1. ประวัติศาสตร์วฒนธรรมอีสาน
ประวตศาสตรวฒนธรรมอสาน
ั
จากหลักฐานโบราณคดีี
ั โ
ศูนย์พฒนาการเรียนรูประวัติศาสตร์
ั ้
โรงเรยนสนมวทยาคาร อําเภอสนม จังหวัดสรินทร์
โรงเรียนสนมวิทยาคาร อาเภอสนม จงหวดสุรนทร

2. ซากปรักหักพังของอาคาร
โบราณสถานเศษซาก
ชิ้นส่วนของโบราณวัตถุ
คืือหลักฐานโบราณคดีี
ั โ
ที่แสดงถึงการมีอยู่ของ
ู
ผูคนที่ผ่ามาแล้วในอดีต
้
ั
อน ยาวไกลของแตละ
ไ ่
ท้องถิ่น

3. การใช้หลักฐานโบราณคดีในการศึกษา
ประวัติศาสตร์ทองถิ่น
้
โบราณวตถุ การขุดคน
โบราณวัตถ / การขดค้น
โบราณสถาน / การขดแต่ง
การขุดแตง
ศลาจารก
ศิลาจารึก
บันทึึกการเดิินทาง
ั
ลักษณะรูปแบบศิลปะโบราณวัตถุสถาน
โ

4. การใช้หลักฐานโบราณคดี
เพื่อการอธิบาย หรือเล่าเรื่องทางสังคมวัฒนธรรม
- คติความเชื่ อ
- คติทางศาสนา
- ภูมิปัญญา การประดิษฐ์คิดค้น
- วิถีชีวิต
- ความสัมพันธ์ระหว่างชุมชน
- ประเพณี พิธีกรรม ฯลฯ

5. ความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ
ทีี่ประกอบด้วยเทืือกเขา ทุ่งราบ สายนํํ้ า แหลงเกลืื อ คืือปจจยสํําคญ ที่ีทาใ ้
้ ่ ปั ั ั ํ ให้
ผูคนเข้ามาตังถิ่นฐานอยู่ในบริเวณภาคอีสาน ตังแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์
้ ้ ้

6. อดีตอีสาน
จากหลักฐานโบราณคดีแบ่งได้เป็ น 4 สมัยทางวัฒนธรรม
ฐานโบราณคดี
วัฒนธรรมสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ประมาณ 1,000 – 14,,000 ปี ที่ผ่านมา
14
วัฒนธรรมสมัยทวารวดี
วฒนธรรมสมยทวารวด ประมาณพุทธศตวรรษท่ 12 - 16
ประมาณพทธศตวรรษที
วัฒนธรรมแบบเขมรในประเทศไทย ประมาณพุทธศตวรรษที่ 14 - 18
ั ใ ป ไ
วัฒนธรรมสมัยล้านช้าง - อยุธยา ตัง้ แต่พุทธศตวรรษ 19 เป็ นต้นมา

7. คนอีสานสมัยก่อนประวัติศาสตร์
ในสังคมแบบนายพราน
นับตังแต่เมื่อประมาณ 15,000 ปี ที่ผ่านมา เป็ นช่วงเวลาที่ คนอีสาน
้ เมื 15,
ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์มีวิถีชีวิตแบบสังคมเร่ร่อน ยังชีพด้วยการ
แบบสั
หาอาหารที่มีอยู่ตามธรรมชาติ

8. คนอีสานสมัยก่อนประวัติศาสตร์
ในสังคมแบบเกษตรกรรม
จนถึงช่วงประมาณ 5,600 ปี ที่ผ่านมา คนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ใน
นประวั
ภาคอีสานจึงเริ่มอย่ าศัยเป็ นหลักแหล่ง มวถชวตแบบสงคม
ภาคอสานจงเรมอยู
ภาคอสานจงเรมอยูอาศยเปนหลกแหลง มวถชวตแบบสังคม
อี มีวิถีชีวิตแบบสงคม
เกษตรกรรม รูจกทําการเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ หล่อโลหะ
้ ั

9. คนอีสานสมัยก่อนประวัติศาสตร์
คนสมัยก่อนประวัติศาสตร์มีการประกอบพิธีกรรม บวงสรวง
บูชาในอํานาจเหนื อธรรมชาติ มุ่งหวังในความอุดมสมบูรณ์ มีการ
กําหนดพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ เชอเรองจตวญญาณและโลกหลงความตาย
กาหนดพนทศกดสทธ เชื่อเรื่องจิตวิญญาณและโลกหลังความตาย
ั
มีการอุทิศสิ่งของเครื่องใช้ให้แก่คนตายในหลุมฝังศพ

10. วัฒนธรรมบ้านเชียง คือรากฐานวัฒนธรรม ของสังคม
เกษตรกรรมสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ที่มีอายเก่าที่สดในภาค
เกษตรกรรมสมยกอนประวตศาสตร ทมอายุเกาทสุดในภาค
อีสาน และเอเชียตะวันออกเฉี ยงใต้
บริเิ วณเนิิ นดินแหล่งโ
ิ ่ โบราณคดีบานเชีียง
ี ้
อ.หนองหาน จ.อุดรธานี

11. ความหลากหลาย
ของโบราณวัตถุ
ที่พบในหลมขดค้น
ทพบในหลุมขุดคน
ทางโบราณคดีซึ่งใน
อดีตคือพื้นที่ที่เป็ น
สุสานฝังศพ
ฝั

12. โครงกระดู
โครงกระดูกคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์
ทีี่พบจากการขุดค้นทางโบราณคดีี คืือหลักฐานสํําคัญทีีนํามา
บจากการขุ ้ โ ั ฐานสํ ั
ใช้อธิบายเกี่ยวกับความเชื่ อ วถชวตของผูคนในอดต
ใชอธบายเกยวกบความเชอ วิถีชีวิตของผ้ นในอดีต
ใชอธิอธบายเกยวกบความเชอ

13. ภาชนะเครื่องปั้ นดินเผาที่มีพบในหลุมขุดค้นเป็ นจํานวนมากนันคือ
นวนมากนั้
ภาชนะที่ใส่อาหาร สิ่งของเครื่องใช้ แล้วนําไปวางอทิศใหผู ้
ภาชนะทใสอาหาร สงของเครองใช แลวนาไปวางอุทศใหผ้ตายใน ศให้ผู
ผ
หลุมฝังศพตามความเชื่อเรื่องโลกหลังความตาย

14. การฝังศพในไหของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย
บริเวณลุ่มแม่นํ้ามูล-ชี ในช่วงประมาณ 2,000 ปี ที่ผ่านมา

15. คนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในภาคอีสาน
รูจกการปลูกข้าว คืือการเริิ่มต้นพัฒนาเป็ นสังคมเมืือง
้ ั ป ้ ้ ั ป็ ั
เปลื อกเมล็ ดข้าวซึ่งเป็ น
เมล็ ดข้าวปลูกที่ติดอยู่
บนใบหอกเหลก
บนใบหอกเหล็ก

16. ภาชนะดนเผา
ภาชนะดินเผา
ที่มีลายเขียนสี
คือภาชนะที่ใช้ใน
พิธีกรรม ลวดลาย
เขยนสบนภาชนะ
เขียนสีบนภาชนะ
มีลกษณะเป็ นรูป
ั
อวัยวะเพศชายเพศ
ั
หญิ งซึ่งเป็ นสัญลักษณ์
ญ
ที่มีความหมายถึง
ความอุดมสมบูรณ์
ส

17. การหล่อโลหะ สําริด
กําไลข้อมือ ข้อเท้า ที่หล่อจากสําริด
กําไลข้อมือหล่อจากสําริดใส่ซอน
้
หลายวงตลอดช่วงแขน

18. เครื่องมือ / อาวุธแบบต่างๆที่หล่อจากเหล็ ก

19. ร่องรอยผ้าไหมที่ติดอยู่บนเครื่องมือโลหะ

20. ความสําคัญของแหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์
วัฒนธรรมบ้านเชีียง ทีี่พบในภาคอีีสาน
ั ้ ใ
เป็ นวัฒนธรรมสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ที่เป็ นสังคม
เกษตรกรรม ที่มีอายเก่าที่สดแห่งหนึ่ งในภมิภาคเอเชย
ทมอายุเกาทสุดแหงหนงในภูมภาคเอเชีย
ตะวันออกเฉี ยงใต้ ที่มีอายุุไม่นอยกว่า 5,600 ปี ที่ผ่านมา
้ ,
เป็ นชุมชนสมัยก่่อนประวัติศาสตร์ท่ีมีความก้าวหน้า
ป็ ั ป ั ์ ้ ้
ด้านโลหะกรรม และการปลกข้าวที่มีอายเก่าแก่ไม่นอยกว่า
ดานโลหะกรรม และการปลูกขาวทมอายุเกาแกไมนอยกวา ้
แหล่งอารยธรรมแห่งอื่นๆของโลก หรืออาจจะเก่ามากกว่า

21. แหล่งภาพเขียนสีท่ีพบตามเทือกเขา ถํ้าและเพิงผาที่มีพบ
ในบริเวณภาคอีสานมีอายุประมาณ 2,000 – 3,000 ปี ที่
ผ่านมาคือพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์
ผานมาคอพนทศกดสทธของคนสมยกอนประวตศาสตร
ั

22. ภาพเขียนสีสมัยก่อนประวัติศาสตร์
บนเพิงผาริมฝังแม่นํ้าโขงที่ผาแต้ม อ โขงเจียม จ.อุบลราชธาน
่
บนเพงผารมฝงแมนาโขงทผาแตม อ.โขงเจยม จ อบลราชธานี
เป็ นภาพเขียนสีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่มีพ้ ืนที่เขียนภาพ
ยาวที่สดในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉี ยงใต้
ุ

23. ภาพเขี ยนสีสมัยก่อนประวัติศาสตร์บนเพิงผา ถํ้า
มีีลกษณะเป็ นภาพสัญลักษณ์ท่ีใช้ในการสื่ือความหมาย
ั ป็ ั ั ์ ้

24. ภาพสัญลักษณ์รปมือ บนผนังถํ้าพระอานนท์ อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
ู

25. กลองมโหระทึก กลองศักดิ์สิทธิ์ ทีมีพบในภาคอีสาน
กลองมโหระทก กลองศกดสทธ ทมพบในภาคอสาน
สมัยก่อนประวัติสาสตร์ ในวัฒนธรรมดองซอน หล่อจากโลหะสําริด

26. แหล่งที่พบกลองมโหระทึก
สมัยก่อนประวัติศาสตร์์
ั ป ั
วฒนธรรมดองซอน
วัฒนธรรมดองซอน
ในประเทศไทย

27. ลายดาวกระจายเป็ นแฉกบนหน้ากลองมโหระทึก
คอเอกลกษณของกลองมโหระทกในวฒนธรรมดองซอน
คือเอกลักษณ์ของกลองมโหระทึกในวัฒนธรรมดองซอน

28. ลวดลายบนหน้ากลอง รวมทังรูปกบที่มีความหมายว่าเป็ นสัตว์ศกดิ์สิทธิ์
้ ั
คือสัญลักษณ์ท่ีเกี่ยวกับนํ้า เสียงฟาร้อง และความอุดมสมบูรณ์
้

29. ลายบนหน้า
กลองมโหระทึึก
โ
ที่เวียนซ้าย
ทเวยนซาย

30. ลายสลักที่เวียนไปทางซ้าย
ลายสลกทเวยนไปทางซาย
บนหน้ากลองมโหระทึก
เป็ นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวกับความตาย ซึ่งอาจตีกลองมโหระทึกเพื่อส่งวิญญาณ

31. สมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น
ชุมชนโบราณที่เป็ นสังคมเมืองในภาคอีสาน
เริ่มรับวัฒนธรรมด้านการศาสนา
สมัยทวารวดี
ตังแต่เมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 12- 16
้ 12-

32. คนอีสานสมัยทวารวดี
เมื่อถึงประมาณพทธศตวรรษที่ 12 – 16 ผ้คนในภาคอสาน
เมอถงประมาณพุทธศตวรรษท ผู นในภาคอีสาน
ได้พฒนาวิถีชีวิตไปสู่การเป็ นสังคมเมือง ในวัฒนธรรมแบบ
ั
ทวารวดีี
เมืองโบราณสมัยทวารวดี มลกษณะผงเมองเปนคูน้าคนดน
เมองโบราณสมยทวารวด ั
เมองโบราณสมยทวารวด มีลกษณะผังเมืองเป็ นคนําคันดิน
งโบราณสมั
ล้อมรอบเนิ นดินที่อยู่อาศัย
มีีการรับวัฒนธรรมและคติิความเชื่ื อทีี่เนืื่ องในศาสนาทีี่มี
ั ั ใ
แบบแผน มาจากอินเดีย โดยเฉพาะมีการนับถือพุทธ ุ
ศาสนาเป็ นศาสนาหลักของชุมชน

33. วัฒนธรรมแบบทวารวดี
ในบริเวณลุุ่มแม่มล-นํ้าชี
ู
การเริ่มต้นประดิษฐานพุทธศาสนาในภาคอีสาน
บ้านเมืองในสังคมสมัยทวารวดีในลุุ่มแม่มล-นํ้าชี
ู
เมืองฟาแดดสงยาง อ.กมลาไสย จ.กาฬสินธุ ์ เมืองเสมา
้
อ.สูงเนน จ.นครราชสมา บานชทวน อ เขื่องใน จ.อุบลราชธาน
อ สงเนิ น จ นครราชสีมา บ้านชีทวน อ.เของใน จ อบลราชธานี
บ้านตาดทอง อ.เมือง จ.ยโสธร ฯลฯ

34. ลักษณะเด่นของผังเมืองในวัฒนธรรมสมัยทวารวดี คือ มีแนวคูนํ้าคัน
ู
ดินซ้อนสองชัน ซึ่งมีพบหลายแห่งทังในบริเวณแอ่งโคราช และแอ่ง
้ ้
สกลนคร

35. ภาพวาดแผนผังเมืองเสมา อ.สูงเนิ น จ.นครราชสีมา
อ. ู จ.
ซึ่งเป็ นเมืองในสมัยทวารวดี ในลุ่มแม่นํ้ามูล

36. แนวคูนาคนดนของเมองโบราณสมยทวารวด
แนวคนําคันดนของเมองโบราณสมยทวารวด
แนวคน้าคนดินของเมืองโบราณสมัยทวารวดี
นํ
ที่มีพบหลายๆแห่งในภาคอีสาน

37. โบราณวัตถุสถานสมัยทวารวดีท่ีพบทังบริเวณภาคอีสาน
้
ส่่วนใหญ่่เป็ นสิ่ิงที่ีสร้างขึ้ ึ นใ ทธศาสนา นิิ กายเถรวาท เช่่น
ใ ้ ในพุ
พระพมพดนเผา สถปเจดีย เสมาหิน
พระพิมพ์ดินเผา สถูปเจดย ์ เสมาหน

38. การประดิษฐานพระบรมสารีริกฐานไว้ภายในอุุโมงค์ใต้พ้ ืนดิน แล้วก่อพระเจดีย ์
ฐ ฐ
ทับไว้ขางบนแบบที่พบที่เมืองจัมปาศรี ที่นาดูนนัน เป็ นพุทธประเพณี แบบดังเดิม
้ ้ ้
ทเคยถอปฏบตมาตงแตสมยพุทธกาลในอนเดย ซึ่งเป็ นแดนเกิดพระพทธ
ที่เคยถือปฏิบติมาตังแต่สมัยพทธกาลในอินเดีย ซงเปนแดนเกดพระพุทธ
ั ้
ศาสนา และเจดียองค์นนมีความหมายว่าเป็ น “ พระมหาธาตุเจดี ย”
์ ั้ ์

39. สถูปสําริดและผอบบรรจุ
พระบรมสารีริกธาตที่นาดน
พระบรมสารรกธาตุทนาดูน
ผอบบรรจุพระบรมสารีริกธาตุทงสามั้
ชันที่ซอนอยู่ในสถูปสําริด โดยเฉพาะ
้ ้
ภายในผอบทองคําได้พบวัสดุเป็ นก้อน
แข็ งคล้ายรัตนชาติ ซึ่งชาวบ้านเชื่อกัน
วาคอ พระบรมสารรกธาตุ
ว่าคือ “ พระบรมสารี ริกธาต ”

40. กลุ ใบเสมาศลาทรายสมยทวารวด สลกรูปสถูปเจดยจาลอง
กล่มใบเสมาศิลาทรายสมัยทวารวดี สลักรปสถปเจดียจาลอง
์ํ
มีพบในหลายพื้นที่ในเขตภาคอีสาน

41. เสมาหินสมัยทวารวดีท่ีสลักเป็ นรูปสถูปเจดียทรงหม้อนํ้า
์
พบแถบจงหวดอุบลราชธาน ที่มีความหมายของการเป็ น
พบแถบจังหวัดอบลราชธานี ยโสธร ทมความหมายของการเปน
ศิลาศักดิ์สิทธิ์ และยังเป็ นสัญลักษณ์ของการบูชาพระบรมสารีริกธาตุ

42. เสมาหิินสมัยทวารวดีี สัญลักษณ์ของศิิลาศักดิ์ิสิทธิ์ิ
ั ั ั ์ ั
เพื่อกําหนดเขตพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ ที่เป็ นเขตสังฆกรรมที่บริเวณ
เพอกาหนดเขตพนทศกดสทธ ทเปนเขตสงฆกรรมทบรเวณ
ั
พระธาตุก่องข้าวน้อย บ้านตาดทอง จ.ยโสธร

43. ภาพสลักบนเสมาหิน
แสดงเรื่องราวในพุทธ
ประวัั
ป ติ และชาดก
ตามการรับรูของ
ู้
พุทธศาสนิ กชนในสังคม
สมยทวารวดีี ที่ีรบอิิทธิิพล
ั ั
มาจากอินเดีย

44. เสมาหินสมัยทวารวดี สัญลักษณ์ของศิลาศักดิ์สิทธิ์
ปั กรอบเพิงหินเพื่อกําหนดพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ ที่เป็ นเขตสังฆกรรม
ปกรอบเพงหนเพอกาหนดพนทศกดสทธ ทเปนเขตสงฆกรรม
ั
แบบอรัญวาสี หรือวัดป่ า ที่ภูพระบาท อ.บ้านผื อ จ.อุดรธานี

45. ร่องรอยสถูปเจดียท่ีพบบริเวณเมืองโบราณ
์
เมองฟาแดดสงยางมลกษณะของการเปนพระมหาธาตุเจดย
เมืองฟาแดดสงยางมีลกษณะของการเป็ นพระมหาธาตเจดีย ์ และ
้ ั
เป็ นพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ตามคติพุทธศาสนาแบบเถรวาท
ั

46. มการตกแตงสถูปเจดยดวยรูปปูนปน และมการสรางพระพมพอุทศถวาย
มีการตกแต่งสถปเจดียดวยรปปนปั้ น และมีการสร้างพระพิมพ์อทิศถวาย
์ ้
เป็ นพุทธบูชา และเพื่ออานิ สงส์ในการสืบอายุพระพุทธศาสนา

47. กุลาวกชาดก
เตมยชาดก
เตมียชาดก
์ ภริฑตชาดก
ภูรฑตชาดก
ั
ใบเสมาที่มีภาพสลักเล่าเรื่องในชาดก เพื่อสื่อความหมายถึงการสังสม
ใบเสมาทมภาพสลกเลาเรองในชาดก เพอสอความหมายถงการสงสม ่
และบําเพ็ญบุญบารมีที่นําไปสู่การเป็ นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

48. วฒนธรรมเขมร
วฒนธรรม ขมร
วัฒนธรรมเขมร
แพร่่อิทธิิพลมาถึึงชุมชนโบราณในบริิเวณภาคอีีสาน
โ ใ
ตลอดทงลุมแมนาโขง แมนามูล และแมนาชีตงแต่
ตลอดทังล่ แม่นํ้าโขง แม่นํ้ามล และแมนาชตงแต
้ และแม่นํ้าชตงแต
ั้
ประมาณพทธศตวรรษที14 โดยเฉพาะวั
ประมาณพทธศตวรรษที่14 – 18 โดยเฉพาะวัฒนธรรม
ประมาณพุทธศตวรรษท
ธศตวรรษท โดยเฉพาะวฒนธรรม
วฒนธรรม
ที่เนื่ องในศาสนาฮินดูและพุทธศาสนานิ กายมหายาน
งในศาสนาฮิ ู ละพุุ

49. อีสานสมัยวัฒนรรมแบบเขมร
เมื่อถึงประมาณพุทธศตวรรษที่ 14 – 18 อิทธิพลวัฒนธรรม
ุ
เขมรจากเมืองพระนคร แพร่เข้ามาสู่บริเวณภาคอีสาน
ตลอดทังลุ่มแม่นํ้าโ แม่น้ํามูล และแม่น้ําชี
้ โขง
มีการสร้างเทวาลัยเพื่อการอทิศถวายเทพเจ้าตามคติใน
มการสรางเทวาลยเพอการอุทศถวายเทพเจาตามคตใน
ศาสนาฮินดูู และการสร้างวัดในพุทธศาสนานิ กายมหายาน
ุ
ให้เป็ นพื้นที่ศกดิ์สิทธ์ที่มีความหมายว่าเป็ นศูนย์กลาง
ั
จักรวาล และเป็ นศูนย์กลางชุมชน และเป็ นพื้นที่แห่งการ
สรางบุญกรยา ที่นําไปส่ ารหลุดพน คอนพพาน หรอ
สร้างบญกิริยา ทนาไปสูการหลดพ้น คอนิ พพาน หรือโมกษะ
คือนพพาน หรอโมกษะ

50. เขาพนมบาแค็็ง/ยโศธรคีีรี ภูเขาศักดิิ์สิทธิ์ิกลางเมืืองพระนคร
โ ั
ศูนยกลางจกรวาลแหงเมองยโศธรปุร ปร เทศกมพูชา
ศนย์กลางจักรวาลแห่งเมืองยโศธรประ ประเทศกัมพชา
ได้รบการบูชาว่า เป็ นวิมานพระศิวะที่ตงอยู่บนเขาพระสุเมรุ
ั ั้

51. ปราสาทบากอง เมืองหริหราลัย/เสียมเรียบ มีฐานเป็ นชัน
เมองหรหราลย/เสยมเรยบ มฐานเปนชน ้
เป็ นสัญลักษณ์เขาพระสุเมรุ ที่เป็ นศูนย์กลางจักรวาล

52. แผนที่แสดงเส้นทางโบราณในการเดินทางจากเมืองพระนคร/
แผนทแสดงเสนทางโบราณในการเดนทางจากเมองพระนคร/
กัมพูชา เข้ามายังประเทศไทย และประเทศใกล้เคียง

53. ศิลาจารึกภาษาสันสกฤต
อายุราวพุทธสตวรรษที่
12-13 14-15 พบท อ.โขงเจยม จ.อุบลราชธาน บานดงเมองเตย
12 13 , 14 15 พบที่ อ โขงเจียม จ อบลราชธานี บ้านดงเมืองเตย อ.คา
อ คํา
เขื่ อนแก้ว จ.ยโสธร และที่ อ.เขาสวนกวาง จ.ขอนแก่น มีพระนาม พระเจ้า
จิตรเสน / มเหนทรวรมัน อิทรวรมัน ยโศวรมัน หรรษวรมัน ทรงสร้างบุญ
กิริยาด้วยการสร้างเทวาลัยในศาสนาฮินดู และพระอารามในพุทธศาสนา

54. ประมาณพุทธศตวรรษที่ 14
สมยพระเจาอนทรวรมน
ส ั จ้ ิ ั
วัฒนธรรมเขมรเข้าครอบครอง
ถึงบริเวณลุ่มแม่นํ้ามูล แม่นํ้าชี
ปราสาทบ้านเมืองเตย อ.คําเขื่อนแก้ว จ.ยโสธร ึ ื ศั ป ื ิ
ถงเมองศงขปุระคอบรเวณ
อ.มหาชนะชัย จ.ยโสธร จนถึง
ราวพุทธศตวรรษที่ 17 ในสมัย
พระเจ้าสุริยวรมันทีี่ 1 เทืือกเขา
้ ั
พนมรุงคือที่ตงต้นราชวงศ์
ุ้ ั้
มหิธรปุระ โดยเรียกชื่อพื้นที่นน ั้
ว่่า กษิิ ตีนทรคราม
ปราสาทพนมรุง จ.บุรรมย์
้ ีั

55. ประมาณพุทธศตวรรษที่ 16-
17 สมัยพระเจ้าหิิรณยวรมัน
ั ้ ั ั
และพระเทวหรณยลกษม
และพระเทวีหิรณยลักษมี
ั
วัฒนธรรมเขมรเข้า
ครอบครองถึงบริเวณลุ่ม
แมนามูล แมนาช คือที่ตงต้น
แม่นํ้ามล แม่นํ้าชี คอทตงตนั้
ราชวงศ์ มหิธรประ ที่เมือง
ราชวงศ มหธรปุระ ทเมอง
กษิ ตีนทรคาม เชื้อพระวงศ์ท่ี
สืบต่อมาคือ กษิ ตินทราทิตย์
สุริยวรมันที่ี 2 ชัยวรมันทีี่7
ั ั ั

56. แนวคิดสําคัญในการสร้างปราสาท
ในวัฒนธรรมเขมร
1. สร้างปราสาทบนฐานเตี้ยๆ/บนพื้นที่ราบ
สรางปราสาทบนฐานเตยๆ/บนพนทราบ
เพื่ออทิศถวายบรรพบุรษ บรรพสตร
เพออุทศถวายบรรพบรษ บรรพสตรีุ
2. สร้างปราสาทบนฐานสง/บนภเขา เพื่ออทิศ
ฐ ู ู ุ
ถวายเทพเจ้า หรือพระพุทธเจ้า
3. ขุดสระนํ้า “ บาราย ” ให้มีความหมายว่า
เป็็ นแหล่งนํ้าศักดิ์สิทธิ์ที่ไหลมาจากสวรรค์์

57. ปราสาทพระวหาร เทวลัยพระศิวะบนเขาพระสเมร
ปราสาทพระวิหาร เทวลยพระศวะบนเขาพระสุเมรุ
ศาสนบรรพตศักดิ์สิทธิ์ บนแนวเทือกเขาพนมดงรัก

58. จักรวาลมณฑล / ปั ญจบรรพตแห่งเขาพระสุเมรุ
ป.พระวิหาร / ภวาลัยบรรพต (บนเทือกเขาพนมดงรัก)
เหนื อ
ป.วัดภู/
ป.พนมสันดัก/
พนมสนดก/
พนมสนดก ลงคบรรพต
ึ
พนมจิสอร์ ตก เมืองยโศธรปุระ / ออก
เมืองพระนคร (เมืองจําปาสัก/ลาว)
ลาว)
(ใ เมืองพระตะบอง,
ใกล้ งพระตะบอง, พนมบาแค็ง / ยโศ
ศรีโสภณ ) ธรคีรี
ใต้
ป.พนมกรอม/พนมบก (ใกล้กบตวลเลสาป)
พนมกรอม/ ั ตวลเลสาป)

59. องค์ศิวลึ งค์
รูปสญลกษณแทนองค
รปสัญลักษณ์แทนองค์
พระศิวะ/พระอิศวร
ตามคติในศาสนาฮินดู
หรอศาสนาพราหมณท่ี
ื ศส ์
ได้รบการสถาปนาเป็ น
ั
ประธานประจําเทวาลัย
หรอปราสาทหนในลทธ
หรือปราสาทหินในลัทธิ
เทวราชาทุกแห่ง

60. ภููเขาในความหมายของ
เขาพระสุเมรุ
เขาพระสเมร
ที่เป็ นสัญลักษณ์ของศูนย์กลางจักรวาล
ตามคติในศาสนาฮินดู และพุทธศาสนา

61. ภููเขาในความหมายของ
ศาสนบรรพตศักดิ์สิทธิ์
ศาสนบรรพตศกดสทธ
ที่เป็ นสัญลักษณ์ของการเป็ นพื้ นที่ศกดิ์สิทธิ์
ั
ซึ่งเป็ นศูนย์รวมอํานาจของเทพเจ้าตาม
ลัทธิเทวราชาคติในศาสนาฮินดู

62. แม่นํ้าในความหมายของ
สายนํ้าศักดิ์สิทธิ์
สายนาศกดสทธ
คือชัยสินธุธาราที่ไหลมาจากสวรรค์
ในลักษณะของการเป็ นแม่นํ้าแห่งจักรวาล

63. สระนํ้ าที่มีความหมายถึงชัยสินธุธาราล้อมรอบปราสาทหินเมืองตํา
่

64. ปราสาทวัดภู / เศรษฐปุระ / ลึงคบรรพต
สถาปนาขนโดยพระเจาเศรษฐวรมน แห่งอาณาจักรเจนละ
สถาปนาขึ้นโดยพระเจ้าเศรษฐวรมัน แหงอาณาจกรเจนละ
ปั จจุบนอยู่ในแขวงเมืองจําปาสัก สปป.ลาว
ั

65. องค์ศิวลึ งค์ รูปสัญลักษณ์
แทนองค์พระศิวะ /
พระอศวร
พระอิศวร
ตามคติในศาสนาฮินดู หรือ
ศาสนาพราหมณ์ ที่ได้รบการ
ั
สถาปนาเปนประธานประจา
สถาปนาเป็ นประธานประจํา
เทวาลัยในลัทธิเทวราชาทุกแห่ง

66. โบราณสถานดงเมืองเตย ที่ อ.คําเขื่ อนแก้ว จ.ยโสธร
เทวาลยศาสนาฮนดู ศูนยกลางจกรวาล ประจําเมืองศังขประ
เทวาลัยศาสนาฮินด ศนย์กลางจักรวาล ประจาเมองศงขปุระ
แห่งอาณาจักรเจนละ อายุราวพุทธศตวรรษที่12 -13

67. ศลาจารก อาคารจาลองรูปกูฑ ศลาจาหลก
ศิลาจารึก อาคารจําลองรปกฑุ ศิลาจําหลัก
รูปกูฑ/บัญชร และส่วนยอดศิวลึงค์/รุทร
ู ู ุ ุ
พบที่เทวาลัยบ้านดงเมืองเตย

68. ประติมากรรมรูปสิงห์ทวารบาล
ที่เทวาลัยบ้านเมืองเตย
สญลกษณของผู ุ ้ ครองระหวาง
สัญลักษณ์ของผ้คมครองระหว่าง
แดนมนุษย์ กับต้นทางเข้าสู่แดน
สวรรค์ คือป่ าหิมพานต์ และเขา
พระสเมรที่เป็ นศนย์กลางจักรวาล
พระสุเมรุทเปนศูนยกลางจกรวาล

69. ทับหลังสมัยก่อนเมืองพระนครแบบสมโบร์ไพรกุก / แบบถาราบริวตร ั
ิ ่ ป ั ั ่ี ิ
เดมนาจะประดบเทวาลยทบรเวณภูหมาใน อ.โขงเจยม จ.อุบลราชธานี
ใ โ ี ช
ซึ่งเป็ นเทวาลัยแบบเขมรในศาสนาฮินดูท่ีเก่าที่สดที่พบในประเทศไทย
ุ

70. หอพระพิฆเณศ หอพระอิศวร หอพระนารายณ์
ปราสาทบ้านเบญ และปราสาททองหลาง ท่ อ.เดชอดม
ปราสาทบานเบญ ที อ.เดชอุดม
มีความหมายว่าเป็ นเทวาลัยสถานศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาฮินดู
ที่เป็ นศูนย์กลางจักรวาล และเป็ นหอสังเวยเทพเจ้าประจําเมือง

71. พระเจ้าชัยวรมันที่7
มหาราชองคสุดทายของรฐ
มหาราชองค์สดท้ายของรัฐ
กมพูชาโบราณ ผู รางปราสาท
กัมพชาโบราณ ผ้สร้างปราสาท
หินพิมาย และศาสนสถานอีก
หลายแห่งนัน พระองค์สืบเชื้อ
้
สายมาจากราชวงศ์มหิิธรปุระ
์ ป
พระราชมารดาของพระองคคอ
พระราชมารดาของพระองค์คือ
พระเทวีชยราชจุุฑามณี เคยมี
ั
ถิ่นที่อยู่อาศัยอยู่ที่เมืองวิมายะ หรือเมืองพิมาย มาก่อน

72. ศรีวเิ รนทราศรม
ปราสาทหินพิมาย ที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 สร้างเป็ นพระอาราม
ปราสาทหนพมาย ทพร เจาชยวรมนท สรางเปนพร อาราม
ในพุทธศาสนา นิ กายมหายาน อุทิศส่วนกุศลแด่พระราชมารดา

73. อโรคยศาล / อโรคยศาลา
โ โ
พื้นที่แห่งการประกอบบุญกิริยาที่ย่ิ งใหญ่
ของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7
พระมหากษัตริยที่ได้รบการยกย่องให้เป็ นมหาราช
์ ั
องค์สดท้ายแห่งราชอาณาจักรเขมรโบราณ
ุ

74. จากจารกปราสาทตาพรหม
จากจารึกปราสาทตาพรหม
พระเจ้าชัยวรมันที่7 ทรงนับถือพุทธศาสนาลัทธิมหายาน โดย
เชื่ือว่่าพระองค์คือ ”พระโพธิิสตว์” ที่ีจุติมาเป็ นพระมหากษัตริิย ์
์ โ ั ์ ป็ ั
ที่เป็ น “ ธรรมราชา” เพื่อมาช่วยสรรพสัตว์ ได้ขามสังสารวัฏ
ทเปน ธรรมราชา เพอมาชวยสรรพสตว ไดขามสงสารวฏ ้
ให้พนทุกข์
้
ด้วยการสร้างบุญกิริยามหากุศลที่ยิ่งใหญ่ของพระองค์คือโปรด
ให้สร้าง “ อโรคยศาลา ” ให้เป็ นพระอาราม และเปนสถานท่
ใหสราง ใหเปนพระอาราม และเป็ นสถานที
ในการรักษาโรค จํานวน 102 แห่ง ในทุกย่านชุมชน ทัวพระ ่
ราชอาณาจักร และบ้านเมืองในขอบขัณฑสีมา

75. อโรคยศาลที่มีพบศิลาจารึกในประเทศไทย
เช่น ปราสาทหินโคกปราสาท จ.บุรีรมย์
ั
ปราสาทตาเมียนโต๊จ จ.สุรินทร์
ปราสาทกู่แก้ว จ.ขอนแก่่น
ป ้

76. สาระสําคัญจากจารึกอโรคยศาล
1. กลาวบูชาพระไภษชยคุรไวฑูรยประภาตถาคต
1 กล่าวบชาพระไภษัชยครไวฑรยประภาตถาคต
ุ
2. กล่าวถึงความสนพระทัยของพระเจ้าชัยวรมันที่7 ที่มีต่อ
กลาวถงความสนพระทยของพระเจาชยวรมนท7 ทมตอ
ความทุกข์ในโรคภัยไข้เจ็บของประชาชน ที่นําไปสู่การ
่
สร้างอโรคยศาลไปทัวขอบขัณฑสีมา
3. กล่่าวถึึงจํานวนเจ้าหน้าที่ีต่างๆ เช่่น แพทย์์ พยาบาล
ํ ้ ้
ผู รุงยา ผู ายยา
ผ้ปรงยา ผ้จ่ายยา ฯลฯ
4. กล่าวถึงการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาที่อโรคยศาล

77. อโรคยศาล ป กู่ อ.ธวัชบุรี จ.ร้อยเอ็็ด
โ ปรางค์์ ั ้

78. ปราสาทประธาน หรือสขตาลัย
หรอสุขตาลย
ที่หนหน้าไปทางทิศตะวันออก
ั

79. อาคารบรรณาลัยหันหน้าไปทิศตะวันตก ภายในบริเวณอโรคยศาล

80. +
บริเวณอาคารที่พกผูป่วย
ั ้ น
1.อาคารสุขตาลัย
4.กําแพงแก้ว 5.สระนํ้ า/บาราย
2.อาคารบรรณาลย
2 อาคารบรรณาลัย
3.โคปุระ
ภาพวาดแผนผังบริเวณอโรคยศาล
ที่สร้างตามคติพุทธศาสนา นิ กายมหายาน

81. พระไภษัชยคุรไวฑูรย
ุ
ประภาตถาคตพุทธเจ้า
ตามคติพทธศาสนานิ กาย
ุ
มหายาน คือพระพุทธเจ้าผู ้
เป็ นแพทย์ ทําหน้าที่รกษา
เปนแพทย ทาหนาทรกษา ั
โรคภัยไข้เจ็บให้แก่สรรพ
สัตว์ทงหลาย ทรงถือผอบ
ั้
โอสถหรืือสมุนไพรเพื่ือใ ใน
โ ไ ใช้้
การรกษาโรค
การรักษาโรค

82. พระโพธสตว
พระโพธิสตว์
ั
วัชรปาณี ทรงครุฑ
ุ
พบภายในอาคารบรรณาลัย
ของอโรคยศาล กู่แก้วอาจมี
ความหมายถงพุทธเทพแหง
ความหมายถึงพทธเทพแห่ง
แสงสว่างหรือผูให้กาเนิ ด
้ ํ
ชีวิต

83. ประติมากรรมศิลาทรายรูปพระยมทรงกระบือชื่อทุณพี
เทพเจาแหงความตาย หรือลมปราณ
เทพเจ้าแห่งความตาย หรอลมปราณ
ส่วนใหญ่พบภายในอาคารบรรณาลัยของอโรคยศาลกู่แก้ว

84. การประดิษฐานประติมากรรมรูปพระไวโรจนพุทธเจ้า สัญลักษณ์
ของแสงสว่่างและการเกิด กับรูปพระยมสัญลักษณ์แห่่งความตาย
ั ั ั ์
ไว้ค่กนในบรรณาลัยแห่งอโรคยศาล คือสัญลักษณ์ของ
ู ั
พลังสมดุลย์แห่งจักรวาลระหว่างการเกิด กับความตาย

85. โบราณสถานแบบเขมร
ในภาคตะวันออกเฉี ยงเหนื อของประเทศไทย
ที่สร้างขึ้ นตามคติอโรคยศาล
ปราสาทนางรํา อ.ประทาย จ.นครราชสีมา
ปราสาทตาเหมืือนโต๊จ อ.พนมดงรัก จ.สุรินทร์์
ป โ ๊ ั
ปราสาทสระกาแพงนอย อ.เมือง จ.ศรสะเกษ
ปราสาทสระกําแพงน้อย อ.เมอง จ.ศรีสะเกษ
กู่พนนา อ.สว่างแดนดิน จ.สกลนคร
ั
ปรางค์กู่ อ.ธวัชบุรี จ.ร้อยเอ็ด
ฯลฯ

86. ปราสาทตาเมอน
ปราสาทตาเมือน /ธรรมศาลา สร้างตามแนวพระราชดําริ
สรางตามแนวพระราชดาร
พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ตามคติพุทธศาสนา นิ กายมหายาน

87. วัฒนธรรมแบบล้านช้าง
วฒนธรรมแบบลานชาง
้ ่ ่
แพร่อิทธิพลครอบคลุมทังฝังซ้ายและฝังขวาลุ่มแม่น้ําโขง
ตังแต่ราวพุทธศตวรรษที่ี 19 เป็ นต้นมา
้ ป็ ้
โดยมี
โ ีพุทธศาสนานิิ กายเถรวาท แบบลังกา เป็ นศาสนา
แบบลัั ป็ นศาสนา
หลักของชมชน
หลกของชุมชน

88. อสานสมยวฒนรรมลานชางและอยุธยา
อีสานสมัยวัฒนรรมล้านช้างและอยธยา
นับตังแต่่พุทธศตวรรษที่ี 19 เป็ นต้นมา พุทธศาสนา
ั ั้ ป็ ้
นิ กายเถรวาทจากลังกา ที่มีลกษณะเป็ นศาสนาของมหาชน
นกายเถรวาทจากลงกา ทมลกษณะเปนศาสนาของมหาชน
ั
ก็ได้รบการยอมรับอย่างแพร่หลายในราชอาณาจักรล้านช้าง
ั
รวมทังในภาคอีสาน โดยมีการสร้างอานิ สงส์ดวยการสร้าง
้ ้ ยการสร้
พระมหาธาตุเจดย
พระมหาธาตเจดี
พระมหาธาตเจดีย ์
มหาธาตุ
ความหมายของพระมหาธาตุเจดีย ์ ตามคติพทธ ุ
ศาสนาเถรวาทแบบลังกา คือเจดียจุฬามณี ที่อยู่บนสวรรค์
์
ชันดาวดึงส์ คือพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์แห่งการแสวงบญ พื้นที่แห่ง
้ ั ญ
ุ
การข้ามสังสารวัฏ และการหลุดพ้น

89. คติการสร้างพระมหาธาตุุเจดีย ์
ให้เป็ นศาสนสถานศักดิ์สิทธิ์
ใหเปนศาสนสถานศกดสทธ
เปนศูนยกลางของบานของเมอง
เป็ นศนย์กลางของบ้านของเมือง
เป็ นความเชื่อตามคติในพทธศาสนา นิ กายเถรวาท
เปนความเชอตามคตในพุทธศาสนา นกายเถรวาท
ที่มีตนแบบมาจากลังกา และให้อิทธิพลแก่
้
พุทธศาสนิ กชนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉี ยงใต้
ตังแต่่ราวพุทธศตวรรษที่ี 19 เป็ นต้นมา และเป็ น
ั้ ป็ ้ ป็
ความเชื่อที่ได้รบการยอมรับมาจนถึงปั จจบัน
ความเชอทไดรบการยอมรบมาจนถงปจจุบ
ั

90. การสร้างสิ่งศักดิ์สิทธิ์ตามคติในพุทธศาสนา
ุ
นิ กายเถรวาท แบบลังกา ที่สําคัญมี 4 ประการ
1. การสร้างสถปเจดียท่ีประดิษฐาน
ู ์ ฐ
พระบรมสารีริกธาตุ และรวมถึงสถูปเจดีย ์
ที่เกี่ยวกับพระพุทธองค์
2. การสร้างรอยพระพุทธบาท
้
3. การบชาต้นศรีมหาโพธิ์
การบูชาตนศรมหาโพธ
4. การสร้างพระพุุทธรูปเป็ นพุุทธบูชา
ู ู

91. การปรับเปลี่ ยนเทวาลัยในศาสนาฮินด
การปรบเปลยนเทวาลยในศาสนาฮนดู
ที่เคยสร้างไว้ในวัฒนธรรมเขมร
ทเคยสรางไวในวฒนธรรมเขมร
และสถปเจดียโบราณที่ถกทงราง
และสถูปเจดยโบราณทถูกทิ้งร้าง
์
ใหเปนสถูปเจดยในพุทธศาสนาในลกษณะของพระ
ให้เป็ นสถปเจดียในพทธศาสนาในลักษณะของพระ
์
มหาธาตุเจดียท่ีเป็ นพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์ท่ีเป็ นศูนย์กลาง
์ ั
ชุมชน เช่น :- พระธาตุพนม พระธาตุเชิงชุม พระ
ธาตุพนขัน พระธาตุญาคู
ั

92. ในดินแดนแห่งราชอาณาจักรล้านช้าง
รวมทังบริเวณภาคอีสานตอนบน
้
เป็ นดินแดนแห่งพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์
ั
ด้วยเป็ นที่ตงพระมหาธาตุเจดียอยู่ในหลายพื้นที่
ั้ ์

93. แผนที่แสดงตําแหน่ งที่ตงองค์เจดียพระธาตุพนม
ั้ ์
ในบริเวณที่แม่นํ้าสามสาย คือ แม่นํ้าโขง ลํานํ้ากํา และลํานํ้าเซบังไฟไหลมาบรรจบกันที่
่ ้ ไฟไหลมาบรรจบกั
อําเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม
เภอธาตุ
จ.นครพนม
ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
ประเทศไทย
พระธาตุพนม
่
ลํานํ้ ากํา
จ.มุกดาหาร

94. การปรับเทวาลัยให้เป็ น
หอพระ และปรับให้เป็ น
พระมหาธาตุเจดย
พระมหาธาตเจดีย ์
พระธาตุพนขัน
ั

95. ผอบบรรจุใส่กระดูกคนตาย ที่พุทธศาสนิ กชนในสังคมไทย-ลาว นําไป
ฝงไวรอบๆกาแพงอโรคยศาล หรอปราสาทแบบเขมร ด้วยเชื่อว่า
ฝังไว้รอบๆกําแพงอโรคยศาล หรือปราสาทแบบเขมร ดวยเชอวา
วิญญาณบรรพบุรษจะได้พกพิงอยู่ในพุทธสถานที่ศกดิ์สิทธิ์
ุ ั ั

96. การสร้าง“ตํานาน”ผ่านโบราณวัตถุสถาน เพื่อ
ุ
อธิบายความเป็ นมาของบรรพชน
ผูคนในท้องถิ่นที่ “มีชีวิต”อยู่ในช่วงระยะเวลาที่ยอนไปไม่ไกล ได้สร้าง
้ ้
ตํานานเล่าเรื่องโบราณสถานที่ถกทิ้ งร้างอยู่ในแต่ละท้องถิ่นให้มี
ู
ความสัมพันธ์เข้ากับคนในท้องถิ่น เพื่อแสดงถึงการมีอย่ของผ้คนที่
ความสมพนธเขากบคนในทองถน เพอแสดงถงการมอยู องผู นท
เป็ นบรรพบุรษ ว่าเป็ นกลุ่มคนที่มีวฒนธรรม และมีประวัติศาสตร์การ
ุ ั
ตังถิ่นฐานมาแล้วในอดีตที่ยอนไปได้อย่างยาวนาน
้ ้

97. พระธาตุภเู พ็ก จ.สกลนคร
พระธาตุนารายณ์์เจงเวง
จ.สกลนคร
พระธาตุพนม จ.นครพนม
พระธาตุเชิงชุม จ.
พระพุทธบาทบวบกั สกลนคร
พระธาตุขามแก่น จ. พระธาตุบงพวน
ั จ.
จ.อุดรธานี
ขอนแก่น หนองคาย

98. “ เมืองจัมปาศรี ” เมืองในวัฒนธรรมเขมร-ลาว
ชื่อเมืองจัมปาศรีในตํานาน มีโครงเรื่องหลักอธิบายถึงกลุ่มราชวงศ์
ชนเผ่าลาวจากเมืองจําปาศักดิ์ ที่สืบเชื้อสายมาจากอาณาจักรเขมร
ชนเผาลาวจากเมองจาปาศกด ทสบเชอสายมาจากอาณาจกรเขมร
โบราณ พากันมาสร้างเมือง ชื่อ “นครจัมปาศรี” อยู่ท่ีบริเวณท้อง
ทุ่งริมทะเลสาบที่มีความอุดมสมบูรณ์

99. ภาพวาดลายเส้นเจดียพระธาตุพนม
์
แสดงการสรางซอนทบหลายครง
ส ส้ ้ ั ั้
1.ปราสาท-เทวาลัย
ศาสนาฮินดู
2. อูบมุง-หอพระ 3.พระมหาธาตุเจดีย ์

100. พระธาตุพนม
ทิพยปัทม (กอนบูรณะ)
(ก่อนบรณะ)
(ดวงปลี / บัวเหลี่ยม) ลายดอกไม้ทรงกลมประดับบน
สวนยอดเจดย ์ มความหมายถง
่ ี ี ึ
“ดอกมณฑารพ” ดอกไม้
ศักดิิ์สิทธิิ์จากสวรรค์ร่วงโปรยลง
ั ์ โป
มาเพื่อถวายเป็ นพุทธบูชา พระ
ดอกมณฑารพ อุรงคธาตุ
ั
ส่วนยอดเจดียเ์ ป็ นรูปดวงปลี
พุทธวิมาน หรือดอกบัวเหลี่ยม คือรูป
สัญลักษณ์ของ”ทิพยปั ทม”
หรือดอกบัวศักดิ์สิทธิ์ที่ประทับ
ขององค์อนาคตพทธเจ้าที่จะลง
ุ
มาตรัสรูในกาลข้างหน้า
้

101. พระธาตุพนม
พระมหาธาตเจดียท่ีประดิษฐาน
พระมหาธาตุเจดยทประดษฐาน์
พระบรมสารีริกธาตุส่วนที่เป็ น
พระอุรงคธาตุ
ั
และเป็ นพื้นที่ศกดิ์สิทธิ์แห่งการแสวงบญ
และเปนพนทศกดสทธแหงการแสวงบุญ
ั
ของมหาชนมาตลอดระยะเวลาอันยาวนาน

102. ฉัตราวลี
พระธาตุพนม
(บูรณะ พ.ศ.2483- 2484)
ได้้ ี
ไ มการสร้้ างยอดเจดีย์ครอบยอดเจดีย์
ี ี
ลายพุ ขาวบณฑ
ลายพ่มขาวบณฑ
ข้าวบิณฑ์
วบิ องค์ เดิม และเปลียนยอดเจดีย์ทรงดวง
่
ปลี ให้ เป็ นยอดฉัตรทีเ่ รียกว่ า “ฉัตรา
วลี”ตามคตินิยมแบบไทย ซึ่งเป็ น
สั ญลักษณ์ ของการเป็ น ธรรมิกราชา
สวนลายดอกมณฑารพ ไดเปลยนใหเปน
ส่ วนลายดอกมณฑารพ ได้ เปลียนให้ เป็ น่
ลายทรงพุ่มข้ าวบิณฑ์ ซึ่งเป็ นลวดลายที่
มีทมาจากเจดีย์ ทรงพุ่มข้้ าวบิิณฑ์ ทีี่
ี ี่ ี
ได้ รับการยกย่ องว่ าเป็ นเจดีย์ทความงาม
ี่
เป็ นยอดของศิลปะไทยสมัยสุ โขทัย

103. การสร้างความทรงจําใหม่
เกี่ยวกับโบราณวัตถุสถานของผูคนในปั จจุบน
้ ั

104. มีการจัดงานประเพณี พิธีกรรมในบริเวณแหล่งโ
ใ โบราณสถาน
อย่างหลากหลายเพื่อให้ชาวบ้านประกอบบญกิริยา ทงทาบุญบรจาค
อยางหลากหลายเพอใหชาวบานประกอบบุญกรยา ทังทําบญบริจาค
้
ทาน เสี่ยงโชคปล่อยนก ปล่อยปลาเพื่อสะเดาะเคราะห์ ฯลฯ

105. มีการจัดแสดงแสง – เสียง เล่าเรื่องประวัติโบราณสถาน
ในลักษณะของมหรสพเพื่อความบันเทิงใจ