Soumettre la recherche
Mettre en ligne
Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм
•
Télécharger en tant que DOCX, PDF
•
6 j'aime
•
13,244 vues
T
tolya_08
Suivre
Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм
Lire moins
Lire la suite
Formation
Signaler
Partager
Signaler
Partager
1 sur 4
Télécharger maintenant
Recommandé
Haritsyylsan erh zui tsend ayush
Haritsyylsan erh zui tsend ayush
E-Gazarchin Online University
эрх зүйн хэм хэмжээ ба эрх зүйн харилцаа
эрх зүйн хэм хэмжээ ба эрх зүйн харилцаа
Anaro Nyamdorj
үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүд
үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүд
Bayasaa Хөгжилтэй амьдрал
эрх мэдэл гэж юуг хэлэх вэ
эрх мэдэл гэж юуг хэлэх вэ
Shine Naran school
өмч ба өмчийн харилцаа
өмч ба өмчийн харилцаа
Khongor Bukhtsooj
лекц № 8
лекц № 8
giimaabn
Гэр бүлийн эрх зүй №2,
Гэр бүлийн эрх зүй №2,
Battulga Bayrmagnai
иргэний эрх зүй №1
иргэний эрх зүй №1
Battulga Bayrmagnai
Recommandé
Haritsyylsan erh zui tsend ayush
Haritsyylsan erh zui tsend ayush
E-Gazarchin Online University
эрх зүйн хэм хэмжээ ба эрх зүйн харилцаа
эрх зүйн хэм хэмжээ ба эрх зүйн харилцаа
Anaro Nyamdorj
үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүд
үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүд
Bayasaa Хөгжилтэй амьдрал
эрх мэдэл гэж юуг хэлэх вэ
эрх мэдэл гэж юуг хэлэх вэ
Shine Naran school
өмч ба өмчийн харилцаа
өмч ба өмчийн харилцаа
Khongor Bukhtsooj
лекц № 8
лекц № 8
giimaabn
Гэр бүлийн эрх зүй №2,
Гэр бүлийн эрх зүй №2,
Battulga Bayrmagnai
иргэний эрх зүй №1
иргэний эрх зүй №1
Battulga Bayrmagnai
лекц. гэз
лекц. гэз
anhmabn
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Umguullin Mongol Umguulugch
төрийн онол
төрийн онол
Ulaanbaatar, Mongolia
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Anaro Nyamdorj
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
tolya_08
их засаг хууль
их засаг хууль
Nyamka Nmk
гэр бүлийн эрх зүй №1,
гэр бүлийн эрх зүй №1,
Battulga Bayrmagnai
Heltsel, gereenii erh zui
Heltsel, gereenii erh zui
Manibazar Amarnasaa
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
The Institute of Social Sciences
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
П. Эрдэнэсайхан
юань гүрэн
юань гүрэн
Batsaikhan Enkhzul
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
Munkhtur Davaanyam
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Ariunbayar Bazarvaani
логик 2
логик 2
doljoo79
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
Nandia Nandia Ganbold
эдийн засгийн онол -1
эдийн засгийн онол -1
E-Gazarchin Online University
эрүүгийн эрх зүй
эрүүгийн эрх зүй
Tuvshinsanaa Baasanjav
Tatwariin erhzui lekts
Tatwariin erhzui lekts
E-Gazarchin Online University
татварын тухай ойлголт
татварын тухай ойлголт
saka bat
Uurgiin erh zui.pptx
Uurgiin erh zui.pptx
Manibazar Amarnasaa
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
gbd01
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
gbd01
Contenu connexe
Tendances
лекц. гэз
лекц. гэз
anhmabn
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Umguullin Mongol Umguulugch
төрийн онол
төрийн онол
Ulaanbaatar, Mongolia
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Anaro Nyamdorj
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
tolya_08
их засаг хууль
их засаг хууль
Nyamka Nmk
гэр бүлийн эрх зүй №1,
гэр бүлийн эрх зүй №1,
Battulga Bayrmagnai
Heltsel, gereenii erh zui
Heltsel, gereenii erh zui
Manibazar Amarnasaa
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
The Institute of Social Sciences
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
П. Эрдэнэсайхан
юань гүрэн
юань гүрэн
Batsaikhan Enkhzul
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
Munkhtur Davaanyam
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Ariunbayar Bazarvaani
логик 2
логик 2
doljoo79
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
Nandia Nandia Ganbold
эдийн засгийн онол -1
эдийн засгийн онол -1
E-Gazarchin Online University
эрүүгийн эрх зүй
эрүүгийн эрх зүй
Tuvshinsanaa Baasanjav
Tatwariin erhzui lekts
Tatwariin erhzui lekts
E-Gazarchin Online University
татварын тухай ойлголт
татварын тухай ойлголт
saka bat
Uurgiin erh zui.pptx
Uurgiin erh zui.pptx
Manibazar Amarnasaa
Tendances
(20)
лекц. гэз
лекц. гэз
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалал
төрийн онол
төрийн онол
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Lecture 3 хуулийн этгээд3 3
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны зохион байгуулалт, түшмэл ёс.
их засаг хууль
их засаг хууль
гэр бүлийн эрх зүй №1,
гэр бүлийн эрх зүй №1,
Heltsel, gereenii erh zui
Heltsel, gereenii erh zui
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
төрийн байгууламжийн хэлбэр нь
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
юань гүрэн
юань гүрэн
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
ёс зүй нийгмийн хариуцлага
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
логик 2
логик 2
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
эдийн засгийн онол -1
эдийн засгийн онол -1
эрүүгийн эрх зүй
эрүүгийн эрх зүй
Tatwariin erhzui lekts
Tatwariin erhzui lekts
татварын тухай ойлголт
татварын тухай ойлголт
Uurgiin erh zui.pptx
Uurgiin erh zui.pptx
Similaire à Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
gbd01
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
gbd01
tiksd
tiksd
Очироо Очирсүрэн
Mongol ulsiin undsen huuliin erh zui.lekts
Mongol ulsiin undsen huuliin erh zui.lekts
Altangerel Bilguun
Монголчуудын улс төрийн үзэл санааны хөгжлийн түүхэн тойм, тусгаар тогтнол, т...
Монголчуудын улс төрийн үзэл санааны хөгжлийн түүхэн тойм, тусгаар тогтнол, т...
tolya_08
Монгол улсын хууль
Монгол улсын хууль
surenee
Ч. Баттулга, Д. Анхзул - ЧИНГИС ХААНЫ БАЙГУУЛСАН “ИХ МОНГОЛ” УЛСЫН ТӨРИЙН ЗО...
Ч. Баттулга, Д. Анхзул - ЧИНГИС ХААНЫ БАЙГУУЛСАН “ИХ МОНГОЛ” УЛСЫН ТӨРИЙН ЗО...
batnasanb
Үндсэн-хуулийн -эрүүгийн-эрх-зүй.pptx
Үндсэн-хуулийн -эрүүгийн-эрх-зүй.pptx
Murun10a
Mongolin tur erh zuin tuuh lekts.unenchimeg
Mongolin tur erh zuin tuuh lekts.unenchimeg
E-Gazarchin Online University
Hunii erh
Hunii erh
Gan-od Altanhuyag
Lekts 16 90-eed onoos hoish mgl
Lekts 16 90-eed onoos hoish mgl
Damdin Serdaram
иргэний эрх зүй Jinhene
иргэний эрх зүй Jinhene
Anaro Nyamdorj
John Locke (МОНГОЛ)
John Locke (МОНГОЛ)
Ariunbayar Bazarvaani
их монгол улс
их монгол улс
tuul1420
их монгол улс
их монгол улс
tuul1420
монгол улсын улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёлын өөрчлөлт, шинэчлэлт
монгол улсын улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёлын өөрчлөлт, шинэчлэлт
П. Эрдэнэсайхан
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
tulgaa14
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан
Unuruu Dear
бнхау н төр эрх зүй
бнхау н төр эрх зүй
Zulaa Bold
Mongol usliin undsen huuli
Mongol usliin undsen huuli
Batsaikhanshdee
Similaire à Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм
(20)
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
эрх зүйн хөгжил Pre
tiksd
tiksd
Mongol ulsiin undsen huuliin erh zui.lekts
Mongol ulsiin undsen huuliin erh zui.lekts
Монголчуудын улс төрийн үзэл санааны хөгжлийн түүхэн тойм, тусгаар тогтнол, т...
Монголчуудын улс төрийн үзэл санааны хөгжлийн түүхэн тойм, тусгаар тогтнол, т...
Монгол улсын хууль
Монгол улсын хууль
Ч. Баттулга, Д. Анхзул - ЧИНГИС ХААНЫ БАЙГУУЛСАН “ИХ МОНГОЛ” УЛСЫН ТӨРИЙН ЗО...
Ч. Баттулга, Д. Анхзул - ЧИНГИС ХААНЫ БАЙГУУЛСАН “ИХ МОНГОЛ” УЛСЫН ТӨРИЙН ЗО...
Үндсэн-хуулийн -эрүүгийн-эрх-зүй.pptx
Үндсэн-хуулийн -эрүүгийн-эрх-зүй.pptx
Mongolin tur erh zuin tuuh lekts.unenchimeg
Mongolin tur erh zuin tuuh lekts.unenchimeg
Hunii erh
Hunii erh
Lekts 16 90-eed onoos hoish mgl
Lekts 16 90-eed onoos hoish mgl
иргэний эрх зүй Jinhene
иргэний эрх зүй Jinhene
John Locke (МОНГОЛ)
John Locke (МОНГОЛ)
их монгол улс
их монгол улс
их монгол улс
их монгол улс
монгол улсын улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёлын өөрчлөлт, шинэчлэлт
монгол улсын улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёлын өөрчлөлт, шинэчлэлт
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан
бнхау н төр эрх зүй
бнхау н төр эрх зүй
Mongol usliin undsen huuli
Mongol usliin undsen huuli
Plus de tolya_08
Дэлхий дахины түүхэнд Монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг,эзлэх байр суурь.
Дэлхий дахины түүхэнд Монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг,эзлэх байр суурь.
tolya_08
Монгол орон хүн төрөлхтөний уугуул өлгий нутаг болох нь.
Монгол орон хүн төрөлхтөний уугуул өлгий нутаг болох нь.
tolya_08
Бөөгийн хийгээд бурхны шашны түүхэн тойм, номлолын агуулга.
Бөөгийн хийгээд бурхны шашны түүхэн тойм, номлолын агуулга.
tolya_08
Монгол хүний хөгжил, хот суурингийн үүсэл, хөгжлийн хандлага
Монгол хүний хөгжил, хот суурингийн үүсэл, хөгжлийн хандлага
tolya_08
Гадаад болон дотоод худалдааны түүхэн тойм, алба татварын тухай.
Гадаад болон дотоод худалдааны түүхэн тойм, алба татварын тухай.
tolya_08
Төрийн гадаад бодлогын үүсэл, үйл ажиллагаа, дипломат ёсны уламжлалын талаар.
Төрийн гадаад бодлогын үүсэл, үйл ажиллагаа, дипломат ёсны уламжлалын талаар.
tolya_08
Монголын нийгмийн түүхэн нийтлэгүүдийн үүсэл, хувьсал, нийгмийн бүтэц давхраа...
Монголын нийгмийн түүхэн нийтлэгүүдийн үүсэл, хувьсал, нийгмийн бүтэц давхраа...
tolya_08
Аж үйлдвэр, эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжил, хандлага.
Аж үйлдвэр, эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжил, хандлага.
tolya_08
Монгол нутаг дахь эртний хүмүүсийн ул мөр
Монгол нутаг дахь эртний хүмүүсийн ул мөр
tolya_08
Монголчуудын угсаа гарвал, нэрийтгэлийн тухай
Монголчуудын угсаа гарвал, нэрийтгэлийн тухай
tolya_08
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
tolya_08
Mt.torin.usel
Mt.torin.usel
tolya_08
Монгол улс дахь улс төрийн бүлэглэлүүд ба намууд
Монгол улс дахь улс төрийн бүлэглэлүүд ба намууд
tolya_08
Монголын сонгодог мал аж ахуйн түүхэн тойм, газар тариалан, гар ...
Монголын сонгодог мал аж ахуйн түүхэн тойм, газар тариалан, гар ...
tolya_08
Байлдан дагуулал ба гадаад харилцааны харилцан хамаарал.
Байлдан дагуулал ба гадаад харилцааны харилцан хамаарал.
tolya_08
Mt.1990.huvisgal
Mt.1990.huvisgal
tolya_08
Mon.t 3p
Mon.t 3p
tolya_08
Mon.t 1
Mon.t 1
tolya_08
Mon.soyol,yos zanshil
Mon.soyol,yos zanshil
tolya_08
Ert shutleg
Ert shutleg
tolya_08
Plus de tolya_08
(20)
Дэлхий дахины түүхэнд Монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг,эзлэх байр суурь.
Дэлхий дахины түүхэнд Монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг,эзлэх байр суурь.
Монгол орон хүн төрөлхтөний уугуул өлгий нутаг болох нь.
Монгол орон хүн төрөлхтөний уугуул өлгий нутаг болох нь.
Бөөгийн хийгээд бурхны шашны түүхэн тойм, номлолын агуулга.
Бөөгийн хийгээд бурхны шашны түүхэн тойм, номлолын агуулга.
Монгол хүний хөгжил, хот суурингийн үүсэл, хөгжлийн хандлага
Монгол хүний хөгжил, хот суурингийн үүсэл, хөгжлийн хандлага
Гадаад болон дотоод худалдааны түүхэн тойм, алба татварын тухай.
Гадаад болон дотоод худалдааны түүхэн тойм, алба татварын тухай.
Төрийн гадаад бодлогын үүсэл, үйл ажиллагаа, дипломат ёсны уламжлалын талаар.
Төрийн гадаад бодлогын үүсэл, үйл ажиллагаа, дипломат ёсны уламжлалын талаар.
Монголын нийгмийн түүхэн нийтлэгүүдийн үүсэл, хувьсал, нийгмийн бүтэц давхраа...
Монголын нийгмийн түүхэн нийтлэгүүдийн үүсэл, хувьсал, нийгмийн бүтэц давхраа...
Аж үйлдвэр, эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжил, хандлага.
Аж үйлдвэр, эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжил, хандлага.
Монгол нутаг дахь эртний хүмүүсийн ул мөр
Монгол нутаг дахь эртний хүмүүсийн ул мөр
Монголчуудын угсаа гарвал, нэрийтгэлийн тухай
Монголчуудын угсаа гарвал, нэрийтгэлийн тухай
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Монголын түүхийн үечлэл, түүх судлахын учир холбогдол
Mt.torin.usel
Mt.torin.usel
Монгол улс дахь улс төрийн бүлэглэлүүд ба намууд
Монгол улс дахь улс төрийн бүлэглэлүүд ба намууд
Монголын сонгодог мал аж ахуйн түүхэн тойм, газар тариалан, гар ...
Монголын сонгодог мал аж ахуйн түүхэн тойм, газар тариалан, гар ...
Байлдан дагуулал ба гадаад харилцааны харилцан хамаарал.
Байлдан дагуулал ба гадаад харилцааны харилцан хамаарал.
Mt.1990.huvisgal
Mt.1990.huvisgal
Mon.t 3p
Mon.t 3p
Mon.t 1
Mon.t 1
Mon.soyol,yos zanshil
Mon.soyol,yos zanshil
Ert shutleg
Ert shutleg
Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм
1.
Батлав. Тэнхмийн эрхлэгч
Б. Уламбаяр ........ оны ... сарын .... өдөр Монголын түүх хичээлийн конспект Сэдэв. Эрх зүйн ерөнхий түүхэн тойм 1. Эрх зүйн тухай ойлголт, түүний үүсэл хөгжил Эрх зүй гэдэг бол үндсэндээ нийгмийн хэм хэмжээнүүдийн тогтолцоо юм. Дэлгэрүүлбэл, эрх зүй бол тухайн хүн амын үндсэн бүх бүлгийн нийтлэг хүсэл зоригийг юмуу тэдгээрийн дотроос төрийн засаглалд ноёрхох байр суурьтай байгаа тэрхүү бүлгийн өвөрмөц хүсэл зоригийг төрийн хүчээр хуульчлан бататгасан нийгмийн хэм хэмжээнүүдийн тогтолцоо юм. Нийгмийн баялгийг гартаа хуримтлуулж, түүнийг хуваарилах зэргээр засаглалыг хэрэгжүүлэх үйл явцыг ямагт цөөн хүмүүс хэрэгжүүлдэг. Тэрхүү цөөн хүмүүсийг дороос эсэргүүцэх явдал хандлага хаа сайгүй байдаг байна. Тэрхүү эсэргүүцлийг няцаахын тулд албадлагын арга хэмжээ авах шаардлага үүссэн. Энэ шаардлагаар төрөөс хангагдаж, хамгаалагдсан эрх зүйн хэм хэмжээ бий болох үндэс суурь тавигдсан байна. Өөрөөр хэлбэл, тухайн нийгэмд эрх зүйн бус үзэгдэл байсан зан заншил төрийн хамгаалалтанд орж, эрхийн хэм хэмжээг үүсгэжээ. Хүннү нарын үүсгэсэн анхны төр нь ийхүү нийгмийн зохион байгуулалтын хуульчилсан илэрхийлэл болж байсан байна. “Ши Цзи” буюу “Түүхийн тэмдэглэл”-д Хүннүгийн эрх зүйн сурвалжийн талаар өгүүлэхдээ “Тэдний баримталдаг хуулиар ирт үзүүрийг гаргавал цаазаар аваачина, хулгайн ялтай хүний гэр бүлийг эд хөрөнгийг. Ред хураана. Хөнгөнийг бэрээднэ, хүндийн цаазаар авна” Г. Сүхбаатар. “Монголчуудын эртний өвөг”. УБ 1980 он хэмээн дурджээ. Сүмбийн толгойлогч Таньшихуай “Цааз тогтоон зөв бурууг шийдэж байсан бөгөөд зүрхлэн зөрчигчид байгаагүй” гэсэн байна. 402-410 онд Их Нируны хаан ширээнд суусан Жарун цэрэг захиргааны шинжтэй цааз тогтоосон тухай сурвалж бичигт тэмдэглэжээ. Эртний улсуудад гэмт хэрэгтнийг бэрээдэх, хөрөнгийг нь хураах, хүнд хөдөлмөрт зүтгүүлэх, цаазаар авах гэсэн ялын төрлүүд байжээ. Цаазаар авахдаа чулуугаар цохиж алах, язгууртныг бүтээж алах, цавчих гэх мэт. Харин удаан хугацаагаар шоронд хорих ял байгаагүй нь нүүдэлчин амьдралын хэв шинжтэй холбоотой гэж үздэг. Таслан сэргийлэх хугацаа байсан бололтой. Манай нутагт оршин тогтнож байсан монгол бус угсаатны Түрэг, Уйгар зэрэг улсууд өмнөх улсуудын эр зүйн уламжлалыг хадгалж байжээ. Харин удам гарал нэгтэй Кидан нар албан татвар, газар тариалан, ан агнуур, давс, архи, тамхины тухай хуулиуд гаргаж, тэдгээр нь төв болон дорнод азийн орнууд, ялангуяа монголчуудын эрх зүйн хөгжилд хүчтэй түлхэц үзүүлсэн байна. 6-13 дугаар зууны монголын ханлиг, аймгууд тусгай бичмэл хуульгүй байсан гэж үздэг. Энэ тухай “Судрын чуулган”-д тэмдэглэжээ. Энэ үед хэв хууль голчлон үйлчилж байжээ. Их монгол улсын үед “Их Засаг” хууль гарсан. Үүнийг хууль эрх зүйн эх сурвалж гэж үздэг. Эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд Их Засаг хууль бол нийгмийн нэг төрлийн харилцааг зохицуулсан хууль биш,
2.
олон төрлийн харилцааг
зохицуулсан нэгдмэл хууль байжээ. “Засаг” гэдэг үгийн эртний язгуур утга нь хууль, цааз, дүрэм, журам, эв ёс гэсэн ойлголтыг илэрхийлдэг. Америкийн эрдэмтэн Ж. Вернадский “Их Засаг бол хэв хуулийн үндсэн дээр шинэ тутам тогтсон төрийн захиргаа, цэрэг, эрүү шүүлт, худалдаа, хэв заншил тэргүүтэн олон төрөл зүйл багтаасан бүрэн төгөлдөр их хууль гэж тодорхойлжээ. Судлаачдын бүтээлээс харахад Их Засаг хуулийн агуулгыг төр засах цааз, иргэний аж байдлын цааз, эрүүгийн бодлого гэсэн хүрээнүүдэд төвлөрүүлэн тайлбарлаж болохоор байгаа юм. Уг хууль дахь ял шийтгэлийн төрлүүд нь 1. андгайлах тангарагийн эрүү, 2. золиослох, 3. дөнгөлөх, 4. торгох, 5. ташуурдах буюу шийдэмдэх, 6. гянданд хорих, 7. цөлөх, 8. цаазаар авах буюу алах ял байжээ. Энэ хууль нь дан монгол орны хүрээнд бус, эзэнт улсын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан гурван том гүрэн, 50 гаруй улс оронд ч нэгэн адил хэрэгжиж байжээ. Юан гүрний хаад хууль тогтоохдоо Их Засаг хуулийн зарчмыг суурь дэвсгэр болгосон гэж үздэг. 1262 онд Яо-шугийн зохиож боловсруулсан “Ярьж эмхтгэсэн хуулийн бичиг” нь Хувилай хааны батлан соёрхсон хамгийн анхны хууль юм. Энэ үед “Их Юаны нэвтэрхий хууль”, Их Юаны хууль цаазын бичиг” зэрэг хэд хэдэн томоохон хууль гарчээ. Монголын улс төрийн бутралын үед “Алтан хааны цаазын бичиг”, “Хутугтай сэцэн хун тайжийн шашны цааз” зэрэг хуулиуд гарч байсан байна. “Хутугтай сэцэн хун тайжийн шашны цааз” нь далай ламын даалгавраар зохиогджээ. Хуулийн агуулга нь бөөгийн мөргөлийн үеэ өнгөрөөсөн харгис шинжтэй үйлийн хориглож, шарын шашны лам нарын дагаж мөрдөх сахилга, журмын хэм хэмжээг тогтоож өгсөн байна. Дээрх хуулиудтай бараг зэрэгцээ гарч байсан “Халхын шинэ олдсон цааз эрхэмжийн бичиг” гэдгийг эрдэмтэн Х. Пэрлээ 1970 онд Булган аймгийн Дашинчилэн сумын Хар бухын балгас гэдэг газраас олжээ. Үүнийг “Үүсэн дээрх бичиг” хэмээн нэрлэж ирсэн. Энэ цаазын бичиг нь их хааны нэгдмэл засаг үгүй болсон үед халх түмний халхын хаант улс харилцааг зохицуулсан хууль зүйн дурсгалт бичиг болох нь тодорхой байна. Манжийн ноёрхлын эхэн үетэй холбоо бүхий нэг чухал хууль байдаг нь “Монгол Ойрадын хууль”, “Дөчин дөрвөн хоёрын Их цааз” зэрэг юм. Монгол Ойрадын хуулийг санаачлагч нь Ойрадын Эрдэнэбаатар хунтайж юм. Уг хуулийг Халх Ойрадын чуулганаар баталсан байна. Манжийн эрхшээлийн үед монголд үйлчилж байсан хууль, цаазын тулгуур бичгүүдийг дараах байдлаар ангилна.
3.
1. Эзэнт гүрний
хэмжээнд үйлчлэх ерөнхий хууль цааз. Энэ нь “Зарлигаар тогтоосон Манж чин улсын бүгд хууль” 2. Монголчуудын өөрсдөө зохион боловсруулсан хууль, цааз. “Халх журам” 3. Монголыг баримтлан захирахад шууд зориулсан манжийн хууль цааз. “Гадаад монголын төрийг засах явдлын яамны хууль, зүйлийн бичиг”. Халх журмын талаар онцлон авч үзье. 1709-1795 оны хооронд Халхын ноёд, төрийн шашны томоохон зүтгэлтнүүд 20 гаруй удаа янз бүрийн газар цугларан хуралдаж, “Халх журам”-ыг хэлэлцэн тогтоосон байна. Энэ хуулиар монгол орон манжийн зах хязгаар болон хувирсан үеийн нийгмийн амьдралын олон талыг хуульчлан тогтоожээ. “Халх журам”-ыг төдөлгүй нийтээр дагах нь багасч ирсэн. Энэ нь манж нар 1789 онд “Гадаад монголын төрийг засах явдлын яамны хууль, зүйлийн бичиг” буюу Монголын цаазын бичиг-ийг гаргаж, мөрдүүлэх болсонтой холбоотой байв.Энэхүү хуулинд эзэнт гүрний чандлан захирах дээрэнгүй бодлого нэвт шингэсэн байдаг ажээ. 2. Ардын эрхт төрийн үеийн эрх зүйн хөгжил 1911 онд олноо өргөгдсөн Монгол улсыг тухагласны дараа эрх зүйн шинэтгэл хийж эхэлсэн байна. 1915-1918 онуудад Монгол улсын хууль зүйлийн эмхтгэлийг бэлтгэж, улсын дээд доод хурлаар хэлэлцүүлж, Богд хаанаар батлуулжээ. Энэ нь 65 дэвтэр бүхий “Зарлигаар тогтоосон Монгол улсын хууль зүйлийн бичиг” юм. Энэ хуулийн 51 дэвтэр нь манжийн хуучин хуулийн заалтыг зассан шинжтэй, 15 дэвтэр нь Богд хааны эрх ямба, төрийн ёслолын дэг журмыг хуульчилж өгчээ. 1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсгалын дараа эрх зүйн цоо шинэ тогтолцоо бүрэлдэн тогтсон. Энэ үеийн эрх зүйн хөгжил нь хамжлагын ёсыг халахад чиглэгдэж байв. 1921-1924 онд хэд хэдэн хууль гарсан. Тухайлбал, “Монголын олон засаг ба засаг бус ван, гүнгүүдийн эрх хэмжээний дүрэм” 1922, “Монгол улсын нутгийн захиргааны дүрэм” 1923 зэргийг батлан гаргажээ. 1924 онд хуралдсан УИХ-ын хуралдаанаар Монгол улсын анхны Үндсэн уулийн баталсан. Энэ хуулийн үндсэн дээр эрх зүйн бүхэл бүтэн тогтолцоо хөгжсөн байна. 1924-1940 оны хооронд 1. “Мал тариалингийн албан татварын хууль” 1932 2. Иргэний хууль 1926, 1929 3. Хөдөлмөрийн хууль 1930, 1934 4. Ойн хууль 1931, 1933 5. Эрүүгийн хууль 1926, 1929, 1934 1940 онд 2-р Үндсэн хууль батлагдсан. 1940-1960 огы хооронд 1. Эрүүгийн хууль 1942 2. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль 1949 3. Иргэний хууль 1952 4. Иргэний байцаан шийтгэх хууль 1952 1960-1990 оны хооронд
4.
1. Сургууль амьдралын
холбоог бэхжүүлж, боловсролын системийг цааш хөгжүүлэх тухай хууль 1963 2. Иргэний байцаан шийтгэх хууль 1967 3. Газар эдэлбэрийн хууль 1971 4. Гэр бүлийн хууль 1971 5. Эрүүлийг хамгаалах тухай хууль 1977 6. Ан агнуулын хууль 1971 7. Орон нутгийн хурлын хууль 1978 8. БНМАУ-ыг депутатын хууль 1978 гэх мэт Монгол улс 1990-ээд онд нийгмийн шинэ тогтолцоонд шилжсэн. Энэ үеэс эрх зүйн шинэчлэл эрчимтэй хийгдэж байна. 1992-1-13-нд Монгол улсын шинэ Үндсэн хууль баталсан байна. Энэ хуулиар дараах зарчмын өөрчлөлтүүд хийгдсэн. Үүнд, 1. Хүний эрх, эрх чөлөөг олон улсын эрх зүйн зөвшөөрөгдсөн хэмжээгээр тунхагласан. 2. Төрийн эрх мэдлийг засаглал хуваах онолын дагуу хуваарилсан. Төр цөмтэй улс төрийн шинэ тогтолцоо бүрдүүлсэн 3. Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын асуудлыг, нутгийн өөрөө удирдах ёстой холбон тавьсан юм. Энэ үеийн нэг онцлог нь байнгын ажиллагаатай парламент ажиллах болсон явдал юм.
Télécharger maintenant