη είναι 400 µg/d, µια µερίδα
δηµητριακών µπορεί να φτάσει τα 1000 µg/d.
Πρωινό και σωµατικό βάρος: Μελέτες δείχνουν πως ένα σωστά ισορροπηµένο πρωινό
συµβάλει σε ένα υγιές βάρος και στη µειωµένη πρόσληψη λίπους κατά τη διάρκεια της
ηµέρας. Μελέτη από τις US δείχνουν πως όσα παιδιά τρώνε πρωινό έχουν πιο υγιές βάρος
από όσα το αποφεύγουν (Wolfe et al, Am J Pub Health 1994;84:807-813, Haines et al, J
Am Diet Assoc 1996; 5:464-470). Γυναίκες που έτρωγαν πρωινό πάνω από 7 φορές στις
δύο εβδοµάδες ζύγιζαν 8 lbs λιγότερο κατά µέσο όρο, από όσες έτρωγαν σπανιότερα ή
καθόλου (Tobelman et al, 2001). To ποσοστό εµφάνισης του Συνδρόµου Βραδινής
Υπερφαγίας αυξάνει σε υπέρβαρα άτοµα και σε άτοµα που από.φεύγουν τη λήψη πρωινού
(Gluck ME et al, Obes Res 2001; 9: 264-267).
Μελέτη στη Γαλλία έδειξε πως τα υπέρβαρα παιδιά τρώνε λιγότερο στο πρωινό και
περισσότερο στο δείπνο από τους λεπτούς συνοµηλίκους (Bellisle at al, Appetite 1988;
11:111-118). Φιλανδική µελέτη του 2003, που µελετούσε διατροφικές συνήθειες
16χρονων και των γονιών τους έδειξε πως όσοι από τους εφήβους αλλά και τους ενήλικες
δεν έπαιρναν πρωινό σχετίζονταν µε υψηλότερες τιµές ΒΜΙ (Keski-Rahkonen et al, Cl Nutr
2003;57:842-853).
Πολλές µελέτες έδειξαν πως όσα άτοµα καταναλώνουν πρωινό έχουν συνολικά
χαµηλότερη πρόσληψη λίπους και καταναλώνουν σπανιότερα λιγότερα σνακ µέσα στην
ηµέρα (Crockett et al. 2001, Tobelmann et al, 2001), ενήλικες που διατηρούσαν την
απώλεια βάρους τους έπαιρναν πρωινό σχεδόν καθηµερινά (Wyatt et al, Obes Research
2002;10(2):78-82).
9. Men Women Kids 4-12yo
71%
57%
36%
63%
49%
19%
%Americansoverweight/obese
> than 7 servings /14 days
< than 7 servings /14 days
∆ηµητριακά πρωινού και σωµατικό
βάρος
∆ηµητριακά πρωινού και σωµατικό
βάρος
ΠΗΓΗ: CEEREAL EUROPEAN BREAKFAST CEREAL ASSOCIATION
Θερµίδες και επιλογές πρωινού
170
200
250
300
350
(θερµίδες ανά µερίδα)
400
450
500
2 φέτες ψωµί µε
φυστικοβούτυρο
2 φέτες ψωµί, µε
µαργαρίνη και
µαρµελάδα
Ψωµί, ζαµπόν και
τυρί
∆ηµητριακά και
γάλα
2 φέτες ψωµί µε επάλειψη
σοκολάτας
+
1 µπανάνα, γιαούρτι
χαµηλών λιπαρών, χυµός75
Αγγλικό πρωινό µε
2 λουκάνικα, 2
λωρίδες µπέϊκον,
1 τηγανητό αβγό, 2
φέτες ψωµί του
τοστ
700
1 µπανάνα
Σάντουιτς µε αβγό,
λουκάνικο και µπέϊκον
600
+
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Kellogg’s Family Health Study, 2005
2. Albertson AM, Anderson GH, Crockett SJ, Goebel MT. Ready-to-eat cereal
consumption: its relationship with BMI and nutrient intake of children aged 4 to
12 years. J Am Diet Assoc. 2003 Dec;103(12):1613-9
10. 3. Nicklas TA, O'Neil CE, Berenson GS: Nutrient contribution of breakfast, secular
trends, and the role of ready-to-eat cereals: A review of data from the Bogalusa
Heart Study. Am J Clin Nutr 1998;67:S757-S763.
4. Sampson AE, Dixit S, Meyers AF, Houser R Jr: The nutritional impact of breakfast
consumption on the diets of inner-city African-American elementary school
children. J Natl Med Assoc 1995;87:195-202
5. Kleinman RE, Hall S, Green H, Korzec-Ramirez D, Patton K, Pagano ME,
Murphy JM.Diet, breakfast, and academic performance in children. Annals of
Nutrition & Metabolism 2002;46 (Suppl. 1):24-30
6. Hooper M, Evers S. What do Ontario children eat for breakfast? Food group,
Energy and macronutrient intake.Can J Diet Pract Res. 2003 Spring;64(1):28-30
7. Nicklas TA, Webber LS, Srinivasan SR, Berenson GS. Secular trends in dietary
intakes and cardiovascular risk factors of 10-year-old children: the Bogalusa Heart
Study (1973-1988). Am J Clin Nutr 1993;57:930-937.
8. Morgan KJ, Zabik ME, Leveille GA: The role of breakfast in nutrient intake of 5- to
12-year-old children. Am J Clin Nutr 34: 1418–1427, 1981.
9. Nicklas TA, Boa W, Berenson GS: Nutrient contribution of the breakfast meal
classified by source in 10-year-old children: home versus school. School Food
Service Research Review 17: 125–131, 1993.
10. Paul Preziosi et al: Breakfast Type, Daily Nutrient Intakes and Vitamin and Mineral
Status of French Children, Adolescents and Adults Journal of the American College
of Nutrition, Vol. 18, No. 2, 171-178 (1999)
11. Williams P Breakfast and the diets of Australian adults: an analysis of data from
the 1995 National Nutrition Survey. Int J Food Sci Nutr. 2005 Feb;56(1):65-79.
12. Ruxton CH, O'Sullivan KR, Kirk TR, Belton NR, Holmes MA.The contribution of
breakfast to the diets of a sample of 136 primary-schoolchildren in EdinburghBr J
Nutr. 1996 Mar;75(3):419-31
13. Kafatos A, Linardakis M, Bertsias G, Mammas I, Fletcher R, Bervanaki F:
Consumption of Ready-to-Eat Cereals in Relation to Health and Diet Indicators
among School Adolescents in Crete, Greece. Ann Nutr Metab 2005;49:165-172
14. Keski-Rahkonen A, Kaprio J, Rissanen A, Virkkunen A, Rose RJ: Breakfast skipping
and health-compromising behaviors in adolescents and adults. Eur J Clin Nutr
2003;57:842-853.
15. Galvin MA, Kiely M, Flynn A. Impact of ready-to-eat breakfast cereal (RTEBC)
consumption on adequacy of micronutrient intakes and compliance with dietary
recommendations in Irish adults. Public Health Nutr. 2003 Jun;6(4):351-63.
16. Sungsoo Cho, et al. The Effect of Breakfast Type on Total Daily Energy Intake
and Body Mass Index: Results from the Third National Health and Nutrition
11. Examination Survey (NHANES III). Journal of the American College of Nutrition,
Vol. 22, No. 4, 296-302 (2003)
