Yaşar Tonta, “Bilgi Toplumuna Geçiş ve Sorunları.” Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana, 11 Mayıs 2007.

1. Bilgi Toplumuna Geçiş
ve
Sorunları
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
1
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

2. Plan
• Sanayi Toplumu - Bilgi Toplumu
Karşılaştırması
• Modern Uygarlığın Aşamaları
• Bilgi Toplumu ile İlgili Hususlar
• Dünyada ve Türkiye’de Bilgi Toplumu
• Sonuç
2
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

3. Terminoloji
• “Bilgi toplumu”
• “Kapitalist ötesi toplum”
• “Bilgi çağı”
• “Yeni ekonomi”
• ...
3
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

4. Bilgi Toplumuna Giden Yol
Güç Süre (yıl)
Tarım Devrimi insan 1000
Sanayi Devrimi makine 300
Bilgi Devrimi bilgi 100
Toffler (1981)
4
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

5. Sanayi Toplumu
• Kitlesel üretim ve kitlesel dağıtım
• “Üret, depola, sat”
• Standartlaşma
• “Mekanistik örgütlenme”
• “Sürekli gelişme”
• Geleneksel eğitim
• Katı/hiyerarşik yönetim
• Merkezileşmeye dayanan ekonomik modeller
5
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

6. “Dünya Düzdür,” Thomas Friedman
• Ağların etkisi
• Mesafenin ölümü
• Küresel rekabet
– 1492-1800: Ülkeler küreselleşiyor
– 1800-2000: Şirketler küreselleşiyor
– 2000 ---: Bireyler küreselleşiyor
6
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

7. Dünyayı Düzleştiriciler
• MS Windows
• Netscape
• İş akışı,
• Açık kaynak yazılımları
• ...
• Dijital, gezgin, kişisel, sanal
ortamlardan bilgiye erişim
7
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

8. Dünyanın Düzleşmesi
• “. . . gezegenimizdeki tüm bilgi
merkezlerinin tek bir küresel şebekeye
bağlanması anlamına gelmekte”
• Bu gelişmeler “şaşırtıcı bir refah ve
yenilikler çağı”nı başlatabilir (s. 18).
8
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

9. “Müthiş Düzen Çağı”
İstediğimiz mal ya da hizmeti
en iyi fiyata, dünyanın her
yerinden anında satın alma
Kaynak: Reich, 2000, p. 15
9
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

10. Servetten Bilgiye
• En temel ekonomik kaynak “bilgi”
• Bilgi “kalkınmanın can damarı”
• Bilgi rekabetin vazgeçilmez unsuru
• “Zenginlik yaratmak için kullanılan
kaynakların hiç biri bilgi kadar önemli
değil”
10
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

11. Bilgi Patlaması - 2002
• 5 Exabyte (5 x 1018 byte)
• 2002’de dünyada üretilen yeni bilgi miktarı (5
x 1018 byte)
• 5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre
Kütüphanesi!
Kaynak: BrightPlanet & Lyman and Varian
11
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

12. Bilgi Patlaması - 2006
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
12
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

13. 5 Exabayt 161 Exabayt
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
13
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

14. Depolama Kapasitesi
http://www.emc.com/about/destination/digital_universe/pdf/Expanding_Digital_Universe_IDC_WhitePaper_022507.pdf
14
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

15. Internet ve Genişbant Kullanıcı Sayıları
15
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

16. Bilgi Toplumu
• Kitlesel özelleştirme ve kişiselleştirme
• “Sat, üret, teslim et”
• “Dinamik örgütlenme”
• Müşteri odaklı eğitim / Sürekli gelişme
• Gevşek / yatay yönetim
• Özelleşmeye dayanan ekonomik modeller
16
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

17. Bilgi Toplumunda İşgücü Dağılımı
“simgesel
diğer analistler”
%25 %25
kişisel işçiler
hizmetçiler %20
%30
Reich (1992)
17
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

18. Bilgi Toplumu Ölçütleri
• Teknolojik
– yoğun bilgi teknolojisi kullanımı
• Toplumsal
– yaşam kalitesini artırıcı öge bilgi
• Ekonomik
– bilgi anahtar ekonomik faktör
• Politik
– bilgi edinme özgürlüğü, artan katılımcılık ve uzlaşma
• Kültürel:
– bilginin ulusal ve bireysel gelişmede kültürel değeri
William J. Martin, The information society. London: Aslib, 1988, s. 40.
18
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

19. Modern Uygarlığın Üç Aşaması
• Militarizasyon / devlet kurma
• Sanayileşme / şirket kurma
• Enformatizasyon / ”intelprise” kurma
Kumon (1992)
19
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

20. Pazarlık/Müzakere Teknikleri
• Tehdit
– “İsteklerimi yerine getirmezsen sana saldırırım”
• Değişim (Mübadele)
– “İsteklerimi kabul edersen ben de seninle
işbirliği yaparım”
• İkna
– “İsteklerimi kabul etmen senin yararına”
20
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

21. Manipülasyon Teknikleri
• Zorlama / Cebir
– Başkalarını istediğinizi yapmaya zorlama
• İstismar
– Başkalarının savunma boşluklarından
yararlanma
• Özendirme
– başkalarının kendiliğinden sizin istediğiniz
durumlara ulaşmaları için ortamlar yaratma
21
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

22. Modern Uygarlığın İlk Aşaması
• “Ulusal egemenlik” kutsal kavram
• Modern, bağımsız devletlerin kurulması
• “Prestij oyunu”
– Prestij oyunu tehdit ve zorlamanın bir aracı
– İşgalci savaşlar ve “uluslararası toplum”da
diplomasi
• Uluslararası hukuk
22
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

23. Modern Uygarlığın 2. Aşaması
• “Özel mülkiyet” kutsal kavram
• Modern sınai teşebbüslerin kurulması
• “Servet oyunu”
– Servet oyunu değişim ve istismarın aracı
– “Dünya pazarı” üretim ve satışlara dayanan
rekabetçi oyunun arenası
• Ticari ve medeni kanun
23
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

24. Modern Uygarlığın 3. Aşaması
• “Bilgi hakları” kutsal kavram
• Modern bilgi “intelprise”larının kurulması
• “Akıl oyunu”
– Akıl oyunu ikna ve özendirmenin aracı
– Akıl tedariki ve sergilenmesi için
“intelprise”ların küresel akıl pazarında (global
intelplace) rekabet etmesi
• Bilgi haklarını düzenleyen kurallar sistemi
24
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

25. Akıl Oyununun Ön Koşulları
• Zihinsel uyanış
• Teknolojik gelişmeler
• Kurallar sistemi
25
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

26. Zihinsel Uyanış
• Servet oyununda kendi kendine yeten,
bağımsız modern birey anlayışı hakim
• Akıl oyununda birey çoklu ilişkilerden
oluşan ağın bir üyesi
• Varlık olarak çevrenin bir parçası
26
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

27. Teknolojik Gelişmeler
• “Ağların ağı” Internet aracılığıyla küresel
düzeyde bilgi işleme ve iletişim olanağı
• Internet, “intelprise”ların çalışma yeri
• “İntelprise”lar
– toplumsal bir sistem olarak işlev gören ağ
örgütleri
– küresel akıl pazarına bilgi sağlayarak bilginin
sanayileşmesine yardımcı oluyorlar
27
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

28. Kurallar Sistemi
• Bilgi haklarının düzenlenmesi
• Bilgi hakları diğer mülkiyet haklarından
farklı
– Satma, devretme, paylaşma sonucu bilgi
kaybı söz konusu değil
– Bilginin paylaşımı ağ ortamında daha avantajlı
– Ağlar bilgi dağıtımı için pazarlardan daha iyi
bir toplumsal sistem
28
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

29. Servet Oyunu
• Servet oyununda girişimciler
(entrepreneurs) fabrikalarda belli malları
üretir ve satarlar
• Mal ve hizmetler toplumsal yararı ıspatlar
• Amaç servet kazanmak ve ticaret yapmak
için simgesel ve genel bir güç elde etmek
• Pazar, girişimcilerin etkinliklerinin
toplumsal yararının değerlendirildiği bir
arena
29
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

30. Akıl Oyunu
• “İntelpreneur”ler bireysel ve spesifik bilgi
üretip bu bilgiyi diğerleriyle paylaşırlar
• Bilgi gerçeğin, iyiliğin ve güzelliğin
toplumsal değerini ifade eder
• Amaç “akıl” üreterek başkaları üzerinde
etki yaratma ya da simgesel ve genel ikna
etme yeteneği kazanma
• Küresel akıl pazarı (global intelplace)
“intelpreneur”lerin etkinliklerinin toplumsal
yararının değerlendirildiği bir arena
30
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

31. Küresel Akıl Pazarı (Intelplace)
• Bilginin çoğu zaman ücretsiz sağlanması ve
kullanımının özendirilmesi
• Bilginin toplumsal değerinin paylaşıldıkça
artması
• “Entellektüel merkantilizm”: Paylaşılabilen bilgi
ürünlerini mal gibi satarak servet biriktirmek
• Mal satışını düzenleyen yasalara göre bilgi
paylaşımını düzenlemek uygun değil
• Bağımsız ulus-devletler akıl ve servet oyunlarını
yöneten güç merkezleri olarak işlev görmeye
devam edebilecekler mi?
31
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

32. Bilgi Toplumu ile İlgili
Sorunlar
Hususlar
32
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

33. Bilgi Alt Yapısı
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Information%20Security%20-%20Safer%20Information%20Society.pdf
33
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

34. Bilgi Ekonomisi
• Ekonomi: Kıt kaynakların tahsisi
• “. . . Bilginin yeni rolü tam olarak
değerlendirilmeden, zenginliğin rolü
konusundaki hiçbir tahmin tutarlı
olmayacaktır.”
• “. . . İşleri hızlandırarak zamanla ilişkimizi
değiştirdiğimizde, bilginin bir bölümünü
kaçınılmaz bir şekilde eskitiyoruz.
Dolayısıyla, etrafımızda sürüklediğimiz
eski bilgi miktarını artırıyoruz.”
Toffler, Zenginlik Devrimi, s. 185-6
34
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

35. Sayısal Uçurum
• Küresel uçurum
– Sanayileşmiş ülkelerle daha az gelişmiş
ülkeler arasındaki farklar
• Toplumsal uçurum
– Bir ülkedeki insanlar arasındaki eşitsizlikler
• Demokratik uçurum
– Kamu yaşamına katılmak için sayısal
teknolojileri kullananlarla kullanmayanlar
arasındaki farklar
Kaynak: Hargittai, p. 828
35
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

36. Internet, Telefon Değildir
• Internet: Potansiyel bir eşitlik aracı
• Bağlantılılık
• İçerik üretimi ve dağıtımı
– Web’in etkin ve etkili kullanımı
– Web kapsamı
– Arama becerilerinin eksikliği
– Dil ve okur yazarlık engelleri
• Mevcut olma - erişilebilir olma
arasındaki fark
36
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

37. Gizlilik
• Büyük bilime dayalı bilgisayarlaşma: Sorun yok
• Yönetime dayalı bilgisayarlaşmada: Çok ciddi
sorun yok (amaç dışı kullanım, tek numara
kullanımı, üçüncü partilere kişisel bilgilerin
açılması)
• Topluma dayalı bilgisayarlaşma: Sorun var:
Çünkü bilgiler sadece yönetim için değil
toplumsal amaçlarla da kullanılıyor
• Bireysel bilgisayarlaşma: Bilgi altyapısının bilgi
toplumunda önder rol oynadığı yapı. Sorun var.
37
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

38. Katılımcı Demokrasi
• Kararlara tüm vatandaşların katılımı
• Sinerji ruhu ve karşılıklı yardımlaşma
• Tüm ilgili bilgilerin kamuya sunulması
• Getirilerin ve ve fedakarlıkların eşit
dağılımı
• İkna ve anlaşma yoluyla çözüm bulunması
• Karar verildikten sonra çözüme herkesin
katkıda bulunması
38
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

39. Katılımcı demokrasiyle ilgili sorunlar
• Doğru ve adil bilgi nasıl yaratılacak ve
herkesin erişimine açılacak.
• Devletin egemenliğini ilgilendiren
sorunların hallinde vatandaşların katılımı
nasıl sağlanacak
• Azınlık gruba saygı duyulsa bile
çözülemeyecek sorunlarla nasıl başa
çıkılacak
39
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

40. Toplumsal ve Yasal Hususlar
• Kritik bilgi alt yapısının korunması
• Bilgi okur yazarlığı
• Bilgi edinme özgürlüğü
• Bilgisayar suçları
• Entellektüel mülkiyet hakları
(Masuda, s. 54-59)
40
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

41. Sorunlar
Dünyada ve Türkiye’de
Bilgi Toplumu
41
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

42. Herkes İçin Bilgi Toplumu
• Dünya Bilgi Toplumu Doruk Toplantısı, Cenevre,
10-12 Aralık 2003
– Herkesin bilgi yaratabildiği, bilgiye erişebildiği,
bilgiden yararlanabildiği ve bilgi paylaşabildiği
– insan odaklı, kapsayıcı ve kalkınma yönelimli Bilgi
Toplumu kurma ortak arzusu ve adanmışlığı
• Herkes İçin Bilgi Toplumunun ana ilkeleri
saptandı
• Bin Yıl Kalkınma amaçlarını gerçekleştirmek için
bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kullanılması
kararlaştırıldı
42
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

43. eAvrupa+ 2005
• Modern online kamu hizmetleri
• E-devlet
• E-öğrenme
• E-sağlık
• E-iş
Ve bunları geliştirmek için
• Ucuz ve yaygın genişbant erişim
• Güvenli bir bilgi alt yapısı
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/yayin/eeurope2005_en.pdf
43
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

44. i2010: Avrupa Bilgi Toplumu
44
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

45. 2007 e-hazırlıklılık endeksi
http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20070420205432/graphics.eiu.com/files/ad_pdfs/2007Ereadiness_Ranking_WP.pdf
45
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

46. Türkiye 42. sırada
46
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

47. Ölçütlere göre Türkiye’nin puanları
47
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

48. Source: http://www.weforum.org
48
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

49. D
0
5
10
15
20
25
30
35
N e e nm
th a
Source: OECD
er rk
la
n
Ic d s
ela
n
Sw Ko d
i tz r e a
er
l
N o and
rw
F i ay
n
Sw l and
ed
C a en
na
Un Be d a
i te
d l giu
L u Ki n m
x e gd
m om
bo
DSL
F r ur g
an
U n J ce
i te a p a
d
S n
A u ta te
st s
ra
Au li a
Cable
G s tr ia
er
m
an
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana
Sp y
ai
Ne n
w Ita
Ze ly
OECD Broadband subscribers per 100 inhabitants, by technology, Dec. 2006
al
Genişbant Abone Yüzdesi
Po a n d
r tu
g
Fibre/LAN
Ir e a l
C z H lan
e c un d
h g
R e ar y
pu
Sl
ov P bli
a k ol a c
R e nd
Other
pu
G b lic
re
e
OECD average
T u ce
rk
49
M ey
ex
ic o
http://www.oecd.org/dataoecd/37/39/38449070.xls

50. DSL
OECD Key ICT indicators
4b. Availability of Digital Subscriber Lines (DSL) in OECD countries
% 2004 (Coverage, %)
100
Mid-2005 (Coverage, %)
80
60
40
20
0
Belgium
Korea*
Luxembourg
Netherlands
UK
Denmark
Switzerland*
Sweden
Finland
Japan**
Iceland
New Zealand
Portugal
France
Germany
Norway
Ireland
Italy
Austria
Spain
Poland (TPSA)
Australia
Czech Rep.
USA
Canada
Hungary
Slovak Rep.
Mexico*
Turkey
Greece
* Data for 2003
** Data for March 2004
Source: OECD Key ICT Indicators [www.oecd.org/sti/ICTindicators]
http://www.oecd.org/dataoecd/19/43/34082819.xls
50
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

51. Internet’e erişim
OECD Key ICT indicators
6a. Households with access to the Internet (1) 2000-2005 (2), percentage of all households
% 2000 2001 2003 2004 2005
100
80
60
40
20
0
Australia
Austria
Belgium
Canada (3)
Czech Republic
Denmark
Finland
France
Germany
Greece
Hungary
Iceland
Ireland
Italy
Japan
Korea (4)
Luxembourg
Mexico (5)
Netherlands
New Zealand (6)
Norway
Poland
Portugal
Slovak Republic
Spain
Sweden
Switzerland (7)
Turkey (8)
United Kingdom
United States
8. Households in urban areas only
http://www.oecd.org/dataoecd/19/45/34083073.xls
51
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

52. GEANT2
Kaynak: e: http://www.geant2.net/upload/pdf/786_GN2_Topology_Nov_06-2.pdf
52
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

53. Türkiye’de e-dönüşüm
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
53
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

54. http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
54
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

55. http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
55
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

56. E-dönüşüm Stratejisi 2010
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
56
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

57. E-dönüşüm Stratejisi 2010
http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ab/taiex/Current%20Situation%20in%20TURKEY%20-%20March%202007.pdf
57
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

58. Bilgi Toplumunda Politikalar
• “Bilgiyi düzenleme biçimi insanları düzenleme
biçimini saptar; bunun tersi de geçerlidir.”
(Toffler)
• Bilgi politikaları bir toplumun yapısı ve yönetimi
hakkında fikir verir
• Bilgi toplumunda sorunların %80’i insan kaynaklı
• Sanayi toplumunun paradigmalarıyla (tehdit,
cebir, servet) Herkes İçin Bilgi Toplumu
kurulamaz
• Herkes İçin Bilgi Toplumu “akıl” ile kurulur
• Sorunları çözmenin biricik yolu “akıl”dır
58
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

59. Sonuç
• Türkiye, AB Bilgi Toplumuyla (eEurope+)
bütünleşme çabaları sırasında yaşadığı
toplumsal ayrışmaları (bifurcations) ve
karşılaştığı sorunları Sanayi Toplumunun
paradigmalarıyla çözmeye çalışmaktadır
• Bilgi toplumu olabilmek için akıl ve bilimin
rehberliğine güvenmek, insanları daha iyi
eğitmek ve bilim ve teknolojiye daha fazla
yatırım yapmak gerekli
59
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana

60. Bilgi Toplumuna Geçiş
ve
Sorunları
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
60
11 Mayıs 2007, Çukurova Üniversitesi, Adana