3. Birincil korunma;
Tüm kanserlerin gelişmesinde % 70-80 oranında
çevresel etkenlerin sorumlu olduğu kabul edilir.
Bu etkenlerle temasın önlenmesi ile kanser sıklığında
azalma olur
Bu şekilde kanser yapıcı etkileri bilinen maddelerden
korunmayı hedefleyen çalışmalara “Birincil Korunma”
denilmektedir.
Birincil korumada biyolojik gelişimdeki etkenleri
uzaklaştırmak amaçlanır
4. İkincil korunma
‘Tarama’ olarak bilinen bu aşamada bütün amaç
hastalıkları bulgular ortaya çıkmadan saptayabilmektir.
Tarama gizli hastalığı olan kişilerin araştırılmasıdır.
Taramanın amacı, semptomsuz olduğu erken
dönemde hastalığın tanımlanması ve tedavi
edilmesidir.
Kitle taramalarının amacı, erken tanı ve tedavi ile
toplumdaki morbitide ve mortaliteyi düşürmektir.
Buna en güzel örnek meme kanseri taramalarıdır.
5. The Fight Against Cancer in the Emerging World
Dünya Sağlık Örgütü; 2020 yılında dünyadaki tüm
yeni kanser hastalarının %70’inin gelişmekte ve geri
kalmış ülkelerde olacağını vurguladı.
Bu ülkelerin kaynağının ise tüm dünya ülkelerinin %5’ni
oluşturmaktadır.
Dünyada, 2000’de yılda 6 milyon, 2005’de 12 milyon
kişi kansere yakalanmış, 7 milyon kişi yaşamını
yitirmiş, 25 milyon kişi kanserle yaşamaktadır.
2030’da 25 milyon kişi kansere yakalanacak, 17
milyon kişi kanser sebebiyle ölecek, 75 milyon kişi
kanserle yaşıyor olacaktır.
6. The Fight Against Cancer in the Emerging World
Erişkinler için kanser savaş modeli; Birincil ve ikincil koruma ve
destek tedavisi. Çünkü bu ülkelerde hastaların %75’i son
dönemde başvuruyor. Bu konuda özellikle; EĞİTİM’in artırılması,
ALKOL tüketiminin sınırlandırılması, SİGARA’ya karşı devlet
politiklarının geliştirilmesi, Yüksek YAĞ içerikli yiyecek
alınmaması konusunda eğitimin arttırılması.
Çocuklar için kanser savaş modeli; İkincil koruma ve tedavi
seçenekleri geliştirilmelidir. Çünkü çocuk yaş grubu kanserlerinde
%60-70 oranında kür sağlanabiliyor.
7. The Fight Against Cancer in the Emerging World
Serviks ve meme kanserleri için kitlelere yönelik tarama modelleri
ve HPV’ye karşı aşılama
Hepatomanın önlenmesinde HBV’ye karşı aşılama
Destek tedavi yöntem ve uygulamalarının geliştirilmesi. Evde
bakım hizmetlerinin artırılması
Tıp dışı personelin eğitimi
Var olan kısıtlı kaynakların en iyi kullanımı
Kanser problemlerinin basın ve yayın yoluyla güncelleştirilip
tartışılması ve korunma yollarının aktarılması.
8. Temasın önlenmesi ile kanser
gelişmesinin azaltılabileceği bilinen
başlıca etkenler
Tütün ve tütün ürünleri
Alkol
Güneş ışığı
Mesleki temas
Beslenme
10. Yaşam tarzı ile ilişkili risk etkenleri(değiştirilebilir)
Sigara
Beslenme alışkanlığı
Alkol
Güneşe maruziyet
Doğum yapma yaşı ve
sayısı
Cinsel alışkanlıklar
Kişisel hijyenik
alışkanlıklar
11. Çevresel risk etkenleri (değiştirilemeyebilir)
Karsinojenlere mesleki maruziyet (asbest, arsenik, nikel, krom,
polisiklik hidrokarbonlar, vinil klorür...),
Radyasyon (iyonize ve non-iyonize)
Çevre kirliliği (hava, su ve toprakta bulunan karsinojenlerle
temas)
Virüsler (EBV, hepatitis-B, insan papilloma virüsü: HPV, insan
T-hücreli lenfotropik virüs tip-I: HTLV-I)
İlaçlar (alkilleyiciler, etoposid, tamoksifen...)
12. Kanser etyolojisi-sigara:
Kanser ölümlerinin 1/3’ünden sorumlu
3000’den fazla kimyasal madde ve ≅ 40
karsinojen ve mutajen içerir,
Polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-
nitrözaminler, aromatik aminler, etilen oksid, 1,
3-butadiene, nikel, polonium...
Hangi kanserlerin en önemli nedenidir?
Akciğer, dudak, ağız boşluğu ve dil, farenks,
özefagus ve larenks kanseri,
13. Kanser etyolojisi-sigara:
Gelişimine katkıda bulunduğu diğer kanserler:
Mesane, pankreas, böbrek, mide ve serviks kanseri,
kolon kanseri
Akciğer kanser gelişiminde sigara sayısı ve kullanım
süresi ile doz-yanıt ilişkisi var,
Pasif içiciler de risk altında,
Sigaranın bırakılması ile riskte azalma sözkonusu
5 yılda %50
10 yılda %80 azalma.
14. Kanser etyolojisi - alkol:
Kanser ölümlerinin %3’ünden sorumlu,
Karaciğer, ağız boşluğu, farenks, özefagus kanser
gelişminde etkili,
Sigara ile birlikte etkisini daha da artar,
Meme, kolon kanserinde risk artar ,
Pankreas kanserinde risk artışı yok (?)
16. Kanser etyolojisi - diyet:
Diyetteki karsinojenler 3 grupta incelenir:
Doğal olarak yapısında bulunanlar: Kaffeik asit,
safrol, hidrazinler, alil izotiyosiyanat, östragol...
Mikotoksinler: Aflotoksinler, T-2 toksin, fumonizinler,
nivalenol...
Yiyeceklerin hazırlanması esnasında oluşan
karsinojenler: Heterosiklik aromatik aminler,
polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-nitröz bileşikler.
17. Kanser etyolojisi - diyet:
Aflatoksin: karaciğer kanser gelişimi
Nitrat nitröz: Özefagus, mide, kolon ve mesane
kanseri gelişimi,
Nitrözaminler: (Tuzlu balık ve diğer gıdalar):
Nazofarenks ve mide kanseri gelişimi,
Polisiklik hidrokarbonlar ve heterosiklik aromatik
aminler de kanser gelişimine yol açabilir
18. Kanser etyolojisi - diyet:
Diyette doğal olarak bulunan antikarsinojenler:
Terpenler ve flavonlar,
İndol ve taninler,
Proteaz inhibitörler,
Likopen
Karotenoidler ve antioksidan vitaminler.
26. SERVİKS KANSERİ
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA
Erken ve çok kişiyle cinsel ilişkiden
kaçınılması,
Sigara içilmemesi,
HPV’ye karşı aşılanma (Gardasil veya
Cervarix 9-26 yaş arası kızlar ve kadınlar).
28. KOLOREKTAL KANSER
KANSER RİSK ETKENLERİ;
Kolorektal polipler
Ailede kolorektal kanser olması
İnflamatuvar bağırsak hastalığı
Fazla yağ ve Az lifli diyet
29. KOLOREKTAL KANSER
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ
AZALTMA;
Kolorektal poliplerin çıkartılması
Beslenme programını uygulaması
Akdeniz tipi (zeytinyağlı) diyet
30. KOLOREKTAL KANSER
ERKEN TANI
Rektal muayene
Gaytada gizli kan
Sigmoidoskopi, kolonoskopi
TEHLİKE İŞARETLERİ
Rektal kanama
Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik
31. Akciğer Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ;
Sigara içimi (aktif veya pasif)
Asbest
Kapalı ortamlarda biriken radon gazı
32. Akciğer Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ
AZALTMA;
Tütün ürünleri ve dumandan
kaçınılması
Sigara içilmemesi
İş güvenliği kurallarına uyulması
Binaların havalandırma düzeneklerinin
radon seviyelerini azaltması
33. Akciğer Kanseri
ERKEN TANI
Spiral tomografi (?) (kanıtlanmamış)
TEHLİKE İŞARETLERİ
İnatçı öksürük
Balgamda kan
Düzelmeyen pnömoni
38. Karaciğer Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ
AZALTMA;
Kan ve cinsel yolla geçen hepatit virüsleri
konusunda bilgilendirmek ve önlem almak
Hepatit-B virüsüne karşı aşılanmak
Hepatit-B viral enfeksiyonunun lamivudin ile
tedavisi
39. İdrar Yolları / Mesane Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ;
Sigara içimi
Kimyasal karsinojenler
Mesane kanseri öyküsü
40. İdrar Yolları / Mesane
Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ
AZALTMA;
Tütün ürünlerinden kaçınılması
İş güvenliği kurallarına uyulması
41. İdrar Yolları / Mesane
Kanseri
ERKEN TANI
İdrarda NMP (Nükleer matriks protein) 22(?)
TEHLİKE İŞARETLERİ
Kanlı idrar
44. Ağız Kanseri
ERKEN TANI
Her ay kendi kendini muayene
Yılda bir doktor muayenesi
TEHLİKE İŞARETLERİ
Ağızda renk değişikliği
İyileşmeyen ağız yaraları