แนวทางสำหรับผู้ต้องการลดฝุ่นในห้องสะอาด จัดทำโดย นาย วัสสตะ เสนสะอาด ....... การทำความสะอาดเป็นเหมือนการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ ทำเท่าไรก็มีฝุ่นตกค้างอยู่ดี ดังนั้น เราจึงควรแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ คือ กันมิให้ฝุ่นเข้ามาโดยการสร้างบริเวณโดยรอบเป็น Clean Area.....

1. Page0
รายงาน
เรือง
แนวทางสําหรับผู้ต้องการลดฝุ่ นในห้องสะอาด
จัดทําโดย
นาย วัสสตะ เสนสะอาด
IMI DA
เสนอ
อาจารย์ สุรพล ศรีบุณทร
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ
ประจําปี การศึกษาที /

2. Page1
การลดฝุ่นภายในห้องคลีนรูม ?
ห้องคลีนรูม คือ ห้องทีมีระบบอากาศแบบพิเศษ เพือควบคุมปริมาณฝุ่นใน
อากาศมิให้มีเกินกว่าทีมาตรฐานกําหนด ซึงห้องคลีนรูมนี นิยมใช้กันในวงการทีต้อง
ระมัดระวังเรืองฝุ่น หรือเชือโรคเป็นพิเศษ เช่น โรงพยาบาล, โรงงานอุตสาหกรรม
ประเภทอาหารและยา, โรงงานผลิตชินส่วนและชินส่วนอิเล็คทรอนิคส์ เช่น เซมิคอน
ดักเตอร์, โรงงานพ่นสีรถยนตโรงงานผลิตเลนส์ ฯลฯ เพราะในอุตสาหกรรมเหล่านี มี
ฝุ่นเป็นศัตรูตัวร้ายทีอาจทําให้ชินงานเสียหายได้ เช่น ในอุตสาหกรรมอิเล็คทรอนิกส์
หากมีฝุ่นมาเกาะบนแผงวงจรไฟฟ้ า ก็อาจทําให้แผงวงจรนันๆเกิดช็อตเสียหายได้ หรือ
ถ้าเป็นอุตสหกรรมพ่นสี เวลาทีพ่นสีทับลงไป
บนฝุ่น ก็ทําให้เกิดสีปูดกลายเป็นงานเสีย
เช่นกันโดยทีห้องคลีนรูมทีต้องระวังในเรือง
เชือโรค เช่น ห้องคลีนรูมในโรงพยาบาล,
โรงงานผลิตเครืองมือแพทย์, โรงงานยา,
โรงงานผลิตอาหาร หรือห้องทดลองที
เกียวข้อง จะเรียกว่า BCR (Biological
Clean Room) ส่วนห้องคลีนรูมอืนๆทีระวัง
เฉพาะเรืองฝุ่นเพือไม่ให้เกิดงานเสีย เช่น
โรงงานผลิตชินส่วนอิเล็กทรอนิกส์ ฯลฯ จะ
เรียกว่า ICR (Industrial Clean Room)

3. Page2
ห้องคลีนรูมนัน มีหลายแบบ และ
หลายระดับ แล้วแต่ว่าหน้างานนันๆ
ต้องระวังฝุ่นทีมีขนาดเล็กเพียงไร ยิง
โรงงานทีผลิตชินงานทีต้องระวังฝุ่นที
มีขนาดเล็กมาก ยิงจําเป็นต้องสร้าง
ห้องคลีนรูมทีรักษาความสะอาดได้ดี
มาก (คือ ไม่ปล่อยให้มีฝุ่นขนาดเล็ก
ตกค้างอยู่ในห้องได้) ห้องคลีนรูมมีแบบ Positive Pressure และ Negative Pressure
ห้องคลีนรูมแบบ Positive Pressure จะใช้ในหน่วยงานทีต้องการป้ องกันสิง
แปลกปลอมเข้าห้อง เช่น ในสายงานผลิตชินส่วนอิเล็กทรอนิกส์ ทําโดยป้ อนอากาศ
เข้าไปให้ความดันภายในห้องเป็น Positive Pressure (คือ ความดันภายในห้องนันๆ
สูงกว่าห้องข้างเคียง) เพือป้ องกันมิให้อากาศจากภายนอกไหลเข้ามาในห้อง เพราะ
อากาศจากภายนอกอาจนําสิงแปลกปลอมเข้ามาได้ และห้องคลีนรูมจะมีระบบให้
อากาศพาฝุ่นออกจากห้องไปได้โดยง่าย เช่น ทําพืนเป็นตะแกรง หรือมีช่องสําหรับให้
ลมออก ซึงในกรณีทําเป็นช่อง มักมีการติด Pressure Damper (บานควบคุมแรงดัน
อากาศ ซึงมีวิธีการทํางาน คือ เมือภายในห้องมีแรงดันอากาศสูง อากาศก็จะผลักบาน
Damper นีให้เปิดออก แต่พ อ
ความดันภายในห้องตํา บานนีก็จะ
ปิดลง เป็นการป้ องกันมิให้ฝุ่นจาก
ภายนอกเข้ามาได้) ส่วนห้องคลี
นรูมแบบ Negative Pressure จะ
ใช้กับห้องทีเกียวข้องกับเชือโรค
หรือสารเคมีอันตรายทีจําเป็นต้อง

4. Page3
ป้ องกันมิให้แพร่ระบาดออกไปภายนอก ห้องคลีนรูมชนิดนีจะสร้างความดันภายใน
ห้องให้เป็น Negative (คือ ความดันภายในห้องตํากว่าห้องข้างเคียง)ห้องคลีนรูมที
ต้องระวังความสะอาดมากเป็นพิเศษ จําเป็นต้องกําหนดให้พนักงานสวมชุดคลีนรูม,
สวมหมวกคลุม, สวมถุงมือ, สวมหน้ากาก ปกปิดร่างกายให้มิดชิด เพือป้ องกันมิให้ฝุ่น
จากตัวพนักงานตกลงไปยังชินงานซึงอาจเป็นต้นเหตุให้ชินงานเสียหายได้ รวมถึงการ
ใช้อุปกรณ์ต่างๆทีไม่ก่อให้เกิดฝุ่น เช่น กระเป๋ า, สมุดโน้ตหรือกระดาษ แบบไม่สร้าง
ฝุ่น เป็นต้น ส่วนในเรืองของการทําความสะอาด ก็จะใช้แบบทีทํามาสําหรับห้องคลี
นรูมเช่นกัน เช่น เครืองดูดฝุ่นสําหรับห้องคลีนรูม, ผ้าเช็ดแบบไม่สร้างฝุ่น, ลูกกลิงแบบ
ไม่สร้างฝุ่น เป็นต้น และทีห้องคลีนรูมหลายแห่ง จะมีการติดตัง "แอร์ ชาวเวอร์"(Air
Shower:ห้องเป่าลมขจัดฝุ่น) ไว้ทีทางเข้าห้องคลีนรูม เพือเป่าฝุ่นออกจากตัวคนก่อนที
จะเข้าห้องคลีนรูม ลดฝุ่นทีจะติดตัวคนเข้าห้องคลีนรูม
วัตถุประสงค์ของการใช้ห้องคลีนรูม?
- เพือป้ องกันฝุ่นทีเป็นตัวต้นเหตุให้เกิดงานเสีย
- ประหยัดค่าใช้จ่ายอันเกิดจากงานเสีย
- ประหยัดเวลาและแรงงาน ทีต้องหมดไปกับการผลิตและการจัดการกับงานเสีย
- เมืองานเสียลดลง ปริมาณงานทีผลิตได้ก็จะสูงขึน กําลังใจของพนักงานก็จะสูงขึน
- สร้างความน่าเชือถือให้กับสินค้าของบริษัท
- สร้างความเชือมันให้ลูกค้า
ข้อจํากัดของการใช้ห้องคลีนรูม?

5. Page4
- ยิงเป็นคลีนรูมทีมีคลาสสูงและขนาดใหญ่ขึนเท่าไร ค่าก่อสร้าง, การบํารุงรักษา, ค่าไฟขณะใช้
งาน ก็จะสูงขึนตามไปด้วย
วิธีแก้: สร้างคลีนรูมขนาดเท่าทีจําเป็น หรือใช้คลีนบูธ หรือคลีนเบนช์ เฉพาะในจุดทีจําเป็น
- เมือใช้งานไปเรือยๆ ฝุ่นเริมสะสมมากขึน
วิธีแก้: หมันทําความสะอาดเป็นประจํา และอบรมพนักงานให้ใส่ใจระวังเรืองฝุ่น
มาตรฐานคลีนรูม?

6. Page5
มาตรฐานคลีนรูมทีใช้กันโดยทัวไปในปัจจุบัน คือ มาตรฐาน ISO 14644 ซึงเป็มาตรฐานสากล
มาตรฐาน ISO 14644 มีชือภาษาอังกฤษว่า Cleanrooms and associated controlled
environments เนือหาแบ่งออกเป็น 9 ส่วน ดังนี
Part 1 Classification of air cleanliness ISO 14644-1:1999
Part 2 Specifications for testing and monitoring to prove continued
compliance with ISO 14644-1
ISO 14644-2:2000
Part 3 Test methods ISO 14644-3:2005
Part 4 Design, construction and start-up ISO 14644-4:2001
Part 5 Operations ISO 14644-5:2004
Part 6 Vocabulary ISO 14644-6:2008
Part 7 Separative devices (clean air hoods, gloveboxes, isolators
and mini-environments)
ISO 14644-7:2004
Part 8 Classification of air cleanliness by chemical concentration ISO 14644-8:2013
Part 9 Classification of surface cleanliness by particle concentration ISO 14644-9:2012
Part 10 Classification of surface cleanliness by chemical
concentration
ISO 14644-10:2013
วิธีการตรวจวัดประสิทธิภาพการทํางานของคลีนรูมทีระบุอยู่ในมาตรฐานISO146443?
- B1 Airborne Particle Count (for classification)
- B2 Ultrafine Particle Count (for characterisation)
- B3 Macro Particle Count (for characterisation)
- B4 Airflow Test
- B5 Pressure Difference Test
- B6 Installed Filter Leakage Test
- B7 Flow Visualisation

7. Page6
- B8 Airflow Direction Test
- B9 Temperature Test
- B10 Humidity Test
- B11 Electrostatic & Ion Generator Test
- B12 Particle Deposition Test
- B13 Recovery Test
- B14 Containment Leak Test
ฝุ่ นมาจากไหน?
ฝุ่นเป็นวัตถุทีมีขนาดเล็กมาก ลอยอยู่ในอากาศทัวไป ซึงปกติ หากมีปริมาณไม่มาก เรา
จะมองด้วยตาเปล่าไม่เห็น จะเห็นได้ก็ต่อเมือเป็นฝุ่นทีมีขนาดใหญ่หรือมีปริมาณเยอะมาก
อย่างเช่น ควันดําจากท่อไอเสียรถยนต์ หรือฝุ่นบนถนนลูกรัง เป็นต้น อย่างในบ้านของเราเอง
นัน ปกติไม่น่ามีฝุ่นเยอะขนาดนัน เราจึงมองไม่เห็น (แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าไม่มี) จะมาเห็น
อีกที ก็ตอนมันตกลงมากองรวมกันเป็นก้อนใหญ่พอให้เราเห็นมันได้นันเองหรือไม่ก็ต้องใช้แสง
ไฟทีสว่างมากพอช่วยให้เรามองเห็นฝุ่นได้ เช่น ไฟฉายคลีนรูม
ตัวอย่างภาพไฟฉาย L3 ส่องฝุ่ น
ทีมาของฝุ่ น?
ส่องฝุ่นบนบอร์ดพลาสติก

8. Page7
ฝุ่นสามารถเข้ามาในบ้านเราได้หลายทาง เช่น การเปิดประตูหรือหน้าต่าง รวมถึงฝุ่นที
ติดตามเสือผ้าหรือตามตัวเราเวลาทีไปข้างนอกมา นอกจากนี ฝุ่นยังสามารถเกิดขึนเองในบ้าน
ได้อีกด้วย เช่น ฝุ่นจากแป้ งเวลาเราเทออกจากกระป๋ อง, ฝุ่นทีเกิดจากการฉีกกระดาษ ฯลฯ
ทําไมฝุ่ นถึงไปรวมอยู่ตามซอกตู้หรือมุมห้องเสียเยอะ?
เนืองจากฝุ่นเป็นวัตถุทีมีขนาดเล็ก จึงมีนําหนักเบา ลอยตามลมได้ เมือเราเคลือนไหว
เดินไปเดินมา ก็จะทําให้เกิดกระแสลมปันป่วน ฝุ่นทีอยู่ในบริเวณนันก็จะฟุ้ งขึนมา และโดนพัด
ไปตามลม หากเราขยับตัวอยู่เรือยๆ ฝุ่นก็จะโดยลมพัดไปมาอยู่เรือยๆ ไม่ตกลงพืนเสียที และ
พอมันลอยไปตรงจุดทีไม่มีกระแสลม มันก็จะตกลงสะสมอยู่ในบริเวณนัน ด้วยเหตุนี เราจึงพบ
ฝุ่นเยอะตามจุดต่างๆ เช่น ตรงหลังตู้, ซอกตู้, ใต้เตียง, มุมห้อง ฯลฯ เพราะเป็นจุดทีโดนอิทธิพล
จากกระแสลมได้น้อยนันเอง และด้วยเหตุผลเดียวกันนีเอง สามารถทําให้เราเข้าใจได้ว่า ทําไม
ห้องทีไม่มีคนเข้าไปนานๆถึงได้มีฝุ่นจับเยอะกว่าห้องทีมีคนเข้าออกบ่อยๆ และสิงของทีมีคนจับ
ต้องบ่อยๆจะมีฝุ่นมาจับน้อยกว่าของทีถูกปล่อยทิงไว้ไม่มีคนมาจับต้องเป็นเวลานานๆ
วิธีการกําจัดฝุ่นมีหลายวิธี เช่น ปัด, เป่า, เช็ด,ใช้เครืองดูดฝุ่น เป็นต้น การปัดและเป่านัน เป็น
วิธีทีกําจัดฝุ่นออกจากวิธีหนึง แต่ไม่ได้ช่วยให้ฝุ่นหมดไป ฝุ่นทีโดนปัดหรือเป่าออก มันแค่หลุด
ออกจากสิงหนึงๆ แล้วไปลอยอยู่ในอากาศ แล้วสักวันมันก็จะตกลงมาเกาะตามทีต่างๆอีกครัง
วิธีการทําความสะอาดด้วยเครืองดูดฝุ่น ก็เป็นวิธียอดนิยม
อีกวิธีหนึง เวลาใช้เราควรเลือกเครืองดูดฝุ่นให้ดี หากมีแรง
ดูดไม่พอ ก็มิอาจสามารถดูดฝุ่นออกได้ และนอกจากนี ลม
ทีปล่อยออกจากเครืองดูดฝุ่นเองก็เป็นสิงทีควรระวัง
เพราะหากฟิลเตอร์กรองฝุ่นไม่ดีพอ ฝุ่นอาจหลุดออกมาอีก
ก็เป็นได้ และลมทีออกมาจากเครืองนัน ก็อาจเป็นอีก
สาเหตุหนึงทีทําให้ฝุ่นทีอยู่ตามพืนฟุ้ งกระจายขึนมาขณะ
ใช้งานได้ ดังนัน ขณะใช้เครืองดูดฝุ่น ควรเปิดหน้าต่างเพือ
กระจายฝุ่นทีฟุ้ งขึนมาออกไปข้างนอก การเช็ด น่าจะเป็น

9. Page8
วิธีทําความสะอาดทีมีโอกาสทําให้ฝุ่นฟุ้ งน้อยทีสุด แต่ทังนี ก็ขึนอยู่กับวิธีการเช็ดด้วย เวลาเช็ด
ควรเช็ดด้วยผ้าเปียก เพราะมันจะช่วยให้ฝุ่นหลุดออกได้ดีกว่าผ้าแห้ง แต่ก็ไม่ควรใช้ผ้าตรงที
สกปรกเช็ดซําไปซํามา เพราะมันจะทําให้ฝุ่นไปติดตรงอืนด้วย และการเลือกใช้ผ้าเช็ดก็สําคัญ
ถ้าใช้ผ้าชนิดทีมีขนหลุดลุ่ยก็จะเป็นการเพิมฝุ่น เช็ดยังไงก็ไม่สะอาด
แนวทางสําหรับผู้ต้องการลดฝุ่ นในสายการผลิต?
ในวงการอุตสาหกรรมนัน แรกเริมเดิมที ห้องคลีนรูมมักใช้กันในสายงานอิเล็กทรอนิกส์
เช่น การผลิตแผ่นวงจรไฟฟ้ า ซึงเป็นห้องคลีนรูมทีมีความสะอาดระดับสูงถึงสูงมาก แต่ใน
ปัจจุบัน สายงานอืนๆก็หันมาใช้ห้องคลีนรูมกันมากขึน เพือเป็นการพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์
ให้สู้กับผู้ผลิตเจ้าอืนๆได้ในยุคทีมีการแข่งขันสูงเช่นนี นอกจากนี การหันมาเอาจริงเอาจังด้าน
การป้ องกันฝุ่นมาเกาะชินงานเช่นนี ยังช่วยลดงานเสีย ส่งผลให้ประหยัดต้นทุนและแรงงาน
ยิงขึนกว่าแต่ก่อน และช่วยให้ลูกค้ามันใจในคุณภาพสินค้าของเราได้อีกด้วย

10. Page9
วิธีการลดฝุ่น
จะเห็นได้ว่า การใช้ห้องคลีนรูมชันสูงๆจะมีอยู่ในเฉพาะบางสายงานเท่านัน
ในทางกลับกัน สายงานทีจําเป็นต้องใช้ห้องคลีนรูมคลาสตําๆนีมีหลากหลาย และมี
แนวโน้มเพิมขึนทุกปี

11. Page10
ตรวจดูฝุ่ น?
ก่อนอืน เราต้องตรวจดูฝุ่นก่อน เพือจะได้ทราบสภาพหน้างานของตนเอง และรู้ทีมาของ
ฝุ่น เพือจะได้หาวิธีจัดการกับมันได้อย่างได้ผล และหลังจากทํามาตรการแล้ว จําต้องตรวจสอบ
และประเมินผลด้วย
ตรวจดูฝุ่นด้วยไฟฉายคลีนรูม
ตรวจดูทิศทางของกระแสลม
ด้วย
เครืองสร้างละอองนํา Mist
Stream
ตรวจดูปริมาณฝุ่นทีติดอยู่บน
ถุงมือด้วย
เครืองนับฝุ่น RACCAR
(Coarse Paticle Counter)
สร้าง Clean Area ในจุดทีต้องระวังฝุ่ น?
การผลิตงานหรือเก็บงานในทีมีฝุ่นเยอะ ย่อมมีโอกาสทีจะมีฝุ่นมาติดมาก ดังนัน เราจึงควรทํา
บริเวณโดยรอบให้สะอาด ด้วยการทําความสะอาดอย่างสมําเสมอ แต่ในความเป็นจริง หาก
บริเวณรอบๆมีฝุ่นเยอะมาก การทําความสะอาดเป็นเหมือนการแก้ปัญหาทีปลายเหตุ ทําเท่าไร
ก็มีฝุ่นตกค้างอยู่ดี ดังนัน เราจึงควรแก้ปัญหาทีต้นเหตุ คือ กันมิให้ฝุ่นเข้ามาโดยการสร้าง
บริเวณโดยรอบเป็น Clean Area เช่น สร้าง ห้องคลีนรูม, Clean Booth หรือ Clean Bench
เป็นต้นแต่ทว่าการสร้างห้องคลีนรูม อาจมีค่าใช้จ่ายสูง ดังนัน เราอาจพิจารณาสร้าง Clean
Areaขนาดเล็ก เช่น Clean Bench หรือ Clean booth เพือเป็นการประหยัดค่าใช้จ่าย

12. Page11
ควบคุมทีมาของฝุ่ น?
ฝุ่ นมีทีมาจากทีไหนบ้าง??
1. จากตัวคน
2. จากวัตถุดิบและบรรจุ
ภัณฑ์
ตัวอย่างวิธีแก้ไข
สวมชุดคลีนรูม ตรวสอบความสะอาดของ
Clean Benchอย่างง่าย
เพียงแค่ติด ชุดพัดลมกรองอากาศ FFU บน
โครงพลาสติก
ก็กลายเป็น Clean Area ขนาดเล็ก ใช้สําหรับ
ผลิตงานทีต้องระวังฝุ่นได้
Clean boothอย่างง่าย ผนังเป็นม่านพลาสติก สามารถ
สร้างได้ในราคาประหยัด
อย่างในรูป เป็นแบบติด Air Showerสําหรับเป่าทําความ
สะอาดคนและสิงของ ก่อนเข้า Clean booth เพือขจัด
ฝุ่นทีอาจติดเข้ามา
Clean booth แบบลักษณะเป็นห้องคลีนรูมขนาดเล็ก ใช้
ผนังแบบเดียวกับห้องคลีนรูม
การสร้าง Clean Area สามารถช่วยป้องกันฝุ่นได้ในระดับหนึง แต่ก็อย่าได้นิงนอน
ใจ ต้องคอยระวังมิให้มีฝุ่นติดตัวเข้ามา และต้องหมันทําความสะอาดอย่างสมําเสมอ
Clean Area สําหรับเก็บงานทีต้องระวังฝุ่น
หรืออาจสร้างครอบเครืองจักร เพือป้องกันมิ
ให้ฝุ่นมาติดขณะผลิตงาน

13. Page12
3. จากเครืองจักรและ
อุปกรณ์ทีใช้
4. จากสภาพแวดล้อม
5. จากกระบวนการการ
ผลิต
วัตถุดิบ
ใช้วัสดุทีไม่สร้างฝุ่น สร้าง Clean Area ตรวจหาต้นตอทีมาของฝุ่น
และแก้ปัญหาให้ตรงจุด
ฝุ่นอาจมาติดชินงานได้ "โดยตรง" หรือ "ผ่านตัวกลาง" !!
การทีฝุ่นมาติดชินงานโดยผ่านตัวกลาง เราเรียกว่า "การปนเปือนข้าม (Cross
Contamination)" !!
การปนเปือนข้าม คือ การทีสิงแปลกปลอมจากทีหนึงเคลือนย้ายมาติดทีชินงานซึงอยู่อีกทีหนึง
โดยผ่านตัวกลาง เช่น ฝุ่นติดตัวคนมาจากนอกห้องคลีนรูมแล้วมาตกลงบนชินงานทีอยู่ใน
คลีนบูธ หรือ ฝุ่นบนลูกบิดประตูติดมาบนถุงมือ พอเอามือไปจับชินงาน ฝุ่นก็เลยย้ายไปติดที
ชินงาน เป็นต้น ในทีนี ตัวกลางก็คือ ตัวคน และถุงมือ นันเอง
ด้วยเหตุนี นอกจากการ "ไม่สร้างฝุ่น" แล้ว คนเข้าออกห้องคลีนรูมทุกคนต้องระวังไปถึงการ
"ไม่นําฝุ่นติดมา" ด้วย
ซึงปฏิบัติได้โดยการรักษาความสะอาดและทําความสะอาดตนเองและเครืองมือเครืองใช้อยู่

14. Page13
เสมอ โดยเฉพาะสิงทีมีโอกาสสัมผัสชินงานโดยตรง
ควรใช้ลูกกลิงขณะอาบแอร์ชาวเวอร์
เพือให้กําจัดฝุ่นออกได้ดียิงขึน
ควรทําควรสะอาดถุงมืออยู่เสมอ