SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  26
Télécharger pour lire hors ligne
|1|

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

Números complexos

5.	

5

a)	 i25	·	i18	=	i43	=	i3	=	i2	·	i	=	–i
b)	 (–2i)11	=	(–2)11	·	i11	=	–	2	048	·	i3	=	–	2	048	(–i)	=	2	048	i
i79
	=	i47	=	i3	=	–i
i32
0 2
d)	 [(i2)2 ]3 	=	[(i2)1]9	=	i18	=	i2	=	–1
i–98
e)	 –34 	=	i–64	=	(i64)–1	=	(i0)–1	=	1
i
c)	

Exercícios
1.	

a)	 (3,	2)	+	(0,	1)	=	(3	+	0,	2	+	1)	=	(3,	3)

	

b)	 (2,	3)	·	(–	1,	4)	=	(2	·	(–1)	–	3	·	4,	2	·	4	+	3	·	(–1))	=	(–14,	5)
c)	 (2x	 –	 y,	 6x	 +	 2y)	 +	 (x	 –	 2y,	 x)	 =	 (2x	 –	 y	 +	 x	 –	 2y,

f )	

6x	+	2y	+	x)	=	(3x	–	3y,	7x	+2y)
d)	 (–1,	 –1)	 ·	 (–	 4,	 2)	 =	 ((–1)	 ·	 (–4)	 –	 (–1)	 ·	 2,	 (–1)	 ·	 2	 +	
+	(–1)	(–4))	=	(6,	2)

6.	

i	+	i2	+	i3	+	i4	=	i	–	1	–	i	+	1	=	0
i	=	i5	=	i9	=	...	=	i49	=	i
i2	=	i6	=	i10	=	...	=	i50	=	–1
	⇒
i3	=	i7	=	i11	=	...	=	i47	=	–i
i4	=	i8	=	i12	=	...	=	i48	=	1

e)	 (2,	–3)	–	(–1,	–2)	=	(2	–	(–1),	(–3)	–	(–2))	=	(3,	–1)
f )	 (1,	0)	·	(x,	–y)	=	(1,	x	–	0	·	(–y),	1	·	(–y)	+	0	·	x)	=	(x,	–y)

2.	

0
1
1	+	i
i132	+	i61
	=	1	–	i.
	=	 i 	+	i 	=	
–1
i42
i2

z1	=	(–2,	1),	z2	=	(0,	–1)

⇒	(i	+	i2	+	i3	+	i4)	+	(i5	+	i6	+	i7	+	i8)	+ ...	+
=	0

z1	+	z2	=	(–2,	1)	+	(0,	–1)	=	(–2,	0)

+	(i45	+	i46	+	i47	+	i48)	+ i49	+	i50	=	i	–	1

z1	·	z2	=	(–2,	1)	·	(0,	–1)	=	(–2	·	0	–	1	·	(–1),	(–2)(–1)	+	1	·	0)	=

=	0

=	(1,	2)
Im(z)

7.	
Q

2
M

1

–2 P

1

=	0

a)	

i
i5
i9
i13

i2
i6
i10
i14

i3
i7
i11
i15

i4
i8 	⇔
i12
i16

i

–1 –i

1

i

–1 –i

1

i

–1 –i

1

i

–1 –i

1

O	quadrado	não	é	mágico,	pois	as	somas	dos	elementos	

Re(z)

das	colunas	não	são	iguais.

–1 N

b)	 S	=	4i	+	4	(–1)	+	4	(–i)	+	4	·	1	=	0

3.	

z1	=	(x,	3)	e	z2	=	(2	–	y,	y)

8.	

z2	–	z1	=	(5,	–4)	⇒ (2	–	y,	y)	–	(x,	3)	=	(5,	–4)	⇒	
⇒ (2	–	y	–	x,	y	–	3)	=	(5,	4)	⇒

2	–	y	–x	=	5
y	–	3	=	–4

b)	 (–4,	3)	=	–4	+	3i
c)	 1	–	2i	=	(1,	–2)

⇒

d)	 5i	=	(0,	5)

⇒ x	=	–2	e	y	=	–	1

4.	

a)	 (3,	–2)	=	3	–	2i

e)	 (0,	4)	=	4i
f )	 (4,	0)	=	4

a)	 i54	=	i2	=	–1

g)	 –3	+	i	=	(–3,	1)

b)	 i 	=	i 	=	i 	·	i	=	(–1)	·	i	=	–i

h)	 –5	=	(–5,	0)

95

3

2

c)	i 	=	i 	=	i
161

1

9.	

d)	 i200	=	i0	=	1
e)	i

	=	i 	=i

f )	i

	=	i2	=1

1	221

1

b)	 z	=	3i	+	3	⇒	Re(z)	=	3	e	Im(z)	=	3

2	022

g)	 i
h)	i

	=	i 	=	i 	·	i	=	–i

13	335

3

	=	i0	=1

12	784

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 90

a)		z	=	4	+	5i	⇒	Re(z)	=	4	e	Im(z)	=	5

2

c)	 z	=	–	 1 	+	 1 	i	⇒	Re(z)	=	–	 1 	e	Im(z)	=	 1
4
2
4
2
d)	 z	=	–7	–	i	⇒	Re(z)	=	–7	e	Im(z)	=	–1

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

|2|

–2	+	5i
	=	–	 2 	+	 5 	i	⇒	
3
3
3
2 	e	Im(z)	=	 5
⇒	Re(z)	=	–	
3
3

c)	 Re(z)	>	Im(z)	⇒	3	–	x	>	x	+	1	⇒	x	<	1

e)	 z	=	

d)	 Im(z)	<	3	⇒	x	+	1	<	3	⇒	x	<	2

f )	 z	=	–i	 3 ⇒ Re(z)	=	0	e	Im(z)	=	–	 3

17.	a)	 m	+	(n	–	1)i	=	–4	+	3i	⇒	
10.		z	=	(1	+	2i)	·	(i	–	4)	=	i	–	4	+	2i2	–	8i	i 	=	–1	z	=	–	6	–	7i	⇒

m	=	–4
e
n	–1	=	3	⇒ n	=	4

2

	⇒ M	=	(–6,	–7)

11.	a)	 z	=	(m	–	3)	+	4i	é	imaginário	puro ⇔ Re(z)	=	m	–	3	=
=	0	e	Im(z)	=	4	≠	0	⇔ m	=	3
b)	 z	=	–3	+	(m	+	3)i	é	real	⇔	Im(z)	=	m	+	3	=	0	⇔	m	=
=	–3

n	–	2	=	3	⇒	n	=	5
b)	 (n	–	2,	m	+	5)	=	(3,	–2)	⇒	 e
m	+	5	=	–	2	⇒	m	=	–7
m	–	3	=	0	⇒	m	=	3
	c)	(m	–	3)	=	(n	–	2)i	=	5i	⇒	 e
n	–	2	=	5	⇒	n	=	7
d)	 (m	–	n	+	1)	+	(2m	+	n	–	4)i	=	0	⇒

12.	-	 z	=	(1	–	p)	+	(p 	–	1)i	é	real	⇒	Im(z)	=	p 	–	1	=	0	⇒	
2

⇒ p	=	–1	ou	p	=	–1		

2

z	≠	0

		p	=	–1

	 ⇒

--p	=	–1	⇒	z	=	1	+	1	=	2

m	=	1	e	n	=	2 	

18.	a)	 (2	 –	 3i)	 +	 (–1	 +	 2i)	 +	 (3	 +	 2i)	 =	 (2	 –	 1	 +	 3	 )	 +

13.	z	=	(m2	–	25)	+	(m	+	5)i

+	(–	3	+	2	+	2)i	=	4	+	i

	

a)	 z	é	imaginário	puro	⇒	

	

Re(z)	=	m 	–	25	=	0	⇒	m	=	5	ou	m	=	–5
⇒	 e

b)	 (–7	+	5i)	–	(3	–	2i)	=	–7	+	5i	–	3	+	2i	=	–	10	+	7i

2

	⇒	m	=	5

Im(z)	=	m	+	5	≠	0	⇒	m	≠	–	5
	

m	–	n	+	1	=	0
e	
2m	+	n	–	4	=	0

c)	 2	+	(3	–	i)	+	(–1	+	2i)	+	i	=	2	+	3	–	i	–	1	+	2i	+	i	=	
=	4	+	2i
d)	 4i	–	(1	–	3i)	–	(–2	+	i)	=	4i	–	1	+	3i	+	2	–	i	=	1	+	6i

b)	 m	=	5	⇒	z	=	(52	–	25)	+	(5	+	5)i	⇒	z	=	10i

e)	 (–4	+	3i)	+	2i	–	(–3	–	i)	=	–4	+	3i	+	2i	+	3	+	i	= –	1	+	6i
f )	 –1	–	(–2	+	i)	+	(5	–	i)	–	(3	–	7i)	=	–1	+	2	–	i	+	5	–	i	–	

14.	z	=	(m2	+	1)	+	(m	–	1)i	é	imaginário	puro	⇒
	

Re(z)	=	m2	–	1	=	0	(∃	m	∈	ℝ
/
⇒	 e
Im(z)	=	m	–	1	≠	0	⇒	m	≠	1

	⇒	∃	m	∈	ℝ
/

15.	v	=	(–2	–	m)	+	3ni	é	imaginário	puro	⇒
					 (1)	–	2	–	m	=	0	⇒	m	=	–2	
⇒ e
(2)	3n	≠	0	⇒	n	≠	0
w	 =	 4	 –	 (m2	 –	 4)i	 é	 real	 ⇒	 m2	 –	 4	 =	 0	 ⇒	 m	 =	 2	 ou	
m	=	–2	(3)

–	3	+	7i	=	3	+	5i

19.		u	=	2	+	3i,	v	=	–	5i	e	w	=	–1	–	2i
a)	 u	+	v	+	w	=	2	+	3i	–	5i	–	1	–	2i	=	1	–	4i
b)	 (u	–	i)	+	(v	–	w)	=	2	+	3i	–	i	–	5i	+	1	+	2i	=	3	–	i
c)	 v	–	w	+	u	=	–	5i	+	1	+	2i		+	2	+	3i	=	3

20.	a)	 z1	=	(–2,	x)	=	–	2	+	xi,	com	x	∈ ℝ	e	z2	=	(y,	–	3)	=	
=	y	–	3i,	com	y	∈ ℝ
b)	 z1	+	z2	=	–	4	+	2i	⇒	–	2	+	xi	+	y	–	3i	=	–	4	+	2i	⇒	
⇒	(y	–	2)	+	(x	–	3)i	=	–	4	+	2i	⇒

Como	m	=	–2	satisfaz	(1)	e	(3),	então	m	=	–2.
Logo:	m	=	–2	e	n	≠ 0

y	–	2	=	–4	
	 ⇒

16.		z	=	(3	–	x)	+	(x	–1)i
a)	 Re(z)	=	2	⇒ 3	–	x	=	2	⇒	x	=	1
b)	 Im(z)	=	–4	⇒	x	+	1	=	–4	⇒	x	=	–5

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 91

21.	

e	
x	–	3	=	2

x	=	5	e	y	=	–2

	

u	+	v	=	2	–	5i				(1)
u	–	2	v	=	–4	+	13				(2)

13/05/10 04:33
|3|

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

Subtraindo-se	membro	a	membro:	(2)	de	(1),	vem:	3v	=	

25.	a)	Fazendo-se	

–5	+	12i 	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	vem:

=	6	–	18	i	⇒	v	=	2	–	6i				(3).

	 ( –5	+	12i) 	=	(x	+	yi)2	⇒	–5	+	12i	=	(x2	–	y2)	+	

Substituindo-se	(3)	em	(1):	u	+	2	–	6i	=	2	–	5i	⇒	u	=	i.

	 + 2xyi	⇒ 2xy	=	12	⇒	y	=	 6 					(2)

2

22.	a)	 x2	+	100	=	0	⇒	x2	=	–100	⇒ x	=	100	·	(–1)	=	

x2	–	y2	=	–5					(1)

	 Substituindo-se	(2)	em	(1):	x2	–	 36 	=	–5	⇒	
2

x
⇒	(x2)2	+	5x2	–	36	=	0	⇒	x2	=	4	ou	x2	=	–9	(x	∈ ℝ)	⇒

=100i2	⇒	x	=	10i	ou	x	=	–10i
	

⇒	x	=	2	ou	x	=	–2.

	
b)	 x2	–	6x	+	10	=	0 	
6	±	2i
6	± 4i2
⇒ x	 =	
	 =	
2
2 	⇒
2
∆	=	– 4	=	4i

x	=	2	 (2) 	y	=	3
x	=	–2	 (2) 	y	=	–3

⇒	x	=	3	+	i	ou	x	=	3	– i
	

c)	 –x2	+	4x	–	29	=	0	⇒

x2	–	4x	+	29	=	0
∆	=	–100	=	100i2

	⇒	x	=	

x2	–	y2	=	0	(1)
⇒	 e
2xy	=	4	⇒ y	=	 2 	(2)
x

d)	 (x2	+	9)	·	(x2	–	1)	=	0	⇒
x2	+	9	=	0	⇒	x2	=	–9	=	9i2	⇒	x	=	3i	ou	x	=	–3i
⇒ ou

	 Substituindo-se	(2)	em	(1):	x2	–	 42 	=	0	⇒	x4	–	4	=	
=	0	⇒	(x2	–	2)(x2	+	2)	=	0	

23.	x3	–	14x2	+	58x	=	0	⇒	x	(	x2	–	14x	+	58)	=	0	⇒
(I)	x	=	0
ou
(II)	x2	–	14x	+	58	=	0	

∆	=	–36

	não	existe	x	∈	ℝ

	

x	=	 2 	 (2) 	y	=	 2

( 4	+	3i)2	=	(x	+	yi)2	⇒	4	+	3i	=	(x2	–	y2)	+	2xyi	⇒

24.	a)	 x 	+	5x 	+	6	=	0	⇒	(x 	+	2)(x 	+	3)	=	0	⇒
2

2

2

x 	=	–	2	=	2i 	⇒ x	=	i 2 ou		x	=	–	i 2
ou
x2	=	–3=	3i2	⇒	x	=	i	 3 	ou	x	=	–i	 3
2

	 Logo:	S	=	{i 2 ,	–	i 2 ,	i 3 ,	–i 3 }

b)	x4	+	3x2	–	4	=	0	⇒	(x2)2	+	3x2	–	4	=	0	 2 	y2	+	
x 	=	y
	 +	3y	–	4	=	0	⇒	y	=	1	ou	y	=	–4	⇒
⇒

x2	=	1	⇒	x	= 1	ou	x	=	–1
ou
x2	=	–4	=	4i2	⇒	x	=	2i	ou	x	=	–	2i

	 Logo:	S	=	{–1,1,	–2i,	2i}.

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 92

x2	–	y2	=	4	(1)
2xy	=	3	⇒ y	=	 3 				(2)	
2x

2
	 (II):	x2	–	14	x	+	58	=	0	⇒	x	=	14	±	 36	i 	 	=
2
	 = 14	±	6	i 	⇒	x	=	7	+	3i	ou	x	=	7	–	3i
2
	 Logo:	S	=	{0,	7	+	3i,	7	–	3i}.

⇒

2 +	i 2
– 2 –	i 2

c)	 Fazendo-se	 4	+	3i	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	vem:

⇒

	 (I):	0	∈	ℂ

2

⇒	 4i =

x	=	– 2 	⇒	y	=	– 2

a)	 Universo	ℝ:	S	=	{0}
b)	 Universo	ℂ:

x	∈	ℝ

x
	x2	=	2	⇒	x	=	 2

ou x	=	– 2

x2	–	1	=	0	⇒	x2	=	1	⇒	x	=	1	ou	x	=	–1

4

2	+	3i
–2	–	3i

( 4i)2	=	(x	+	yi)2	⇒	4i	=	(x2	–	y2)	+	2xyi	⇒

x	=	2	–	5i

⇒

⇒	 –5	+	12i =

b)	 Fazendo-se	 4i =	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	vem:

2
= 4	±	 100	i 	 	=	 4	±	10i 	⇒	x	=	2	+	5i	ou	
2
2

	

x

									

Substituindo-se	(2)	em	(1):
x2	–	 9 2 	=	4	⇒	4(x2)2	–	16x2	–	9	=	0	⇒	x2	=	 18 	ou	
4x
4
2 	(x	∈ ℝ)	⇒	x	=	3 2 	ou	x	=	–	3 2
x2	=	–	
2
2
4
x	=	 3

2

2

x	= –	 3

2

	 (2) 	y	=	
2

2
2

	 (2) 	y	=	–	

	⇒ 4	+	3i =
2
2

3 2 	+	i 2
2
2
=
3 2 	–	i 2
–	
2
2
d) Fazendo-se	 1	–	i 3 	 	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	vem:

( 1	–	i 3 	)2	=	(x	+	yi)2	⇒ 1	–	i	 3 	=	(x2	– y2)	+	2xyi	⇒
⇒

x2	–	y2	=	1	(1)
3
			(2)
2xy	=	–	 3 	⇒	x	=	–	
2y

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

	

|4|

Substituindo-se	(2)	em	(1):
	 3 2	–	y2	=	1	⇒	4	(y2)2	+	4y2	–	3	=	0	⇒	y2	=	–	 6 	(y	∈ ℝ)
	
4y
4
2
2
	ou	y	=	–	
ou	y2	=	 2 	⇒	y	=	
2
2
4
y	=	

2
6
	 	x	=	–	
2 (2)
2

	

	

	

	⇒

6
2
–	 	+	 	i
2
2
	 =	
6 2
	–	 	i
2 2

2
6
y	= –	 	 (2) 	x	=	
2
2

30.	z1	=	

1 ,	3 	=	 1 	+	3i;	z 	=	(2,	–5)	=	2	–	5i
2
2
2

a)	 z1	·	z2	=	 1 	+	3i 	(2	–	5i)	=	1	–	 5 	i	+	6i	–	15i2	=	16	+
2
2
	+	 7 	·	i
2
b)	 z2	=	(2	–	5i)2	=	4	–	20i	+	25i2	=	–21	–	20i
2

1	–	i 3 =

31.	a)	 (1	+	i)5	·	(1	–	i)5	=	[(1	+	i)	(1	–	i)]5	=	(1	–	i2)5	=	25	=	32
b)	 (1	 –	 i)3	 =	 (1	 –	 i)	 (1	 –	 i)2	 =	 (1	 –	 i)	 (1	 –	 2i	 +	 i2)	 =	
=	(1	–	i)	(–2i)	=	–2i	+	2i2	=	–2	–	2i
c)	 (2	+	2i)4	=	[(2	+	2i)2]2	=	(4	+	8i	+	4i2)2	=	(8i)2	=	64i2	=
=	–64

26.		a)	 (2	+	5i)	(1	–	i)	=	2	–	2i	+	5i	–	5i2	=	2	+	3i	–	5	(–1)	=	7	+	3i
b)	 (4	+	3i)(–2	+	2i)	=	–	8	+	8i	–	6i	+6i2	=	–14	+	2i
c)	 (6	–	3i)	(–3	+	6i)	=	–	18	+	36i	+	9i	–	18i2	=	45i
d)	 (4	+	i	)	(2	–	i)	+	3	–	i	=	8	–	4i	+	2i	–	i2	+	3	–	i	=	
=	12	–	3i

32.	z	=	(a	+	i)3,	em	que	a	∈	ℝ
a)	 z	=	(a	+	1)3	=	a3	+	3a2i	+	3ai2	+	i3	=	(a3	–	3a)	+	(3a2	–	1)i
	

b)	 z	é	imaginário	puro	⇒
a3	–	3a	=	0	⇒	a	(a2	–	3)	=	0	⇒ a	=	0,	a	= 3 		

e)	 4	+	3i	+	(1	–	2i)	(3	+	i)	=	4	+	3i	+	3	+	i	–	6i	–	2i2	=	
=	9	–	2i
f )	 (–5i)	 (4	 –	 3i)	 (1	 +	 2i)	 =	 (–5i)	 (4	 +	 8i	 –	 3i	 –	 6i2)	 =	
=	(–5i)	(10	+	5i)	=	–50i	–	25i2	=	25	–	50i

3
⇒	 ou	a	=	–	 				(1)
e
3a2	–	1	≠	0			(2)
Como	todos	os	valores	de	a	encontrados	em	(1)	satisfazem	(2),	então:	a	=	0,	a	=	 3 	ou	a	=	–	 3 .

27.	a)	 (1	+	i)	·	(1	–	i)	=	1	–	i 	=	2
2

b)	 (2	–	3i)2	=	4	–	12i	+	9i2	=	–5	–	12i
c)	 (4	+	i)2	=	16	+	8i	+	i2	=	15	+	8i
d)	 (–3	–	3i)2	=	[–(3	+	3i)]2	=	(3	+	3i)2	=	9	+	18i	+	9i2	=	18i
e)	 (4	+	4i)3	=	43	+	3	·	42	·	4i	+	3	·	4	·	(4i)2	+	(4i)3	=	64	+	
+	192i	+	192i2	+	64i3	=	64	+	192i	–	192	–	64i	=	–128	+
+	128i
f )	 (2	+	i)3	=	23	+	3	·	22	·	i	+	3	·	2	·	i2	+	i3	=	8	+	12i	–	6	–	i	=	
=	2	+	11i

28.	u	=	4	–	3i,	v	=	–5i	e	w	=	1	+	2i

33.	-	 z	=	(x	+	3i)	·	(1	–	2i)	=	x	–	2xi	+	3i	–	6i2	=	(x	+	6)	+	
+	(3	–	2x)i,	com	x	∈	

--z	∈		⇒ 3	–	2x	=	0	⇒	x	=	 3
2
3 	⇒	z	=	 3 	+	6	⇒	z	=	15
--x	=	 2
2
2

34.	-	 z	=	(x	+	i)	(x	+	2i)	=	x2	+	2xi	+	xi	+	2i2	=	(x2	–	2)	+	3xi,	
com	x	∈	

--z	é	imaginário	puro	⇒

						 x2	–	2	=	0	⇒	x	=	 2 	ou	x	=	– 2 			(1)
⇒	 e
3x	≠	0	(2)

u	·	v	·	w	=	(4	–	3i)	·	(–5i)	(1	+	2i)	=	(4	–	3i)	(–5i	–	10i2)	=	

Como	todos	os	valores	de	x	encontrados		em	(1)	satisfa-

=	(4	–	3i)	(–5i	+	10)	=	–	20i	+	40	+	15i2	–	30i	=	25	–	50i

zem	(2),	então	x	=	 2 	ou	x	=	– 2 .

29.	

2

3 	( 3 	+	i 3 ) 	 	=	3( 3 	+	i 3 )2	=	3(3	+	6i	+	3i2)	=	

--Assim	:	

x	=	 2 	⇒	z	=	3 2 	i
x	=	–	 2 	⇒	z	=	–3 2 	i

=	3(6i)	=	18i

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 93

13/05/10 04:33
|5|

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

35.	u	=	–	2	+	i	⇒	A	=	(–2,	1)

b)	
Im(z)

v	=	1	+	5i	⇒	B	=	(1,	5)
P

7

–4

w	=	4	+	i	⇒	C	=	(4,	1)

0

AABC	=	 1 	·	AC	·	BH	=	 1 	·	6	·	4	=	12
2
2
Im (z)
B

5

A

H

–2

1

0

4

Re(z)

C
4

–7

P'
P = (–4, 7) ⇒ P' = (4, –7)

Re (z)

c)	

36.	z1	=	–1	–	3i,	z2	=	2i	e	z3	=	1	–	i

Im(z)
P

	

b)	 z2	·	z3	=	2i	(1	–	i)	=	2i	·	(1	+	i)	=	2i	+	2i2	=	–	2	+	2i
=	–2i
c)	 z1	+	z3	=	–1	–	3i	+	1	–	i	=	–1	+	3i	+	1	–	i	=	2i	

	

0

a)	 z1	+	z2	=	–	1	–	3i	+	2i	=	1	–	3i	–	2i	=	1	–	5i

	

7

–4

	

d)	 Usando	as	propriedades	do	conjugado:
z2	·	z3	=	z2	·	z3	=	z2	·	z3	=	(–2	i)	·	(1	–	i)	=	

Re(z)

=	–2i	+	2i2	=	–2	–2i

37.	P	=	(2,	–3)	⇒	z1	=	2	–	3i;	Q	=	(–1,	2)	⇒	z2	=	–1	+	2i
a)	 z1	=	2	+	3i	⇒	afixo:	(2,	3)
b)	 z1	·	z2	=	(2	–	3i)	(–1	–	2i)	=	–2	–	4i	+	3i	+	6i2	=	–	8	–	i	⇒
⇒	afixo:	(–8,	–1)

–7
P'
P = (–4, 7) ⇒ P' = (–4, –7)

d)	 P	=	(–4,	7)	⇒	z	=	–4	+	7i
zi	=	(–4	+	7i)	·	i	=	–	4i	+	7i2	=	–7	–	4i	⇒	P'	=	(–7,	–4)

c)	 (z 1 	 ·	 z 2 ) 	 =	 z 	 ·	 z 	 =	 (2	 +	 3i) 	 ·	 (–1	 +	 2i) 	 =	
2

2
1

2
2

2

2

= (4	+	12i	+	9i2)	(1	–	4i	+	4i2)	=	(–5	+	12i)	(–3	–	4i)	=
=	15	+	20i	–	36i	–	48i2	=	63	–	16i	⇒	afixo:	(63,	–13)

39.	Seja	z	=	a	+	bi,	com	a,	b	∈	.
z	–	z	=	6i	⇒	(a	+	bi)	–	(a	–	bi)	=	6i	⇒ 2bi	=	6i	⇒	
⇒	b	=	3,	∀a	∈	

38.	a)	

Logo:	z	=	a	+	3i,	em	que	a	∈	.
Im(z)
P

7

P'

40.	Seja	z	=	a	+	bi,	com	a,	b	∈	.
2	·	zi	+	3	=	2z	–	z	+	2i	⇒	2i	(a	–	bi)	+	3	=
= 	2	(a	+	bi)	–	(a	–	bi)	+	2i	⇒

–4

0

⇒ (2b	+	3)	+	2ai	=	a	+	(3b	+	2)i	⇒
4 Re(z)

P = (–4, 7) ⇒ P' = (4, 7)

⇒ 	2b	+	3	=	a
2a	=	3b	+	2
	 Logo:	z	=	–5	– 4i.

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 94

	⇒	a	=	–5	e	b	=	–	4
Capítulo 5 • Números complexos

41.	a)	(z)2	=	z
Seja	z	=	a	+	bi,	com	a,	b	∈	,	temos:
(a	–	bi)2	=	(a	+	bi)2	⇒	a2	–	b2	–	2abi	=	a2	–	b2	+	2abi	⇒
	⇒	

(1)	a2	–	b2	=	a2	–	b2	⇒	∀a,	b,	∈	
(2)	–	2ab	=	2ab	⇒	a	·	b	=	0	⇒	a	=	ou	b	=	0

De	(1)	e	(2),	conclui-se	que	a	=	0	ou	b	=	0,	ou	seja:
z	é	um	número	real	ou	um	imaginário	puro.
b)	 z2	=	2	·	z	·	i
Seja	z	=	a	+	bi,	em	que	a,	b	∈	,	temos:

|6|

1
3	+	i
3	+	i
3
1
c)	 3	–	i 	=	 (3	–	i)(3	+	i) 	=	 9	–	i2 	=	 10 	+	 10 	·	i
2i
2i(1	+	i)
2i	+	2i2
–2	+	2i
d)	 1	–	i 	=	 (1	–	i)(1	+	i) 	=	 1	–	i2 	=	
	=	–1	+	i
2
2
2
e)	 4	+	i 	 = (4	+	i) 	 =	 16	+	8i	+	i 	 =	 15	+	8i 	 =
(4	–	i)(4	+	i)
16	–	i2
4	–	i
17
=	 15 	+	 8 	i
17 17

f )	 6 	=	 6	·	i2 	=	 6i 	=	–	6	i
5i
5	·	i
–5
5

z2	=	2	·	z	·	i	⇒	(a	+	bi)2	=	2i	(a	–	bi)	⇒
⇒	a2	–	b2	+	2abi	=	2b	+	2ai	⇒
2
2
⇒ a 	–	b 	=	2b	(1)
ab	=	a	(2)

De	(2):	ab	=	a	⇒	a(b	–	1)	=	0	⇒	a	=	0	ou	b	=	1
a	=	0	 (1) 	–b2	= 2b	⇒	b	(b	+	2)	=	0	⇒	b	=	0
ou	b	=	–	2
b	=	1	⇒	a2	–1	=	2	⇒	a	=	 3 	ou	a	=	–	 3 	
Assim	temos:
a	=	b	=	0	⇒	z	=	0
a	=	0	e	b	=	–	2	⇒	z	=	–	2i
a	=	 3 e	b	=	1	⇒	z	=	 3 	+	i
a	=	–	 3 e	b	=	1	⇒	z	=	–	 3 +	i
c)	 (z)2	=	–2i
Seja	z	–	a	+	bi,	com	a,	b	∈	,	temos:
(z)2	=	–	2i	⇒ (a	–	bi)2	=	–2i	⇒	a2	–	b2	–	2abi	=	–	2i	⇒

⇒	

a 	–	b 	=	0					(1)
ab	=	1					(2)
2

2

De	(1):	a2	–	b2	=	0	⇒	(a	–	b)	·	(a	+	b)	=	0	⇒	
⇒	a	=	b	ou	a	=	–	b
a	=	b	 (2) 	a2	=	1	⇒	a	=	b	=	1	ou	a	=	b	=	–	1
a	=	–	b	 (2) 	–	a2	=	1	⇒	a2	=	–1	⇒ ∃	 a,	b	∈	
/

Assim:	

42.	a)	

a	=	b	=	1	⇒ z	=	1	+	i
a	=	b	=	–1	⇒	z	=	–1	–i

3	–	7i 	=	 (3	–	7i)(3	–	4i) 	=	 9	–	12i	–	21i	+	28i2 	=	
9	–	16i2
3	+	4i
(3	+	4i)(3	–	4i)
19
33
= –19	–	33i 	=	–	 25 		–	 25 	i
25

1	–	i
1
–	i
1	–	i
43.	a)	 z	=	1 	+	1	+	i		=	 i(–i)	 	+	 (1	+	i)(1	–	i) 	=	–i	+	 1	–	i2 =
i
=	–i	+	 1	–	i 	=	 –2i	+	1	–	i 	=	 1 	–	 3 	i
2
2
2 2
b)	 z	=	

3 	–	 2i 	=	 3(2	–	3i) 	–	 2i	(3	+	2i) 	=
2	+	3i 3	–	2i
4	–	9i2
9	–	4i2

2
=	 6	–	9i	–	6i	–	4i 	=	 10 	–	 15 	i
13 13
13
c)	 z	 =	 1	+	i 	 –	 i 	 =	 (1	–	i)(–i) 	 –	 i(1	–	i) 	 =	 –i	 +	
i
1	+	i
i(–i)
1	–	i2
2
+	i2	–	 i	+	i 	=	 –2i	–	2	–	i	–1 	=	–	 3 	–	 3 i
2
2
2 2

d)	 z	=	 2	–	i 	+	 1	–	2i 	=	 (2	–	i)(3	+	i)	+	(1	–	2i)(3	–	i) 	=	
3	–	i
3	+	i
(3	–	i)	(3	+	i)
=	

6	–	i	–	i2	+	3	–	7i	+	2i2
4 4
	=	 5 	–	 5 i
9	–	i2

2
e)	 z	 =	 (2	–	i)(4	+	3i) 	 =	 8	+	6i	–	4i	–	3i 	 =	 11	–	2i 	 =	
1	–	2i
1	–	2i
1	–	2i

=	

(11	+	2i)(1	+	2i) 11	+	22i	+	2i	+	4i2
7
24
	=	
	=	 5 	+	 5 i
5
1	–	4i2

2
2
f )	 z	 =	 (1	+	i) 	 =	 1	+	2i	+	i 	 =	 2i 	 =	 2i	(1	+	i) 	 =
1	–	i
1	–	i
1	–	i
12	–	i2

=	 –2	+	2i 	=	–1	+	i
2

44.	z	=	3	–	4i
3	+	4i
a)	 1 	=	 1 	=	
	=	 3	+	4i 	=	 3 	+	 4 	i
z
3	–	4i (3	–	4i)(3	+	4i) 9	–	16i2 25 25
1 	=	
1
1 	=
	=	
b)	 z1	=	 12 	=	
z
(3	–	4i)2
9	–	24i	+	16i2
–7	–	24i
=	 –7	+	24i 2 	=	–	 7 	+	 24 i	=	z1	=	–	 7 	–	 24 i
49	–	576	i
625 625
625 625
1
c)	 1 	=	
	=	 1 	=	 4	–	3i 2 	=	 4 	–	 3 i
zi
(3	–	4i)	·	i
4	+	3i
16	–	9i
25 25

2
b)	 1	–	2i 	=	 (1	–	2i)(2	–	i) 	=	 2	–	i	–	4i	+	2i 	=	–5i	=	– i
4	–	i2
2	+	i
(2	+	i)(2	–	i)
5

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 95

13/05/10 04:33
|7|

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

45.	z	=	

1
1	+	i

e)	 z	=	–	2	 3 	–	2i	⇒	|z|	=	 (–2	 3 )2	+	(–2)2	=	4

a)	 1 	=	1	+	i
z
1
	=	 1 	=	 –i 	=	–	 1 	i	⇒
b)	 z2	=	 1 2 	=	
(1	+	i)
1	+	2i	+	i2
2i
2
2i(–i)
1
⇒ Re(z2)	=	0	e	Im(z2)	=	–	
2

46.	 3	+	2i 	 =	 1	 –	 i	 ⇒	 z	 =	 3	+	2i 	 =	
z
1	–	i

1 1
f )	 z	=	 	–	 	⇒	|z|	=	
4 4

51.	|2	+	3i|	=	

2

4	+	9 	=	 13 	≅	3,61;	|3	+	i|	=	 9	+	1 	=	

=	 10 	≅	3,16;	|1|	=	1
1
1
1
|–2|	=	2;	|4i|	=	 16 	=	4;	|–	 	i|	=	 4 	=	
2
2

(3	+	2i)(1	+	i) 	 =
(1	–	i)(1	+	i)

2
=	 3	+	3i	+	2i	+	2i 	⇒	z	=	 1 	+	 5 	i
1	–	i2	
2 2

2

2
1 	+ –	 1
	=	
4
4
4

Logo,	o	complexo	que	tem	o	maior	módulo	é	4i.

52.	a)	 z	=	(2	–	3i)	·	(4	+	6i)	⇒	|z|	=	|2	–3i|	·	|4	+	6i|	=	

4	+	9 	·

	·	 16	+	36 	=	 13 	·	 52 	=	26
2
2	+	i
47.	z	=	 3	–	ai 	=	 (2	+	i)(3	+	ai) 	=	 6	+	2ai	+	3i	+	ai 	⇒	
9	+	a2	
9	–	a2	i2

|3i|
2
	=	 3 	=	 3 	=	3
b)	 z	=	 3i 	⇒	|z|	=	
|1	+	i|
1	+	i
2
2
1	+	1

⇒	z	=	 6	–	a2 	+	 2a	+	3 	·	i
9	+	a
9	+	a2

c)	 z	=	2	·	i119	=	2i3	=	–	2i	⇒	|z|	=	|–2|	=	2

z:	imaginário	puro	⇒

	

	

	

Logo:		a	=	6,	pois	este	valor	satisfaz	a	condição	(2).

48.	z	=	 2	+	mi 	=	 (2	+	mi)(1	+	i) 	=	 2	+	2i	+	mi	+	mi 	⇒
1	–	i2	
1	–	i
(1	–	i)(1	+	i)
2

⇒	z	=	 2	–	m 	+	 2	+	m 	·	i			(1)
2
2

51

53
51
2
49.	 (1	+	i)51 	=	 (1	+	i) 	·	(1	+	i) 	=	 1	+	i ·	(1	+	2i	+i2)	=
51
1	–	i
(1	–	i)
(1	–	i)
51

2i
	·	(2i)	=	 1	–	i2

f )	 z	=	
=	

|5i|
5i
	⇒ |z|	=	
	=	
( 3 	–	i)	(3	+	4	i)
| 3 	–	i|	|3	+	4	i|
5
	=	 5 	=	 1
2	·	5
2
3	+	1	·	 9	+	16

53.	u	=	2	+	i,	v	=	3	–	2i	e	w	=	i

--z	∈	ℝ	⇒	 2	+	m 	=	0	⇒	m	=	–2
2
--Substituindo-se	m	=	–2	em	(1),	obtém-se	z	=	2.

(1	+	i)2
=	 (1	–	i)	(1	+i)

e)	 z	=	(4	–	4i)	(1	–	i)	=	(4	+	4i)	(1	–	i)	⇒ |z|	=	|4	+	4i|	·	
·	|1	–	i|	=	 16	+	16 	·	 1	+	1	=	4	 2 	·	 2 	=	8

	

(1)	 6	–	a2 	=	0	⇒	a	=	6
⇒ e 9	+	a
(2)	 2a	+	3 	≠	0
9	+	a2

d)	 z	=	2i	(–1	+	2i)	=	–2i	+	4i2	=	–	4	–	2i	⇒	
⇒	|z|	=	 16	+	4	=	2 5

51

	·	(2i)	=

2i 51
=	 2 	·	(2i)	=	i51	·	(2i)	=	i3	·	(2i)	=	2i4	=	2	∈	

v	–	u	·	w	=	3	–	2i	–	(2	+	i)i	=	3	–	2i	–	2i	–	i2	=		4	–	4i	⇒	
⇒	|v	–	u	·	w|	=	|4	–	4i|	=	 16	+	16 	=	4	 2

54.	z1	=		x	+	3i	e	z2	=	2	+	(x	–	1)i,	com	x	∈	
|z1|	=	|z2|	⇒	 x2	+	9	=	 4	+	(x	–	1)2	⇒	
⇒	x2	+	9	=	4	+	x2	–	2x	+	1	⇒	x	=	–2

55.	A	=	(3,	1)	⇒	z1	=	3	+	i;	B	=	(2,	–2)	⇒	z2	=	2	–	2i
a)	 z1	 +	 z2	 =	 (3	 +	 i)	 +	 (2	 –	 2i)	 =	 5	 –	 i	 ⇒	 |z1	 +	 z2|	 =	
= 25	+	1	=	 26

50.	a)	 z	=	2	+	i	⇒	|z|	=	

22	+	12 	=	 5

b)	 z	=	5i	⇒	|z|	=	 02	+	52 	=	5
c)	 z	=	–4	+	3i	⇒	|z|	=	 (–4)2	+	32 	=	5
d)	 z	=	–4	⇒ |z|	=	|–4|	=	4

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 96

b)	 z1	 –	 z2	 =	 (3	 +	 i)	 –	 (2	 –	 2i)	 =	 1	 +	 3i	 ⇒	 |z1	–	z2|	=	
=	 1	+	9 	=	 10
c)	 z1 		·		z2 	=	(3	–	i)	(2	+	2i)	=	8	+	4i	⇒	|z1 	·	z2 |	=	 64	+	16 	=	
=	4 5

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

|8|

56.	a)	 A	=	{z	∈	ℂ;	|z|	=	0}

c)	 D	=	{z	∈	ℂ;	|z|	⩾	2}

Se	Z	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	temos	:

|z|	>	2	⇒	 x2	+	y2 	>	2	⇒	x2	+	y2	⩾	22

|z|	=	0	⇒	 x2	+	y2 	=	0	⇒	x2	+	y2	=	0	⇒	x	=	y	=	0
Logo:	A	=	{(0,	0)}.

Im(z)
2

Im(z)

–2
O

0

2

Re(z)

Re(z)
–2

b)	 B	=	{z ∈	ℂ;	|z	–	z|	=	4}
Se	z	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ,	temos:
|z	–	z|	=	4	⇒	|x	+	yi	–	x	+	yi|	=	4	⇒	|2yi|	=	4	⇒	|yi|	=	2	⇒	
⇒	|y|	=	2	⇒	y	=	2	ou	y	=	–2,	∀	x	∈	ℝ
Im(z)
2
0
–2

d)	 E	=	{z	∈	ℂ;	|z	–	1|	=	1}
|z	–	1|	=	1	⇒	|x	+	yi	–	1|	=	1	⇒	|(x	–	1)	+	yi)|	=	1	⇒	
⇒ (x	–	1)2	+	y2 	=	1	⇒	(x	–	1)2	+	y2	=	12
Im(z)

y=2
Re(z)
y = –2

0

1

2

Re(z)

57.	Para	cada	item,	consideremos	z	=	x	+	yi,	com	x,	y	∈	ℝ.
a)	 A	=	{z	∈	ℂ;	|z|	=	10}
|z|	=	10	⇒	 x2	+	y2 	=	10	⇒	x2	+	y2	=	102
Im(z)

e)	 F	=	{z	∈	ℂ;	|z	+	i|	=	2}
|z	+	i|	=	2	⇒	|x	+	yi	+	i|	=	2	⇒	|x	+	(y	+	1)i|	=	2	⇒	

10

⇒ x2	+	(y	+	1)2 	=	2	⇒	x2	+	(y	+	1)2	=	22
Im(z)
–10

0

10 Re(z)

2

0

–10

Re(z)

–1

b)	 B	=	{z	∈	ℂ;	|z|	<	4}
|z|	<	4	⇒	 x2	+	y2 	<	4	⇒	x2	+	y2	<	42

–3

Im(z)
4

f )	 G	=	{z	∈	ℂ;	|z	–	1	+	2i|	=	2}
|z	–	1	+	2i|	=	2	⇒	|x	+	yi	–	1	+	2i|	=	2	⇒	|(x	–	1)	+	

–4

0

4

Re(z)

+	(y	+	2)i|	=	2	⇒	 (x	–	1)2	+	(y	+	2)2	=	2	⇒	(x	–	1)2	+	
+	(y	+	2)2	=	22

–4

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 97

13/05/10 04:33
|9|

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

g)	 z	=	–3	–	3i 3 	⇒	|z|	=	 9	+	9	·	3 	=	6

Im(z)

1

–1

3
	=	–	 1
6
2
3 3 	= –	 3
sen	θ	= –	
6
2
cos	θ	=	–	

3 Re(z)

	

–2

⇒

3π
π	<	θ	<	 2

			θ	=	π	+	 π 	=
3
4π
=	
3

h)	 z	=	 2 	+	i 2 	⇒	|z|	=	 2	+	2 	=	2
2
2
2
sen	θ	=
2
cos	θ	=	

58.	a)	 z	=	

3 	+	i	⇒	|z|	=	 3	+	1	=	2
⇒

0°	<	θ	<	90°

			θ	=	30°

z	é	um	número	real	e	Re(z)	<	0	⇒	θ	=	π
j)	 z	=	 6 	–	i 2 	⇒	|z|	=	 6	+	2 	=	2 2

b)	 z	=	4 3 	–	4i	⇒	|z|	=	 16	·	3	+	16 	=	8
3
8
2
4
1
	 sen	θ	=	–	 8 	=	–	 2
3

	

sen	θ	=	

2

	=	

	=	–	

2 2
2
2
	=	
2
2 2

⇒

270°	<	θ	<	360°

	θ	=	360°	–	30°	=
=	330°

k)	 z	=	–	

2
2

⇒

90°	<	θ	<	180°

	θ	=	180°	–	45°	=
=	135°

2
	=	–	 1
4
2
2 3 	=	 3
sen	θ	=	
	
4
2
cos	θ	=	–	

⇒

90°	<	θ	<	180°

	θ	=	180°	–	60°	=
=	120°

2
e)	 z	=	–	 1 	–	 1 i	⇒	|z|	=	 1 + 1 	=	
4
4
2 2
2

cos	θ	=	

	

sen	θ	=	

2
2
1
–	 2

	

2
2

	θ	=	2π	–	π	=	11π
6
6

– 2
2 	
cos	θ	=
	=	–	 1
2
2

⇒

π
2 	<	θ	<	π

6
2 	
3
	=
2
2

θ	=	π	–	π	=	 2π
3
3

l)	 z	= –	 i
4
z	é	imaginário	puro	e	IM(z)	<	0	⇒	θ	=	 3π
2

59.	P1∈ semieixo	real	positivo ⇒ θ1	=	0°
Como	o	hexágono	é	regular,	cada	um	dos	arcos	P1P2 ,	P2P3 ,
P3P4 ,	 P4P5 ,	 P5P6 	e	 P6P1 ,	mede	60°.

2
	=	–	 2
⇒

2
	=	–	 2

⇒

3π
2 	<	θ	<	2π

2
6
2
6
	+	
i	⇒	|z|	=	 4 	+ 4 	=	 2
2
2

sen	θ	=

d)	 z	=	–2	+	2i 3 	⇒	|z|	=	 4	+	4	·	3 	=	4

1
–	 2

6
3
	=	
2 2
2
– 2
sen	θ	=	
	= –	 1
2
2 2

cos	θ	=

c)	 z	=	–2	+	2i	⇒	|z|	=	 4	+	4 	=	2 2
cos	θ	=	–	

	θ	=	 π
4

i)	 z	=	–6

3
2
sen	θ	=	 1
2

cos	θ	=	

cos	θ	=	 4

⇒

π
0	<	θ	<	 2

Logo:	θ2	=	60°,	θ3	=	120°,	θ4	=	180°,	θ5	=	240°	e	θ6	=	300°.
		θ	=	180°	+	45°

180°	<	θ	<	270°

Im(z)

θ	=	225°

f )	 z	=	2i

P3

P2

P4

P1

Re(z)

z	é	imaginário	puro	e	Im(z)	>	0	⇒	θ	=	90°
P5

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 98

P6

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

60.	a)	 z	=	–	 5

3
2

| 10 |

	+	 5 i	⇒ ρ	=	
2

25	·	3 + 25 	=	5
4
4

3
–	5 3
	=	–	
cos	θ	=	–	
2
2
5
⇒	θ	=	150°
5
2 	
sen	θ	=	
	= 1
2
5
Logo:	z	=	5	(cos	150°	+	i	sen150°).
b)	 z	=	– 2 	–	i 2 	⇒ ρ = 2	+	2 	=	2
2
2
2
sen	θ	= –
2
cos	θ	=	–	

⇒	θ	=	225°

Logo:	z	=	2	(cos	225°	+	i	sen225°).
c)	 z	=	2i	⇒	ρ = 2
z	é	imaginário	puro	e	Im(z)	> 0 ⇒ θ = 90°
Logo:	z	=	2	(cos	90°	+	i	sen	90).
d)	 z	=	1	–	i 3 	⇒	ρ	=	 1	+	3 	=	2
cos	θ	=	 1
2

3
sen	θ	=
2

⇒	θ	=	300°

Logo:	z	=	2	(cos	300°	+	i	sen	300°).
3
	⇒	ρ	=	 1 + 3 	=	1
e)	 z	=	 1 	+	i	
4
4
2
2
cos	θ	=	 1
2
⇒	θ	=	60°
3
sen	θ	=
2
Logo:	z	=	cos	60°	+	i	sen	60°.

2
cos	θ	=	 –5 	= –	
2
5 2

5
2
	=	
2
5 2
Logo:	z	=	5 2 	(cos	 3π 	+	i	sen	 3π ).
4
4
sen	θ	=	

i)	 z	=	–i	⇒	ρ	=	1
z	é	imaginário	puro	e	Im(z)	<	0	⇒	θ	=	 3π .
2
3π 	+	i	sen	 3π .
Logo:	z	=	cos	
2
2
3
3
	=	–	 1 –	 i	⇒	ρ	=	 1 + 3 	=	 1
j)	 z	=	 –	 1 ,	–	
16 16 2
4
4
4
4
–	 1
4
cos	θ	=	–	
	= –	 1
2
1
2
– 3
3
sen	θ	=	 4 	=	
2
1
2

k)	 z	=	(1	–	i)2	=	1	–	2i	+	i2	=	–2i	⇒	ρ	=	2
z	é	imaginário	puro	e	Im(z)	<	0	⇒	θ	=	 3π
2
3π 	+	i	sen	 3π ).
Logo:	z	=	2	(cos	
2
2
l)	 z	=	13	⇒	ρ	=	13
z	∈	ℝ	e	Re(z)	> 0	⇒	θ	=	0
Logo:	z	=	13	(cos	0	+	i	sen	0).

61.	-	 ρ1	=	3,	θ1	=	90°	⇒	z1	=	3	(cos	90°	+	i	sen	90°)

--ρ 	 =	 3	 +	 2	 =	 5;	 θ 	 =	 180°	 –	 30°	 =	 150°	 ⇒
2

⇒ z2	=	5	(cos	150°	+	i	sen	150°)

z	∈	ℝ e	Re(z)	<	0	⇒	θ	=	π
Logo:	z	=	4	(cos	π	+	i	sen	π).

--ρ 	 =	 3	 +	 2	 =	 5;	 θ 	 =	 270°	 +	 45°	 =	 315°	 ⇒	
3

3

⇒	z3	=	5	(cos	315°	+	i	sen	315°)

g)	 z	=	3	–	3i	⇒	ρ	=	 9	+	9 	=	3 2
3
2
	=	
2
3 2
2
sen	θ	=	 –	3 	= –	
2
3 2
cos	θ	=	

⇒	θ	=	 7π 	
4

Logo:	z	=	3 2 	(cos	 7π 	+	i	sen	 7π ).
4
4
h)	 z	=	(–5,	5)	=	–5	+	5i	⇒ ρ	=	 25	+	25 	=	5 2

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 99

⇒	θ	=	 4π 		
3

Logo:	z	=	 1 	 cos	 4π 	+	i	sen	 4π .
3
3
2

2

f )	 z	=	–	4	⇒	ρ	=	4

⇒	θ	=	 3π 	
4

Im(z)
P1
P2
30°
0

3

Re(z)

45°
2

P3

13/05/10 04:33
| 11 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

i
62.	-	 z	=	 1	+	i

-

z
a)	 	 	 	=	

+ 1
i

(1	–	i)	i 	+	 (–	i) 	=	 i	–	i2 	–	 i 	=	
(1	+	i)(1	– i) i(– i) 1	–	i2 –i2

=	 i	+	1	–	2i 	=	 1 – i
2 2
2

-	z 	=	 1 	–	 2i
2
2

2

2

2
b)	 .z	=	 1 – i ⇒ ρ = 	 1 + 1 	=	
4
4
2 2
2

Logo:	z	=	

a)	 x	+ yi	=	–1	–	2i			(·	i) 	
2xi	+	y	=	1	+	i

	

1
= –i 	⇒	x	=	– i					(2)
i
i	(–i)
Substituindo-se	(2)	em	(1):
	

⇒	θ	=	315° 	

-	 y	=	–1	+	i	⇒	ρ	=

-	 z 	é	imaginário	puro	e	Im(z)	<	0	⇒	θ	=	270°.

1
2
	= –	
2 ⇒	θ	=	 3π 	
2
4
1
2
sen	θ	=	
	=	
2
2

2

Logo:	z2	=	 1 (cos	270°	+	i	sen	270°).
2
3
–	 1 	+	i	
	⇒	
2
2

3
b)	 z	 =	 6	 cos	 4π 	 +	 i	 sen	 4π 	 =	 6	 –	 1 – i	
	 ⇒	
2
3
3
4
⇒	z	=	–	3	–	3i	 3
c)	 z	=	3	(cos	90°	+	i	sen	90°)	=	3(0	+	i)	⇒	z	=	3i
d)	 z	=	cos	 3π 	+	i	sen	 3π 	=	0	+	i	(–1)	⇒	z	=	–	i
2
2
3
e)	 z	 =	 cos	 210°	 +	 i	 sen	 210°	 =	 –	 	 +	 i	 –	 1 	 ⇒	
2
2
3
1 	i
⇒	z	=	–	
		–	
2
2
3
f )	 z	=	2	(cos	 5π 	+	i	·	sen	 5π )	=	2	 –	
	+	i	·	 1 	⇒	
2
6
6
2
⇒	z	=	– 3 	+	i
g)	 z	=	 2 	(cos	135°	+	i	sen	135°)	=	 2 	 –	

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 100

2
2
	+	i	·	
	⇒	
2
2

1	+	1 	=	 2

cos	θ	=	–	

	 z 	=	–	 1 ·	i	⇒	ρ	=	 1
2
2

63.	a)	 z	=	4	(cos	120°	+	i	sen	120°)	=	4	

3xi	=	3	⇒	–x	=	

2	(–i)	i	+	y	=	1	+	i	⇒	y	=	–1	+	i
Assim,	temos:
3π
3π
	 x	=	–i	⇒	ρ	=	1	e	θ	=	 	⇒	x	=	cos	 	+	i	sen	 3π
2
2
2

2

⇒	z	=	–1	+	i

xi	–	y	=	–i	+	2
2xi	+	y	=	1	+	i			(1)

	 ⇒	+	

2
	(cos	315°	+	i	sen	315°).
2

⇒	z	=	–	2	+	2i	 3

	⇒	

64.	x,	y	∈ ℂ

	=	 1 – i + i = – i
4
4 2
2

1
2
2
	=
cos	θ	=	–	
2
2
2
–	 1
2
2
	= –	
sen	θ	=	
2
2
2

2
2
	+	i	 –
h)	 z	=	3	 cos	 7π 	+	i	·	sen	 7π 	=	3	
4
4
2
2
2
2
⇒	z	=	 3 		–		 3 	·	i
2
2

Logo:	y	=	 2 	(cos	 3π 	+	i	sen	 3π ).
4
4
b)	 2x	+	yi	=	0				(·	i) 	⇒	
xi	+	y	=	3	–	3i	 3
	 ⇒	+	 2xi	–	y	=	0						(1)
xi	+	y	=	3	–	3i	 3
	
	

3
3xi	=	3	–	3i	 3 	⇒	x	=	 1	–	i	 	=	– 3 	–	i			(2)
i

De	(1)	:	y	=	2xi	 (2) 	2i	(– 3 	–	i)	⇒	y	=	2	–	2i	 3
Assim,	temos:

-	 x	=	–

3 	–	i	⇒	ρ	=	 3	+	1 	=	2

3
2
1
sen	θ	= –	
2

cos	θ	= –	

⇒	θ	=	210°	

Logo:	x	=	2	(cos	210°	+	i	sen	210°).

-	 y	=	2	–	2i	

3 	⇒	ρ	=	 4	+	12	=	4

2
1
=	
4
2
–2 3 	=	–	 3
sen	θ	= –	
4
2

cos	θ	=

⇒	θ	=	300°	

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

| 12 |

Assim:	ρA	=	ρB	=	ρC	=	ρD=	 25	+	25 	=	5 2 .

Logo:	y	=	4	(cos	300°	+	i	sen	300°).

65.	M:	 imagem	 do	 complexo	 z	 =	 ρ	 [cos	 (180°	 –	 θ	 +	 i	 ·	
·	sen	(180°	–	θ)]
Assim:	z	=	ρ (–	cos	θ	+	i	sen	θ)				(1)
3
tg	θ	=	 2

9 13
	⇒	sec2	θ	=	1	+	 4 	=	 4 	⇒	cos2	θ	=	
2
1	+tg2	θ	=	sec2	θ
13
4
	
=	 	
	cos	θ	=	
				(2)
13 0	<	θ	<	90°
3
3 2
tg	θ	=	 sen	θ 	=	 2 	⇒	sen	θ	=	 2 	·	 	⇒	sen	θ	=
cos	θ
13
3 					(3)
=	
13
Substituindo-se	(2)	e	(3)	em	(1),	obtém-se:

θA	=	 π ⇒ θB	=	 π + π = 3π,	θC	=	 π + π	=	5π 	e	θc	=
4
4
2
4
4
4
π + 3π = 7π
=	
4
2
4
Logo:	z	=	5 2 	(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	 π ,	3π,	5π ou	 7π
4 4 4
4

68.	z1	=	6	(	cos	240°	+	i	sen	240°);	z2	=	
=	2 3 	(cos	30°	+	i	sen	30°);	z3	=	3(cos	150°	+	i	sen	150°)
a)	 z1	·	z2	=	6	·	2 3 	[cos	(240°	+	30°)	+	i	sen	(240°	+	30°)]	=
=	12 3 	(cos	270°	+	i	sen	270°)
b)	 z3	·	z2	=	3	·	2	 3 	[cos	(150°	+	30°)	+	i	sen	(150°	+	30°)]	=
=	6 3 	(cos	180°	+	i	sen	180°)
c)	 z1	·	z2	·	z3	=	6	·	2 3 	·	3	·	[cos	(240°	+	30°	+	150°)	+	

2
3
z	=	ρ	 –	 	+	 	i
13
13

+	 i	 sen	 (240°	 +	 30°	 +	 150°)]	 =	 36 3 	 (cos	 420°	 +	

Assim,	de	modo	geral,	a	forma	algébrica	de	Z	é	dada	por:
z	=	–	 2ρ 	+	 3ρ 	i
13
13
Logo,	se	ρ	=	 13 ,	obtém-se	z	=	–2	+	3i,	uma	possível	
forma	algébrica	de	z.
Im(z)

+	i	sen	420°)	=	36 3 	(cos	60°	+	i	sen	60°)
z
d)	 1 = 6 [cos	(240°	–	30°)	+	i	sen	(240°	–	30°)]	=	
z2
2 3
=	 3 	(cos	210°	+	i	sen	210°)
z
e)	 1 = 6 [cos	(240°	–	150°)	+	i	sen	(240°	–	150°)]	=	
z3
3
=	2	(cos	90°	+	i	sen	90°)
f )	

M
θ
O

z2
= 2 3 [cos	(30°	–	150°)	+	i	sen	(30°	–	150°)]	=
3
z3
=	 2 3 	[cos	(–120°)	+	i	sen	(–	120°)]	=	 2 3 (cos	240°	+
3
3

Re(z)

+	i	sen	240°)

66.	z	=	i

	·	i 	·	i 	·	.	.	.	·	i 	=	i

21

22

23

29

	=	i	

21	+	22	+	...	+	29

(21	+	29)

2

	·	9
	

= i 	=	i
225

5

–5

2
b)	 v =
	 cos	 11π – 3π 	+	i	sen	 11π	–	 3π 	=
8
8
8
8
2
u

A(5,5)
π
4

C(–5,–5)

2 	 cos	11π + i	sen	 11π
8
8

=	2	–	2i

Im(z)

0

8

2
2
=	2	 2 	 cos	7π + i	sen	7π 	=	2	 2 	
	–	i	
	=	
4
4
2
2

67.	afixos:	A(5,	5),	B(–5,	5),	C(–5,	–5),	D(5,	–5)

–5

8

a)	 u	·	v	=	2	·	 2 	 cos 3π + 11π 	+	i	sen	 3π + 11π 	=	
8
8
8
8

z	=	i	=	cos	 π + i	sen	 π
2
2

B(–5,5)

69.	u	=	2	 cos	3π + i	sen 3π 	e	v	=	

=	
5

D(5,–5)

Re(z)

2
2
2
	(cos	π	+	i	sen	π)	=	
	(–1	+	i	·	0)	=	–
2
2
2

c)	 u2	=	u	·	u	=	2	·	2	·	 cos	 3π + 3π 	+	i	sen	 3π + 3π 	 =
8
8
8
8
2
2
	=
=	 4	 cos	 3π + i	 sen	 3π 	 =	 4	 – 	 –	 i	 ·	
4
4
2
2
= 	–	2 2 	+	2i 2

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 101

13/05/10 04:33
| 13 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

70.	a)	 z1	=	4	(cos	120°	+	i	sen	120°)
z1	·	z2	=	2	(cos	270°	+	i	sen	270°)	⇒	
⇒	z2	=	 2	(cos	270°	+	i	sen	270°)
4	(cos	120°	+	i	sen	120°)
2
Logo:	z 	=	 1 	[cos	(270°	–	120°)	+	i	sen	(270°	–	120°)]	⇒	
2
⇒	z2	=	 1 (cos	150°	+	i	sen	150°).
2
3
– 3
1
1
	–	i	·	 	⇒	z2	=	–	 	+	 	i
b)	 z2	=	 1 	
2
4
2
4
2

71.	z	=	2	(cos	30°	+	i	sen	30°)
	

a)	 z3	=	23	(cos	3	·	30°	+	i	sen	3	·	30°)	=	8	(cos	90°	+	i	sen	90°)	=	
=	8	(	0	+	i	·	1)	=	8i

	

3
·3
b)	 z6	=	26	(cos	6	·	 0°	+	i	sen	6		 0°)	=	64	(cos	180°	+	i	sen	180°)	=	
=	64	(–1	+	i	·	0)	=	–64

	

c)	 z10	=	210	(cos	10	·	30°	+	i	sen	10	·	30°)	=	1	024	(cos	300°	+
1 i 3
	=	512	–	512	i 3
+	i	sen	·	300°)	=	1024	 	–	
2
2

72.	z	=	

74. z =

π
π
3 1
i ou z = 1 cos – 6 + i sen – 6
–
2
2

π
zn = 1n cos –n 6 + i sen –n π
6

3 	+	i

a)	 z 	 =	 ( 3 	 +	 i)4	 =	 ( 3 )4	 +	 4( 3 )3	 i	 +	 6	 ( 3 )2	 ·	 i2	 +	
+	 4	 ( 3 )	 i3	 +	 i4	 =	 9	 +	 12i 3 	 –	 18	 –	 4i 3 	 +	 1	 =	
=	–	8	+	8i 3
b)	 z	=	 3 	+	i	=	2	(cos	30°	+	i	sen	30°)	⇒	
⇒	z4	=	24	(cos	4	·	30°	+	i	sen	4	·	30°)	=	16	(cos	120°	+
+	i	sen	120°)	=	16	

3
–1
	+	i	·	
	=	– 8	+	8	i	 3
2
2

6 	–	i 2 	⇒	z	=2 2 	 cos	7π + i	sen	7π	
6
6
z 10	 =	 (– 6 	 –	 i	 2 ) 10	 =	 (2 2 ) 10	 cos	 10	 ·	 7π +
6

73.	a)	 z	=	–

				+	i	sen	35π 	=	
+ i	sen	10	·	7π	 	=	215	 cos	35π
6
3
3
3
1
=215	 cos	5π +	i	sen	5π 	=	215	 	–	i	·	
	=
2
2
3
3
=	214	–	214	i 3

=

= cos –n π + i sen –n π
6
6
z45 = cos – 15π + i sen – 15π = cos π + i sen π = i
2
2
2
2
z50 = cos – 25π + i sen – 25π =cos – π + i sen – π =
3
3
3
3
= 1 – 3 i
2
2
2

z100 = (z50)2 = 1 – 3 i =
2
2
= 1 –2· 1 · 3 i+
2
4
2

4

2

3 i =
2

= 1 – 3 – 3 i=– 1 – 3 i
2
2
4
4
2

75.	a)	 z0	=	i	⇒ z0	=	cos	 π + i	sen	 π

2
2
Seja	z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ),	tal	que	z2	=	z0,	ou	seja,	

z2	=	ρ2	(cos	2	θ + i	sen	2	θ)	=	cos	 π +	i	sen π ⇒
2
2
						 ρ2	= 1 ⇒ ρ =	1
⇒

2θ	= π + k:	2π ⇒ θ = π + kπ,	k	∈	ℤ	(*)
2
4

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	obtém-se:
π
4
5π
2
θ 	=	
4

θ1	=	

	

Logo:	 i 	=

2
1
1
b)	 z	=	 	+	 	i	⇒	z	=	 	 cos	 π 	+	i	sen	 π
5
5
5
4
4
8

8

2
1
1
	+	 	i 	=	 	 	 	 cos	8	·	 π +	i	sen	8	·	 π 	=	
5
5
5
4
4
= 16 (cos	2π	+	i	sen	2π)	=	 16 (1	+	i	·	0)	=	 16
58
58
58
z8	=	

c)	 z	=	–4	+	4	i	 3 	⇒	z	=	8	(cos	120°	+	i	sen	120°)
z–6	=	(–4	+	4i	 3 )–6	=	8–6	(cos	(–6)	·	120°	+	i	sen	(–6)	·	

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 102

·	120°)	=	 1 (cos	(–720°)	+	i	sen	(–720°)	=	 1 (cos	00	+
218
218
1 (1	+	i	·	0)	=	 1
0
+	i	sen	0 )	=	 18
2
218

2
2
z1	= cos	 π +	i	sen	 π =
+
	i
4
4
2
2
	
2
2
z2	=	cos	 5π 	+	i	sen	 5π 	=	– 		–		
	i
4
4
2
2
b)	 z0	=	–3	⇒	z0	=	3	(cos	π	+	i	sen	π)
z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z2	=	z0	⇒
⇒ ρ2	(cos	2θ	+	i	sen	2θ)	=	3	(cos	π	+	i	sen	π)	⇒

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

| 14 |

ρ2	=	3	⇒	ρ	=	 3
⇒
2θ	=	π	+	k	·	2π,	k	∈	ℤ	⇒	θ =	 π + kπ,	k	∈	ℤ
2

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1	e	2	obtêm-se:	θ1	=	2π ,	θ2	=	
9
8π 	e	θ 	=	14π.
∙	
3
9
9
3

Logo:	 –2	+	2i	 3 	=

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	obtém-se:

	

θ1	=	 π
2
3π
θ2	=	
2

	

z1	=	 4 	 cos	 2π + i	sen	 2π
9
9
3

=	 z 	=	3 4 	 cos	 8π + i	sen	 8π
2
9
9
z3	=	 4 	 cos	14π + i	sen	14π
9
9
3

	
Logo:	 –3	=	

z1	=	 3 	 cos	 π 	+	i	sen	 π 	=
2
2
= 3 	(0	+	i	·	1)	=i	 3
z2	=	 3 	 cos	 3π 	+	i	sen	 3π 	=
2
2
3 	[0	+	i(–1)]	=	–	i	 3

c)	 zo	=	–	 1 	i	⇒	zo	=	 1 	 cos	 3π 	+	i	sen	 3π
2
2
4
4

	

b)	 z0	=	–5	–	5i	⇒	z0	=	5 2 	 cos	5π	+	i	sen	5π
4
4
z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z4	=	z0	⇒
⇒ ρ4	(cos	4θ	+	i	sen	4θ)	=	5	 2 	 cos	5π	+	i	sen	5π 	⇒
4
4
8

ρ4	= 5 2 ⇒ ρ4 =	 50	⇒	ρ	= 	 50
⇒

z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z2	=	zo	⇒
⇒	ρ2	(cos	2θ	+	i	sen	2θ)	=	 1 	 cos	 3π 	+	i	sen	 3π 	⇒
2
2
4
1 	⇒	ρ	=	 1
ρ2	=	
4
2
⇒
2θ	=	 3π 	+	k	·	2π ⇒ θ = 3π + kπ,	k	∈	ℤ	(*)
2
4
θ1	=	 3π
4 	.
Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,1,	obtêm-se:	
θ2	=	 7π
4

⇒ ρ3	(cos	3θ	+	i	sen	3θ)	=	4	 cos	2π	+	i	sen	2π 	⇒
3
3
⇒	

3

ρ 	= 4 ⇒ ρ =		 2
3θ	= 2π + k	·	2π ⇒ θ = 2π + k	·	2π ,	k	∈ ℤ	(*)
3
9
3

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 103

z1	= 	 50	 cos	 5π 	+	i	sen	 5π
16
16
8

z2	= 	 50	 cos	 13π 	+	i	sen	 13π
16
16
8

z3	= 	 50	 cos	 21π 	+	i	sen	 21π
16
16
z4	= 	 50	 cos	 29π 	+	i	sen	 29π
16
16
8

c)	 z0	=	4 3 	–	4i	⇒	z0	=	8	 cos	11π	+	i	sen	11	 π
6
6
z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z5	=	z0	⇒
⇒ ρ5	(cos	5θ	+	i	sen	5θ)	=	8	 cos	11π	+	i	sen	11π 	⇒
6
6

3 	⇒	z0	=	4	 cos	2π +	i	sen 2π
3
3

z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z3	=	z0	⇒

3

4

Logo:		 –5	– 5i 	=	

8

2
2
z1	=	 1 	 cos	 3π 	+	i	sen	 3π 	=	 1 	·	 –	 	+ i	 	 	=
2
2
2
2
4
4
2
2
=	–	 	+	 	·	i
4
4
2
2
z2	=	 1 	 cos	 7π 	+	i	sen	 7π 	=	 1 	·	 	 	– i	 	 	=
2
2
2
2
4
4
2
2
=	 	–	 	·	i
4
4

76.	a)	 z0	=	–	2	+	2i	

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	2	e	3,	obtêm-se:	θ1	=	 5π ,	
16
θ2	=	13π,	θ3	=	21π e	θ4	=	29π .
16
16
16

=	

Logo:	 –	 1 		i	=	
4

4θ	= 5π + k	·	2π ⇒ θ = 5π + k	·	π ,	k	∈ ℤ	(*)
4
16
2

5

⇒

ρ5	= 8	⇒	ρ = 	 8
5θ	= 11π + k	·	2π ⇒ θ = 11π + k	·	2π ,	k	∈ ℤ	(*)
6
30
5

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	2,	3	e	4,	obtêm-se:	
θ1	=	11π,	θ2	=	23π,	θ3	=	 7π ,	θ4	=	47π	e	θ5	=	59π	
30
30
30
30
30
5

Logo:		 4 3 	–	4i 	=

13/05/10 04:33
| 15 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

z1	= 	 	8 	 cos	 11π	+	i	sen	11π
30
30
5

z2	= 	 	8 	 cos	 23π 	+	i	sen	 23π
30
30
5

	

=

z3	= 	 	8 	 cos	 7π 	+	i	sen	 7π
6
6

x	=	ρ(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x3	=	x0	⇒
⇒ ρ3(cos	3θ	+	i	sen	3θ)	=	16	 cos	 π 	+	i	sen	 π 	⇒
6
6
3

5

z4	= 	 	8 	 cos	 47π 	+	i	sen	 47π
30
30

⇒

5

z5	= 	 	8 	 cos	 59π 	+	i	sen	 59π
30
30
5

77.	a)	 x4	+	16	=	0	⇒	x4	=	–16
x0	=	–16	⇒	x0	=	16	(cos	π	+	i	sen	π)
x	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x4	=	x0	⇒	
⇒ ρ4	(cos	4θ	+	i	sen	θ)	=	16	(cos	π	+	i	sen	π)	⇒

ρ3	= 16	⇒	ρ =	2	 2
3θ	= π + k	·	2π ⇒ θ = π + k	·	2	π ,	k	∈ ℤ	(*)
6
18
3

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1	e	2,	obtêm-se:	θ1	=	 π ,	
18
θ2	=	13π	e	θ3	=	25π.
18
18
3
Logo:	x	=	2	 2 	(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	 π ,	 13π	
18 18
ou	 25π.
18

d)	 	x3	=	(–1,	 3 )	=	–1	+	i 3
x0	=	–1	+	i 3 	⇒ x0	=	2	 cos	2π +	i	sen	2π
3
3

ρ4	= 16	⇒	ρ =	2
⇒

x	=	ρ(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x3	=	x0	⇒	ρ3(cos	3θ	+	i	sen	3θ)	=

4θ	= π + k	·	2π	⇒ θ = π + k	·	π ,	com	k	∈ ℤ	(*)
4
2

=	2	 cos	2π +	i	sen	2π 	⇒
3
3

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	2	e	3,	obtêm-se:	θ1	=	 π ,	
4
θ2	=	3π,	θ3	=	5π	e	θ4	=	7π.
4
4
4
Logo:	x	=	2(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	 π ,	 3π ,	 5π 	ou	
4 4 4
=	 7π ,	ou	seja:
4
x	=	 2 	+	i 2 ,	– 2 	+	i 2 ,	– 2 	–	i 2 	ou	 2 	–	i 2 .

3

⇒

ρ3	= 2	⇒	ρ = 	 2
3θ	= 2π + k	·	2π ⇒ θ = 2π + k	·	2π ,	k	∈ ℤ	(*)
3
9
3

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1	e	2,	obtêm-se:	θ1	=	2π ,	θ2	=
9
=	 8π 	e	θ3	=	14π.
9
9
Logo:	x	=	 2 	(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	 2π ,	 8π 	ou	
9 9
14π.
9
3

b)	 x4	–	2i	=	0	⇒	x4	=	2i
x0	=	2i	⇒	x0	=	2	 cos	 π +	i	sen	 π
2
2
x	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x4	=	x0	⇒	
⇒ ρ4	(cos	4θ	+	i	sen	4θ)	=	2	 cos	 π +	i	sen	 π 	⇒
2
2
4

⇒

e)	 x2	=	 1 ,	–	 1 	=	 1 	–	 1 i
2
2
2 2
2
x0	=	 1 	–	 1 i	=	 	 cos	 7π 	+	i	sen	 7π
4
4
2
2 2

ρ4	= 2	⇒	ρ = 	 2

x	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x2	=	x0	⇒	ρ2	(cos	2θ	+	i	sen	2θ)	=	

4θ	= π + k	·	2π	⇒ θ = π + kπ ,	k	∈ ℤ	(*)
2
8
2

=	

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1,	2	e	3,	obtêm-se:	θ1	=	 π ,	
8
θ2	=	5π,	θ3	=	9π	e	θ4	=	 13π .
8
8
8
4
Logo:	x	= 	 2 	(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	 π ,	5π,	9π	
8 8 8
ou	 13π .
8
c)	 x3	–	8 3 	–	8i	=	0	⇒	x3	=	8 3 	–	8i
x0	=	8 3 	+	8i	⇒	x0	=	16	 cos	 π 	+	i	sen	 π
6
6

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 104

2
	 cos	 7π 	+	i	sen	 7π 	⇒
2
4
4
4

⇒

2
8
	⇒	ρ =	
2
2
2θ	= 7π + k	·	2π ⇒ θ = 7π + kπ,	k	∈ ℤ	(*)
4
8
ρ2	=

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0	e	1,	obtêm-se:	θ1	=	7π	e	θ2	=
8
=	15π.
8
4

Logo:	x	=	

8
	(cos	θ	+	i	sen	θ),	com	θ	=	7π 	ou		15π.
2
8
8

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

| 16 |

--Os	argumentos	das	raízes	quartas	formam	uma	P.A.	
360°

78.	Dado	z	=	4i

a)	 z	=	4i	⇒	z	=	4	 cos	 π 	+	i	sen	 π
2
2

	=	90°.
4
3
Logo:	z1	=	2(cos	30°	+	i	sen	30°)	=	2	
	+	i	·	 1 	=	 3 	+	i
2
2
de	razão	

2
z1	=	ρ cos	θ	+	i	sen	θ 	e	z1	=	z	⇒	

⇒ ρ 	(cos	2θ	+	i	sen	2θ)	=	4	 cos	 π 	+	i	sen	 π 	⇒
2
2
ρ2	= 4	⇒	ρ = 2
⇒
2θ	= π + k	·	2π ⇒ θ = π + kπ,	k	∈ ℤ	(*)
2
4
2

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0	e	1,	obtêm-se:	θ1	=	 π e	θ2	=	
4
=	5π
4
2	 cos	 π 	+	i	sen	 π
4
4
Logo:	z1	=	 4i	=	
π 	+	i	sen	 π
2	 cos	
4
4
Im(z)

3
z3	=	2(cos	210°	+	i	sen	210°)	=	2	 – 	–	i	·	 1 	=	–	 3 	–	i
2
2
3
	=	1	–	i 3
z4	=	2(cos	300°	+	i	sen	300°)	=	2	 1 	–	i	·	
2
2

81.	cos	72°	+	i	sen	72°	é	raiz	da	equação	x5	+	k	=	0	⇒
⇒	(cos	72°	+	i	sen	72°)5	+	k	=	0	⇒
⇒ (cos	360°	+	i	sen	360°)	+	k	=	0	⇒	
⇒	k	=	–	cos	0°	–	i	·	sen	0°	⇒	k	=	–1
⇒	k	=	cos	180°	+	i	sen	180°
x	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	x3	=	k	⇒	

P1
2

2

3
	=	–1	+	i 3
z2	=	2(cos	120°	+	i	sen	120°)	=	2	 –1 	+	i	·	
2
2

⇒	p3	(cos	3θ	+	i	sen	3θ)	=		cos	180°	+	i	sen	180°	⇒

π
4

0

Re(z)

P2

⇒	

ρ3	= 1	⇒	ρ =	1
3θ	= 180°	+ k	·	360° ⇒ θ = 60° + k	·	120°	,	k	∈ ℤ	(*)

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1	e	2,	obtêm-se:	θ1	=	60°,	θ2	=	
=	180°	e	θ3	=	300°.

b)	 P1	P2	=	2ρ	=	2	·	2	=	4

79.	zA	=	2(cos	60°	+	i	sen	60°)	=	2

1 	+	i	·	 3 	=	1	+	i 3
2
2

zB	=	2(cos	180°	+	i	sen	180°)	=	2(–1	+	i	·	0)	=	–2

3
cos	60°	+	i	sen	60°	=	 1 	+	i
2
2
3
Logo:		 k 	=	 cos	180°	+	i	sen	180°	=	–1
3
1
cos	300°	+	i	sen	300°	=		 	 – i
2
2
Im(z)

3
zc	=	2(cos	300°	+	i	sen	300°)	=	2	 1 	–	i	·	
	=	1	–	i 3
2
2

1 3
,
2 2

Im(z)
A

0

(–1,0)

1

Re(z)

2
60°
B

1
3
,–
2
2

2 Re(z)

0

82.	A	=	(–1,	0):	imagem	de	z1	=	–1	(raiz	sexta	de	z)

C

6

a)	 z1	= 	 z 	⇒	z	=	z61	=	(–1)6	⇒	z	=	1

80.	Uma	das	raízes	quartas	de	–8	+	8i

3 	é	z1	=	2	(cos	30°	+

+	i	sen	30°).

--Todas	 as	 raízes	 quartas	 de	 –8	 +	 8i
módulo	⇒	ρ1	=	ρ2	=	ρ3	=	ρ4.

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 105

b)	 z1	=	–1	=	cos	180°	+	i	sen	180°

--ρ 	=	1	⇒	ρ 	=	ρ 	=	ρ 	=	ρ 	=	ρ 	=	1
--os	argumentos	principais	de		 z 	formam	uma	P.A.	
360°
1

2

3

4

5

6

6

3 	 têm	 mesmo	

de	razão	

6

	=	60°,	ou	seja:

13/05/10 04:33
| 17 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

θ2	=	θ1	–	3	·	60°	=	0°
θ3	=	θ1	–	2	·	60°	=	60°
θ1	=	180°	⇒

θ4	=	θ1	–	1	·	60°	=	120°

Exercícios complementares
1.

10

a) A = Σ in = (i0 + i1 + i2 + i3) + (i4 + i5 + i6 + i7) +
n=0

θ5	=	θ1	+	1	·	60°	=	240°

+ i8 + i9 + i10 = i0 + i1 + i2 = 1 + i – 1 = i

θ6	=	θ1	+	2	·	60°	=	300°

P.A.

Logo:	z1	=	cos	180°	+	i	sen	180°	=	–	1

b) A = i · i2 · i3 · ... · i19 · i20 = i1 + 2 + 3 + ... + 19 + 20 = i

z2	=	cos	0°	+	i	sen	0°	=	1

=i

3
z3	=	cos	60°	+	i	sen	60°	=	 1 	+	i
2
2

=0

=0

2.

210

(1 + 20) · 20
2

=

= i = –1
2

.
a) n: no natural par ⇒ n = 2p, p ∈ ℕ
p

A = in + i2n + i3n + i4n = i2p + i4p + i6p + i8p = (i2) +

3
z4	=	cos	120°	+	i	sen	120°	=	 –1 	+	i	
2
2

p

p

p

2p

+ (i4) + (i2) · (i4) + (i4) = (–1)p + 1p + (–1)p · 12p +

3
z5	=		cos	240°	+	i	sen	240°	=	 –1 	–	i	
2
2

+ 12p ⇒

3
z6	=	cos	300°	+	i	sen	300°	=	 1 	–	i	
2
2

⇒ A = 2 · (–1)p + 2 ⇒ A =

2 + 2 = 4, se p é par
–2 + 2 = 0, se p é ímpar

(1) n = 4k

83.	

3

1 	=	?

--

(3) n = 4k + 2

z0	=	1	⇒	z0	=	cos	0°	+	i	sen	0°

A = in + i–n = in + 1
in

=	cos	0°	+	i	sen	0°	⇒

⇒

(1): n = 4k ⇒ in = i4k = (i4)k = 1k = 1 ⇒ A = 1 + 1 = 2
1

ρ3	= 1	⇒	ρ =	1

(2): n = 4k + 1 ⇒ in = i4k + 1 = i4k · i = i ⇒ A = i + 1 =
i
= i + (–i) = i – i = 0
i(–i)

3θ	= 0° + k	·	360° ⇒ θ = k · 120°,	k	∈ ℤ	(*)

Em	(*),	fazendo-se	k	=	0,	1	e	2,	obtêm-se:	θ1	=	0°,	θ2	=

(3): n = 4k + 2 ⇒ in = i4k + 2 = i4k · i2 = –1 ⇒ A = –1 +
+ 1 = –2
–1

=	120°	e	θ3	=	240°.
z1	=	cos	0°	+	i	sen	0°	=	1
3
z 	=	cos	120°	+	i	sen	120°	=	 –1 	+	i
Logo:		 1 	=	 2
2
2
1
z3	=	cos	240°	+	i	sen	240°	=	–	 	–	i 3
2
2

(4): n = 4k + 3 ⇒ in = i4k + 3 = i4k · i3 = –i ⇒ A = –i + 1 =
–i
i = –i + i = 0
= –i +
(–i)i

3

P P
1 2 3

3
3 	⇒	
	=	 1 	(P2P3)	·	(HP1)	=	 1 	·	 2	·	
	·	
2
2
2
2

3
⇒	AP P P 	=	 3
1 2 3
4

Logo: A = 2, 0 ou –2

3.

ΔAPB equilátero ⇒ h = PH = 2a 3 = a 3
2
a>0

Im(z)

P

b

1 3
P2 – ,
2 2

2a
H

0

, ∀k ∈ ℤ, ou seja,

(4) n = 4k + 3

z	=	ρ	(cos	θ	+	i	sen	θ)	e	z3	=	z0	⇒	ρ3	(cos	3θ	–	i	sen	3θ)	=

AP

(2) n = 4k + 1

.
b) n: no inteiro ⇒

2a

P1 (1, 0) Re(z)
60°

P3 –

1
3
,–
2
2

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 106

A

a

H

a

B

AAPB = 36 3

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

| 18 |

1 ⋅ 2a ⋅ a 3 = 36 3
2
a=6
e

	

7.

z = (3 + i) · (2 – xi) = 6 + x2 + 2 – 3x · i
(2 + xi) · (2 – xi) 4 + x
4 + x2

b=a 3 =6 3
Assim: z = a + bi ⇒ z = 6 + 6i 3

a) Re(z) = 1 ⇒ 6 + x2 = 1 ⇒ x2 – x – 2 = 0 ⇒ x = 2 ou
4+x

Logo: z = (6 + 6i 3 ) = 36 + 36i ⋅ 3 + 72i 3 ⇒
2

z = 3 + i , com x ∈ ℝ
2 + xi

2

2

x = –1

⇒ z2 = –72 + 72i 3

4.

b) Im(z) = 0 ⇒ 2 – 3x = 0 ⇒ 2 – 3x = 0 ⇒ x = 2
4 + x2
3

A = {x ∈ ℤ; |x| < 5} = {x ∈ ℤ; –5 < x < 5} = {–4, –3, –2, ..., 4} ⇒
⇒ n(A) = 9
Seja z ∈ A, z = (a, b).
.
a) a ∈ A e b ∈ A ⇒ (a, b) ∈ (A × A) ⇒ no de pares (a, b)
é n(A × A) = n(A) · n(A) = 9 · 9 = 81

c) Re(z) = Im(z) ⇒ 6 + x2 = 2 – 3x ⇒ 6 + x = 2 – 3x ⇒
4+x
4 + x2
⇒ x = –1

b) (a, b) é imaginário puro ⇒ a= 0 e b ≠ 0 ⇒
.
⇒ (0, b) ∈ {0} × A* no de pares (0, b), com b ≠ 0, é
n({0} × A*) = 1 · n(A*) = 8

8.

2
34x
+ 5x – 45 · i
A = (5 – xi) · (5x + 9i) =
(5x – 9i) · (5x + 9i) 25x2 + 81 25x2 + 81

c) z · z = 20 ⇒ (a + bi) · (a – bi) = 20 ⇒ a2 + b2 = 20 ⇒
⇒ b = ± 20 – a2 ⇒
a, b ∈ A

2
•	 A ∈ ℝ ⇒ 5x 2 – 45 = 0 ⇒ 5x2 – 45 = 0 ⇒ x = 3

a = –4 ⇒ b = –2 ou b = 2 ⇒ z = –4 – 2i ou z = –4 + 2i

25x + 81

a = –2 ⇒ b = –4 ou b = 4 ⇒ z = –2 – 4i ou z = –2 + 4i

⇒

ou x = –3

a = 2 ⇒ b = –4 ou b = 4 ⇒ z = 2 – 4i ou z = 2 + 4i

•	 x = 3 ⇒ A =

a = 4 ⇒ b = –2 ou b = 2 ⇒ z = 4 – 2i ou z = 4 + 2i

5.

A = 5 – xi , x ∈ ℝ
5x – 9i

Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ.
(z)2 + iz = –2 ⇒ (a – bi)2 + i(a + bi) = –2 ⇒ a2 – b2 – 2abi +
+ ai – b = –2 ⇒ a2 – b2 – b + (a – 2ab)i = –2 ⇒
⇒

a2 – b2 – b = –2

x = –3 ⇒ A = 34 · (–3) = – 1
25 · 9 + 81
3

(1)

9.

a – 2ab = 0 ⇒ a (1 – 2b) = 0 ⇒ a = 0 ou b = 1 (2)
2

a)

OB = r = 3; BH = 2
△OHB retângulo

Assim, de (2):

⇒ OH2 + 22 = 32 ⇒ OH = 5

A(–3, 0) ⇒ zA = –3
Logo: B( 5 , 2) ⇒ zB = 5 + 2i
C( 5 , –2) ⇒ zC = 5 – 2i

a = 0 ⇒ b2 + b – 2 = 0 ⇒ b = –2 ou b = 1
(1)

b = 1 ⇒ a2 = –2 + 1 + 1 ⇒ a2 = – 5 ⇒ ∃ a ∈ ℝ
/
2 (1)
4
2
4
Logo: z = i ou z = – 2i.

6.

34 · 3 = 1 ou
25 · 9 + 81
3

b) D =

Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, temos:

AABC = 1 · |D| ⇒ AABC = 1 · (12 + 4 5 ) = 6 + 2 5
2
2

u + v + z = (1 + 2i) + (3 + 4i) +(a + bi) =
= (a + 4) + (b + 6)i ∈ ℝ

–3 0 1
5 2 1 = –12 – 4 5
5 –2 1

(1)

Im(z)

u · v · z = (1 + 2i) · (3 + 4i) · (a + bi) =
= (–5 + 10i) · (a + bi) = (–5a – 10b) +
+ (10a – 5b)i ∈ ℝ
De (1): b = –6
De (2): 10a – 5b = 0

B

(2)

2
A

O

Re(z)

⇒a=–3
	

H
C

Logo: z = –3 – 6i.

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 107

13/05/10 04:33
| 19 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

10. Seja z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos:
z+z=4
z · z = 13

⇒

2x = 4 ⇒ x = 2

Im(z)
4

⇒

x2 + y2 = 13

2

C

⇒ 4 + y2 = 13 ⇒ y = –3 ou y = 3
0

Assim: zA = 2 – 3i ⇒ A = (2, –3); zB = 2 + 3i ⇒ B = (2, 3);

2

Re(z)

*
13. w = 4 + 2i; z = 3a + 4ai, em que a ∈ ℝ+

O = (0, 0)
AABO = 1 · AB · OH = 1 · 6 · 2 = 6
2
2

•	 h: altura do △ABC ⇒ h = |z| = 9a2 + 16a2 = 25a2 ⇒
⇒ h = 5a

a>0

Im(z)

•	 b = Re (z · w)

B(2, 3)

3

z · w = (4 + 2i) · (3a + 4ai) ⇒ z = 4a + 22ai ⇒ b = 4a
2
H

0

–3

Re(z)

•	 AAB = 1 · b · h = 90 cm2 ⇒ 1 · 4a · 5a = 90 ⇒ a = 3 cm
C

2

2

a>0

14. z1 = ρ1(cos θ1 + i sen θ1) e z2 = ρ2 (cos θ2 + i sen θ2), com

A(2, –3)

0 < θ1; θ2 < 90°

11. Seja z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos:
|z + z| = 6
z · z = 10

⇒

|2x| = 6 ⇒ x = –3 ou x = 3
x2 + y2 = 10

(*)

x = –3 ⇒ y2 = 1 ⇒ y = –1 ou y = 1
x = 3 ⇒ y2 = 1 ⇒ y = –1 ou y = 1
⇒	

A(–3, –1); B(–3, 1),
C(3, 1) e D(3, –1)

⇒

	

•	 z1 · z2 = 80(cos 16° + i sen 16°)10 ⇒ z1 · z2 = 80 · (cos 160° +
+ i sen 160°) ⇒

(1) ρ1 · ρ2 = 80

(2) θ1 + θ2 = 160° + k1 · 360°
z
z
•	 2 = 4(cos 8° + i sen 8°)5 ⇒ 2 = 4(cos 40° + i sen 40°) ⇒
z1
z1
⇒

ρ2
=4
ρ1
(4) θ2 – θ1 = 40° + k2 · 360°
(3)

a) 2p = 2 · BC + 2 · AB = 2 · 6 + 2 · 2 = 16
De (1) e (3) obtêm-se: ρ1 = 2 5 e ρ2 = 8 5 .

b) AABCD = AD · AB = 6 · 2 = 12

De (2) e (4) obtêm-se: (θ1 = 60° e θ2 = 100°) ou

Im(z)
B

1

–3
A

–1

(θ1 = 240° e θ2 = 280°).
C
3 Re(z)
D

Logo: z1 = 2 5 (cos 60° + i sen 60°) e
z2 = 8 5 (cos 100° + i sen 100°)
ou
z1 = 2 5 (cos 240° + i sen 240°) e

12. S = {z ∈ ℂ; |z – (2 + 4i)| = 2}

z2 = 8 5 (cos 280° + i sen 280°)

Se z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos:
|z – (2 + 4i)| = 2 ⇒ |(x – 2) + (y – 4)i| = 2 ⇒
⇒ (x – 2)2 + (y – 4)2 = 2
(x – 2)2 + (y – 4)2 = 4

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 108

15. P: imagem de z1 ⇒ z1 = ρ1(cos 30° + i sen 30°)
Q: imagem de z2 ⇒ z2 = ρ2(cos 120° + i sen 120°)
PQ = 20; ρ1 = 2ρ2
△POQ retângulo

⇒ 4ρ22 + ρ22 = 20 ⇒ ρ2 = 2 ⇒
⇒ ρ1 = 4

13/05/10 04:33
Capítulo 5 • Números complexos

| 20 |

Assim: z1 · z2 = ρ1 · ρ2 (cos (30° + 120°) + i sen (30° + 120°) =

Assim, n = 6.

= 8 · (cos 150° + sen 150°) (f. trigonométrica)

II. –2 3 – 2i = 4 cos 7π + i sen 7π
6
6

e

z2 = (–2 3 – 2i)n ⇒ z2 = 4n cos n · 7π + i sen n · 7π
6
6

3
= i · 1 = –4 3 + 4i
f. algébrica: z1 · z2 = 8 –
2
2

z2 é imaginário puro ⇒ cos n · 7π = 0 ⇒ n · 7π = π +
6
6
2
7n – 3 ∈ ℤ e n ∈ ℤ+
*
+ kπ, k ∈ ℤ ⇒ k =
6

Im(z)
Q

P
ρ2

Como 7n – 3 deve ser múltiplo de 6, então n = 3.

ρ1

b) n = 6 ⇒ z1 = 26(cos 11π + i sen 11π) = 64 (–1 + i · 0) ⇒	

30°
O

Re(z)

⇒ z1 = –64
1 + i = 2 (cos 45° + i sen 45°)

n = 3 ⇒ z2 = 43 cos 7π + i sen 7π = 64 (0 + i (–1)) ⇒	
	
2
2

x1 + y1i = (1 + i)9 = ( 2)9 (cos 405° + i sen 405°) =

16. a)

⇒ z2 = –64i

= 16 2 (cos 45° + i sen 45°) = 16 2

2
2
+i·
2
2

19. a)

q e r: quociente e resto da divisão de N por 4
⇒

iN = –1 ⇒ i4q + r = –1 ⇒

x1 + y1 · i = 16 + 16i

N = 4q + r

Logo: P' = (x1, y1) = (16, 16).

⇒ i4q · ir = –1 ⇒ (i2)2q · ir = – 1 ⇒ (–1)2q · ir = –1 ⇒
⇒ ir = –1

b) A distância de P à origem é igual ao módulo de x1 +
+ y1i, ou seja, d = 16 2.

⇒ w = r[cos (2π – θ) + i sen (2π – θ)]

⇒ z1004 = ( 2)1004 · (cos 1255π + i sen 1255π)
z

=z

⇒

⇒ a = b = –1

Assim: z = –1 – i ⇒ z = 2 cos 5π + i sen 5π ⇒
4
4

(cos π + i sen π) = –2

502

⇒

0 ⩽ θ < 2π

	

⇒ z · w = 1 ⇒ z · w = 1(cos 2π + i sen 2π) ⇒

⇒	(2a – b + 1) + (a – 2b – 1) i = 0 ⇒

502

r=2

w = r(cos θ + i sen θ) ⇒ w = r(cos θ – i sen θ)

i · z + 2 · z + 1 – i = 0 ⇒ i(a + bi) + 2(a – bi) + 1 – i = 0 ⇒

1004

⇒

0⩽r<4

b) z = 2 cos π + i sen π
3
3

17. Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, temos:

⇒ 2a – b + 1 = 0
a – 2b – 1 = 0

0⩽r<4

20. a)

2r = 1 ⇒ r = 1
2
π + (2π – θ) = 2π ⇒ θ = π
3
3

80
84
–
z = (1 + i) 96 (1 – i)
i

1 + i = 2 cos π + i sen π ⇒
4
4
⇒ (1 + i)80 = 240(cos 0 + i sen 0) = 240

18. a)

I. 3 – i = 2 cos 11π + i sen 11π
6
6
	
z1 = ( 3 – i)n ⇒ z1 = 2n cos n · 11π + i sen n · 11π
6
6
z1 ∈ ℝ ⇒ sen n · 11π = 0 ⇒ n · 11π = k · π, k ∈ ℤ ⇒
6
6
*
⇒ k = 11 n ∈ ℤ e n ∈ ℤ+
6

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 109

1 –i = 2 cos 7π + i sen 7π ⇒
4
4
⇒ (1 – i)84 = 242 (cos π + i sen π) = –242
i96 = i0 = 1
40
42
Logo: z = 2 + 2 = 240 (1 + 22) = 5 · 240
1
5
b) z = (1 + i 3)
4
(1 – i 3 )

13/05/10 04:33
| 21 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

x15 = 1 ⇒ ρ15(cos 15θ1 + i sen 15θ1) = 1 (cos 0 + i sen 0) ⇒
1

	
1 + i 3 = 2 cos π + i sen π ⇒ (1 + i 3 )5 =
3
3

⇒

= 25 cos 5π + i sen 5π
3
3

ρ15 = 1 ⇒ ρ1 = 1
1
k1 · 2π
θ1 = 15 , k1 ∈ ℤ

Assim:

1 – i 3 = 2 cos 5π + i sen 5π
3
3

x = cos

(1 – i 3)4 = 24 cos 20π + i sen 20π =
3
3

(2) x = ρ2(cos θ2 + i sen θ2)
x12 = 1 ⇒ ρ12(cos 12θ2 + i sen 12θ2) = 1 (cos 0 + i sen 0) ⇒
1

= 24 cos 2π + i sen 2π
3
3
5
Logo: z = 24 cos 5π – 2π + i sen 5π – 2π
2
3
3
3
3

⇒
=

ρ12 = 1 ⇒ ρ2 = 1
1
k2 · 2π
θ2 = 12 , k2 ∈ ℤ

Assim:

= 2(cos π + i sen π) = –2

x = cos

21. a)

k1 · 2π
k1 · 2π
15 + i sen 15 , com k1 = 0, 1, 2, ..., 14.

k2 · π
k2 · π
6 + i sen 6 , com k2 = 0, 1, 2, ..., 11.

As soluções comuns de (1) e (2) são obtidas nos seguintes

A(0, –2), afixo de z = –2i ⇒ os demais vértices são:

casos:

B(2, 0), C(0, 2) e D(–2, 0)

k1 = k2 = 0 ⇒ θ1 = θ2 = 0
2π
k1 = 5 e k2 = 4 ⇒ θ1 = θ2 = 3
4π
k1 = 10 e k3 = 8 ⇒ θ1 = θ2 = 3

b) AAOB = 1 · 2 · 2 = 2 ⇒ AABCD = 4 · AAOB = 8
2
c) (x – 2i)(x + 2i)(x – 2)(x + 2) = 0 ⇒ (x2 + 4)(x2 – 4) =0 ⇒

Logo, n(S1 ∙ S2) = 3 ⇒ n(S) = 27 – 3 = 24.
(*)

⇒ x4 – 16 = 0

23.

2 C

C
–2

B
2 Re(z)

0

comprimento
do arco (u. c.)

ângulo central
(rad)

4π

Im(z)

2π

π
3

α

π
⇒ α = 6 rad

Assim, temos:
11π
11π
P1: afixo de z1 ⇒ z1 = 2 · cos 6 + i sen 6 = 3 – i ⇒
⇒ z1 = 3 + i
π
π
5
P2: afixo de z2 ⇒ z2 = 2 · cos 2 + i sen 2 = 2 ⇒ z2 = 32

–2 A

22. (x15 – 1) · (x12 – 1) = 0 ⇒ (1) x15 – 1 = 0 ou (2) x12 – 1 = 0
S : conjunto solução de (1)
Sejam S1: conjunto solução de (2)
2

7π
7π
P3: afixo de z3 ⇒ z3 = 2 · cos 6 + i sen 6 = – 3 – i
5
|z1 + z2 + z3| = | 3 + i + 32 – 3 – i| = 32

Im(z)
P2

temos: S = S1 ∙ S2 ⇒ n(S) = n(S1) + n(S2) – n(S1 ∙ S2) =
= 15 + 12 – n(S1 ∙ S2) ⇒
⇒ n(S) = 27 – n(S1 ∙ S2)
soluções comuns

(*)

–2

0
P3

α

2 Re(z)
P1

(1) x = ρ1(cos θ1 + i sen θ1)

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 110

13/05/10 04:33
| 22 |

Capítulo 5 • Números complexos

3

3 i
7π
7π
–
= cos 6 + i sen 6
2
2
7π
+ i sen 2 ⇒ w = –i ⇒ w12 = 1

24. w =

–

3

7π
= cos 2 +

•	 na parte inferior
.
no de pontos:

4

+1

⇒

+2

⇒

5

⇒

3

+4

⇒

7–7

Seja v = ρ(cos θ + i sen θ), tal que v4 = 1, temos:
ρ4 (cos 4θ + i sen 4θ) = 1(cos 0 + i sen 0) ⇒

Logo:

ρ4 = 1 ⇒ ρ = 1
⇒ 4θ = k · 2π ⇒ θ = kπ , k ∈ ℤ (*)
2
Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2 e 3, obtêm-se θ1 = 0,
π
3π
θ2 = 2 , θ3 = π, θ4 = 2 .
v1 = cos 0 + i sen 0 = 1
π
π
v2 = cos 2 + i sen 2 = i
Logo:
v3 = cos π + i sen π = –1
3π
3π
v4 = cos 2 + i sen 2 = –i

25. a)

+3

0

0

+5

⇒

5

+6

⇒ 4

7–7

11 – 7

?
=
?

Testes
1. (a − b)(c − d) = (2 + i − i + 3)(1+ i − 3 + 2i) =
= −2 + 3i) = 10 + 15i
5(
−
Resposta: c.

2. z= x + 2i

ρ2 = ρ4 = ρ5 = ρ7 = 1

z=

θ1 = π ⇒ θ2 = 3 · π = 3π ; θ4 = 7 · π = 7π ; θ5 =	
8
8
8
8
8
	
π = 9π ; θ = 13 · π = 13π
=9·
8
8 7
8
8

x 2 + 22= 2 2 ⇒ x 2 + 4 8
=

⇒ x 2 = ⇒ x = 2 (x é real negativo)
4
−

Logo, z = 2 + 2i ⇒
−

b) r = 2π = π
8
4

⇒ z 2 =−2 + 2i)2 = − 8i − 4 = 8i
(
4
−

π
= π
8
4
1 · 1 · 1 · sen π =
AP OP =
2
4
1
8

c) m(P1OP8) = 2 ·

Resposta: b.

3. a, b, c: números inteiros positivos (*)

2
2
1
=
=2·
2
4
8· 2
=2 2
Aoctógono = 8 · AP OP =
4
1
8

c = (a + bi)2 – 14i ⇒ c = a2 + b2i2 + 2abi – 14i ⇒

	

⇒ c = a2 – b2 + (2ab – 14)i ⇒
2ab – 14 = 0
(1)
⇒ e
c = a2 – b2, com a2 > b2 (2)

P1
1
O
1

π
8

(2)

De (1): a · b = 7 ⇒ a = 7 e b = 1
(*)

π
8

Logo, de (2): c = 72 – 12 = 48
Resposta: a.
P8

4. (a − 3) + (b + 2)i = 2b + (a − 2)i
a − 3 = 2b ⇒ a = 2b + 3 
 ⇒ 2b + 3 = b + 4 ⇒
b + 2 = a − 2 ⇒ a = b + 4

Desafio
Como em cada metade da peça do dominó a quantidade x de

⇒ b =1⇒ a =5

pontos marcados é tal que 0  x  6, então os padrões estabelecidos obedecem ao sistema de numeração de base 7.
Assim, temos:
•	 na parte superior
.
no de pontos:
6

+2

⇒

1

–1

⇒

8–7

MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 111

0

+2

⇒

2

–1

⇒

1

+2

⇒

3

–1

⇒

2

5+
5−
Logo, z = i e z = i
Resposta: a.

5.

z= e z=
a + bi
a − bi
2

z + z − 2z = 3 + 3i

13/05/10 04:33
| 23 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

(

a2 + b2

) + a + bi − 2(a − bi) = 3 + 3i
2

9.

z = a + bi , com a, b ∈ℝ
1+i
|a + bi| =1 ⇒ a2 + b2 = 1 ⇒
•	 |z| = 1 ⇒ a + bi = 1 ⇒

a2 + b2 + a + bi − 2a + 2bi = 3 + 3i

2
•	 z = a + bi = (a + bi) (1 – i) = a – ai + bi – bi =
2

1+i
(1 + i) (1 – i)
a + b + (b – a)i
=
2
2
2(b – a)
Re(z) = 2 · Im(z) ⇒ a + b =
⇒
2
2
⇒ a + b = 2b – 2a ⇒ b = 3a (2)

1± 1+ 8 1± 3 a1 = 2
=
⇒a
=
2
2 a2 = −1
Logo, a =2 e b =1⇒ z =2 + i e a =−1e b =1⇒

⇒ z =−1+ i.

{2 + i, −1+ i}

a2 + 9a2 = 2 ⇒ a =

z é tal que: 3z + 2z = 10 + 5i (1)

Logo: a · b =

Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, e temos em (1):

5
3 5
⇒ b=
5 (2)
5

Resposta: d.

3(a + bi) + 2(a – bi) = 10 + 5i ⇒ 5a + bi = 10 + 5i ⇒
⇒ 5a = 10 ⇒ a = 2
b=5
Assim: z = 2 + 5i
Logo: z ⋅ z = (2 + 5i)(2 – 5i) = 4 – 25i2 = 29
Resposta: b.

7.

1–i

Substituindo (2) em (1), vem:

Resposta: d.

6.

1+i

⇒ a2 + b2 = 2 ⇒ a + b2 = 2 (1)
2

3b = 3 ⇒ b = 1e a2 + b2 − a = 3 ⇒ a2 − a − 2 = 0 ⇒

S=

|1 + i|

1+i

(a2 + b2 − a) + 3bi =3 + 3i

z = a + bi
w= 6 + 3i
wz =(6 + 3i)(a + bi) =6a + 6bi + 3ai − 3b =
= (6a − 3b) + (3a + 6b)i

10.

5 3 5
3
·
=
5
5
5

917 062 007 4
11

229 265 501

37
10
26
22
20
007
3
917062007

wz = (6a − 3b) − (3a + 6b)i

Logo, i

wz + wz − 5 = 0 ⇒ (6a − 3b) + (3a + 6b)i +
+(6a − 3b) − (3a + 6b)i − 5 = 0 ⇒

= i3 = −i

Resposta: b.

⇒ 2(6a − 3b) − 5 = 0 ⇒ 12a − 6b − 5 = 0 que é

11. Sabe que para n∈ , in + in+1 + in+2 + in+3 =
0

uma equação de reta.
Logo,

Resposta: b.

v = + i2 + i3 +  + i22 =21 + i22 = + i2 = − 1e
i
i
i
i

w = + i2 + i3 +  + i78 =77 + i78 = + i2 = − 1
i
i
i
i

8. z = a + bi e z =

a − bi

iz − 2z + (1+ i) =
0
i(a + bi) − 2(a − bi) + 1+ i =
0
ai − b − 2a + 2bi + 1+ i =
0
( −b − 2a + 1) + (a + 2b + 1)i =
0

=
−b − 2a + 1 0 (×2)

0
2b + a + 1=
0
−2b − 4a + 2 =
(+)

2b + a + 1=
0

− 3a + 3 = 0 ⇒ a = 1⇒ −b − 2 + 1= 0 ⇒ b = −1
Logo, z = 1− i
Resposta: e.

MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 148

Assim, v ⋅ w =(i − 1)2 =−1− 2i + 1=−2i
Resposta: d.

a + bi
a − bi
12. z = e z =
z + 5z =12 − 16i
−
a + bi + 5(a − bi) =12 − 16i
−
6a − 4bi =12 − 16i ⇒ 6a =12 ⇒
−
−
⇒ a = 2 e − 4b = 16 ⇒ b =
−
−
4

−
Logo, z = 2 + 4i
z = ( −2)2 + 42 = 20 = 2 5
Resposta: b.

9/2/10 10:48:13 AM
Capítulo 5 • Números complexos

2(1+ i)2 2(1+ 2i − 1)
4i
=
=
=
(1− i)3 (1− i)2 (1− i) (1− 2i − 1)(1− i)

=
13. z
=

| 24 |

z
17. =

−2i(1− i) −2(i + 1)
4i
4i
=
=
=
= −1− i
2
2i − 2i −2(1+ i) (1+ i)(1− i)
2

1+ 3i
(1+ 3i)(1+ 2i)
+ (1− i)6
=
+ [(1− i)2 =
]3
1− 2i
(1− 2i)(1+ 2i)

1+ 2i + 3i − 6
5i − 5
+ (1− 2i −=
1)3
+ ( −2i)3
=
1+ 4
5
=i − 1+ 8i =−1+ 9i

=

Resposta: d.

Logo, z = ( −1)2 + 92 = 82 ≅ 9,06

14. Sejam P1, P2, P3 e P4

as imagens de z, –z, z e –z, respecti-

Resposta: e.

vamente.
Se z = a + bi, em que a, b ∈ ℝ, e temos: P1 = (a, b),
P2 = (–a, –b), P3 = (a, –b) e P4 = (–a, b), com a > b.

18.

•	 P1P2P3P4 é um retângulo ⇒

2
P1 ∈ λ ⇒ dCP = r2 ⇒ (k – 2)2 + 4 = 13 ⇒ (k – 2)2 = 9 ⇒

⇒ A = (2a) (2b)
2p = 2 · (2a) + 2 · (2b) = 4a + 4b
Im(z)

P4

–a

Assim, a equação de λ é (x – 5)2 + y2 = 13 (1)
Se P = (x, y) é a imagem de z = x + yi, temos:
z – 5 = x – 5 + yi ⇒ |z – 5| = (x – 5)2 + y2 (2)

a Re(z)

P2

Substituindo (1) em (2): |z – 5| = 13

P3

–b

A = 24 ⇒ 4ab = 24 ⇒ ab = 6
2p = 20 ⇒ 4a + 4b = 20 ⇒ a + b = 5

ℝ> 0

1

⇒k = 5

P1(a, b)

b

P1 = (2, 2): imagem de z1 = 2 + 2i
λ: circunferência de raio r = 13 e centro C = (k, 0),
com k > 0

Resposta: b.
⇒ a=3

a>b

19.

z1 = 2 + i ⇒ A = (2, 1)
z2 = –4 + i ⇒ B = (–4, 1)

e b = 2 ⇒ z = 3 + 2i

z3 = bi ⇒ C = (0, b), com b < 0

Resposta: e.

AB = 6 e h = 1 + |b|
AABC = 12 ⇒ 1 · 6 · (1 + |b|) = 12 ⇒ 1 + |b| = 4 ⇒
2
⇒ |b| = 3 ⇒ b = –3

0
15. x 2 − 2ax + a2 + b2 =
2a ± 4a2 − 4(a2 + b2 ) 2a ± −4b2
= =
2
2
z1= a + bi
2a ± 2bi
=
z 2 = a − bi
2

b<0

x=

z1 + z 2 =

Im(z)
1

B

a2 + b2 + a2 + b2 = 2 a2 + b2

–4

0

2

Re(z)

b C

Resposta: c.

Resposta: c.

16. z= x + yi
z + i = x + (y + 1)i

20.

z + 2 = (x + 2) + yi

z + i = z + 2 ⇒ x 2 + (y + 1)2 =

(x + 2)2 + y 2 ⇒

⇒ x + y + 2y + 1= x + 2x + 4 + y ⇒
2

A

2

2

2

 1− i 


 1+ i 

801

 (1− i)(1− i) 
=
 (1+ i)(1− i) 



801

 −2i 
= 

 2 

801

=i)801 =
(−

= i)1 = i
(−
−
Resposta: b.

⇒ 2y − 2x − 3 = 0 ⇒ (x, y) percorrem uma reta.
Resposta: d.

MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 149

20

20

20

9
21. z = 1 + i27 = 1 + i3 = 1 + i = (1 + i) (1 + i)
1+i
1+i
1+i
(1 – i) (1 + i)

20

=

9/2/10 10:48:14 AM
| 25 |

MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3

= 1 + 2i + i
1 – i2

20

=

2i
2

20

.
⇒ π – θ ∈ 1o quadrante.
2
Como π – θ = arg zi, então a imagem de zi pertence
2
.
ao 1o quadrante.

= i20 = i0 = 1

Resposta: a.

22. Os afixos são tais que Re(z) ≥ 0 e

Resposta: a.

z ≤ 1.

Resposta: e.

26.
23. Ao dividirmos 1− i ⋅
quociente z
=

3 por −1+ i, obtemos como

( −1− 3) i ⋅ ( 3 − 1)
+
2
2

Note que o módulo de z vale

⇒ w = r(cos θ – i sen θ) = r[cos(–θ) + i sen(–θ)]
Assim: z · w = 2r cos π – θ + i sen π – θ
6
6
z·w=1⇒

2

2r = 1 ⇒ 2 · |w| = 1 ⇒ |w| = 1
2
r = |w|
⇒ π
θ= π
– θ = k · 2π, k ∈ ℤ ⇒ θ = π – k · 2π ⇒
6
6
6
0 ⩽ θ < 2π

Seu argumento principal θ é tal que

senθ =

( 6 − 2)
(− 2 − 6 )
e cos θ =
4
4

( 6 − 2)
,
4
concluímos que θ pertence ao segundo quadrante;
= 180° − 15° 165°
θ
=

Resposta: c.

Como sen 15° sen(45° −=
=
30°)

Em radianos, θ =

27.

  π
 π 
= cos  3 ⋅  + i sen 3 ⋅ =
z3

 6 
  6
π
π
=
cos + i sen =
i
2
2

11π
12

  π
 π 
= cos  6 ⋅  + i sen 6 ⋅ =
z6

 6
 6 

= cos π + i sen π = −1

Resposta: e

24. z =8 − 4i =4(2 − i)
3π
3π  
2
2

+i
w =  cos + i sen  =  −
2
2
=
4
4   2
2 


= 2 + 2i
−

π
π 
 

= cos  12 ⋅  + i sen 12 ⋅ =
z12

6
6 

 

= cos2π + i sen2π 1
=

z 3 + z 6 + z12 = i − 1+ 1= i

w = 2 − 2 i = 2 (1+ i)
−
−

Resposta: d.

z
4(2 − i)
−2 2 (2 − i)(1− i)
= =
=
w − 2(1+ i)
(1+ i)(1− i)

28. (z – 2)4 = –4 ⇒ z – 2 =

−2 2 (2 − 3i − 1)
=
= (1− 3i)
− 2
1+ 1

4

4

–4 ⇒ z = 2 + –4

4

Calculando –4 , obtêm-se:

Resposta: e.

25. •	

z = 3 + i ⇒ z = 2 · cos π + i sen π
6
6
w = r · (cos θ + i sen θ) ⇒

w1 = 2 cos π + i sen π = 1 + i
4
4

z = cos θ – i sen θ ⇒ z = cos (–θ) + i sen (–θ)
i = cos π + i sen π
2
2
Assim: z · i = cos π – θ + i sen π – θ .
2
2

⇒
•	 0 < θ < π x(–1) – π < –θ < 0 ⇒ 0 < π – θ < π ⇒
π
2
2
2
2

w2 = 2 cos 3π + i sen 3π = –1 + i
4
4
w3 = 2 cos 5π + i sen 5π = –1 – i
4
4
w4 = 2 cos 7π + i sen 7π = 1 – i
4
4

2

MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 150

9/2/10 10:48:16 AM
Capítulo 5 • Números complexos

| 26 |

4

Como z = 2 + –4 , então z m = 2 + w m, em que
m = 1, 2, 3 e 4.
Assim, obtemos: z1 = 3 + i, z2 = 1 + i, z3 = 1 – i e z4 =
= 3 – i, cujas respectivas imagens são: P1(3, 1), P2(1, 1), P3(1, –1)
e P4(3, –1).
Logo: P1P2P3P4 é um retângulo cuja área é A = 2 · 2 = 4.
Im(z)
P2

1

0
–1

3 Re(z)

P3

360º
x

⇒x=

5
· 360º = 30º
60

Ao girar 30º no sentido horário, P1 passa a ser imagem do
complexo z, no qual ρ = 2 e θ = arg z = 150º – 30º = 120º.
Logo: z = 2(cos 120º + i sen 120º) ⇒ z = –1 + i 3.
Resposta: c.

P1

1

giro de P1
60 min
5 min

1 – cotg
31. z = 1 + i 1 x = (1 + i cotg ix) (1 –x cotg x) =
i
cotg
=

P4

1 – i cotg x
1 – i cotg x
cotg x
1
=
=
–
·i=
1 + cotg2 x
cossec2 x
cossec2 x cossec2 x

= sen2 x – i · (sen x) · (cos x)

Resposta: e.

Logo: |z| = sen4 x + (sen2 x) (cos2 x) =
= sen2 x (sen2 x + cos2 x) = sen2 x = |sen x|

29. ρA = 2 e θA = 60º

=1

A é imagem de zA = 2(cos 60º + i sen 60º)

Resposta: e.

B, C e D: demais vértices do quadrado ⇒
θB = 60º + 90º = 150º
θC = 150º + 90º = 240º ⇒
θD = 240º + 90º = 330º

⇒ ρB = ρC = ρD = 2 e

zB = 2(cos 150º + i sen 150º) ⇒ zB = – 3 + i
⇒ z = 2(cos 240º + i sen 240º) ⇒ z = –1 –i 3
C
C
zD = 2(cos 330º + i sen 330º) ⇒ zD = 3 – i
Resposta: e.

30.

z1 = – 3 + i ⇒ ρ1 = 2 e θ1 = 150º
P1: extremidade do ponteiro dos minutos (imagem de z1)
Im(z)

P1
2

150°
0

2

Re(z)

Como, a cada hora, P1 dá uma volta completa sobre a
circunferência, temos:

MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 148

9/2/10 10:48:13 AM

Contenu connexe

Similaire à Mca3 resol.cap5

Resumo de matemática básica
Resumo de matemática básicaResumo de matemática básica
Resumo de matemática básicaeeemba
 
Apostila bastante completa de matematica
Apostila bastante completa de matematicaApostila bastante completa de matematica
Apostila bastante completa de matematicaRoberio Figueiredo
 
Gab complexos formaalgebrica2012
Gab complexos formaalgebrica2012Gab complexos formaalgebrica2012
Gab complexos formaalgebrica2012Wilson Marques
 
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoraçãowww.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de FatoraçãoApoioAulas ParticularesCom
 
Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
Matemática - Exercícios Resolvidos de FatoraçãoMatemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
Matemática - Exercícios Resolvidos de FatoraçãoJoana Figueredo
 
www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...
 www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa... www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...
www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...Beatriz Góes
 
Integr com subst_trigonometricas__calculo
Integr com subst_trigonometricas__calculoIntegr com subst_trigonometricas__calculo
Integr com subst_trigonometricas__calculoBruna Lamas
 
Ita2011 3dia
Ita2011 3diaIta2011 3dia
Ita2011 3diacavip
 
Cexma12 res cp06p04304820052609
Cexma12 res cp06p04304820052609Cexma12 res cp06p04304820052609
Cexma12 res cp06p04304820052609Marco Marta
 
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômios
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômiosExercícios resolvidos sobre fatoração de polinômios
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômiosAndré Luís Nogueira
 
Números inteiros relativos multiplicação e divisão
Números inteiros relativos multiplicação e divisãoNúmeros inteiros relativos multiplicação e divisão
Números inteiros relativos multiplicação e divisãoPatriciaLavos
 
Ita2007 3dia
Ita2007 3diaIta2007 3dia
Ita2007 3diacavip
 
Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano
 Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano
Módulo, equações modulares e funções modulares 1º anoAndréia Rodrigues
 

Similaire à Mca3 resol.cap5 (20)

Resumo de matemática básica
Resumo de matemática básicaResumo de matemática básica
Resumo de matemática básica
 
Apostila bastante completa de matematica
Apostila bastante completa de matematicaApostila bastante completa de matematica
Apostila bastante completa de matematica
 
Td 3 matemática ii
Td 3   matemática ii Td 3   matemática ii
Td 3 matemática ii
 
Matemática – produtos notáveis 01 2013
Matemática – produtos notáveis 01   2013Matemática – produtos notáveis 01   2013
Matemática – produtos notáveis 01 2013
 
Matemática – produtos notáveis 01 2013
Matemática – produtos notáveis 01   2013Matemática – produtos notáveis 01   2013
Matemática – produtos notáveis 01 2013
 
Gab complexos formaalgebrica2012
Gab complexos formaalgebrica2012Gab complexos formaalgebrica2012
Gab complexos formaalgebrica2012
 
Expressões númericas para 7 ano
Expressões númericas para 7 anoExpressões númericas para 7 ano
Expressões númericas para 7 ano
 
Complex
ComplexComplex
Complex
 
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoraçãowww.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
www.AulasParticularesApoio.Com - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
 
Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
Matemática - Exercícios Resolvidos de FatoraçãoMatemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
Matemática - Exercícios Resolvidos de Fatoração
 
www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...
 www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa... www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...
www.AulasDeMatematicaApoio.com.br - Matemática - Exercícios Resolvidos de Fa...
 
QUESTOES DE CÁLCULO
QUESTOES DE CÁLCULO QUESTOES DE CÁLCULO
QUESTOES DE CÁLCULO
 
Integr com subst_trigonometricas__calculo
Integr com subst_trigonometricas__calculoIntegr com subst_trigonometricas__calculo
Integr com subst_trigonometricas__calculo
 
Ita2011 3dia
Ita2011 3diaIta2011 3dia
Ita2011 3dia
 
Cexma12 res cp06p04304820052609
Cexma12 res cp06p04304820052609Cexma12 res cp06p04304820052609
Cexma12 res cp06p04304820052609
 
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômios
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômiosExercícios resolvidos sobre fatoração de polinômios
Exercícios resolvidos sobre fatoração de polinômios
 
Números inteiros relativos multiplicação e divisão
Números inteiros relativos multiplicação e divisãoNúmeros inteiros relativos multiplicação e divisão
Números inteiros relativos multiplicação e divisão
 
Ita2007 3dia
Ita2007 3diaIta2007 3dia
Ita2007 3dia
 
Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano
 Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano
Módulo, equações modulares e funções modulares 1º ano
 
Nivelamento de_matemática
 Nivelamento de_matemática Nivelamento de_matemática
Nivelamento de_matemática
 

Dernier

A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...
A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...
A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...DirceuNascimento5
 
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...azulassessoria9
 
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdf
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdfTCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdf
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdfamarianegodoi
 
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptx
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptxSlides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptx
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptxLuizHenriquedeAlmeid6
 
Conflitos entre: ISRAEL E PALESTINA.pdf
Conflitos entre:  ISRAEL E PALESTINA.pdfConflitos entre:  ISRAEL E PALESTINA.pdf
Conflitos entre: ISRAEL E PALESTINA.pdfjacquescardosodias
 
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptx
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptxCartão de crédito e fatura do cartão.pptx
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptxMarcosLemes28
 
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdf
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdfApresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdf
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdfcomercial400681
 
Pesquisa Ação René Barbier Livro acadêmico
Pesquisa Ação René Barbier Livro  acadêmicoPesquisa Ação René Barbier Livro  acadêmico
Pesquisa Ação René Barbier Livro acadêmicolourivalcaburite
 
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .ppt
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .pptAula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .ppt
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .pptNathaliaFreitas32
 
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024Cabiamar
 
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...marcelafinkler
 
Camadas da terra -Litosfera conteúdo 6º ano
Camadas da terra -Litosfera  conteúdo 6º anoCamadas da terra -Litosfera  conteúdo 6º ano
Camadas da terra -Litosfera conteúdo 6º anoRachel Facundo
 
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptx
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptxPoesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptx
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptxPabloGabrielKdabra
 
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptx
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptxEducação Financeira - Cartão de crédito665933.pptx
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptxMarcosLemes28
 
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM POLÍGON...
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM  POLÍGON...Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM  POLÍGON...
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM POLÍGON...marcelafinkler
 
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptx
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptxOs editoriais, reportagens e entrevistas.pptx
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptxTailsonSantos1
 
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptx
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptxM0 Atendimento – Definição, Importância .pptx
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptxJustinoTeixeira1
 
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeitotatianehilda
 
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de Led
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de LedAula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de Led
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de LedJaquelineBertagliaCe
 
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptx
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptxResponde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptx
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptxAntonioVieira539017
 

Dernier (20)

A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...
A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...
A Revolução Francesa. Liberdade, Igualdade e Fraternidade são os direitos que...
 
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...
O estudo do controle motor nada mais é do que o estudo da natureza do movimen...
 
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdf
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdfTCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdf
TCC_MusicaComoLinguagemNaAlfabetização-ARAUJOfranklin-UFBA.pdf
 
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptx
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptxSlides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptx
Slides Lição 6, Betel, Ordenança para uma vida de obediência e submissão.pptx
 
Conflitos entre: ISRAEL E PALESTINA.pdf
Conflitos entre:  ISRAEL E PALESTINA.pdfConflitos entre:  ISRAEL E PALESTINA.pdf
Conflitos entre: ISRAEL E PALESTINA.pdf
 
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptx
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptxCartão de crédito e fatura do cartão.pptx
Cartão de crédito e fatura do cartão.pptx
 
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdf
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdfApresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdf
Apresentação ISBET Jovem Aprendiz e Estágio 2023.pdf
 
Pesquisa Ação René Barbier Livro acadêmico
Pesquisa Ação René Barbier Livro  acadêmicoPesquisa Ação René Barbier Livro  acadêmico
Pesquisa Ação René Barbier Livro acadêmico
 
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .ppt
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .pptAula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .ppt
Aula 1 - Psicologia Cognitiva, aula .ppt
 
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024
Historia de Portugal - Quarto Ano - 2024
 
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...
Introdução às Funções 9º ano: Diagrama de flexas, Valor numérico de uma funçã...
 
Camadas da terra -Litosfera conteúdo 6º ano
Camadas da terra -Litosfera  conteúdo 6º anoCamadas da terra -Litosfera  conteúdo 6º ano
Camadas da terra -Litosfera conteúdo 6º ano
 
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptx
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptxPoesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptx
Poesiamodernismo fase dois. 1930 prosa e poesiapptx
 
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptx
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptxEducação Financeira - Cartão de crédito665933.pptx
Educação Financeira - Cartão de crédito665933.pptx
 
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM POLÍGON...
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM  POLÍGON...Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM  POLÍGON...
Polígonos, Diagonais de um Polígono, SOMA DOS ANGULOS INTERNOS DE UM POLÍGON...
 
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptx
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptxOs editoriais, reportagens e entrevistas.pptx
Os editoriais, reportagens e entrevistas.pptx
 
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptx
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptxM0 Atendimento – Definição, Importância .pptx
M0 Atendimento – Definição, Importância .pptx
 
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito
8 Aula de predicado verbal e nominal - Predicativo do sujeito
 
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de Led
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de LedAula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de Led
Aula 67 e 68 Robótica 8º ano Experimentando variações da matriz de Led
 
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptx
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptxResponde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptx
Responde ou passa na HISTÓRIA - REVOLUÇÃO INDUSTRIAL - 8º ANO.pptx
 

Mca3 resol.cap5

  • 1. |1| MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 Números complexos 5. 5 a) i25 · i18 = i43 = i3 = i2 · i = –i b) (–2i)11 = (–2)11 · i11 = – 2 048 · i3 = – 2 048 (–i) = 2 048 i i79 = i47 = i3 = –i i32 0 2 d) [(i2)2 ]3 = [(i2)1]9 = i18 = i2 = –1 i–98 e) –34 = i–64 = (i64)–1 = (i0)–1 = 1 i c) Exercícios 1. a) (3, 2) + (0, 1) = (3 + 0, 2 + 1) = (3, 3) b) (2, 3) · (– 1, 4) = (2 · (–1) – 3 · 4, 2 · 4 + 3 · (–1)) = (–14, 5) c) (2x – y, 6x + 2y) + (x – 2y, x) = (2x – y + x – 2y, f ) 6x + 2y + x) = (3x – 3y, 7x +2y) d) (–1, –1) · (– 4, 2) = ((–1) · (–4) – (–1) · 2, (–1) · 2 + + (–1) (–4)) = (6, 2) 6. i + i2 + i3 + i4 = i – 1 – i + 1 = 0 i = i5 = i9 = ... = i49 = i i2 = i6 = i10 = ... = i50 = –1 ⇒ i3 = i7 = i11 = ... = i47 = –i i4 = i8 = i12 = ... = i48 = 1 e) (2, –3) – (–1, –2) = (2 – (–1), (–3) – (–2)) = (3, –1) f ) (1, 0) · (x, –y) = (1, x – 0 · (–y), 1 · (–y) + 0 · x) = (x, –y) 2. 0 1 1 + i i132 + i61 = 1 – i. = i + i = –1 i42 i2 z1 = (–2, 1), z2 = (0, –1) ⇒ (i + i2 + i3 + i4) + (i5 + i6 + i7 + i8) + ... + = 0 z1 + z2 = (–2, 1) + (0, –1) = (–2, 0) + (i45 + i46 + i47 + i48) + i49 + i50 = i – 1 z1 · z2 = (–2, 1) · (0, –1) = (–2 · 0 – 1 · (–1), (–2)(–1) + 1 · 0) = = 0 = (1, 2) Im(z) 7. Q 2 M 1 –2 P 1 = 0 a) i i5 i9 i13 i2 i6 i10 i14 i3 i7 i11 i15 i4 i8 ⇔ i12 i16 i –1 –i 1 i –1 –i 1 i –1 –i 1 i –1 –i 1 O quadrado não é mágico, pois as somas dos elementos Re(z) das colunas não são iguais. –1 N b) S = 4i + 4 (–1) + 4 (–i) + 4 · 1 = 0 3. z1 = (x, 3) e z2 = (2 – y, y) 8. z2 – z1 = (5, –4) ⇒ (2 – y, y) – (x, 3) = (5, –4) ⇒ ⇒ (2 – y – x, y – 3) = (5, 4) ⇒ 2 – y –x = 5 y – 3 = –4 b) (–4, 3) = –4 + 3i c) 1 – 2i = (1, –2) ⇒ d) 5i = (0, 5) ⇒ x = –2 e y = – 1 4. a) (3, –2) = 3 – 2i e) (0, 4) = 4i f ) (4, 0) = 4 a) i54 = i2 = –1 g) –3 + i = (–3, 1) b) i = i = i · i = (–1) · i = –i h) –5 = (–5, 0) 95 3 2 c) i = i = i 161 1 9. d) i200 = i0 = 1 e) i = i =i f ) i = i2 =1 1 221 1 b) z = 3i + 3 ⇒ Re(z) = 3 e Im(z) = 3 2 022 g) i h) i = i = i · i = –i 13 335 3 = i0 =1 12 784 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 90 a) z = 4 + 5i ⇒ Re(z) = 4 e Im(z) = 5 2 c) z = – 1 + 1 i ⇒ Re(z) = – 1 e Im(z) = 1 4 2 4 2 d) z = –7 – i ⇒ Re(z) = –7 e Im(z) = –1 13/05/10 04:33
  • 2. Capítulo 5 • Números complexos |2| –2 + 5i = – 2 + 5 i ⇒ 3 3 3 2 e Im(z) = 5 ⇒ Re(z) = – 3 3 c) Re(z) > Im(z) ⇒ 3 – x > x + 1 ⇒ x < 1 e) z = d) Im(z) < 3 ⇒ x + 1 < 3 ⇒ x < 2 f ) z = –i 3 ⇒ Re(z) = 0 e Im(z) = – 3 17. a) m + (n – 1)i = –4 + 3i ⇒ 10. z = (1 + 2i) · (i – 4) = i – 4 + 2i2 – 8i i = –1 z = – 6 – 7i ⇒ m = –4 e n –1 = 3 ⇒ n = 4 2 ⇒ M = (–6, –7) 11. a) z = (m – 3) + 4i é imaginário puro ⇔ Re(z) = m – 3 = = 0 e Im(z) = 4 ≠ 0 ⇔ m = 3 b) z = –3 + (m + 3)i é real ⇔ Im(z) = m + 3 = 0 ⇔ m = = –3 n – 2 = 3 ⇒ n = 5 b) (n – 2, m + 5) = (3, –2) ⇒ e m + 5 = – 2 ⇒ m = –7 m – 3 = 0 ⇒ m = 3 c) (m – 3) = (n – 2)i = 5i ⇒ e n – 2 = 5 ⇒ n = 7 d) (m – n + 1) + (2m + n – 4)i = 0 ⇒ 12. - z = (1 – p) + (p – 1)i é real ⇒ Im(z) = p – 1 = 0 ⇒ 2 ⇒ p = –1 ou p = –1 2 z ≠ 0 p = –1 ⇒ --p = –1 ⇒ z = 1 + 1 = 2 m = 1 e n = 2 18. a) (2 – 3i) + (–1 + 2i) + (3 + 2i) = (2 – 1 + 3 ) + 13. z = (m2 – 25) + (m + 5)i + (– 3 + 2 + 2)i = 4 + i a) z é imaginário puro ⇒ Re(z) = m – 25 = 0 ⇒ m = 5 ou m = –5 ⇒ e b) (–7 + 5i) – (3 – 2i) = –7 + 5i – 3 + 2i = – 10 + 7i 2 ⇒ m = 5 Im(z) = m + 5 ≠ 0 ⇒ m ≠ – 5 m – n + 1 = 0 e 2m + n – 4 = 0 c) 2 + (3 – i) + (–1 + 2i) + i = 2 + 3 – i – 1 + 2i + i = = 4 + 2i d) 4i – (1 – 3i) – (–2 + i) = 4i – 1 + 3i + 2 – i = 1 + 6i b) m = 5 ⇒ z = (52 – 25) + (5 + 5)i ⇒ z = 10i e) (–4 + 3i) + 2i – (–3 – i) = –4 + 3i + 2i + 3 + i = – 1 + 6i f ) –1 – (–2 + i) + (5 – i) – (3 – 7i) = –1 + 2 – i + 5 – i – 14. z = (m2 + 1) + (m – 1)i é imaginário puro ⇒ Re(z) = m2 – 1 = 0 (∃ m ∈ ℝ / ⇒ e Im(z) = m – 1 ≠ 0 ⇒ m ≠ 1 ⇒ ∃ m ∈ ℝ / 15. v = (–2 – m) + 3ni é imaginário puro ⇒ (1) – 2 – m = 0 ⇒ m = –2 ⇒ e (2) 3n ≠ 0 ⇒ n ≠ 0 w = 4 – (m2 – 4)i é real ⇒ m2 – 4 = 0 ⇒ m = 2 ou m = –2 (3) – 3 + 7i = 3 + 5i 19. u = 2 + 3i, v = – 5i e w = –1 – 2i a) u + v + w = 2 + 3i – 5i – 1 – 2i = 1 – 4i b) (u – i) + (v – w) = 2 + 3i – i – 5i + 1 + 2i = 3 – i c) v – w + u = – 5i + 1 + 2i + 2 + 3i = 3 20. a) z1 = (–2, x) = – 2 + xi, com x ∈ ℝ e z2 = (y, – 3) = = y – 3i, com y ∈ ℝ b) z1 + z2 = – 4 + 2i ⇒ – 2 + xi + y – 3i = – 4 + 2i ⇒ ⇒ (y – 2) + (x – 3)i = – 4 + 2i ⇒ Como m = –2 satisfaz (1) e (3), então m = –2. Logo: m = –2 e n ≠ 0 y – 2 = –4 ⇒ 16. z = (3 – x) + (x –1)i a) Re(z) = 2 ⇒ 3 – x = 2 ⇒ x = 1 b) Im(z) = –4 ⇒ x + 1 = –4 ⇒ x = –5 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 91 21. e x – 3 = 2 x = 5 e y = –2 u + v = 2 – 5i (1) u – 2 v = –4 + 13 (2) 13/05/10 04:33
  • 3. |3| MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 Subtraindo-se membro a membro: (2) de (1), vem: 3v = 25. a) Fazendo-se –5 + 12i = x + yi, com x, y ∈ ℝ, vem: = 6 – 18 i ⇒ v = 2 – 6i (3). ( –5 + 12i) = (x + yi)2 ⇒ –5 + 12i = (x2 – y2) + Substituindo-se (3) em (1): u + 2 – 6i = 2 – 5i ⇒ u = i. + 2xyi ⇒ 2xy = 12 ⇒ y = 6 (2) 2 22. a) x2 + 100 = 0 ⇒ x2 = –100 ⇒ x = 100 · (–1) = x2 – y2 = –5 (1) Substituindo-se (2) em (1): x2 – 36 = –5 ⇒ 2 x ⇒ (x2)2 + 5x2 – 36 = 0 ⇒ x2 = 4 ou x2 = –9 (x ∈ ℝ) ⇒ =100i2 ⇒ x = 10i ou x = –10i ⇒ x = 2 ou x = –2. b) x2 – 6x + 10 = 0 6 ± 2i 6 ± 4i2 ⇒ x = = 2 2 ⇒ 2 ∆ = – 4 = 4i x = 2 (2) y = 3 x = –2 (2) y = –3 ⇒ x = 3 + i ou x = 3 – i c) –x2 + 4x – 29 = 0 ⇒ x2 – 4x + 29 = 0 ∆ = –100 = 100i2 ⇒ x = x2 – y2 = 0 (1) ⇒ e 2xy = 4 ⇒ y = 2 (2) x d) (x2 + 9) · (x2 – 1) = 0 ⇒ x2 + 9 = 0 ⇒ x2 = –9 = 9i2 ⇒ x = 3i ou x = –3i ⇒ ou Substituindo-se (2) em (1): x2 – 42 = 0 ⇒ x4 – 4 = = 0 ⇒ (x2 – 2)(x2 + 2) = 0 23. x3 – 14x2 + 58x = 0 ⇒ x ( x2 – 14x + 58) = 0 ⇒ (I) x = 0 ou (II) x2 – 14x + 58 = 0 ∆ = –36 não existe x ∈ ℝ x = 2 (2) y = 2 ( 4 + 3i)2 = (x + yi)2 ⇒ 4 + 3i = (x2 – y2) + 2xyi ⇒ 24. a) x + 5x + 6 = 0 ⇒ (x + 2)(x + 3) = 0 ⇒ 2 2 2 x = – 2 = 2i ⇒ x = i 2 ou x = – i 2 ou x2 = –3= 3i2 ⇒ x = i 3 ou x = –i 3 2 Logo: S = {i 2 , – i 2 , i 3 , –i 3 } b) x4 + 3x2 – 4 = 0 ⇒ (x2)2 + 3x2 – 4 = 0 2 y2 + x = y + 3y – 4 = 0 ⇒ y = 1 ou y = –4 ⇒ ⇒ x2 = 1 ⇒ x = 1 ou x = –1 ou x2 = –4 = 4i2 ⇒ x = 2i ou x = – 2i Logo: S = {–1,1, –2i, 2i}. MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 92 x2 – y2 = 4 (1) 2xy = 3 ⇒ y = 3 (2) 2x 2 (II): x2 – 14 x + 58 = 0 ⇒ x = 14 ± 36 i = 2 = 14 ± 6 i ⇒ x = 7 + 3i ou x = 7 – 3i 2 Logo: S = {0, 7 + 3i, 7 – 3i}. ⇒ 2 + i 2 – 2 – i 2 c) Fazendo-se 4 + 3i = x + yi, com x, y ∈ ℝ, vem: ⇒ (I): 0 ∈ ℂ 2 ⇒ 4i = x = – 2 ⇒ y = – 2 a) Universo ℝ: S = {0} b) Universo ℂ: x ∈ ℝ x x2 = 2 ⇒ x = 2 ou x = – 2 x2 – 1 = 0 ⇒ x2 = 1 ⇒ x = 1 ou x = –1 4 2 + 3i –2 – 3i ( 4i)2 = (x + yi)2 ⇒ 4i = (x2 – y2) + 2xyi ⇒ x = 2 – 5i ⇒ ⇒ –5 + 12i = b) Fazendo-se 4i = x + yi, com x, y ∈ ℝ, vem: 2 = 4 ± 100 i = 4 ± 10i ⇒ x = 2 + 5i ou 2 2 x Substituindo-se (2) em (1): x2 – 9 2 = 4 ⇒ 4(x2)2 – 16x2 – 9 = 0 ⇒ x2 = 18 ou 4x 4 2 (x ∈ ℝ) ⇒ x = 3 2 ou x = – 3 2 x2 = – 2 2 4 x = 3 2 2 x = – 3 2 (2) y = 2 2 2 (2) y = – ⇒ 4 + 3i = 2 2 3 2 + i 2 2 2 = 3 2 – i 2 – 2 2 d) Fazendo-se 1 – i 3 = x + yi, com x, y ∈ ℝ, vem: ( 1 – i 3 )2 = (x + yi)2 ⇒ 1 – i 3 = (x2 – y2) + 2xyi ⇒ ⇒ x2 – y2 = 1 (1) 3 (2) 2xy = – 3 ⇒ x = – 2y 13/05/10 04:33
  • 4. Capítulo 5 • Números complexos |4| Substituindo-se (2) em (1): 3 2 – y2 = 1 ⇒ 4 (y2)2 + 4y2 – 3 = 0 ⇒ y2 = – 6 (y ∈ ℝ) 4y 4 2 2 ou y = – ou y2 = 2 ⇒ y = 2 2 4 y = 2 6 x = – 2 (2) 2 ⇒ 6 2 – + i 2 2 = 6 2 – i 2 2 2 6 y = – (2) x = 2 2 30. z1 = 1 , 3 = 1 + 3i; z = (2, –5) = 2 – 5i 2 2 2 a) z1 · z2 = 1 + 3i (2 – 5i) = 1 – 5 i + 6i – 15i2 = 16 + 2 2 + 7 · i 2 b) z2 = (2 – 5i)2 = 4 – 20i + 25i2 = –21 – 20i 2 1 – i 3 = 31. a) (1 + i)5 · (1 – i)5 = [(1 + i) (1 – i)]5 = (1 – i2)5 = 25 = 32 b) (1 – i)3 = (1 – i) (1 – i)2 = (1 – i) (1 – 2i + i2) = = (1 – i) (–2i) = –2i + 2i2 = –2 – 2i c) (2 + 2i)4 = [(2 + 2i)2]2 = (4 + 8i + 4i2)2 = (8i)2 = 64i2 = = –64 26. a) (2 + 5i) (1 – i) = 2 – 2i + 5i – 5i2 = 2 + 3i – 5 (–1) = 7 + 3i b) (4 + 3i)(–2 + 2i) = – 8 + 8i – 6i +6i2 = –14 + 2i c) (6 – 3i) (–3 + 6i) = – 18 + 36i + 9i – 18i2 = 45i d) (4 + i ) (2 – i) + 3 – i = 8 – 4i + 2i – i2 + 3 – i = = 12 – 3i 32. z = (a + i)3, em que a ∈ ℝ a) z = (a + 1)3 = a3 + 3a2i + 3ai2 + i3 = (a3 – 3a) + (3a2 – 1)i b) z é imaginário puro ⇒ a3 – 3a = 0 ⇒ a (a2 – 3) = 0 ⇒ a = 0, a = 3 e) 4 + 3i + (1 – 2i) (3 + i) = 4 + 3i + 3 + i – 6i – 2i2 = = 9 – 2i f ) (–5i) (4 – 3i) (1 + 2i) = (–5i) (4 + 8i – 3i – 6i2) = = (–5i) (10 + 5i) = –50i – 25i2 = 25 – 50i 3 ⇒ ou a = – (1) e 3a2 – 1 ≠ 0 (2) Como todos os valores de a encontrados em (1) satisfazem (2), então: a = 0, a = 3 ou a = – 3 . 27. a) (1 + i) · (1 – i) = 1 – i = 2 2 b) (2 – 3i)2 = 4 – 12i + 9i2 = –5 – 12i c) (4 + i)2 = 16 + 8i + i2 = 15 + 8i d) (–3 – 3i)2 = [–(3 + 3i)]2 = (3 + 3i)2 = 9 + 18i + 9i2 = 18i e) (4 + 4i)3 = 43 + 3 · 42 · 4i + 3 · 4 · (4i)2 + (4i)3 = 64 + + 192i + 192i2 + 64i3 = 64 + 192i – 192 – 64i = –128 + + 128i f ) (2 + i)3 = 23 + 3 · 22 · i + 3 · 2 · i2 + i3 = 8 + 12i – 6 – i = = 2 + 11i 28. u = 4 – 3i, v = –5i e w = 1 + 2i 33. - z = (x + 3i) · (1 – 2i) = x – 2xi + 3i – 6i2 = (x + 6) + + (3 – 2x)i, com x ∈  --z ∈  ⇒ 3 – 2x = 0 ⇒ x = 3 2 3 ⇒ z = 3 + 6 ⇒ z = 15 --x = 2 2 2 34. - z = (x + i) (x + 2i) = x2 + 2xi + xi + 2i2 = (x2 – 2) + 3xi, com x ∈  --z é imaginário puro ⇒ x2 – 2 = 0 ⇒ x = 2 ou x = – 2 (1) ⇒ e 3x ≠ 0 (2) u · v · w = (4 – 3i) · (–5i) (1 + 2i) = (4 – 3i) (–5i – 10i2) = Como todos os valores de x encontrados em (1) satisfa- = (4 – 3i) (–5i + 10) = – 20i + 40 + 15i2 – 30i = 25 – 50i zem (2), então x = 2 ou x = – 2 . 29. 2 3 ( 3 + i 3 ) = 3( 3 + i 3 )2 = 3(3 + 6i + 3i2) = --Assim : x = 2 ⇒ z = 3 2 i x = – 2 ⇒ z = –3 2 i = 3(6i) = 18i MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 93 13/05/10 04:33
  • 5. |5| MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 35. u = – 2 + i ⇒ A = (–2, 1) b) Im(z) v = 1 + 5i ⇒ B = (1, 5) P 7 –4 w = 4 + i ⇒ C = (4, 1) 0 AABC = 1 · AC · BH = 1 · 6 · 4 = 12 2 2 Im (z) B 5 A H –2 1 0 4 Re(z) C 4 –7 P' P = (–4, 7) ⇒ P' = (4, –7) Re (z) c) 36. z1 = –1 – 3i, z2 = 2i e z3 = 1 – i Im(z) P b) z2 · z3 = 2i (1 – i) = 2i · (1 + i) = 2i + 2i2 = – 2 + 2i = –2i c) z1 + z3 = –1 – 3i + 1 – i = –1 + 3i + 1 – i = 2i 0 a) z1 + z2 = – 1 – 3i + 2i = 1 – 3i – 2i = 1 – 5i 7 –4 d) Usando as propriedades do conjugado: z2 · z3 = z2 · z3 = z2 · z3 = (–2 i) · (1 – i) = Re(z) = –2i + 2i2 = –2 –2i 37. P = (2, –3) ⇒ z1 = 2 – 3i; Q = (–1, 2) ⇒ z2 = –1 + 2i a) z1 = 2 + 3i ⇒ afixo: (2, 3) b) z1 · z2 = (2 – 3i) (–1 – 2i) = –2 – 4i + 3i + 6i2 = – 8 – i ⇒ ⇒ afixo: (–8, –1) –7 P' P = (–4, 7) ⇒ P' = (–4, –7) d) P = (–4, 7) ⇒ z = –4 + 7i zi = (–4 + 7i) · i = – 4i + 7i2 = –7 – 4i ⇒ P' = (–7, –4) c) (z 1 · z 2 ) = z · z = (2 + 3i) · (–1 + 2i) = 2 2 1 2 2 2 2 = (4 + 12i + 9i2) (1 – 4i + 4i2) = (–5 + 12i) (–3 – 4i) = = 15 + 20i – 36i – 48i2 = 63 – 16i ⇒ afixo: (63, –13) 39. Seja z = a + bi, com a, b ∈ . z – z = 6i ⇒ (a + bi) – (a – bi) = 6i ⇒ 2bi = 6i ⇒ ⇒ b = 3, ∀a ∈  38. a) Logo: z = a + 3i, em que a ∈ . Im(z) P 7 P' 40. Seja z = a + bi, com a, b ∈ . 2 · zi + 3 = 2z – z + 2i ⇒ 2i (a – bi) + 3 = = 2 (a + bi) – (a – bi) + 2i ⇒ –4 0 ⇒ (2b + 3) + 2ai = a + (3b + 2)i ⇒ 4 Re(z) P = (–4, 7) ⇒ P' = (4, 7) ⇒ 2b + 3 = a 2a = 3b + 2 Logo: z = –5 – 4i. MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 94 ⇒ a = –5 e b = – 4
  • 6. Capítulo 5 • Números complexos 41. a) (z)2 = z Seja z = a + bi, com a, b ∈ , temos: (a – bi)2 = (a + bi)2 ⇒ a2 – b2 – 2abi = a2 – b2 + 2abi ⇒ ⇒ (1) a2 – b2 = a2 – b2 ⇒ ∀a, b, ∈  (2) – 2ab = 2ab ⇒ a · b = 0 ⇒ a = ou b = 0 De (1) e (2), conclui-se que a = 0 ou b = 0, ou seja: z é um número real ou um imaginário puro. b) z2 = 2 · z · i Seja z = a + bi, em que a, b ∈ , temos: |6| 1 3 + i 3 + i 3 1 c) 3 – i = (3 – i)(3 + i) = 9 – i2 = 10 + 10 · i 2i 2i(1 + i) 2i + 2i2 –2 + 2i d) 1 – i = (1 – i)(1 + i) = 1 – i2 = = –1 + i 2 2 2 e) 4 + i = (4 + i) = 16 + 8i + i = 15 + 8i = (4 – i)(4 + i) 16 – i2 4 – i 17 = 15 + 8 i 17 17 f ) 6 = 6 · i2 = 6i = – 6 i 5i 5 · i –5 5 z2 = 2 · z · i ⇒ (a + bi)2 = 2i (a – bi) ⇒ ⇒ a2 – b2 + 2abi = 2b + 2ai ⇒ 2 2 ⇒ a – b = 2b (1) ab = a (2) De (2): ab = a ⇒ a(b – 1) = 0 ⇒ a = 0 ou b = 1 a = 0 (1) –b2 = 2b ⇒ b (b + 2) = 0 ⇒ b = 0 ou b = – 2 b = 1 ⇒ a2 –1 = 2 ⇒ a = 3 ou a = – 3 Assim temos: a = b = 0 ⇒ z = 0 a = 0 e b = – 2 ⇒ z = – 2i a = 3 e b = 1 ⇒ z = 3 + i a = – 3 e b = 1 ⇒ z = – 3 + i c) (z)2 = –2i Seja z – a + bi, com a, b ∈ , temos: (z)2 = – 2i ⇒ (a – bi)2 = –2i ⇒ a2 – b2 – 2abi = – 2i ⇒ ⇒ a – b = 0 (1) ab = 1 (2) 2 2 De (1): a2 – b2 = 0 ⇒ (a – b) · (a + b) = 0 ⇒ ⇒ a = b ou a = – b a = b (2) a2 = 1 ⇒ a = b = 1 ou a = b = – 1 a = – b (2) – a2 = 1 ⇒ a2 = –1 ⇒ ∃ a, b ∈  / Assim: 42. a) a = b = 1 ⇒ z = 1 + i a = b = –1 ⇒ z = –1 –i 3 – 7i = (3 – 7i)(3 – 4i) = 9 – 12i – 21i + 28i2 = 9 – 16i2 3 + 4i (3 + 4i)(3 – 4i) 19 33 = –19 – 33i = – 25 – 25 i 25 1 – i 1 – i 1 – i 43. a) z = 1 + 1 + i = i(–i) + (1 + i)(1 – i) = –i + 1 – i2 = i = –i + 1 – i = –2i + 1 – i = 1 – 3 i 2 2 2 2 b) z = 3 – 2i = 3(2 – 3i) – 2i (3 + 2i) = 2 + 3i 3 – 2i 4 – 9i2 9 – 4i2 2 = 6 – 9i – 6i – 4i = 10 – 15 i 13 13 13 c) z = 1 + i – i = (1 – i)(–i) – i(1 – i) = –i + i 1 + i i(–i) 1 – i2 2 + i2 – i + i = –2i – 2 – i –1 = – 3 – 3 i 2 2 2 2 d) z = 2 – i + 1 – 2i = (2 – i)(3 + i) + (1 – 2i)(3 – i) = 3 – i 3 + i (3 – i) (3 + i) = 6 – i – i2 + 3 – 7i + 2i2 4 4 = 5 – 5 i 9 – i2 2 e) z = (2 – i)(4 + 3i) = 8 + 6i – 4i – 3i = 11 – 2i = 1 – 2i 1 – 2i 1 – 2i = (11 + 2i)(1 + 2i) 11 + 22i + 2i + 4i2 7 24 = = 5 + 5 i 5 1 – 4i2 2 2 f ) z = (1 + i) = 1 + 2i + i = 2i = 2i (1 + i) = 1 – i 1 – i 1 – i 12 – i2 = –2 + 2i = –1 + i 2 44. z = 3 – 4i 3 + 4i a) 1 = 1 = = 3 + 4i = 3 + 4 i z 3 – 4i (3 – 4i)(3 + 4i) 9 – 16i2 25 25 1 = 1 1 = = b) z1 = 12 = z (3 – 4i)2 9 – 24i + 16i2 –7 – 24i = –7 + 24i 2 = – 7 + 24 i = z1 = – 7 – 24 i 49 – 576 i 625 625 625 625 1 c) 1 = = 1 = 4 – 3i 2 = 4 – 3 i zi (3 – 4i) · i 4 + 3i 16 – 9i 25 25 2 b) 1 – 2i = (1 – 2i)(2 – i) = 2 – i – 4i + 2i = –5i = – i 4 – i2 2 + i (2 + i)(2 – i) 5 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 95 13/05/10 04:33
  • 7. |7| MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 45. z = 1 1 + i e) z = – 2 3 – 2i ⇒ |z| = (–2 3 )2 + (–2)2 = 4 a) 1 = 1 + i z 1 = 1 = –i = – 1 i ⇒ b) z2 = 1 2 = (1 + i) 1 + 2i + i2 2i 2 2i(–i) 1 ⇒ Re(z2) = 0 e Im(z2) = – 2 46. 3 + 2i = 1 – i ⇒ z = 3 + 2i = z 1 – i 1 1 f ) z = – ⇒ |z| = 4 4 51. |2 + 3i| = 2 4 + 9 = 13 ≅ 3,61; |3 + i| = 9 + 1 = = 10 ≅ 3,16; |1| = 1 1 1 1 |–2| = 2; |4i| = 16 = 4; |– i| = 4 = 2 2 (3 + 2i)(1 + i) = (1 – i)(1 + i) 2 = 3 + 3i + 2i + 2i ⇒ z = 1 + 5 i 1 – i2 2 2 2 2 1 + – 1 = 4 4 4 Logo, o complexo que tem o maior módulo é 4i. 52. a) z = (2 – 3i) · (4 + 6i) ⇒ |z| = |2 –3i| · |4 + 6i| = 4 + 9 · · 16 + 36 = 13 · 52 = 26 2 2 + i 47. z = 3 – ai = (2 + i)(3 + ai) = 6 + 2ai + 3i + ai ⇒ 9 + a2 9 – a2 i2 |3i| 2 = 3 = 3 = 3 b) z = 3i ⇒ |z| = |1 + i| 1 + i 2 2 1 + 1 ⇒ z = 6 – a2 + 2a + 3 · i 9 + a 9 + a2 c) z = 2 · i119 = 2i3 = – 2i ⇒ |z| = |–2| = 2 z: imaginário puro ⇒ Logo: a = 6, pois este valor satisfaz a condição (2). 48. z = 2 + mi = (2 + mi)(1 + i) = 2 + 2i + mi + mi ⇒ 1 – i2 1 – i (1 – i)(1 + i) 2 ⇒ z = 2 – m + 2 + m · i (1) 2 2 51 53 51 2 49. (1 + i)51 = (1 + i) · (1 + i) = 1 + i · (1 + 2i +i2) = 51 1 – i (1 – i) (1 – i) 51 2i · (2i) = 1 – i2 f ) z = = |5i| 5i ⇒ |z| = = ( 3 – i) (3 + 4 i) | 3 – i| |3 + 4 i| 5 = 5 = 1 2 · 5 2 3 + 1 · 9 + 16 53. u = 2 + i, v = 3 – 2i e w = i --z ∈ ℝ ⇒ 2 + m = 0 ⇒ m = –2 2 --Substituindo-se m = –2 em (1), obtém-se z = 2. (1 + i)2 = (1 – i) (1 +i) e) z = (4 – 4i) (1 – i) = (4 + 4i) (1 – i) ⇒ |z| = |4 + 4i| · · |1 – i| = 16 + 16 · 1 + 1 = 4 2 · 2 = 8 (1) 6 – a2 = 0 ⇒ a = 6 ⇒ e 9 + a (2) 2a + 3 ≠ 0 9 + a2 d) z = 2i (–1 + 2i) = –2i + 4i2 = – 4 – 2i ⇒ ⇒ |z| = 16 + 4 = 2 5 51 · (2i) = 2i 51 = 2 · (2i) = i51 · (2i) = i3 · (2i) = 2i4 = 2 ∈  v – u · w = 3 – 2i – (2 + i)i = 3 – 2i – 2i – i2 = 4 – 4i ⇒ ⇒ |v – u · w| = |4 – 4i| = 16 + 16 = 4 2 54. z1 = x + 3i e z2 = 2 + (x – 1)i, com x ∈  |z1| = |z2| ⇒ x2 + 9 = 4 + (x – 1)2 ⇒ ⇒ x2 + 9 = 4 + x2 – 2x + 1 ⇒ x = –2 55. A = (3, 1) ⇒ z1 = 3 + i; B = (2, –2) ⇒ z2 = 2 – 2i a) z1 + z2 = (3 + i) + (2 – 2i) = 5 – i ⇒ |z1 + z2| = = 25 + 1 = 26 50. a) z = 2 + i ⇒ |z| = 22 + 12 = 5 b) z = 5i ⇒ |z| = 02 + 52 = 5 c) z = –4 + 3i ⇒ |z| = (–4)2 + 32 = 5 d) z = –4 ⇒ |z| = |–4| = 4 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 96 b) z1 – z2 = (3 + i) – (2 – 2i) = 1 + 3i ⇒ |z1 – z2| = = 1 + 9 = 10 c) z1 · z2 = (3 – i) (2 + 2i) = 8 + 4i ⇒ |z1 · z2 | = 64 + 16 = = 4 5 13/05/10 04:33
  • 8. Capítulo 5 • Números complexos |8| 56. a) A = {z ∈ ℂ; |z| = 0} c) D = {z ∈ ℂ; |z| ⩾ 2} Se Z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos : |z| > 2 ⇒ x2 + y2 > 2 ⇒ x2 + y2 ⩾ 22 |z| = 0 ⇒ x2 + y2 = 0 ⇒ x2 + y2 = 0 ⇒ x = y = 0 Logo: A = {(0, 0)}. Im(z) 2 Im(z) –2 O 0 2 Re(z) Re(z) –2 b) B = {z ∈ ℂ; |z – z| = 4} Se z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos: |z – z| = 4 ⇒ |x + yi – x + yi| = 4 ⇒ |2yi| = 4 ⇒ |yi| = 2 ⇒ ⇒ |y| = 2 ⇒ y = 2 ou y = –2, ∀ x ∈ ℝ Im(z) 2 0 –2 d) E = {z ∈ ℂ; |z – 1| = 1} |z – 1| = 1 ⇒ |x + yi – 1| = 1 ⇒ |(x – 1) + yi)| = 1 ⇒ ⇒ (x – 1)2 + y2 = 1 ⇒ (x – 1)2 + y2 = 12 Im(z) y=2 Re(z) y = –2 0 1 2 Re(z) 57. Para cada item, consideremos z = x + yi, com x, y ∈ ℝ. a) A = {z ∈ ℂ; |z| = 10} |z| = 10 ⇒ x2 + y2 = 10 ⇒ x2 + y2 = 102 Im(z) e) F = {z ∈ ℂ; |z + i| = 2} |z + i| = 2 ⇒ |x + yi + i| = 2 ⇒ |x + (y + 1)i| = 2 ⇒ 10 ⇒ x2 + (y + 1)2 = 2 ⇒ x2 + (y + 1)2 = 22 Im(z) –10 0 10 Re(z) 2 0 –10 Re(z) –1 b) B = {z ∈ ℂ; |z| < 4} |z| < 4 ⇒ x2 + y2 < 4 ⇒ x2 + y2 < 42 –3 Im(z) 4 f ) G = {z ∈ ℂ; |z – 1 + 2i| = 2} |z – 1 + 2i| = 2 ⇒ |x + yi – 1 + 2i| = 2 ⇒ |(x – 1) + –4 0 4 Re(z) + (y + 2)i| = 2 ⇒ (x – 1)2 + (y + 2)2 = 2 ⇒ (x – 1)2 + + (y + 2)2 = 22 –4 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 97 13/05/10 04:33
  • 9. |9| MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 g) z = –3 – 3i 3 ⇒ |z| = 9 + 9 · 3 = 6 Im(z) 1 –1 3 = – 1 6 2 3 3 = – 3 sen θ = – 6 2 cos θ = – 3 Re(z) –2 ⇒ 3π π < θ < 2 θ = π + π = 3 4π = 3 h) z = 2 + i 2 ⇒ |z| = 2 + 2 = 2 2 2 2 sen θ = 2 cos θ = 58. a) z = 3 + i ⇒ |z| = 3 + 1 = 2 ⇒ 0° < θ < 90° θ = 30° z é um número real e Re(z) < 0 ⇒ θ = π j) z = 6 – i 2 ⇒ |z| = 6 + 2 = 2 2 b) z = 4 3 – 4i ⇒ |z| = 16 · 3 + 16 = 8 3 8 2 4 1 sen θ = – 8 = – 2 3 sen θ = 2 = = – 2 2 2 2 = 2 2 2 ⇒ 270° < θ < 360° θ = 360° – 30° = = 330° k) z = – 2 2 ⇒ 90° < θ < 180° θ = 180° – 45° = = 135° 2 = – 1 4 2 2 3 = 3 sen θ = 4 2 cos θ = – ⇒ 90° < θ < 180° θ = 180° – 60° = = 120° 2 e) z = – 1 – 1 i ⇒ |z| = 1 + 1 = 4 4 2 2 2 cos θ = sen θ = 2 2 1 – 2 2 2 θ = 2π – π = 11π 6 6 – 2 2 cos θ = = – 1 2 2 ⇒ π 2 < θ < π 6 2 3 = 2 2 θ = π – π = 2π 3 3 l) z = – i 4 z é imaginário puro e IM(z) < 0 ⇒ θ = 3π 2 59. P1∈ semieixo real positivo ⇒ θ1 = 0° Como o hexágono é regular, cada um dos arcos P1P2 , P2P3 , P3P4 , P4P5 , P5P6 e P6P1 , mede 60°. 2 = – 2 ⇒ 2 = – 2 ⇒ 3π 2 < θ < 2π 2 6 2 6 + i ⇒ |z| = 4 + 4 = 2 2 2 sen θ = d) z = –2 + 2i 3 ⇒ |z| = 4 + 4 · 3 = 4 1 – 2 6 3 = 2 2 2 – 2 sen θ = = – 1 2 2 2 cos θ = c) z = –2 + 2i ⇒ |z| = 4 + 4 = 2 2 cos θ = – θ = π 4 i) z = –6 3 2 sen θ = 1 2 cos θ = cos θ = 4 ⇒ π 0 < θ < 2 Logo: θ2 = 60°, θ3 = 120°, θ4 = 180°, θ5 = 240° e θ6 = 300°. θ = 180° + 45° 180° < θ < 270° Im(z) θ = 225° f ) z = 2i P3 P2 P4 P1 Re(z) z é imaginário puro e Im(z) > 0 ⇒ θ = 90° P5 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 98 P6 13/05/10 04:33
  • 10. Capítulo 5 • Números complexos 60. a) z = – 5 3 2 | 10 | + 5 i ⇒ ρ = 2 25 · 3 + 25 = 5 4 4 3 – 5 3 = – cos θ = – 2 2 5 ⇒ θ = 150° 5 2 sen θ = = 1 2 5 Logo: z = 5 (cos 150° + i sen150°). b) z = – 2 – i 2 ⇒ ρ = 2 + 2 = 2 2 2 2 sen θ = – 2 cos θ = – ⇒ θ = 225° Logo: z = 2 (cos 225° + i sen225°). c) z = 2i ⇒ ρ = 2 z é imaginário puro e Im(z) > 0 ⇒ θ = 90° Logo: z = 2 (cos 90° + i sen 90). d) z = 1 – i 3 ⇒ ρ = 1 + 3 = 2 cos θ = 1 2 3 sen θ = 2 ⇒ θ = 300° Logo: z = 2 (cos 300° + i sen 300°). 3 ⇒ ρ = 1 + 3 = 1 e) z = 1 + i 4 4 2 2 cos θ = 1 2 ⇒ θ = 60° 3 sen θ = 2 Logo: z = cos 60° + i sen 60°. 2 cos θ = –5 = – 2 5 2 5 2 = 2 5 2 Logo: z = 5 2 (cos 3π + i sen 3π ). 4 4 sen θ = i) z = –i ⇒ ρ = 1 z é imaginário puro e Im(z) < 0 ⇒ θ = 3π . 2 3π + i sen 3π . Logo: z = cos 2 2 3 3 = – 1 – i ⇒ ρ = 1 + 3 = 1 j) z = – 1 , – 16 16 2 4 4 4 4 – 1 4 cos θ = – = – 1 2 1 2 – 3 3 sen θ = 4 = 2 1 2 k) z = (1 – i)2 = 1 – 2i + i2 = –2i ⇒ ρ = 2 z é imaginário puro e Im(z) < 0 ⇒ θ = 3π 2 3π + i sen 3π ). Logo: z = 2 (cos 2 2 l) z = 13 ⇒ ρ = 13 z ∈ ℝ e Re(z) > 0 ⇒ θ = 0 Logo: z = 13 (cos 0 + i sen 0). 61. - ρ1 = 3, θ1 = 90° ⇒ z1 = 3 (cos 90° + i sen 90°) --ρ = 3 + 2 = 5; θ = 180° – 30° = 150° ⇒ 2 ⇒ z2 = 5 (cos 150° + i sen 150°) z ∈ ℝ e Re(z) < 0 ⇒ θ = π Logo: z = 4 (cos π + i sen π). --ρ = 3 + 2 = 5; θ = 270° + 45° = 315° ⇒ 3 3 ⇒ z3 = 5 (cos 315° + i sen 315°) g) z = 3 – 3i ⇒ ρ = 9 + 9 = 3 2 3 2 = 2 3 2 2 sen θ = – 3 = – 2 3 2 cos θ = ⇒ θ = 7π 4 Logo: z = 3 2 (cos 7π + i sen 7π ). 4 4 h) z = (–5, 5) = –5 + 5i ⇒ ρ = 25 + 25 = 5 2 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 99 ⇒ θ = 4π 3 Logo: z = 1 cos 4π + i sen 4π . 3 3 2 2 f ) z = – 4 ⇒ ρ = 4 ⇒ θ = 3π 4 Im(z) P1 P2 30° 0 3 Re(z) 45° 2 P3 13/05/10 04:33
  • 11. | 11 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 i 62. - z = 1 + i - z a) = + 1 i (1 – i) i + (– i) = i – i2 – i = (1 + i)(1 – i) i(– i) 1 – i2 –i2 = i + 1 – 2i = 1 – i 2 2 2 - z = 1 – 2i 2 2 2 2 2 b) .z = 1 – i ⇒ ρ = 1 + 1 = 4 4 2 2 2 Logo: z = a) x + yi = –1 – 2i (· i) 2xi + y = 1 + i 1 = –i ⇒ x = – i (2) i i (–i) Substituindo-se (2) em (1): ⇒ θ = 315° - y = –1 + i ⇒ ρ = - z é imaginário puro e Im(z) < 0 ⇒ θ = 270°. 1 2 = – 2 ⇒ θ = 3π 2 4 1 2 sen θ = = 2 2 2 Logo: z2 = 1 (cos 270° + i sen 270°). 2 3 – 1 + i ⇒ 2 2 3 b) z = 6 cos 4π + i sen 4π = 6 – 1 – i ⇒ 2 3 3 4 ⇒ z = – 3 – 3i 3 c) z = 3 (cos 90° + i sen 90°) = 3(0 + i) ⇒ z = 3i d) z = cos 3π + i sen 3π = 0 + i (–1) ⇒ z = – i 2 2 3 e) z = cos 210° + i sen 210° = – + i – 1 ⇒ 2 2 3 1 i ⇒ z = – – 2 2 3 f ) z = 2 (cos 5π + i · sen 5π ) = 2 – + i · 1 ⇒ 2 6 6 2 ⇒ z = – 3 + i g) z = 2 (cos 135° + i sen 135°) = 2 – MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 100 2 2 + i · ⇒ 2 2 1 + 1 = 2 cos θ = – z = – 1 · i ⇒ ρ = 1 2 2 63. a) z = 4 (cos 120° + i sen 120°) = 4 3xi = 3 ⇒ –x = 2 (–i) i + y = 1 + i ⇒ y = –1 + i Assim, temos: 3π 3π x = –i ⇒ ρ = 1 e θ = ⇒ x = cos + i sen 3π 2 2 2 2 ⇒ z = –1 + i xi – y = –i + 2 2xi + y = 1 + i (1) ⇒ + 2 (cos 315° + i sen 315°). 2 ⇒ z = – 2 + 2i 3 ⇒ 64. x, y ∈ ℂ = 1 – i + i = – i 4 4 2 2 1 2 2 = cos θ = – 2 2 2 – 1 2 2 = – sen θ = 2 2 2 2 2 + i – h) z = 3 cos 7π + i · sen 7π = 3 4 4 2 2 2 2 ⇒ z = 3 – 3 · i 2 2 Logo: y = 2 (cos 3π + i sen 3π ). 4 4 b) 2x + yi = 0 (· i) ⇒ xi + y = 3 – 3i 3 ⇒ + 2xi – y = 0 (1) xi + y = 3 – 3i 3 3 3xi = 3 – 3i 3 ⇒ x = 1 – i = – 3 – i (2) i De (1) : y = 2xi (2) 2i (– 3 – i) ⇒ y = 2 – 2i 3 Assim, temos: - x = – 3 – i ⇒ ρ = 3 + 1 = 2 3 2 1 sen θ = – 2 cos θ = – ⇒ θ = 210° Logo: x = 2 (cos 210° + i sen 210°). - y = 2 – 2i 3 ⇒ ρ = 4 + 12 = 4 2 1 = 4 2 –2 3 = – 3 sen θ = – 4 2 cos θ = ⇒ θ = 300° 13/05/10 04:33
  • 12. Capítulo 5 • Números complexos | 12 | Assim: ρA = ρB = ρC = ρD= 25 + 25 = 5 2 . Logo: y = 4 (cos 300° + i sen 300°). 65. M: imagem do complexo z = ρ [cos (180° – θ + i · · sen (180° – θ)] Assim: z = ρ (– cos θ + i sen θ) (1) 3 tg θ = 2 9 13 ⇒ sec2 θ = 1 + 4 = 4 ⇒ cos2 θ = 2 1 +tg2 θ = sec2 θ 13 4 = cos θ = (2) 13 0 < θ < 90° 3 3 2 tg θ = sen θ = 2 ⇒ sen θ = 2 · ⇒ sen θ = cos θ 13 3 (3) = 13 Substituindo-se (2) e (3) em (1), obtém-se: θA = π ⇒ θB = π + π = 3π, θC = π + π = 5π e θc = 4 4 2 4 4 4 π + 3π = 7π = 4 2 4 Logo: z = 5 2 (cos θ + i sen θ), com θ = π , 3π, 5π ou 7π 4 4 4 4 68. z1 = 6 ( cos 240° + i sen 240°); z2 = = 2 3 (cos 30° + i sen 30°); z3 = 3(cos 150° + i sen 150°) a) z1 · z2 = 6 · 2 3 [cos (240° + 30°) + i sen (240° + 30°)] = = 12 3 (cos 270° + i sen 270°) b) z3 · z2 = 3 · 2 3 [cos (150° + 30°) + i sen (150° + 30°)] = = 6 3 (cos 180° + i sen 180°) c) z1 · z2 · z3 = 6 · 2 3 · 3 · [cos (240° + 30° + 150°) + 2 3 z = ρ – + i 13 13 + i sen (240° + 30° + 150°)] = 36 3 (cos 420° + Assim, de modo geral, a forma algébrica de Z é dada por: z = – 2ρ + 3ρ i 13 13 Logo, se ρ = 13 , obtém-se z = –2 + 3i, uma possível forma algébrica de z. Im(z) + i sen 420°) = 36 3 (cos 60° + i sen 60°) z d) 1 = 6 [cos (240° – 30°) + i sen (240° – 30°)] = z2 2 3 = 3 (cos 210° + i sen 210°) z e) 1 = 6 [cos (240° – 150°) + i sen (240° – 150°)] = z3 3 = 2 (cos 90° + i sen 90°) f ) M θ O z2 = 2 3 [cos (30° – 150°) + i sen (30° – 150°)] = 3 z3 = 2 3 [cos (–120°) + i sen (– 120°)] = 2 3 (cos 240° + 3 3 Re(z) + i sen 240°) 66. z = i · i · i · . . . · i = i 21 22 23 29 = i 21 + 22 + ... + 29 (21 + 29) 2 · 9 = i = i 225 5 –5 2 b) v = cos 11π – 3π + i sen 11π – 3π = 8 8 8 8 2 u A(5,5) π 4 C(–5,–5) 2 cos 11π + i sen 11π 8 8 = 2 – 2i Im(z) 0 8 2 2 = 2 2 cos 7π + i sen 7π = 2 2 – i = 4 4 2 2 67. afixos: A(5, 5), B(–5, 5), C(–5, –5), D(5, –5) –5 8 a) u · v = 2 · 2 cos 3π + 11π + i sen 3π + 11π = 8 8 8 8 z = i = cos π + i sen π 2 2 B(–5,5) 69. u = 2 cos 3π + i sen 3π e v = = 5 D(5,–5) Re(z) 2 2 2 (cos π + i sen π) = (–1 + i · 0) = – 2 2 2 c) u2 = u · u = 2 · 2 · cos 3π + 3π + i sen 3π + 3π = 8 8 8 8 2 2 = = 4 cos 3π + i sen 3π = 4 – – i · 4 4 2 2 = – 2 2 + 2i 2 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 101 13/05/10 04:33
  • 13. | 13 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 70. a) z1 = 4 (cos 120° + i sen 120°) z1 · z2 = 2 (cos 270° + i sen 270°) ⇒ ⇒ z2 = 2 (cos 270° + i sen 270°) 4 (cos 120° + i sen 120°) 2 Logo: z = 1 [cos (270° – 120°) + i sen (270° – 120°)] ⇒ 2 ⇒ z2 = 1 (cos 150° + i sen 150°). 2 3 – 3 1 1 – i · ⇒ z2 = – + i b) z2 = 1 2 4 2 4 2 71. z = 2 (cos 30° + i sen 30°) a) z3 = 23 (cos 3 · 30° + i sen 3 · 30°) = 8 (cos 90° + i sen 90°) = = 8 ( 0 + i · 1) = 8i 3 ·3 b) z6 = 26 (cos 6 · 0° + i sen 6 0°) = 64 (cos 180° + i sen 180°) = = 64 (–1 + i · 0) = –64 c) z10 = 210 (cos 10 · 30° + i sen 10 · 30°) = 1 024 (cos 300° + 1 i 3 = 512 – 512 i 3 + i sen · 300°) = 1024 – 2 2 72. z = 74. z = π π 3 1 i ou z = 1 cos – 6 + i sen – 6 – 2 2 π zn = 1n cos –n 6 + i sen –n π 6 3 + i a) z = ( 3 + i)4 = ( 3 )4 + 4( 3 )3 i + 6 ( 3 )2 · i2 + + 4 ( 3 ) i3 + i4 = 9 + 12i 3 – 18 – 4i 3 + 1 = = – 8 + 8i 3 b) z = 3 + i = 2 (cos 30° + i sen 30°) ⇒ ⇒ z4 = 24 (cos 4 · 30° + i sen 4 · 30°) = 16 (cos 120° + + i sen 120°) = 16 3 –1 + i · = – 8 + 8 i 3 2 2 6 – i 2 ⇒ z =2 2 cos 7π + i sen 7π 6 6 z 10 = (– 6 – i 2 ) 10 = (2 2 ) 10 cos 10 · 7π + 6 73. a) z = – + i sen 35π = + i sen 10 · 7π = 215 cos 35π 6 3 3 3 1 =215 cos 5π + i sen 5π = 215 – i · = 2 2 3 3 = 214 – 214 i 3 = = cos –n π + i sen –n π 6 6 z45 = cos – 15π + i sen – 15π = cos π + i sen π = i 2 2 2 2 z50 = cos – 25π + i sen – 25π =cos – π + i sen – π = 3 3 3 3 = 1 – 3 i 2 2 2 z100 = (z50)2 = 1 – 3 i = 2 2 = 1 –2· 1 · 3 i+ 2 4 2 4 2 3 i = 2 = 1 – 3 – 3 i=– 1 – 3 i 2 2 4 4 2 75. a) z0 = i ⇒ z0 = cos π + i sen π 2 2 Seja z = ρ (cos θ + i sen θ), tal que z2 = z0, ou seja, z2 = ρ2 (cos 2 θ + i sen 2 θ) = cos π + i sen π ⇒ 2 2 ρ2 = 1 ⇒ ρ = 1 ⇒ 2θ = π + k: 2π ⇒ θ = π + kπ, k ∈ ℤ (*) 2 4 Em (*), fazendo-se k = 0, 1, obtém-se: π 4 5π 2 θ = 4 θ1 = Logo: i = 2 1 1 b) z = + i ⇒ z = cos π + i sen π 5 5 5 4 4 8 8 2 1 1 + i = cos 8 · π + i sen 8 · π = 5 5 5 4 4 = 16 (cos 2π + i sen 2π) = 16 (1 + i · 0) = 16 58 58 58 z8 = c) z = –4 + 4 i 3 ⇒ z = 8 (cos 120° + i sen 120°) z–6 = (–4 + 4i 3 )–6 = 8–6 (cos (–6) · 120° + i sen (–6) · MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 102 · 120°) = 1 (cos (–720°) + i sen (–720°) = 1 (cos 00 + 218 218 1 (1 + i · 0) = 1 0 + i sen 0 ) = 18 2 218 2 2 z1 = cos π + i sen π = + i 4 4 2 2 2 2 z2 = cos 5π + i sen 5π = – – i 4 4 2 2 b) z0 = –3 ⇒ z0 = 3 (cos π + i sen π) z = ρ (cos θ + i sen θ) e z2 = z0 ⇒ ⇒ ρ2 (cos 2θ + i sen 2θ) = 3 (cos π + i sen π) ⇒ 13/05/10 04:33
  • 14. Capítulo 5 • Números complexos | 14 | ρ2 = 3 ⇒ ρ = 3 ⇒ 2θ = π + k · 2π, k ∈ ℤ ⇒ θ = π + kπ, k ∈ ℤ 2 Em (*), fazendo-se k = 0, 1 e 2 obtêm-se: θ1 = 2π , θ2 = 9 8π e θ = 14π. ∙ 3 9 9 3 Logo: –2 + 2i 3 = Em (*), fazendo-se k = 0, 1, obtém-se: θ1 = π 2 3π θ2 = 2 z1 = 4 cos 2π + i sen 2π 9 9 3 = z = 3 4 cos 8π + i sen 8π 2 9 9 z3 = 4 cos 14π + i sen 14π 9 9 3 Logo: –3 = z1 = 3 cos π + i sen π = 2 2 = 3 (0 + i · 1) =i 3 z2 = 3 cos 3π + i sen 3π = 2 2 3 [0 + i(–1)] = – i 3 c) zo = – 1 i ⇒ zo = 1 cos 3π + i sen 3π 2 2 4 4 b) z0 = –5 – 5i ⇒ z0 = 5 2 cos 5π + i sen 5π 4 4 z = ρ (cos θ + i sen θ) e z4 = z0 ⇒ ⇒ ρ4 (cos 4θ + i sen 4θ) = 5 2 cos 5π + i sen 5π ⇒ 4 4 8 ρ4 = 5 2 ⇒ ρ4 = 50 ⇒ ρ = 50 ⇒ z = ρ (cos θ + i sen θ) e z2 = zo ⇒ ⇒ ρ2 (cos 2θ + i sen 2θ) = 1 cos 3π + i sen 3π ⇒ 2 2 4 1 ⇒ ρ = 1 ρ2 = 4 2 ⇒ 2θ = 3π + k · 2π ⇒ θ = 3π + kπ, k ∈ ℤ (*) 2 4 θ1 = 3π 4 . Em (*), fazendo-se k = 0,1, obtêm-se: θ2 = 7π 4 ⇒ ρ3 (cos 3θ + i sen 3θ) = 4 cos 2π + i sen 2π ⇒ 3 3 ⇒ 3 ρ = 4 ⇒ ρ = 2 3θ = 2π + k · 2π ⇒ θ = 2π + k · 2π , k ∈ ℤ (*) 3 9 3 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 103 z1 = 50 cos 5π + i sen 5π 16 16 8 z2 = 50 cos 13π + i sen 13π 16 16 8 z3 = 50 cos 21π + i sen 21π 16 16 z4 = 50 cos 29π + i sen 29π 16 16 8 c) z0 = 4 3 – 4i ⇒ z0 = 8 cos 11π + i sen 11 π 6 6 z = ρ (cos θ + i sen θ) e z5 = z0 ⇒ ⇒ ρ5 (cos 5θ + i sen 5θ) = 8 cos 11π + i sen 11π ⇒ 6 6 3 ⇒ z0 = 4 cos 2π + i sen 2π 3 3 z = ρ (cos θ + i sen θ) e z3 = z0 ⇒ 3 4 Logo: –5 – 5i = 8 2 2 z1 = 1 cos 3π + i sen 3π = 1 · – + i = 2 2 2 2 4 4 2 2 = – + · i 4 4 2 2 z2 = 1 cos 7π + i sen 7π = 1 · – i = 2 2 2 2 4 4 2 2 = – · i 4 4 76. a) z0 = – 2 + 2i Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2 e 3, obtêm-se: θ1 = 5π , 16 θ2 = 13π, θ3 = 21π e θ4 = 29π . 16 16 16 = Logo: – 1 i = 4 4θ = 5π + k · 2π ⇒ θ = 5π + k · π , k ∈ ℤ (*) 4 16 2 5 ⇒ ρ5 = 8 ⇒ ρ = 8 5θ = 11π + k · 2π ⇒ θ = 11π + k · 2π , k ∈ ℤ (*) 6 30 5 Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2, 3 e 4, obtêm-se: θ1 = 11π, θ2 = 23π, θ3 = 7π , θ4 = 47π e θ5 = 59π 30 30 30 30 30 5 Logo: 4 3 – 4i = 13/05/10 04:33
  • 15. | 15 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 z1 = 8 cos 11π + i sen 11π 30 30 5 z2 = 8 cos 23π + i sen 23π 30 30 5 = z3 = 8 cos 7π + i sen 7π 6 6 x = ρ(cos θ + i sen θ) e x3 = x0 ⇒ ⇒ ρ3(cos 3θ + i sen 3θ) = 16 cos π + i sen π ⇒ 6 6 3 5 z4 = 8 cos 47π + i sen 47π 30 30 ⇒ 5 z5 = 8 cos 59π + i sen 59π 30 30 5 77. a) x4 + 16 = 0 ⇒ x4 = –16 x0 = –16 ⇒ x0 = 16 (cos π + i sen π) x = ρ (cos θ + i sen θ) e x4 = x0 ⇒ ⇒ ρ4 (cos 4θ + i sen θ) = 16 (cos π + i sen π) ⇒ ρ3 = 16 ⇒ ρ = 2 2 3θ = π + k · 2π ⇒ θ = π + k · 2 π , k ∈ ℤ (*) 6 18 3 Em (*), fazendo-se k = 0, 1 e 2, obtêm-se: θ1 = π , 18 θ2 = 13π e θ3 = 25π. 18 18 3 Logo: x = 2 2 (cos θ + i sen θ), com θ = π , 13π 18 18 ou 25π. 18 d) x3 = (–1, 3 ) = –1 + i 3 x0 = –1 + i 3 ⇒ x0 = 2 cos 2π + i sen 2π 3 3 ρ4 = 16 ⇒ ρ = 2 ⇒ x = ρ(cos θ + i sen θ) e x3 = x0 ⇒ ρ3(cos 3θ + i sen 3θ) = 4θ = π + k · 2π ⇒ θ = π + k · π , com k ∈ ℤ (*) 4 2 = 2 cos 2π + i sen 2π ⇒ 3 3 Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2 e 3, obtêm-se: θ1 = π , 4 θ2 = 3π, θ3 = 5π e θ4 = 7π. 4 4 4 Logo: x = 2(cos θ + i sen θ), com θ = π , 3π , 5π ou 4 4 4 = 7π , ou seja: 4 x = 2 + i 2 , – 2 + i 2 , – 2 – i 2 ou 2 – i 2 . 3 ⇒ ρ3 = 2 ⇒ ρ = 2 3θ = 2π + k · 2π ⇒ θ = 2π + k · 2π , k ∈ ℤ (*) 3 9 3 Em (*), fazendo-se k = 0, 1 e 2, obtêm-se: θ1 = 2π , θ2 = 9 = 8π e θ3 = 14π. 9 9 Logo: x = 2 (cos θ + i sen θ), com θ = 2π , 8π ou 9 9 14π. 9 3 b) x4 – 2i = 0 ⇒ x4 = 2i x0 = 2i ⇒ x0 = 2 cos π + i sen π 2 2 x = ρ (cos θ + i sen θ) e x4 = x0 ⇒ ⇒ ρ4 (cos 4θ + i sen 4θ) = 2 cos π + i sen π ⇒ 2 2 4 ⇒ e) x2 = 1 , – 1 = 1 – 1 i 2 2 2 2 2 x0 = 1 – 1 i = cos 7π + i sen 7π 4 4 2 2 2 ρ4 = 2 ⇒ ρ = 2 x = ρ (cos θ + i sen θ) e x2 = x0 ⇒ ρ2 (cos 2θ + i sen 2θ) = 4θ = π + k · 2π ⇒ θ = π + kπ , k ∈ ℤ (*) 2 8 2 = Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2 e 3, obtêm-se: θ1 = π , 8 θ2 = 5π, θ3 = 9π e θ4 = 13π . 8 8 8 4 Logo: x = 2 (cos θ + i sen θ), com θ = π , 5π, 9π 8 8 8 ou 13π . 8 c) x3 – 8 3 – 8i = 0 ⇒ x3 = 8 3 – 8i x0 = 8 3 + 8i ⇒ x0 = 16 cos π + i sen π 6 6 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 104 2 cos 7π + i sen 7π ⇒ 2 4 4 4 ⇒ 2 8 ⇒ ρ = 2 2 2θ = 7π + k · 2π ⇒ θ = 7π + kπ, k ∈ ℤ (*) 4 8 ρ2 = Em (*), fazendo-se k = 0 e 1, obtêm-se: θ1 = 7π e θ2 = 8 = 15π. 8 4 Logo: x = 8 (cos θ + i sen θ), com θ = 7π ou 15π. 2 8 8 13/05/10 04:33
  • 16. Capítulo 5 • Números complexos | 16 | --Os argumentos das raízes quartas formam uma P.A. 360° 78. Dado z = 4i a) z = 4i ⇒ z = 4 cos π + i sen π 2 2 = 90°. 4 3 Logo: z1 = 2(cos 30° + i sen 30°) = 2 + i · 1 = 3 + i 2 2 de razão 2 z1 = ρ cos θ + i sen θ e z1 = z ⇒ ⇒ ρ (cos 2θ + i sen 2θ) = 4 cos π + i sen π ⇒ 2 2 ρ2 = 4 ⇒ ρ = 2 ⇒ 2θ = π + k · 2π ⇒ θ = π + kπ, k ∈ ℤ (*) 2 4 2 Em (*), fazendo-se k = 0 e 1, obtêm-se: θ1 = π e θ2 = 4 = 5π 4 2 cos π + i sen π 4 4 Logo: z1 = 4i = π + i sen π 2 cos 4 4 Im(z) 3 z3 = 2(cos 210° + i sen 210°) = 2 – – i · 1 = – 3 – i 2 2 3 = 1 – i 3 z4 = 2(cos 300° + i sen 300°) = 2 1 – i · 2 2 81. cos 72° + i sen 72° é raiz da equação x5 + k = 0 ⇒ ⇒ (cos 72° + i sen 72°)5 + k = 0 ⇒ ⇒ (cos 360° + i sen 360°) + k = 0 ⇒ ⇒ k = – cos 0° – i · sen 0° ⇒ k = –1 ⇒ k = cos 180° + i sen 180° x = ρ (cos θ + i sen θ) e x3 = k ⇒ P1 2 2 3 = –1 + i 3 z2 = 2(cos 120° + i sen 120°) = 2 –1 + i · 2 2 ⇒ p3 (cos 3θ + i sen 3θ) = cos 180° + i sen 180° ⇒ π 4 0 Re(z) P2 ⇒ ρ3 = 1 ⇒ ρ = 1 3θ = 180° + k · 360° ⇒ θ = 60° + k · 120° , k ∈ ℤ (*) Em (*), fazendo-se k = 0, 1 e 2, obtêm-se: θ1 = 60°, θ2 = = 180° e θ3 = 300°. b) P1 P2 = 2ρ = 2 · 2 = 4 79. zA = 2(cos 60° + i sen 60°) = 2 1 + i · 3 = 1 + i 3 2 2 zB = 2(cos 180° + i sen 180°) = 2(–1 + i · 0) = –2 3 cos 60° + i sen 60° = 1 + i 2 2 3 Logo: k = cos 180° + i sen 180° = –1 3 1 cos 300° + i sen 300° = – i 2 2 Im(z) 3 zc = 2(cos 300° + i sen 300°) = 2 1 – i · = 1 – i 3 2 2 1 3 , 2 2 Im(z) A 0 (–1,0) 1 Re(z) 2 60° B 1 3 ,– 2 2 2 Re(z) 0 82. A = (–1, 0): imagem de z1 = –1 (raiz sexta de z) C 6 a) z1 = z ⇒ z = z61 = (–1)6 ⇒ z = 1 80. Uma das raízes quartas de –8 + 8i 3 é z1 = 2 (cos 30° + + i sen 30°). --Todas as raízes quartas de –8 + 8i módulo ⇒ ρ1 = ρ2 = ρ3 = ρ4. MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 105 b) z1 = –1 = cos 180° + i sen 180° --ρ = 1 ⇒ ρ = ρ = ρ = ρ = ρ = 1 --os argumentos principais de z formam uma P.A. 360° 1 2 3 4 5 6 6 3 têm mesmo de razão 6 = 60°, ou seja: 13/05/10 04:33
  • 17. | 17 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 θ2 = θ1 – 3 · 60° = 0° θ3 = θ1 – 2 · 60° = 60° θ1 = 180° ⇒ θ4 = θ1 – 1 · 60° = 120° Exercícios complementares 1. 10 a) A = Σ in = (i0 + i1 + i2 + i3) + (i4 + i5 + i6 + i7) + n=0 θ5 = θ1 + 1 · 60° = 240° + i8 + i9 + i10 = i0 + i1 + i2 = 1 + i – 1 = i θ6 = θ1 + 2 · 60° = 300° P.A. Logo: z1 = cos 180° + i sen 180° = – 1 b) A = i · i2 · i3 · ... · i19 · i20 = i1 + 2 + 3 + ... + 19 + 20 = i z2 = cos 0° + i sen 0° = 1 =i 3 z3 = cos 60° + i sen 60° = 1 + i 2 2 =0 =0 2. 210 (1 + 20) · 20 2 = = i = –1 2 . a) n: no natural par ⇒ n = 2p, p ∈ ℕ p A = in + i2n + i3n + i4n = i2p + i4p + i6p + i8p = (i2) + 3 z4 = cos 120° + i sen 120° = –1 + i 2 2 p p p 2p + (i4) + (i2) · (i4) + (i4) = (–1)p + 1p + (–1)p · 12p + 3 z5 = cos 240° + i sen 240° = –1 – i 2 2 + 12p ⇒ 3 z6 = cos 300° + i sen 300° = 1 – i 2 2 ⇒ A = 2 · (–1)p + 2 ⇒ A = 2 + 2 = 4, se p é par –2 + 2 = 0, se p é ímpar (1) n = 4k 83. 3 1 = ? -- (3) n = 4k + 2 z0 = 1 ⇒ z0 = cos 0° + i sen 0° A = in + i–n = in + 1 in = cos 0° + i sen 0° ⇒ ⇒ (1): n = 4k ⇒ in = i4k = (i4)k = 1k = 1 ⇒ A = 1 + 1 = 2 1 ρ3 = 1 ⇒ ρ = 1 (2): n = 4k + 1 ⇒ in = i4k + 1 = i4k · i = i ⇒ A = i + 1 = i = i + (–i) = i – i = 0 i(–i) 3θ = 0° + k · 360° ⇒ θ = k · 120°, k ∈ ℤ (*) Em (*), fazendo-se k = 0, 1 e 2, obtêm-se: θ1 = 0°, θ2 = (3): n = 4k + 2 ⇒ in = i4k + 2 = i4k · i2 = –1 ⇒ A = –1 + + 1 = –2 –1 = 120° e θ3 = 240°. z1 = cos 0° + i sen 0° = 1 3 z = cos 120° + i sen 120° = –1 + i Logo: 1 = 2 2 2 1 z3 = cos 240° + i sen 240° = – – i 3 2 2 (4): n = 4k + 3 ⇒ in = i4k + 3 = i4k · i3 = –i ⇒ A = –i + 1 = –i i = –i + i = 0 = –i + (–i)i 3 P P 1 2 3 3 3 ⇒ = 1 (P2P3) · (HP1) = 1 · 2 · · 2 2 2 2 3 ⇒ AP P P = 3 1 2 3 4 Logo: A = 2, 0 ou –2 3. ΔAPB equilátero ⇒ h = PH = 2a 3 = a 3 2 a>0 Im(z) P b 1 3 P2 – , 2 2 2a H 0 , ∀k ∈ ℤ, ou seja, (4) n = 4k + 3 z = ρ (cos θ + i sen θ) e z3 = z0 ⇒ ρ3 (cos 3θ – i sen 3θ) = AP (2) n = 4k + 1 . b) n: no inteiro ⇒ 2a P1 (1, 0) Re(z) 60° P3 – 1 3 ,– 2 2 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 106 A a H a B AAPB = 36 3 13/05/10 04:33
  • 18. Capítulo 5 • Números complexos | 18 | 1 ⋅ 2a ⋅ a 3 = 36 3 2 a=6 e 7. z = (3 + i) · (2 – xi) = 6 + x2 + 2 – 3x · i (2 + xi) · (2 – xi) 4 + x 4 + x2 b=a 3 =6 3 Assim: z = a + bi ⇒ z = 6 + 6i 3 a) Re(z) = 1 ⇒ 6 + x2 = 1 ⇒ x2 – x – 2 = 0 ⇒ x = 2 ou 4+x Logo: z = (6 + 6i 3 ) = 36 + 36i ⋅ 3 + 72i 3 ⇒ 2 z = 3 + i , com x ∈ ℝ 2 + xi 2 2 x = –1 ⇒ z2 = –72 + 72i 3 4. b) Im(z) = 0 ⇒ 2 – 3x = 0 ⇒ 2 – 3x = 0 ⇒ x = 2 4 + x2 3 A = {x ∈ ℤ; |x| < 5} = {x ∈ ℤ; –5 < x < 5} = {–4, –3, –2, ..., 4} ⇒ ⇒ n(A) = 9 Seja z ∈ A, z = (a, b). . a) a ∈ A e b ∈ A ⇒ (a, b) ∈ (A × A) ⇒ no de pares (a, b) é n(A × A) = n(A) · n(A) = 9 · 9 = 81 c) Re(z) = Im(z) ⇒ 6 + x2 = 2 – 3x ⇒ 6 + x = 2 – 3x ⇒ 4+x 4 + x2 ⇒ x = –1 b) (a, b) é imaginário puro ⇒ a= 0 e b ≠ 0 ⇒ . ⇒ (0, b) ∈ {0} × A* no de pares (0, b), com b ≠ 0, é n({0} × A*) = 1 · n(A*) = 8 8. 2 34x + 5x – 45 · i A = (5 – xi) · (5x + 9i) = (5x – 9i) · (5x + 9i) 25x2 + 81 25x2 + 81 c) z · z = 20 ⇒ (a + bi) · (a – bi) = 20 ⇒ a2 + b2 = 20 ⇒ ⇒ b = ± 20 – a2 ⇒ a, b ∈ A 2 • A ∈ ℝ ⇒ 5x 2 – 45 = 0 ⇒ 5x2 – 45 = 0 ⇒ x = 3 a = –4 ⇒ b = –2 ou b = 2 ⇒ z = –4 – 2i ou z = –4 + 2i 25x + 81 a = –2 ⇒ b = –4 ou b = 4 ⇒ z = –2 – 4i ou z = –2 + 4i ⇒ ou x = –3 a = 2 ⇒ b = –4 ou b = 4 ⇒ z = 2 – 4i ou z = 2 + 4i • x = 3 ⇒ A = a = 4 ⇒ b = –2 ou b = 2 ⇒ z = 4 – 2i ou z = 4 + 2i 5. A = 5 – xi , x ∈ ℝ 5x – 9i Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ. (z)2 + iz = –2 ⇒ (a – bi)2 + i(a + bi) = –2 ⇒ a2 – b2 – 2abi + + ai – b = –2 ⇒ a2 – b2 – b + (a – 2ab)i = –2 ⇒ ⇒ a2 – b2 – b = –2 x = –3 ⇒ A = 34 · (–3) = – 1 25 · 9 + 81 3 (1) 9. a – 2ab = 0 ⇒ a (1 – 2b) = 0 ⇒ a = 0 ou b = 1 (2) 2 a) OB = r = 3; BH = 2 △OHB retângulo Assim, de (2): ⇒ OH2 + 22 = 32 ⇒ OH = 5 A(–3, 0) ⇒ zA = –3 Logo: B( 5 , 2) ⇒ zB = 5 + 2i C( 5 , –2) ⇒ zC = 5 – 2i a = 0 ⇒ b2 + b – 2 = 0 ⇒ b = –2 ou b = 1 (1) b = 1 ⇒ a2 = –2 + 1 + 1 ⇒ a2 = – 5 ⇒ ∃ a ∈ ℝ / 2 (1) 4 2 4 Logo: z = i ou z = – 2i. 6. 34 · 3 = 1 ou 25 · 9 + 81 3 b) D = Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, temos: AABC = 1 · |D| ⇒ AABC = 1 · (12 + 4 5 ) = 6 + 2 5 2 2 u + v + z = (1 + 2i) + (3 + 4i) +(a + bi) = = (a + 4) + (b + 6)i ∈ ℝ –3 0 1 5 2 1 = –12 – 4 5 5 –2 1 (1) Im(z) u · v · z = (1 + 2i) · (3 + 4i) · (a + bi) = = (–5 + 10i) · (a + bi) = (–5a – 10b) + + (10a – 5b)i ∈ ℝ De (1): b = –6 De (2): 10a – 5b = 0 B (2) 2 A O Re(z) ⇒a=–3 H C Logo: z = –3 – 6i. MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 107 13/05/10 04:33
  • 19. | 19 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 10. Seja z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos: z+z=4 z · z = 13 ⇒ 2x = 4 ⇒ x = 2 Im(z) 4 ⇒ x2 + y2 = 13 2 C ⇒ 4 + y2 = 13 ⇒ y = –3 ou y = 3 0 Assim: zA = 2 – 3i ⇒ A = (2, –3); zB = 2 + 3i ⇒ B = (2, 3); 2 Re(z) * 13. w = 4 + 2i; z = 3a + 4ai, em que a ∈ ℝ+ O = (0, 0) AABO = 1 · AB · OH = 1 · 6 · 2 = 6 2 2 • h: altura do △ABC ⇒ h = |z| = 9a2 + 16a2 = 25a2 ⇒ ⇒ h = 5a a>0 Im(z) • b = Re (z · w) B(2, 3) 3 z · w = (4 + 2i) · (3a + 4ai) ⇒ z = 4a + 22ai ⇒ b = 4a 2 H 0 –3 Re(z) • AAB = 1 · b · h = 90 cm2 ⇒ 1 · 4a · 5a = 90 ⇒ a = 3 cm C 2 2 a>0 14. z1 = ρ1(cos θ1 + i sen θ1) e z2 = ρ2 (cos θ2 + i sen θ2), com A(2, –3) 0 < θ1; θ2 < 90° 11. Seja z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos: |z + z| = 6 z · z = 10 ⇒ |2x| = 6 ⇒ x = –3 ou x = 3 x2 + y2 = 10 (*) x = –3 ⇒ y2 = 1 ⇒ y = –1 ou y = 1 x = 3 ⇒ y2 = 1 ⇒ y = –1 ou y = 1 ⇒ A(–3, –1); B(–3, 1), C(3, 1) e D(3, –1) ⇒ • z1 · z2 = 80(cos 16° + i sen 16°)10 ⇒ z1 · z2 = 80 · (cos 160° + + i sen 160°) ⇒ (1) ρ1 · ρ2 = 80 (2) θ1 + θ2 = 160° + k1 · 360° z z • 2 = 4(cos 8° + i sen 8°)5 ⇒ 2 = 4(cos 40° + i sen 40°) ⇒ z1 z1 ⇒ ρ2 =4 ρ1 (4) θ2 – θ1 = 40° + k2 · 360° (3) a) 2p = 2 · BC + 2 · AB = 2 · 6 + 2 · 2 = 16 De (1) e (3) obtêm-se: ρ1 = 2 5 e ρ2 = 8 5 . b) AABCD = AD · AB = 6 · 2 = 12 De (2) e (4) obtêm-se: (θ1 = 60° e θ2 = 100°) ou Im(z) B 1 –3 A –1 (θ1 = 240° e θ2 = 280°). C 3 Re(z) D Logo: z1 = 2 5 (cos 60° + i sen 60°) e z2 = 8 5 (cos 100° + i sen 100°) ou z1 = 2 5 (cos 240° + i sen 240°) e 12. S = {z ∈ ℂ; |z – (2 + 4i)| = 2} z2 = 8 5 (cos 280° + i sen 280°) Se z = x + yi, com x, y ∈ ℝ, temos: |z – (2 + 4i)| = 2 ⇒ |(x – 2) + (y – 4)i| = 2 ⇒ ⇒ (x – 2)2 + (y – 4)2 = 2 (x – 2)2 + (y – 4)2 = 4 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 108 15. P: imagem de z1 ⇒ z1 = ρ1(cos 30° + i sen 30°) Q: imagem de z2 ⇒ z2 = ρ2(cos 120° + i sen 120°) PQ = 20; ρ1 = 2ρ2 △POQ retângulo ⇒ 4ρ22 + ρ22 = 20 ⇒ ρ2 = 2 ⇒ ⇒ ρ1 = 4 13/05/10 04:33
  • 20. Capítulo 5 • Números complexos | 20 | Assim: z1 · z2 = ρ1 · ρ2 (cos (30° + 120°) + i sen (30° + 120°) = Assim, n = 6. = 8 · (cos 150° + sen 150°) (f. trigonométrica) II. –2 3 – 2i = 4 cos 7π + i sen 7π 6 6 e z2 = (–2 3 – 2i)n ⇒ z2 = 4n cos n · 7π + i sen n · 7π 6 6 3 = i · 1 = –4 3 + 4i f. algébrica: z1 · z2 = 8 – 2 2 z2 é imaginário puro ⇒ cos n · 7π = 0 ⇒ n · 7π = π + 6 6 2 7n – 3 ∈ ℤ e n ∈ ℤ+ * + kπ, k ∈ ℤ ⇒ k = 6 Im(z) Q P ρ2 Como 7n – 3 deve ser múltiplo de 6, então n = 3. ρ1 b) n = 6 ⇒ z1 = 26(cos 11π + i sen 11π) = 64 (–1 + i · 0) ⇒ 30° O Re(z) ⇒ z1 = –64 1 + i = 2 (cos 45° + i sen 45°) n = 3 ⇒ z2 = 43 cos 7π + i sen 7π = 64 (0 + i (–1)) ⇒ 2 2 x1 + y1i = (1 + i)9 = ( 2)9 (cos 405° + i sen 405°) = 16. a) ⇒ z2 = –64i = 16 2 (cos 45° + i sen 45°) = 16 2 2 2 +i· 2 2 19. a) q e r: quociente e resto da divisão de N por 4 ⇒ iN = –1 ⇒ i4q + r = –1 ⇒ x1 + y1 · i = 16 + 16i N = 4q + r Logo: P' = (x1, y1) = (16, 16). ⇒ i4q · ir = –1 ⇒ (i2)2q · ir = – 1 ⇒ (–1)2q · ir = –1 ⇒ ⇒ ir = –1 b) A distância de P à origem é igual ao módulo de x1 + + y1i, ou seja, d = 16 2. ⇒ w = r[cos (2π – θ) + i sen (2π – θ)] ⇒ z1004 = ( 2)1004 · (cos 1255π + i sen 1255π) z =z ⇒ ⇒ a = b = –1 Assim: z = –1 – i ⇒ z = 2 cos 5π + i sen 5π ⇒ 4 4 (cos π + i sen π) = –2 502 ⇒ 0 ⩽ θ < 2π ⇒ z · w = 1 ⇒ z · w = 1(cos 2π + i sen 2π) ⇒ ⇒ (2a – b + 1) + (a – 2b – 1) i = 0 ⇒ 502 r=2 w = r(cos θ + i sen θ) ⇒ w = r(cos θ – i sen θ) i · z + 2 · z + 1 – i = 0 ⇒ i(a + bi) + 2(a – bi) + 1 – i = 0 ⇒ 1004 ⇒ 0⩽r<4 b) z = 2 cos π + i sen π 3 3 17. Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, temos: ⇒ 2a – b + 1 = 0 a – 2b – 1 = 0 0⩽r<4 20. a) 2r = 1 ⇒ r = 1 2 π + (2π – θ) = 2π ⇒ θ = π 3 3 80 84 – z = (1 + i) 96 (1 – i) i 1 + i = 2 cos π + i sen π ⇒ 4 4 ⇒ (1 + i)80 = 240(cos 0 + i sen 0) = 240 18. a) I. 3 – i = 2 cos 11π + i sen 11π 6 6 z1 = ( 3 – i)n ⇒ z1 = 2n cos n · 11π + i sen n · 11π 6 6 z1 ∈ ℝ ⇒ sen n · 11π = 0 ⇒ n · 11π = k · π, k ∈ ℤ ⇒ 6 6 * ⇒ k = 11 n ∈ ℤ e n ∈ ℤ+ 6 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 109 1 –i = 2 cos 7π + i sen 7π ⇒ 4 4 ⇒ (1 – i)84 = 242 (cos π + i sen π) = –242 i96 = i0 = 1 40 42 Logo: z = 2 + 2 = 240 (1 + 22) = 5 · 240 1 5 b) z = (1 + i 3) 4 (1 – i 3 ) 13/05/10 04:33
  • 21. | 21 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 x15 = 1 ⇒ ρ15(cos 15θ1 + i sen 15θ1) = 1 (cos 0 + i sen 0) ⇒ 1 1 + i 3 = 2 cos π + i sen π ⇒ (1 + i 3 )5 = 3 3 ⇒ = 25 cos 5π + i sen 5π 3 3 ρ15 = 1 ⇒ ρ1 = 1 1 k1 · 2π θ1 = 15 , k1 ∈ ℤ Assim: 1 – i 3 = 2 cos 5π + i sen 5π 3 3 x = cos (1 – i 3)4 = 24 cos 20π + i sen 20π = 3 3 (2) x = ρ2(cos θ2 + i sen θ2) x12 = 1 ⇒ ρ12(cos 12θ2 + i sen 12θ2) = 1 (cos 0 + i sen 0) ⇒ 1 = 24 cos 2π + i sen 2π 3 3 5 Logo: z = 24 cos 5π – 2π + i sen 5π – 2π 2 3 3 3 3 ⇒ = ρ12 = 1 ⇒ ρ2 = 1 1 k2 · 2π θ2 = 12 , k2 ∈ ℤ Assim: = 2(cos π + i sen π) = –2 x = cos 21. a) k1 · 2π k1 · 2π 15 + i sen 15 , com k1 = 0, 1, 2, ..., 14. k2 · π k2 · π 6 + i sen 6 , com k2 = 0, 1, 2, ..., 11. As soluções comuns de (1) e (2) são obtidas nos seguintes A(0, –2), afixo de z = –2i ⇒ os demais vértices são: casos: B(2, 0), C(0, 2) e D(–2, 0) k1 = k2 = 0 ⇒ θ1 = θ2 = 0 2π k1 = 5 e k2 = 4 ⇒ θ1 = θ2 = 3 4π k1 = 10 e k3 = 8 ⇒ θ1 = θ2 = 3 b) AAOB = 1 · 2 · 2 = 2 ⇒ AABCD = 4 · AAOB = 8 2 c) (x – 2i)(x + 2i)(x – 2)(x + 2) = 0 ⇒ (x2 + 4)(x2 – 4) =0 ⇒ Logo, n(S1 ∙ S2) = 3 ⇒ n(S) = 27 – 3 = 24. (*) ⇒ x4 – 16 = 0 23. 2 C C –2 B 2 Re(z) 0 comprimento do arco (u. c.) ângulo central (rad) 4π Im(z) 2π π 3 α π ⇒ α = 6 rad Assim, temos: 11π 11π P1: afixo de z1 ⇒ z1 = 2 · cos 6 + i sen 6 = 3 – i ⇒ ⇒ z1 = 3 + i π π 5 P2: afixo de z2 ⇒ z2 = 2 · cos 2 + i sen 2 = 2 ⇒ z2 = 32 –2 A 22. (x15 – 1) · (x12 – 1) = 0 ⇒ (1) x15 – 1 = 0 ou (2) x12 – 1 = 0 S : conjunto solução de (1) Sejam S1: conjunto solução de (2) 2 7π 7π P3: afixo de z3 ⇒ z3 = 2 · cos 6 + i sen 6 = – 3 – i 5 |z1 + z2 + z3| = | 3 + i + 32 – 3 – i| = 32 Im(z) P2 temos: S = S1 ∙ S2 ⇒ n(S) = n(S1) + n(S2) – n(S1 ∙ S2) = = 15 + 12 – n(S1 ∙ S2) ⇒ ⇒ n(S) = 27 – n(S1 ∙ S2) soluções comuns (*) –2 0 P3 α 2 Re(z) P1 (1) x = ρ1(cos θ1 + i sen θ1) MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 110 13/05/10 04:33
  • 22. | 22 | Capítulo 5 • Números complexos 3 3 i 7π 7π – = cos 6 + i sen 6 2 2 7π + i sen 2 ⇒ w = –i ⇒ w12 = 1 24. w = – 3 7π = cos 2 + • na parte inferior . no de pontos: 4 +1 ⇒ +2 ⇒ 5 ⇒ 3 +4 ⇒ 7–7 Seja v = ρ(cos θ + i sen θ), tal que v4 = 1, temos: ρ4 (cos 4θ + i sen 4θ) = 1(cos 0 + i sen 0) ⇒ Logo: ρ4 = 1 ⇒ ρ = 1 ⇒ 4θ = k · 2π ⇒ θ = kπ , k ∈ ℤ (*) 2 Em (*), fazendo-se k = 0, 1, 2 e 3, obtêm-se θ1 = 0, π 3π θ2 = 2 , θ3 = π, θ4 = 2 . v1 = cos 0 + i sen 0 = 1 π π v2 = cos 2 + i sen 2 = i Logo: v3 = cos π + i sen π = –1 3π 3π v4 = cos 2 + i sen 2 = –i 25. a) +3 0 0 +5 ⇒ 5 +6 ⇒ 4 7–7 11 – 7 ? = ? Testes 1. (a − b)(c − d) = (2 + i − i + 3)(1+ i − 3 + 2i) = = −2 + 3i) = 10 + 15i 5( − Resposta: c. 2. z= x + 2i ρ2 = ρ4 = ρ5 = ρ7 = 1 z= θ1 = π ⇒ θ2 = 3 · π = 3π ; θ4 = 7 · π = 7π ; θ5 = 8 8 8 8 8 π = 9π ; θ = 13 · π = 13π =9· 8 8 7 8 8 x 2 + 22= 2 2 ⇒ x 2 + 4 8 = ⇒ x 2 = ⇒ x = 2 (x é real negativo) 4 − Logo, z = 2 + 2i ⇒ − b) r = 2π = π 8 4 ⇒ z 2 =−2 + 2i)2 = − 8i − 4 = 8i ( 4 − π = π 8 4 1 · 1 · 1 · sen π = AP OP = 2 4 1 8 c) m(P1OP8) = 2 · Resposta: b. 3. a, b, c: números inteiros positivos (*) 2 2 1 = =2· 2 4 8· 2 =2 2 Aoctógono = 8 · AP OP = 4 1 8 c = (a + bi)2 – 14i ⇒ c = a2 + b2i2 + 2abi – 14i ⇒ ⇒ c = a2 – b2 + (2ab – 14)i ⇒ 2ab – 14 = 0 (1) ⇒ e c = a2 – b2, com a2 > b2 (2) P1 1 O 1 π 8 (2) De (1): a · b = 7 ⇒ a = 7 e b = 1 (*) π 8 Logo, de (2): c = 72 – 12 = 48 Resposta: a. P8 4. (a − 3) + (b + 2)i = 2b + (a − 2)i a − 3 = 2b ⇒ a = 2b + 3   ⇒ 2b + 3 = b + 4 ⇒ b + 2 = a − 2 ⇒ a = b + 4 Desafio Como em cada metade da peça do dominó a quantidade x de ⇒ b =1⇒ a =5 pontos marcados é tal que 0  x  6, então os padrões estabelecidos obedecem ao sistema de numeração de base 7. Assim, temos: • na parte superior . no de pontos: 6 +2 ⇒ 1 –1 ⇒ 8–7 MCA3-ManualResoluções-2aProva.indd 111 0 +2 ⇒ 2 –1 ⇒ 1 +2 ⇒ 3 –1 ⇒ 2 5+ 5− Logo, z = i e z = i Resposta: a. 5. z= e z= a + bi a − bi 2 z + z − 2z = 3 + 3i 13/05/10 04:33
  • 23. | 23 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 ( a2 + b2 ) + a + bi − 2(a − bi) = 3 + 3i 2 9. z = a + bi , com a, b ∈ℝ 1+i |a + bi| =1 ⇒ a2 + b2 = 1 ⇒ • |z| = 1 ⇒ a + bi = 1 ⇒ a2 + b2 + a + bi − 2a + 2bi = 3 + 3i 2 • z = a + bi = (a + bi) (1 – i) = a – ai + bi – bi = 2 1+i (1 + i) (1 – i) a + b + (b – a)i = 2 2 2(b – a) Re(z) = 2 · Im(z) ⇒ a + b = ⇒ 2 2 ⇒ a + b = 2b – 2a ⇒ b = 3a (2) 1± 1+ 8 1± 3 a1 = 2 = ⇒a = 2 2 a2 = −1 Logo, a =2 e b =1⇒ z =2 + i e a =−1e b =1⇒ ⇒ z =−1+ i. {2 + i, −1+ i} a2 + 9a2 = 2 ⇒ a = z é tal que: 3z + 2z = 10 + 5i (1) Logo: a · b = Seja z = a + bi, com a, b ∈ ℝ, e temos em (1): 5 3 5 ⇒ b= 5 (2) 5 Resposta: d. 3(a + bi) + 2(a – bi) = 10 + 5i ⇒ 5a + bi = 10 + 5i ⇒ ⇒ 5a = 10 ⇒ a = 2 b=5 Assim: z = 2 + 5i Logo: z ⋅ z = (2 + 5i)(2 – 5i) = 4 – 25i2 = 29 Resposta: b. 7. 1–i Substituindo (2) em (1), vem: Resposta: d. 6. 1+i ⇒ a2 + b2 = 2 ⇒ a + b2 = 2 (1) 2 3b = 3 ⇒ b = 1e a2 + b2 − a = 3 ⇒ a2 − a − 2 = 0 ⇒ S= |1 + i| 1+i (a2 + b2 − a) + 3bi =3 + 3i z = a + bi w= 6 + 3i wz =(6 + 3i)(a + bi) =6a + 6bi + 3ai − 3b = = (6a − 3b) + (3a + 6b)i 10. 5 3 5 3 · = 5 5 5 917 062 007 4 11 229 265 501 37 10 26 22 20 007 3 917062007 wz = (6a − 3b) − (3a + 6b)i Logo, i wz + wz − 5 = 0 ⇒ (6a − 3b) + (3a + 6b)i + +(6a − 3b) − (3a + 6b)i − 5 = 0 ⇒ = i3 = −i Resposta: b. ⇒ 2(6a − 3b) − 5 = 0 ⇒ 12a − 6b − 5 = 0 que é 11. Sabe que para n∈ , in + in+1 + in+2 + in+3 = 0 uma equação de reta. Logo, Resposta: b. v = + i2 + i3 +  + i22 =21 + i22 = + i2 = − 1e i i i i w = + i2 + i3 +  + i78 =77 + i78 = + i2 = − 1 i i i i 8. z = a + bi e z = a − bi iz − 2z + (1+ i) = 0 i(a + bi) − 2(a − bi) + 1+ i = 0 ai − b − 2a + 2bi + 1+ i = 0 ( −b − 2a + 1) + (a + 2b + 1)i = 0 = −b − 2a + 1 0 (×2)  0 2b + a + 1= 0 −2b − 4a + 2 = (+)  2b + a + 1= 0  − 3a + 3 = 0 ⇒ a = 1⇒ −b − 2 + 1= 0 ⇒ b = −1 Logo, z = 1− i Resposta: e. MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 148 Assim, v ⋅ w =(i − 1)2 =−1− 2i + 1=−2i Resposta: d. a + bi a − bi 12. z = e z = z + 5z =12 − 16i − a + bi + 5(a − bi) =12 − 16i − 6a − 4bi =12 − 16i ⇒ 6a =12 ⇒ − − ⇒ a = 2 e − 4b = 16 ⇒ b = − − 4 − Logo, z = 2 + 4i z = ( −2)2 + 42 = 20 = 2 5 Resposta: b. 9/2/10 10:48:13 AM
  • 24. Capítulo 5 • Números complexos 2(1+ i)2 2(1+ 2i − 1) 4i = = = (1− i)3 (1− i)2 (1− i) (1− 2i − 1)(1− i) = 13. z = | 24 | z 17. = −2i(1− i) −2(i + 1) 4i 4i = = = = −1− i 2 2i − 2i −2(1+ i) (1+ i)(1− i) 2 1+ 3i (1+ 3i)(1+ 2i) + (1− i)6 = + [(1− i)2 = ]3 1− 2i (1− 2i)(1+ 2i) 1+ 2i + 3i − 6 5i − 5 + (1− 2i −= 1)3 + ( −2i)3 = 1+ 4 5 =i − 1+ 8i =−1+ 9i = Resposta: d. Logo, z = ( −1)2 + 92 = 82 ≅ 9,06 14. Sejam P1, P2, P3 e P4 as imagens de z, –z, z e –z, respecti- Resposta: e. vamente. Se z = a + bi, em que a, b ∈ ℝ, e temos: P1 = (a, b), P2 = (–a, –b), P3 = (a, –b) e P4 = (–a, b), com a > b. 18. • P1P2P3P4 é um retângulo ⇒ 2 P1 ∈ λ ⇒ dCP = r2 ⇒ (k – 2)2 + 4 = 13 ⇒ (k – 2)2 = 9 ⇒ ⇒ A = (2a) (2b) 2p = 2 · (2a) + 2 · (2b) = 4a + 4b Im(z) P4 –a Assim, a equação de λ é (x – 5)2 + y2 = 13 (1) Se P = (x, y) é a imagem de z = x + yi, temos: z – 5 = x – 5 + yi ⇒ |z – 5| = (x – 5)2 + y2 (2) a Re(z) P2 Substituindo (1) em (2): |z – 5| = 13 P3 –b A = 24 ⇒ 4ab = 24 ⇒ ab = 6 2p = 20 ⇒ 4a + 4b = 20 ⇒ a + b = 5 ℝ> 0 1 ⇒k = 5 P1(a, b) b P1 = (2, 2): imagem de z1 = 2 + 2i λ: circunferência de raio r = 13 e centro C = (k, 0), com k > 0 Resposta: b. ⇒ a=3 a>b 19. z1 = 2 + i ⇒ A = (2, 1) z2 = –4 + i ⇒ B = (–4, 1) e b = 2 ⇒ z = 3 + 2i z3 = bi ⇒ C = (0, b), com b < 0 Resposta: e. AB = 6 e h = 1 + |b| AABC = 12 ⇒ 1 · 6 · (1 + |b|) = 12 ⇒ 1 + |b| = 4 ⇒ 2 ⇒ |b| = 3 ⇒ b = –3 0 15. x 2 − 2ax + a2 + b2 = 2a ± 4a2 − 4(a2 + b2 ) 2a ± −4b2 = = 2 2 z1= a + bi 2a ± 2bi = z 2 = a − bi 2 b<0 x= z1 + z 2 = Im(z) 1 B a2 + b2 + a2 + b2 = 2 a2 + b2 –4 0 2 Re(z) b C Resposta: c. Resposta: c. 16. z= x + yi z + i = x + (y + 1)i 20. z + 2 = (x + 2) + yi z + i = z + 2 ⇒ x 2 + (y + 1)2 = (x + 2)2 + y 2 ⇒ ⇒ x + y + 2y + 1= x + 2x + 4 + y ⇒ 2 A 2 2 2  1− i     1+ i  801  (1− i)(1− i)  =  (1+ i)(1− i)    801  −2i  =    2  801 =i)801 = (− = i)1 = i (− − Resposta: b. ⇒ 2y − 2x − 3 = 0 ⇒ (x, y) percorrem uma reta. Resposta: d. MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 149 20 20 20 9 21. z = 1 + i27 = 1 + i3 = 1 + i = (1 + i) (1 + i) 1+i 1+i 1+i (1 – i) (1 + i) 20 = 9/2/10 10:48:14 AM
  • 25. | 25 | MATEMÁTICA CIÊNCIA E APLICAÇÕES 3 = 1 + 2i + i 1 – i2 20 = 2i 2 20 . ⇒ π – θ ∈ 1o quadrante. 2 Como π – θ = arg zi, então a imagem de zi pertence 2 . ao 1o quadrante. = i20 = i0 = 1 Resposta: a. 22. Os afixos são tais que Re(z) ≥ 0 e Resposta: a. z ≤ 1. Resposta: e. 26. 23. Ao dividirmos 1− i ⋅ quociente z = 3 por −1+ i, obtemos como ( −1− 3) i ⋅ ( 3 − 1) + 2 2 Note que o módulo de z vale ⇒ w = r(cos θ – i sen θ) = r[cos(–θ) + i sen(–θ)] Assim: z · w = 2r cos π – θ + i sen π – θ 6 6 z·w=1⇒ 2 2r = 1 ⇒ 2 · |w| = 1 ⇒ |w| = 1 2 r = |w| ⇒ π θ= π – θ = k · 2π, k ∈ ℤ ⇒ θ = π – k · 2π ⇒ 6 6 6 0 ⩽ θ < 2π Seu argumento principal θ é tal que senθ = ( 6 − 2) (− 2 − 6 ) e cos θ = 4 4 ( 6 − 2) , 4 concluímos que θ pertence ao segundo quadrante; = 180° − 15° 165° θ = Resposta: c. Como sen 15° sen(45° −= = 30°) Em radianos, θ = 27.   π  π  = cos  3 ⋅  + i sen 3 ⋅ = z3   6    6 π π = cos + i sen = i 2 2 11π 12   π  π  = cos  6 ⋅  + i sen 6 ⋅ = z6   6  6   = cos π + i sen π = −1 Resposta: e 24. z =8 − 4i =4(2 − i) 3π 3π   2 2  +i w =  cos + i sen  =  − 2 2 = 4 4   2 2    = 2 + 2i − π π     = cos  12 ⋅  + i sen 12 ⋅ = z12  6 6      = cos2π + i sen2π 1 = z 3 + z 6 + z12 = i − 1+ 1= i w = 2 − 2 i = 2 (1+ i) − − Resposta: d. z 4(2 − i) −2 2 (2 − i)(1− i) = = = w − 2(1+ i) (1+ i)(1− i) 28. (z – 2)4 = –4 ⇒ z – 2 = −2 2 (2 − 3i − 1) = = (1− 3i) − 2 1+ 1 4 4 –4 ⇒ z = 2 + –4 4 Calculando –4 , obtêm-se: Resposta: e. 25. • z = 3 + i ⇒ z = 2 · cos π + i sen π 6 6 w = r · (cos θ + i sen θ) ⇒ w1 = 2 cos π + i sen π = 1 + i 4 4 z = cos θ – i sen θ ⇒ z = cos (–θ) + i sen (–θ) i = cos π + i sen π 2 2 Assim: z · i = cos π – θ + i sen π – θ . 2 2 ⇒ • 0 < θ < π x(–1) – π < –θ < 0 ⇒ 0 < π – θ < π ⇒ π 2 2 2 2 w2 = 2 cos 3π + i sen 3π = –1 + i 4 4 w3 = 2 cos 5π + i sen 5π = –1 – i 4 4 w4 = 2 cos 7π + i sen 7π = 1 – i 4 4 2 MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 150 9/2/10 10:48:16 AM
  • 26. Capítulo 5 • Números complexos | 26 | 4 Como z = 2 + –4 , então z m = 2 + w m, em que m = 1, 2, 3 e 4. Assim, obtemos: z1 = 3 + i, z2 = 1 + i, z3 = 1 – i e z4 = = 3 – i, cujas respectivas imagens são: P1(3, 1), P2(1, 1), P3(1, –1) e P4(3, –1). Logo: P1P2P3P4 é um retângulo cuja área é A = 2 · 2 = 4. Im(z) P2 1 0 –1 3 Re(z) P3 360º x ⇒x= 5 · 360º = 30º 60 Ao girar 30º no sentido horário, P1 passa a ser imagem do complexo z, no qual ρ = 2 e θ = arg z = 150º – 30º = 120º. Logo: z = 2(cos 120º + i sen 120º) ⇒ z = –1 + i 3. Resposta: c. P1 1 giro de P1 60 min 5 min 1 – cotg 31. z = 1 + i 1 x = (1 + i cotg ix) (1 –x cotg x) = i cotg = P4 1 – i cotg x 1 – i cotg x cotg x 1 = = – ·i= 1 + cotg2 x cossec2 x cossec2 x cossec2 x = sen2 x – i · (sen x) · (cos x) Resposta: e. Logo: |z| = sen4 x + (sen2 x) (cos2 x) = = sen2 x (sen2 x + cos2 x) = sen2 x = |sen x| 29. ρA = 2 e θA = 60º =1 A é imagem de zA = 2(cos 60º + i sen 60º) Resposta: e. B, C e D: demais vértices do quadrado ⇒ θB = 60º + 90º = 150º θC = 150º + 90º = 240º ⇒ θD = 240º + 90º = 330º ⇒ ρB = ρC = ρD = 2 e zB = 2(cos 150º + i sen 150º) ⇒ zB = – 3 + i ⇒ z = 2(cos 240º + i sen 240º) ⇒ z = –1 –i 3 C C zD = 2(cos 330º + i sen 330º) ⇒ zD = 3 – i Resposta: e. 30. z1 = – 3 + i ⇒ ρ1 = 2 e θ1 = 150º P1: extremidade do ponteiro dos minutos (imagem de z1) Im(z) P1 2 150° 0 2 Re(z) Como, a cada hora, P1 dá uma volta completa sobre a circunferência, temos: MCA1-Resoluc�o�es-Mercado.indd 148 9/2/10 10:48:13 AM