Partneriteti Publik-Privat dhe përvojat për Shqipërinë

PARTNERITETI PUBLIK PRIVAT DHE
PËRVOJAT PËR SHQIPËRINË
AURELA GJOKUTAJ
PPP - përvoja në botë e organizimit të tyre dhe disa mendime për
modelin e përshtatshëm për monitorimin e tyre në Shqipëri
JANAR 2020
ALTAX
TIRANE

PARTNERITETI PUBLIK PRIVAT DHE PËRVOJAT PËR SHQIPËRINË altax@altax.al
1
PPP, përvoja në botë e organizimit të tyre dhe disa mendime për
modelin e përshtatshëm për monitorimin e tyre në Shqipëri
Studime Fiskale Shqiptare
PARTNERTITETI PUBLIK PRIVAT PËR SHQIPËRINË
Qendra ALTAX është një nismë studiuesish shqiptarë me synimin e një qasje të re në ndihmë të politikës fiskale dhe ekonomike
shqiptare me qasje drejt politikës fiskale evropiane. Qëllimi kryesor është që të promovojë edukimin me sistemin fiskal dhe
përshtatjen e tij sipas ambjentit ekonomik, të ndihmojë tatimpaguesit dhe palët e interesuara (studentët, ekspertët në terren,
studiuesit) nëpërmjet ekspertizës të jenë të informuar mbi qasjen fiskale dhe klimën ekonomike. Nga ana tjetër bashkëpunimi
me akademikë dhe ekspertë fiskale ndihmon për të zgjeruar dhe për të krijuar një audiencë të plotë në ndihmë të rritjes së
kapaciteteve fiskale në Shqipëri dhe Kosovë.
NE JU NDIHMOJMË TË PAGUANI TAKSAT!
NE JU NDIHMOJMË TË MOS PAGUANI BAKSHISH PËR TAKSAT!
PARTNERTITETI PUBLIK PRIVAT PËR SHQIPËRINË
Nr. 2020/01/01
www.altax.al
altax@altax.al
Datë 08.01.2020

2
Tiranë, Shqipëri
©
QENDRA ALTAX
JANAR 2020
Përgatitja dhe shpërndarja
nga
Aurela GJOKUTAJ
ALTAX CENTER
PARTNERITETI PUBLIK PRIVAT DHE PËRVOJAT PËR SHQIPËRINË
PPP, përvoja në botë e organizimit të tyre dhe disa mendime për modelin e përshtatshëm
për monitorimin e tyre në Shqipëri
Fjalë kyç: PPP, buxhet, investime, shoqeri, Shqipëri, ekonomi
Klasifikimi JEL: D02, E60, H60
Dokumenti është përgatitur nga ekspertët e ALTAX, në serinë e përmbledhjeve tematike, me synimin që të kthehet në një burim diskutimi
për gjithë të interesuarit, ose për ta përdorur në funksion të diskutimeve dhe analizave të politikave për shpërndarjen e barrës fiskale dhe
zbatimin në praktikë në kuadër të politikës decentralizimit dhe forcimit të financave lokale.
Autorësia është e ©
ALTAX.
Cilido që do të përdorë të dhëna apo pjesë nga ky botim, është i detyruar të shënojë autorësinë si referencë në publikimet që do të përdorë.
Dokumenti gjendet te faqja në internet www.altax.al
Nëse keni kërkesa apo pyetje dërgojini te altax@altax.al

3
Konsideratë
(ALBANIAN) Qendra ALTAX është një nismë studiuesish dhe analistësh fiskalë shqiptarë me synimin e një qasje
të re analize dhe diskutimi në ndihmë të politikës fiskale dhe ekonomike mbarëshqiptare me qasje drejt politikës
fiskale dhe ekonomike evropiane. ALTAX është një qendër studimore fiskale dhe ekonomike dhe punon që të
rritë mirëkuptimin e qeverisë dhe publikut për çështje të lidhura me ndershmërinë e sistemit ekonomik, fiskal ne
shoqërinë civile ne Shqipëri, si dhe kryerjes së shërbimeve publike vendore dhe qendrore të duhura dhe të
qëndrueshme. Një nga qëllimet tona kyçe është arritja e një sistemi tatimor më efikas dhe më pak kompleks për
të gjithë. Komentet dhe rekomandimet tona për çështjet tatimore bëhen vetëm për të arritur këtë qëllim. Ne
jemi një organizatë tërësisht apolitike.
ALTAX përfaqëson interesat e taksapaguesve, si një qendër kërkimore të pavarur fiskale, në rolin e një
komentatori të financave publike, politikës fiskale, ligjit tatimor, edukimit fiskal, politikave sociale dhe pabarazive
sociale në shpërndarjen e mirëqenies duke vlerësuar zhvillimin e politikave me qëllim promovimin e zhvillimit në
Shqipëri të krahasuara me vendet në rajon dhe botë.
NE JU NDIHMOJMË TË PAGUANI TAKSAT! NE JU NDIHMOJMË TË MOS PAGUANI BAKSHISH PËR TAKSAT!
Acknowledgment
(ENGLISH) ALTAX CENTER is an Albanian think-tank initiative assisted by tax experts and fiscal and economy
analysts, aiming at a new approach to Albanian-European fiscal and economic policy. The primary goal is to
promote education and culture of communication, help and assist the taxpayers and interested parties
(students, field experts, civil servants) with the proper technical expertise. On the other side, the cooperation
with the academics and field experts helps to expand and create a comprehensive audience in help of increasing
of young analysts’ capacities in Albania and Kosovo. One of our key goals is to achieve a more efficient and less
complex tax system for all. Our comments and recommendations on tax issues are made solely in order to
achieve this aim; we are an entirely apolitical organization.
ALTAX represents the interest of taxpayer and is founded to help, increasing the knowledge and education about
the implementation in the right way of fiscal policies and public finances management. We are organized and
work based on the principle “Right from the start”.
WE HELP YOU TO PAY TAXES! WE HELP YOU NOT TO PAY BRIBE FOR TAXES!

4
Terma dhe sqarime
APPP Agjensia për Partneritetin Privat-Publik
KLSH Kontrolli i Lartë i Shtetit
PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto
PMU Njësia e Monitorimit të Projektit
PPP Partneriteti Privat-Publik

5
PËRMBAJTJA
Përmbledhje Faqe 6
1 Përvoja botërore për strukturat që janë të angazhuara me
monitorimin e PPP (Evropë, Azi, Afrikë, Amerika e Jugut)
Faqe 7
2 Një model mbi Metodologjitë e vlerësimit i përdorur në Peru, si
rast për studim për Shqipërinë
Faqe 9
3 Modeli i një institucioni të pavarur që mund të dizenjohet për
Shqipërinë
Faqe 12
Konkluzion Faqe 14
Përmbledhje

6
PPP kanë ngjashmëri me proceset e privatizimeve në njëfarë mënyre. Megjithatë, PPP janë një
natyrë që ndryshojnë për nga mbartja e rrisqeve fiskale1, organizimi, financimi dhe përfitimi.
Nga përvoja botërore vërehet se nuk ka ndonjë rregull të përcaktuar se ku duhet të vendosen
njësitë PPP. Këto njësi mund të bazohen në ministritë e qeverisë ose të krijohen si organe të
pavarura. Kjo varet shumë nga organizimi i çdo vendi dhe shkalla e lirisë që qeveria dëshiron
t'i japë këtyre njësive. Sidoqoftë, mund të vërehet se njësitë PPP në shumicë janë zhvilluar nën
Ministrinë e Financave për shkak të implikimeve buxhetore të projekteve PPP.
Mesatarisht, njësitë PPP nuk kanë një numër të madh punonjësish. Sipas rezultateve të
studimeve, madhësia më e zakonshme varion nga gjashtë deri në dhjetë persona, por disa
vende (Malajzia dhe Republika e Koresë) kanë mbi 100 njerëz në njësinë e tyre PPP. Shumica
e njësive PPP janë në masë të madhe me nëpunësa civilë me sistem të ngurtë pagash sipas
shkallëve në sektorin publik dhe vetëm disa vende kanë sisteme që sigurojnë fleksibilitet më
të madh pagash. Ndërkohë, një numër vendesh e organizojnë edhe nëpër shoqata dhe
institute/qendra dhe që janë pjesë e kontraktimit sipas kodit të punës.
Burimi kryesor i financimit të njësive PPP është buxheti i qeverisë. Burime të tjera të financimit
përfshijnë financimin nga tarifat e transaksionet e ngarkuara për agjencitë e tjera, përveç
buxhetit të qeverisë. Në varësi të funksionit dhe numrit te stafit, një buxhet vjetor i njësive
PPP varion nga rreth Euro 20,000 deri në Euro 2,000,000.
Njësitë PPP mund të jenë përgjegjëse për një gamë të gjerë funksionesh, duke përfshirë: 1)
hartimin e politikave, 2) standardizimin, 3) koordinimin, 4) ngritjen e kapaciteteve, 5)
promovimin / shpërndarjen, 6) mbështetjen teknike dhe 7) kontrollin e tyre.
1
Rrisqet fiskale janë faktorë që mund të shkaktojnë rezultate fiskale që devijojnë nga pritshmëritë ose parashikimet

7
1. Përvoja botërore për strukturat që janë të angazhuara me
monitorimin e PPP
Në Kroaci, Agjensia për Partneritetin Publik Privat (9 punonjës) u krijua në 2013. APPP
miraton projektet e PPP të propozuara në nivel kombëtar dhe vendor. Funksionon me një
Bord Drejtues, i cili zgjedh drejtorin e APPP. Financimi bëhet nga Buxheti i Shtetit. Kryetar i
Bordit është zv.Kryeministri dhe anëtarë janë Ministri i fushës së mbulimit për ekonominë,
Ministri i Financave, Ministri i Drejtësisë, Raportimi bëhet direkt në Këshillin e Ministrave.
Fillimisht nën fushën e mbulimit të Ministrisë së Ekonomisë, Punës dhe Sipërmarjes në
bashkëpunim me Ministrinë e Financës dhe Agjensinë e Prokurimeve Publike.
Pjestarë të botës akademike dhe shoqërisë civile u përfshinë në proces si Komitet Këshillimor
e konsultativ për të
qartësuar publikun
mbi proceset e
vendimarrjes dhe
zbatimit.
Detyrat e APPP
përmbajnë:
- të miratojë
propozimet e
projektet për PPP.
Pa aprovimin e
APPP-së, një PPP
nuk mund të
lançohet;
- të miratojë të
gjitha ndryshimet
në kontratat
ekzistuese të PPP;
- të publikojë
informacion mbi
projektet që
synojnë të
zbatohen si PPP;
- të publikojë një
listë të projekteve
të miratuara PPP;

8
- të këshillojë autoritetin prokurues për procedurën e prokurimit për zgjedhjen e partnerit
privat;
- të krijojë dhe azhornojë një regjistër të kontratave të PPP;
- të monitorojë zbatimin e kontratave të PPP;
- të studiojë dhe përshtatë praktikat e mira ndërkombëtare së bashku me zhvillimet e tjera
lidhur me këtë fushë;
- të propozojë ndryshime përkatëse në aktet dhe rregulloret ekzistuese për të zbatuar më tej
praktikat më të mira në përgatitjen dhe zbatimin e projekteve të PPP;
- të lëshojë udhëzime dhe shpjegime për përgatitjen, kontraktimin dhe zbatimin e projekteve
PPP; dhe
- të ofrojë programe edukative për PPP-të
APPP ndërhyn në disa faza kryesore të një projekti PPP si:
- Vlerësimi i projektit dhe faza e miratimit të një projekti nuk mund të kualifikohet si një PPP
pa APPP që lëshon një aprovim;
- Faza e para-tenderimit dhe tenderimit. APPP bashkëpunon me autoritetin e prokurimit në
lidhje me zgjedhjen e procedurës së përzgjedhjes së partnerëve privatë; dhe
- Faza e zbatimit. APPP nuk e mbikëqyr zbatimin e projekteve. Megjithatë, duke qenë
përgjegjës për menaxhimin e regjistrit të projektit PPP, ajo mund të identifikojë shqetësimet
dhe të drejtojë institucionet përkatëse, siç është KLSH, Tatimet ose Prokuroria e Shtetit me
qëllim e informimit të devijimit nga praktika e mirë nga projektet në zbatim. Gjithashtu,
mësimet e mësuara nga zbatimi i projekteve janë të inkorporuara në programet edukativo-
arsimore të ofruara nga APPP.
Portugalia një skemë të ngjashme agjensie të quajtur UTAP, e krijuar në 2012 si një entitet
gjysmë autonome, nën autoritetin e Ministrisë së Financave. Fusha e veprimtarisë së UTAP
është për projekte që i kushtojnë buxhetit deri te 25 milionë euro.
Detyrat e UTAP janë:
- Të ofrojë mbështetje teknike për ekipet e ndryshme të projektit dhe komitetet për
zhvillimin, kontraktimin dhe monitorimin e PPP-ve (dhe projekteve të infrastrukturës që
nuk janë domosdoshmërisht të definuara si PPP në legjislacion),
- të monitorojë detyrimet financiare të PPP-ve në sektorin publik dhe të japë informacione
në kohë reale në lidhje me veprimet në Thesar dhe me/nga Buxheti;
- të publikojë një raport tremujor mbi detyrimet financiare dhe azhornime të tjera në
kontratat
- dhe t'i bëjë këto publikisht të disponueshme në websajtin e UTAP;
- - të veprojë si pikë qendrore e informacionit mbi kontratat e PPP-së dhe të mbledhë,
analizojë dhe të mbajë informacione ekonomike dhe financiare mbi PPP

9
- të caktojë dhe, në disa raste, të udhëheqë ekipe dhe komitete te ndryshme gjatë gjithë
ciklit të projektit;
- të monitorojë dhe ofrojë mbështetje teknike për negociatat e menaxhimit të kontratave
dhe çështje të tjera dhe, kur është e nevojshme, të marrë rolin e menaxherit të kontratës
(në fazën e zbatimit); dhe
- të përhapë përvojat me PPP dhe promovimin dhe ofrimin e trajnimit për PPP.
Sistemi i PPP peruanka dhënë 19 projekte që nga fundi i vitit 2013, shumica e tyre në sektorët
e transportit dhe të energjisë. Projektet tjera përfshijnë punimet e kanalizimeve dhe ujitjes,
portet e aeroporteve, hekurudhat dhe spitalet. Investimet e bëra deri më tani arrijnë në rreth
10.5 miliardë dollarë. Të 31 Kontratat financohen me kontribute nga përdoruesit dhe
investitorët tjerë, duke përfshirë garancitë qeveritare të lidhura me investimin ose
mirëmbajtjen e projektit.
Kili konsiderohet si një vend me praktika dhe projekte të suksesshme të PPP. Suksesi i Kilit
me PPP-të është mbështetur nga një kornizë institucionale solide; procedura të zhvilluara mirë
për të identifikuar, vlerësuar dhe tenderuar projekte; përpjekje të qarta për të siguruar
ndarjen adekuate të rreziqeve në mes të sektorit publik dhe atij privat; dhe reforma solide për
të siguruar disponibilitetin e financimit privat për projekte. Sidoqoftë, zbatimi i programit PPP
nuk ka qenë pa probleme. Ka pasur një numër mjaft të madh të kontratave të rinegociuara;
qeveria ka grumbulluar kontestime të konsiderueshme ndaj PPP-ve.
Në Afrikën e Jugut, njësia përgjegjëse ka ndërtuar dhe zhvillon një sistem për vlerësimin e
duhur të të gjitha projekteve kryesore PPP para një vendimi përfundimtar për projektet.
Manuali i PPP-së nuk përshkruan në mënyrë të detajuar kërkesat e vlerësimit ekonomik, por
jep informacion se çfarë duhet të arrijë një vlerësim ekonomik. Procedura përshkruan një
analizë të duhur kosto-përfitim dhe është një pikënisje e mirë për zhvillimin e metodologjive
për vlerësimin e ekspozimit të rriskut gjatë jetëgjatësisë së projekteve. Manuali i PPP-së jep
detaje mbi përgatitjen e një matrice rrisku për projektin PPP, vlerëson koston e çdo rrisku
(duke shumëzuar koston me gjasat e ndodhjes) duke përfshirë rreziqet që mbart qeveria dhe
dizajnimin e një fluksi nominal të parasë për çdo rrisk, për të llogaritur një vlerë aktuale neto
për projektin.
Në Francë, është në funksion prej 2005 MAPPP (Misioni për të mbështetur partneritetet
publike-private). Stafi perbehet nga 8 punonjes te brendshëm dhe 4 konsulente te jashtëm
(financierë dhe trajnerë). Financimi bëhet nga buxheti i shtetit. MAPPP u krijua si një organ
ekspertësh, përgjegjës për vlerësimin paraprak të projekteve PPP. U krijua nën autoritetin e
drejtpërdrejtë të ministrit të ekonomisë dhe financës. Në vitin 2010, kryetari i MAPPP u kërkua
të kryejë një rishikim / auditim të njësisë e cila konfirmoi rëndësinë e saj por dha edhe
rekomandime për të përmirësuar qeverisjen dhe qëndrueshmërinë e saj. Kjo diktoi krijimin e

10
MAPPP si një njësi në nivel kombëtar e atashuar pranë Drejtorisë së Thesarit në Ministrinë e
Financave. MAPPP ka tri funksione kryesore
- Vlerësimi i llogaritjeve paraprake te projekteve te përgatitura nga autoritetet prokuruese;
- sigurimi i mbështetjes për subjektet e sektorit publik ne përgatitjen, negocimin dhe
monitorimin e CP-ve; dhe
- informimi dhe promovimi i CP-ve. Burimet e MAPPP-së janë ndarë në këto tre funksione në
pjesë të përafërta të barabarta.
Autoritetet franceze e kanë konsideruar të rëndësishme ndarjen e përgjegjësive nga analiza e
vlerës së para / përballueshmëria dhe mbështetja për autoritetet e prokurimit. MAPPP nuk
vepron si një autoritet prokurimi për projektet dhe nuk është e përfshirë në prokurim ose
negociata për kontrata specifike PPP (menaxhimi i projekteve të PPP-së gjatë ciklit të projektit
është përgjegjësi e ekipeve në ministritë e linjës, publike, institucionet e qeverisjes vendore,
etj). MAPPP i kërkohet të japë një opinion (avis) në të gjitha vlerësimet paraprake të dorëzuara
nga autoritetet publike të prokurimit që mendojnë për përdorimin e një PPP.
Në Turqi nuk ka një njësi të centralizuar per PPP dhe përgjegjësitë për zhvillimin dhe
menaxhimin e projekteve PPP shpërndahen midis dhënësve të ndryshëm (ministritë e linjës
dhe entitetet shtetërore). Ndërsa ekziston një mekanizëm miratimi për shumicën e projekteve
që përfshijnë Këshillin e Lartë të Planifikimit (HPC) kryesuar nga Kryeministri, kriteret për
përzgjedhjen e tyre janë më pak të definuara. Projektet janë të qeverisura nga një grup ligjesh
që adresojnë modele të caktuara (për shembull BOT) ose sektorë të caktuar (shëndetësi,
arsim, infrastrukturë) dhe menaxhohen me përfshirjen e entiteteve të ndryshme.
Në Belgjikë, një ndër institucionet që është i angazhuar direkt në projektet PPP është CIF
(Celula e Informacionit Financiar). Historikisht, roli i CIF është fokusuar në mbështetjen,
këshillimin, ekspertizën, dizajnin dhe implementimin e procedurave dhe mjeteve
monitoruese. Në këtë kontekst, CIF kryen një mision analize buxhetore, kontabël, financiare
dhe ligjore. CIF iu besua nga qeveria e Wallonias edhe misioni i ekspertizës të partneritetit
publiko-privat.
Në Bullgari, monitorimi i PPP realizohet nga Drejtoria e Politikave Ekonomike dhe Sociale
brenda Administratës së Këshillit të Ministrave, duke ofruar udhëzime metodologjike për
zbatimin e Ligjit të Koncesioneve. Ndihma Shtetërore dhe Drejtoria e Sektorit Real në
Ministrinë e Financave ndihmon Ministrin e Financave me ekzekutimin e funksioneve te tij në
fushën e koncesioneve e PPP.

11
Në Çeki, Shoqata për Zhvillimin e Infrastrukturës (ARI) vepron si një think tank i sektorit privat
në fushën e infrastrukturës publike, duke unifikuar pikëpamjet e furnizuesve kryesorë të
projektit dhe të inxhinierisë, ndërtimit, administrimit dhe mirëmbajtjes, financimit dhe
konsultimit. Në formën e diskutimeve, sugjerimeve dhe rekomandimeve të ekspertëve, ARI
promovon në mënyrë proaktive planifikime të qarta, prokurime publike dhe rregulla
transparente të menaxhimit të kontratave në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare
të provuara. ARI promovon metoda alternative të prokurimit dhe financimit që mundëson
zhvillimin afatgjatë të infrastrukturës publike të Republikës Çeke.
Në Greqi funksioni për analizën dhe ndjekjen e PPP bëhet nga një sekretariat i veçantë.
Në Estoni, këto funksione bëhen nga Qendra e prokurimit publik.
Në Itali realizohen nga një Task Force teknike për PPP
Në Kazakistan, realizohet nga Qendra për PPP.
Në Maqedoninë e Veriut është një njësi brenda Ministrisë së Ekonomisë.
Në Sllovaki realizohet nga Shoqata për PPP.
Në Serbi funksionon një Komision ndërministerial i ngritur me Urdhër të KM. Përfaqësuesi
nga Ministri e Ekonomisë dhe Zhvillimit Rajonal është edhe kryetari i Komisionit. Detyrat e
Komisionit janë të natyrës së ngjashme me ato në Kroaci.
Në Britaninë e Madhe, Maltë dhe Kosovë bëhen nga njësi brenda Thesarit apo
Ministrisë së Financave. Në Britani realizohen edhe nga Qendra Forum për PPP, si një entitet
privat.
Në Spanjë funksionon si një Shoqatë Shtetërore për Transportin Rrugor.
Në Rusi është krijuar një Qendër për zhvillimin e PPP dhe Qendra për projekte financiare nën
autoritetin e Bankës për Zhvillimin Kombëtar të Rusisë.

12
2. Një model mbi Metodologjitë e vlerësimit i përdorur në Peru, si
rast për studim për Shqipërinë
Ministria e Financave në shumicën e vendeve të botës që zbatojnë projekte me PPP përdorin
një metodë dyplanëshe për vlerësimin e detyrimeve të kushtëzuara:
- Një metodologji për llogaritjen e probabilitetit të parazgjedhur që rrjedh nga detyrimet
kontingjente të qeverisë
- Një metodologji për vlerësimin e ekspozimit të kredisë nga këto angazhime.
Kjo qasje përdoret për të zhvilluar një model të bazuar në Excel për llogaritjen e probabilitetit
të parazgjedhur lidhur me të ardhurat vjetore të garantuara minimale (IMAG) për projektet e
rrugëve dhe modele të ngjashëm për ujësjellës-kanalizime, shëndetësi dhe edukim.
Të dy modelet kanë një kuadër të ngjashëm dhe përfshijnë hapat e mëposhtëm:
i) Identifikimin. Identifikimi i burimeve të rriskut, të cilat ndikojnë në probabilitetin e
parazgjedhur (për shembull një rrisk do të ishte mungesa e trafikut për projektet e
transportit ).
ii) Modelimin. Zgjidhet një metodë për të modeluar sjelljen e variablave të rriskut që
shkaktojnë detyrimet e kontigjencës. Mënyra më e zakonshme është procesi i lëvizjes
Brownian2
iii) Integrimin. Përshtatja e modeleve të rriskut sipas angazhimeve dhe kushteve
kontraktuale
iv) Vlerësimin. Vlerësimi i probabilitetit të vonesës nëpërmjet simulimeve sipas modelit
Monte Carlo3.
2
Lëvizja Brownian është lëvizja e rastësishme e grimcave pezull në një lëng (lëng ose gaz) që rezultojnë nga
përplasja e tyre me molekulat e lëvizshme
3
Simulimi Monte Carlo prodhon shpërndarje te vlerave të mundshme të rezultateve. Duke përdorur shpërndarjet
e probabilitetit, variablat mund të kenë probabilitete të ndryshme për rezultate të ndryshme.

13
3. Modeli i një institucioni të pavarur që mund të dizenjohet për
Shqipërinë
1. Qeveria mundet të marrë në konsideratë krijimin e një Agjensise për projektet
infrastrukturore, të kryesuara nga profil i lartë politik pjesë e krahut qeverisës, Ministria e
Financave, Ministria për Çështjet Ekonomike e Infrastrukturore, Ministria e Drejtësisë dhe
përfaqësues të atashuar nga Pushteti vendor, bota ekonomike, media dhe akademike, si dhe
disa nga institucionet e linjës përgjegjëse për zhvillimin e infrastrukturës dhe të hyrave fiskale.
Agjensia duhet të sigurojë që të gjithë aktorët t'i përshtatin vendimet e tyre të infrastrukturës
me strategjinë dhe objektivat e përgjithshme të qeverisë. Ajo duhet t'i japë prioritet
projekteve dhe të veprojë si promotore e politikës për PPP për të kapërcyer inercionin
burokratik. Duke ankoruar procesin në nivelin e lartë politik do të sigurohet legjitimiteti, vrulli
dhe vëmendja e qeverisë, por edhe ndarja e qartë e rriskut (Shih Figura 4 te SHTOJCA për
sqarimet mbi mënyrën e ndarjes se rriskut).
2. Qeveria duhet të ndërmarrë hapa për të forcuar kapacitetet brenda Agjensisë në lidhje me
të gjitha fazat kryesore të prokurimit për PPP. Një theks i veçantë duhet të jetë në udhëheqjen
e procesit në planifikimin, studimet e fizibilitetit dhe përgatitjen e ofertave në bashkëpunim
të ngushtë me njësi të dedikuar buxhetore nga MF. Ky është një model i mirë që merret si
shembull nga Britania. MF duhet të luajë një rol kyç në të gjitha fazat e projektit dhe të veprojë
si një “portier” i Agjensisë për PPP për të mos pësuar “gola”. Të gjitha vendimet për investime
në infrastrukturë, këto projekte PPP ose jo PPP, duhet t'i nënshtrohen shqyrtimit dhe
miratimit fillestar nga MF . Kjo do të vendosë projekte PPP dhe jo-PPP në të njëjtën bazë nisje
për të garuar.
3. Vlera e parasë duhet të jetë baza për të zgjedhur projektet. Plotësimi i hendekut të
financimit nuk duhet të jetë në vetvete motivimi kryesor për përzgjedhjen e PPP-ve si një
mënyrë e konkurimit. Vlerësimi i vlerës së parave duhet të bëhet si për vlerën absolute ashtu
edhe për atë relative. Vlera absolute e parasë është shqetësuese edhe për publikun dhe
opozitën, nëse një projekt përfaqëson vlerën e duhur të parasë për shoqërinë. Vlera relative e
parasë ka të bëjë me vlerën relative të parave të ofruara nga mënyrat e ndryshme të
prokurimit (tradicionale kundrejt PPP). Në vlerësimin e vlerës së parasë, agjensia duhet të
marrë një qasje që merr parasysh vlerën aktuale të kostove dhe përfitimet e ardhshme.
4. Agjensia duhet të marrë në konsideratë përdorimin e konsulentëve për transaksione
ndërkombëtare dhe për projekte me prioritet të lartë. Kjo do të sigurojë që projekt
propozimet dhe studimet e fizibilitetit të bëhen me kualitetin dhe sofistikimin e kërkuar nga
investitorët ndërkombëtarë.

14
Elementët e mëposhtëm duhet të përfshihen në një ekzaminim të propozimeve për PPP dhe
në këtë mënyrë tu tregojnë politikëbërësve, nëse është e vlefshme të shqyrtohet opsioni i PPP
(Shih edhe Figure 6 te SHTOJCA).
1. Cilat janë shpenzimet e krahasueshme të (a) financimit (b) ndërtimit (c) operimit, të
cilat duhen llogaritur gjatë tërë jetëgjatësisë së projektit, në secilën mënyrë alternative
të prokurimit
2. A munden të përcaktohen qartë, të identifikohen dhe të maten rrisqet e projektit?
3. A mund të transferohen tipet e duhura të rriskut tek partneri privat për të siguruar
vlerën e duhur të parasë?
4. A përfshin projekti ndonjë transferim të rrisqeve tek palët e tjera të interesit, duke
përfshirë punëtorët dhe komunitetin lokal?
5. A është oreksi i rrezikut të partnerëve potencial privatë i mjaftueshëm për të shqyrtuar
një PPP?
6. A kanë një historik pozitiv për ofrimin e shërbimeve të mira propozuesit potencial te
sektorit privat?
7. Cila është niveli i mundshëm i konkurrencës në treg? Nëse mungon konkurrenca, a
është tregu kundërshtues? A ka interes të mjaftueshëm në treg për të gjeneruar një
konkurrencë të fortë, që do të sigurojë një vlerë maksimale të parasë?
8. Sa të mëdha janë të gjithë përfitimet nga kombinimi i ndërtimit dhe fazave operuese
të një projekti?
9. Cilat janë rreziqet e dështimit të projektit krahasuar me PPP të ngjashme dhe cilat janë
shpenzimet e autoritetit publik që lidhen me dështimet?
10. Cilat detyrime kontingjente janë të lidhura me projektin? A është projekti i mundshëm
PPP i një madhësie të mjaftueshme për të justifikuar kostot e transaksionit?
11. A mundet që rrisqet, kostot dhe kompensimet të llogariten dhe menaxhohen nga
sektori publik?
12. A mund të përcaktohet qartë produkti i dëshiruar ex ante (përpara)?
13. A është projekti i planifikuar në një mjedis politik apo të kërkesës dhe ofertës që
ndryshon me shpejtësi? A duhet të përdoren asetet themelore për ta ofruar projektin
në një zonë që do ti nënshtrohet një ndryshimi të shpejtë teknologjik?
14. Kush do të bëjë pagesat kontraktuale tek partneri i sektorit privat?
15. A mundet që disa ose të gjitha pagesat të vijnë nga pagesat e përdoruesve të fundit?
Nëse tarifat e përdoruesve të fundit do të paguhen, do të nevojitet të jetë gjatë jetës
së projektit për të siguruar që partneri privat gjeneron të ardhurat e nevojshme për të
maksimizuar fitimin e tij?

15
Në konkluzion,
Madhësia e ekonomisë, kuantiteti i mundshëm i rrjedhës së marrëveshjeve dhe burimet e
kufizuara të disponueshme, ndoshta do të diktojnë që një organizatë e veçantë me kostot e
saj përgjegjëse nuk është e justifikuar. Kjo është në përputhje edhe me strategjinë e qeverisë
për racionalizimin e subjekteve publike dhe kufizimin e shpenzimeve publike.
Një reformim i strukturës egzistuese të Institutit të Transporteve (IT), duke e reformuar këtë
institucion, si dhe nëse mundet që të ketë një Komitet të qartë brenda MIE (qenia brenda
ARRSH krijon një pozicion që prish balancën e kontrollit, pasi ARRSH është politikë zbatues,
ndërsa Njësia PPP është politikë orientues e kontrollues) është version i pranueshëm (shih
Figure 2 te Shtojca) ku më së shumti, për arsye të problematikave me statusin e nëpunësit
nevojitet një pjesëmarrje nga tregu i punës. Versioni referues është sqaruar në pikën 3. më
lart.
Një ekip specialist i ekspertëve të PPP mundet të krijohet brenda strukturës organizative të
IT. Një strukturë horizontale organizative e njësisë së propozuar PPP mundet të jetë si modeli
kroat apo francez. Ekipi special do të përbëhet nga ekspertë me profesione dhe eksperienca
të paktën në fushat e së drejtës, ekonomisë, korporatave dhe analizave financiare dhe
inxhinierike.
Një version i dytë organizimi mund të jetë krijimi i një mekanizmi me dy nivele për monitorimin
e performancës së projekteve PPP. Kjo strukturë mund të përbëhet nga Njësia e Monitorimit
të Projekteve të PPP-ve (PPP PMU) në nivelin e ARRSH/IT; Njësia e Rishikimit të Performancës
së PPP-ve në nivel Ministrie/Agjensie, sipas rastit (PPP MIE). Shih Tabela 7 te Shtojca.
Roli dhe detyrat e saj duhet të kenë natyrë të ngjashme me sa përmenden më lart për shtetet
që janë shtjelluar detyrat në specifika. Por, në mënyrë të përmbledhur mundet të jenë në këto
role si më poshtë:
(PMU) Plani i Zhvillimit të Konsoliduar dhe Prioritetet e Infrastrukturës
Mundësitë dhe rrisqet e menaxhimit të financimit të zhvillimit të Infrastrukturës.
Përkushtimi i Politikes dhe kuadër rregullator dhe institucional
Procesi i zbatimit të PPP dhe transaksionet.
(MIE)Informacion, Menaxhim, Vlerësime / Auditime Ex-post dhe Mbikëqyrje (shih
Tabela 8)
Versioni i tretë është ruajtja e një organizimi strukturor kështu si aktualisht funksionon
monitorimi dhe vlerësimi i propozimeve për PPP duke shtuar vetëm një Komitet të Rriskut
Fiskal/Financiar, sipas Figurës 5 te Shtojca.
Analiza e Kontratave të PPP nga një Autoritet Financiar do të duhet të jenë lidhur me:

16
- Kontrollin nëse asetet dhe kapaciteti financiar i ofertuesit përputhen me kërkesat e
projektit
- Të Sigurohet, që angazhimet e drejtpërdrejta dhe ato kontingjente të përshtaten në
hapësirën fiskale të qeverisë (për shembull nëpërmjet një analize të qëndrueshmërisë së
borxhit)
- Kontrollon nëse kushtet e financimit te projektit (normat e interesit, tarifat etj.) janë të
drejta, në varësi të objektivit, rrezikut dhe kohëzgjatjes së ripagimit;
- Vlerëson nëse detyrimet e drejtpërdrejta dhe të kushtëzuara të ndërmarra për projektin
janë të arsyeshme në krahasim me financimin tradicional
- Sigurohet, që të kryhet alokimi i duhur i rriskut, në mënyrë që të minimizohen kostot
fiskale për qeverinë.
Në varësi të ekspertizës dhe kapacitetit të ekipit përgjegjës për analizën, shtrirja e analizave
mund të tejkalojë analizën financiare dhe gjithashtu mund të konsiderohet edhe për:
- Të konfirmuar realizueshmërinë e kërkesave teknike
- Të shqyrtuar kohën e realizuar për periudhat e ndara për çdo fazë të projektit (për
inxhinieri, ndërtim, etj.) për të siguruar që ato janë konsistente dhe realiste
- Të siguruar besueshmërinë e parashikimeve të kërkesës dhe të ardhurave;
- Të vlerësuar nëse detyrimet e qeverisë (p.sh. shpronësimet e tokës) mund të arrihen
brenda kohës dhe kostos së specifikuar
- Të kontrolluar efektin e projektit të ri mbi ndonjë projekt ekzistues;
- Të rishikuar vlerësimet e kostos së tokës, kostot e ndryshimeve në shërbimet e lidhura me
projektin dhe të sigurojë që masat lehtësuese mjedisore të mbështeten nga studime
cilësore;
- Të siguruar, që gjobat dhe zbritjet, si dhe aspektet e tjera të alokimit të rriskut të
specifikuara në kontratat krijojnë stimujt e duhur për tu arritur suksesi;
- Të kontrolluar klauzolat për vazhdimësinë e dispozitave të shërbimit në rastin e
përfundimit të kontratës.
Në thelb të çdo strukture mbetet, se kur projektet e PPP përfshijnë transferim të kufizuar të
rriskut në sektorin privat, praktika e Eurostat dhe të një numri vendesh është që të klasifikojnë
asetet e PPP si asete qeveritare.

17
SHTOJCA

18
SOE = Drejtues i operacioneve ekzekutive

19

20

21
PPP, përvoja në botë e organizimit të tyre dhe disa mendime për modelin e
përshtatshëm për monitorimin e tyre në Shqipëri
Nr. 2020/01/01
www.altax.al
altax@altax.al
Datë 08.01.2020

Partneriteti Publik-Privat dhe përvojat për Shqipërinë

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Plus de ALTAX Consulting

Plus de ALTAX Consulting (20)

Partneriteti Publik-Privat dhe përvojat për Shqipërinë