1. ARALIN 25
ANG ASYA
AT ANG
DALAWANG
DIGMAANG
PANDAIGDIG
2. Halos hangga't mayroong
ay buhay, digmaan ay isang
bahagi nito. Sangkatauhan
ay patuloy mandigma kahit
sa mga kahihinatnan ay
madalas na lahi walang
ngunit
paghihirap. Gayunpaman,
kapag ang isang tao ay
tinatawag na ipagtanggol
ang kanyang bansa, o
maprotektahan iba pang
walang pagtatanggol
3. Mahalaga ang naging papel ng
dalawang digmaang pandaigdig sa
kasaysayan ng mga asyano.
Tatalakayin sa araling ito ang mga
kaganapan sa asya sa panahong ito.
Tunghayan din kung anu-ano ang
naging epekto nito sa mga asyano.
5. sumiklab ang Unang Digmaang Pandaigdig noong agosto 1914.
Ang Germany ay kaalyado ng Austria-Hungry at tinawag silang
Central Powers, at ang France, England, at Russia naman ( na
Tinawag ng mga allies ) ay magkakampi.
Si archduke francis ferdinand ay pinatay
sa Serbia.
Siya ang tagapagmana sa trono ng AUSTRIA-HUNGRY.
Binaril siya ni gavrilo princip na isang Serb.
bagamat nakasentro sa Europa ang digmaan, nagkaroon din ng
labanan sa asya dahil sa spheres of influence at interes
ng mga kanluranin sa China.
6. Agad – agad sinakop ng mga England at Japan ang mga teritoryo
ng Germany sa China at sa Pacific Ocean. Kinuha niya ang lalawigan
ng shantung at ang mga isla ng Carolina at Marianas. Ipinilit ng Japan
ang 21 demands nila sa China. Tumutol ang mga tsino at
isinumbong ito sa league of nations pero walng nagawa
ang ibang mga kanluraning bansa.
Noong 1917, sumali ang United States sa digmaan sa panig ng mga
allies. Sumunod naman ang China pagkatapos salakayin at
mapalubog ng isang submarino ng Germany ang isang barko ng
France na may nakasakay na mga tsino.
Sa India, nagkaisa ang mga kilusang nasyonalista at pangkalayaan, at
sumuporta sila sa panig ng mga allies. Ang kilusang
pangkalayaan ng mga HINDU at MUSLIM at lumakas ang hangad nila na
mabigyan sila ng karapatang mamahala sa sarili.
7. Si gandhi ang nanguna sa kilusan at isinulong ang
pamaraang matahimik ayon sa Ahimsa o non-violence.
Nais ding sumali ng ibang mga Pilipino sa Unang Digmaang
Pandaigdig at itinaguyod ni gobernador
heneral francis burton harrison at
manuel luis quezon ang guardia
nacional ng pilipinas. Ang pagtataguyod ng
guardia nacional ay upang maipakita sa United
States at sa buong daigdig na handa na ang pilipinas sa
kasarinlan. Nais ipakita ng mga pilipino na handa na silang
ipagtanggol ang sarili at sumali sa mga kaganapan sa daigdig.
9. Natalo ang CENTRAL POWERS sa digmaan at isinagawa ang
pagpupulong sa Versailles, France upang pormal nang tapusin ang
digmaan at pag-usapan ang kaparusahan ng mga talunang bansa. Ang
bansang Europa ay nanghina dahil sa tagal, hirap, at gastos ng
digmaan. Matapos ang digmaan, naiba ang balance ng kapangyarihan
(balance of powers)sa daigdig. Matatawag na mga
super power o pinakapangyarihang bansa noong panahong
yaon ang United States at Japan.
Sa VERSAILLES, nakuha ng japan ang shantung na dati’y nasa kamay
ng mga GERMAN dahil dahil sa kanyang partisipasyon sa digmaan. Ang
RACIAL o pantay na pagtingin sa lahi, Ang kilusang ito ay tinawag na
KILUSANG MAYO 4, 1919 ( may fourth movement )
10. Nag – umpisa sa araw na ito ang kilusan sa pamantasan ng
BEIJING. Nagsimula rin ang new culture
movement na itinakwil ang Confucianism at iba
pa. 1917, pinag-aralan ang mga bagong ideya na galing sa
Europa at sa Himagsikang russo ( russion
revolution ). Marami ang naniniwala na ang
kabihasnan ng kanluranin ay materyoso, makasarili lang, at
walang kabutihan para sa mga tsino.
Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, itinatag ang
league of nations upang maiwasan na ang
pagkakaroon ng digmaan sa daigdig.
11. Ang kanlurang asya ay bahagi ng ottoman empire na
nanghina at dahan - Dahang bumagsak. Noong 1914 nadiskubre ang
( langis ) sa lugar na ito at lumaki ang interes ng mga kanluranin dito.
Ang mandato para sa Syria at Lebanon ay ibinigay sa mga French at
ang mandato para sa PALESTINE ay kinuha ng mga English. Napanatili
ng Saudi Arabia ang kalayaan nito sa ilalim ni haring ibn
saud, pero lahat ng mga kompanya na naglinang ng mga langit ay
pag – aari ng mga dayuhan.
1917, nagpalabas ng balfour declaration ang mga
English kung saan sinabi na ang PALESTINE ay bubuksan para sa mga
JEW o ISRAELITE upang maging kanilang tahanan o homeland.
Dito nag – ugat ang problema ng mga JEW at mga MUSLIM, dahil
nagsimulang bumalik ang mga JEW na nasa Europa sa Kanlurang
Asya.
13. Pagkatapos ng unang digmaang pandaigdig, nag – umpisa ang pag -
aarmas ng iba’t ibang bansa. Nagkaroon ng arms race o
pagpaparami ng mga Armas pandigmaan. Tumawag ang United States
sa isang kumperensya sa Washington, D.C.
1921. dito nilagyan ng mga limitasyin ang laki at dami ng mga
barkong pandigma at nagkasundo na hindi magtatatag ng mga
ibayong pagpapalakas sa mga base militar sa asya. Sumama sa
kumperensya ang United States, England, Japan, France, at Italy.
Sumunod dito ang isang kasunduan kung saan kinilala ang United
States, Japan, England, at France ang mga teritoryo ng bawat sa
asya. Sakaling magkaroon ng problema tngkol dito, mag – usap muna
ang apat na bansa at hindi maglaban agad. Isang kusunduan ang
nirerespeto ang integridad ng China at hindi na ito pag – aagawan o
14. 1920, nabuo ang isang malakas na kilusang Nasyonalismo
sa China. Naitatag ang isang malakas na pamahalaang
republika sa China sa pamumuno ni heneral
chiang kai shek.
kasabay dito naitatag din ang Partido Komunista ng China (
Chinese communist party ) na pinamumunuan
ni Mao ZedonG. Tinugis at itinulak sila puntang
HILAGANG CHINA na napatanyag na LONG MARCH.
Dahil sa paglakas ng Kilusang Nasyonalismo sa China sa
pagpasok ng Ika – 20 ng siglo. Dahan – dahang pumasok sa
China ang Japan. Kinuha nito ang isla ng Taiwan noong 1895
at sinakop nito ang Korea noong 1910.
15. 1929, bumagsak ang stock market sa United States
at nag – umpisa ang great depression. Nagkaroon ng
Pagkawala ng trabaho, paghihirap, at kakulangan sa pagkain. Dahil
walang magawa ang pamahalaan, dumami ang mga RADIKAL at ULTRA
– NASYONALISMONG samahan na naghangad na lalong magpalakas at
manakop ang Japan. Sa pamumuno ni gandhi at ng kanyang di –
marahas na pamamaraan.
1935, ipinasa nila ang isang batas na nagbibigay ng higit na
awtonomiya sa pamahalaan ng India. Nagpadala ng mga misyong
pangkalayaan ( independence missions ) sa United
States upang ihatid sa mga AMERIKANO.
1930 ay ipinasa ang Batas TYDINGS – McDuffie na nagtakda ng
sampung COMMONWEALTH at pagkatapos ay kalayaan.
17. 1930, nagkaroon ng matinding hidwaan sa pagitan ng
dalawa. Nilusob ng Japan ang Manchuria noong SETYAMBRE
1931. mahalaga ang Manchuria sa mga Hapones dahil ito ay
mayamang rehiyon na sagana sa hilaw na materyales na
kailangan sa industriya nila. Malaki ang populasyon ng Japan,
limitado ang lupa, at salat pa sa likas na yaman. Sa pagsakop
nila sa Manchuria, nagtatag ang Japan ng isang puppet
state o tau – tauhang estado na kontrolado nito at
pingalang MANCHUKUO.
1935, tumanggi ang Japan sa kasunduan na naglilimita sa
mga barkong pandigma.
Hulyo 1937, biglang nilusob ng Japan ang China.
18. Dahil ito ay labag sa mga nilagdaang kasunduan, nag protesta
ang United States at England, pero hindi rin ito binigyang –
pansin ng Japan. Sa paglusob ng Japan, nakatuon ang pansin
nito sa NAIJING ( NANKING ), ang kapitulo ng pamahalaang
Tsino. Ang insidenteng ito ay tinawag na rape of
nanking.
SETYEMBRE 1940, nilagdaan nila ang tripartite
pact at tinawag na axis powers ang kanilang
alyansa. Sa kabilang panig, United States, England, at France
at iba pang mga bansa ay tinawag na allied powers.
Ang sagot ng mga protesta, nagpalabas ng deklarasyon ang
Japan na nilinaw ang mga layunin nito.
19. Hangarin niyang bumuo ng greater east Asia
co – prosperity sphere at mapalayas ang mga
dayuhang kanluranin. Tinugunan ng United States ang pagiging
agresibo ng Japan sa pamamagitan ng pagpapahinto ng
pangangalakal sa Japan, pagluwas ng langis sa Japan at iba
pang estratehikong materyales, at ang pagpigil sa mga
transaksyon ng Japan na may kinalaman sa mga pera nitong
nakalagak sa United States at Pilipinas. Dahil mawalan sila ng
langis at iba pang bagay na kailangan ng mga industriya nila,
Kailangang biglaan ang paglusob sa gayong ay maparalisa
nitong hukbong pangdagat ng US. Na noon nakabase sa
PEARL HARBOR sa Hawaii.
21. Nag – umpisa sa Europa noong SETYEMBRE 1939 ang Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Dahil ang India ay kolonya ng England, binigyan
ng suporta ng England. Ngunit ayaw ni gandhi sa digmaan at
nagprotesta siya at ang kanyang mga kasama . Nagsimula ito nang
nilusob ng JAPAN ang PEARL HARBOR noong Disyembre 7,
1941 sa HAWAII ( Disyembre 8 sa asya ), kasabay ang pagsalakay sa
THAILAND, MALAYA, HONG KONG, PILIPINAS, at iba pang lugar.
Binomba ang BAGUIO at DAVAO. Dahil sa pag atake ng mga HAPONES.
Bumagsak ang mga teritoryong sakop ng ENGLAND, NETHERLAND, at
UNITED STATES. Mabilis ang pananakop ng JAPAN sa TIMOG SILANGANG
ASYA at sa PILIPINAS ang ito bumagal dahil nahirapan ito nang husto.
Sa pagbagsak ng bataan noong ABRIL 9, 1942 at CORREGIDOR noong
MAY 6, 1942, ganap na ang pagsakop ng JAPAN sa TIMOG SILANGANG
ASYA.
22. Ang pamahalaan ng THAILAND ay nagsilbing neutral o walang
pinapanigan noong panahong ito ngunit pinayagan nitong dumaan ang
HAPONES sa teritoryo nito papunta sa MALAYA at BURMA. Nakuha sila
pansamantala ng propaganda ng JAPAN na susuportahan nito ang
paglaya ng mga dating kolonya ng kanluranin.
Idineklara ng JAPAN ang BURMA bilang malayang bansa sa pamumuno
ni ba maw.
Octobre 1943, ang pilipinas din ay idineklara nilang malaya sa
pamumuno ni jose p. laurel.
Nobyembre 1943, ito ang unang kumperensya para sa mga pinuno
ng bansang asyano.
Ang mga kilusang nasyonalismo sa TIMOG ASYA at TIMOG SILINGANG
ASYA ay binigyang suporta ng JAPAN at nabuo ang ilang mga hukbo
gaya ng Indian independence army.
23. Sa pilipinas malaganap ang mga kilusang ito gaya ng UNITED
STATES ARMY FORCES IN THE FAR EAST ( USAFFE ) at hukbong
bayan laban sa hapon ( HUKBALAHAP ).
Unti- unting natalo ang JAPAN sa labanan sa PACIFIC – sa
MIDWAY at GUADALCANAL 1942; NEW GUINEA noong 1943
hanggang 1944; at mga isla sa GITNANG PACIFIC gaya ng GUAM.
AGOSTO 1945, tuluyan nang natalo ang JAPAN. Napilitang
sumuko ito matapos bagsakan ng bomba atomika ng UNITED
STATES ang HIROSHIMA noong AGOSTO 6, 1945 at ang
NAGASAKI noong AGOSTO 9, 1945.
25. Dahil sa digmaan, maraming mga lungsod ang nasira sa ASYA. Milyun-
milyong mamamayan ang namatay. Hirap at taggutom ang sinapit ng
mga pinsala ng JAPAN. Dahil natalo ang JAPAN, Ito ay inokupa ng mga
ALLIES sa pamumuno ni HEN. DOUGLAS MACARTHUR. Nagkaroon ng
bagong Saligang Batas ang JAPAN at binuwag ang kanyang
Sandatahang Lakas.Naging Demoktratiko ang sistema ng gobyerno ng
JAPAN. Natapos ang tinawag na ALLIED OCCUPATION OF JAPAN noong
1952 matapos lagdaan ang PEACE TREATY sa San FRANSISCO,
CALIFORNIA.
Matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, hindi katahimikan ang
nabalot ng CHINA. Noong 1949, natalo ang pwersang nasyonalista at
tumakas sila sa isla ng TAIWAN. Samantala, ang kabuuan ng mainland
CHINA ay napasailalim sa mga komunista at itinitag ni MAO ZEDONG
ang PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA.
26. Subalit hindi nagkaisa ang lahat ng Indian at hati ang grupong HINDU
at MUSLIM.
1947, Pinagkalooban ng kalayaan ng ENGLAND ang India. Ngunit ang
India ng naging malaya ay hati: ang India ay para sa mga HINDU at
ang mga MUSLIM ay nagtatag ng bansa, ang PAKISTAN.
Sa pagkatapos ng digmaan, masigasig nilang ipinaglaban ang
karapatan nilang lumaya . Ang PILIPINAS ay naging malaya noong
Hulyo 4,1946.
1945, Ang VIETNAM sa INDOCHINA ay nagpahayag ng proklamasyon
ng kanilang kalayaan. bagamat hindi ito kinilala ng FRANCE na may
sakop sa kanya. Pinagkalooban din ang kalayaan ng ENGLAND ang
Malaysia at BURMA. Sa INDONESIA naman, nag umpisa ang armadong
pakikipiglaban ng mga Indonesian upang makamtan ang kalayaan
laban sa mga DUTCH.
28. II- PATIENCE
RIO, SWEET AIVIE T.
MALINAO, HAFFY
CABAHUG, NINA JANE
MONTEJO, RACHEL
ZOZOBRADO, ALMARIE
DELARMENTE, RHOMEL
MALAZARTE, PAUL KINNETH
PERALTA, JOHN PAUL