Download luận án tiến sĩ ngành chính trị học với đề tài: Văn hóa chính trị Hồ Chí Minh - Giá trị lí luận và thực tiễn, cho các bạn làm luận án tham khảo

1. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGUYỄN HỮU LẬP
V¡N HO¸ CHÝNH TRÞ Hå CHÝ MINH - GI¸ TRÞ
Lý LUËN Vµ THùC TIÔN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: Chính trị học
Hà Nội - 2015

2. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGUYỄN HỮU LẬP
V¡N HO¸ CHÝNH TRÞ Hå CHÝ MINH - GI¸ TRÞ
Lý LUËN Vµ THùC TIÔN
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: Chính trị học
Mã số: 62 31 20 01
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. Nguyễn Văn Vĩnh
Hà Nội - 2015

3. 1
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ
ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
TÁC GIẢ
Nguyễn Hữu Lập

4. 2
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CNXH: Chủ nghĩa xã hội
CNTB: Chủ nghĩa tư bản
ĐLDT: Độc lập dân tộc
GPDT: Giải phóng dân tộc
GS: Giáo sư
Nxb: Nhà xuất bản
PGS: Phó giáo sư
TS: Tiến sĩ
VHCT: Văn hóa chính trị
XHCN: Xã hội chủ nghĩa

5. 3
MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 5
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 11
1.1. Các tài liệu, công trình nghiên cứu ở nước ngoài 11
1.2. Các tài liệu, công trình nghiên cứu ở trong nước 15
Chương 2: LÝ LUẬN VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH 27
2.1. Khái niệm và cấu trúc văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 27
2.2. Cách tiếp cận văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 44
2.3. Cơ sở hình thành, phát triển văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 56
Chương 3: GIÁ TRỊ VÀ NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN
CỦA VĂN HÓA CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH 79
3.1. Giá trị của văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 79
3.2. Những đặc trưng cơ bản của văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 108
Chương 4: Ý NGHĨA VÀ ĐỊNH HƯỚNG XÂY DỰNG VĂN HÓA
CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ
LÃNH ĐẠO QUẢN LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 122
4.1. Ý nghĩa của văn hóa chính trị Hồ Chí Minh 122
4.2. Định hướng xây dựng văn hóa chính trị Hồ Chí Minh cho
đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay 148
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
156
159
160

6. 4
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Thực tế đã cho thấy, văn hóa có mặt trong mọi lĩnh vực của đời sống, là sản
phẩm của hoạt động thực tiễn, nhưng lại có vai trò chỉ đạo hoạt động thực tiễn của
con người. Văn hóa là tổng hòa những giá trị Chân, Thiện, Mĩ được vận động và
sàng lọc trong thực tiễn cuộc sống qua nhiều thế hệ. Sự vận động và sàng lọc đó
càng rộng về không gian, càng dài về thời gian, thì các giá trị còn lại càng sâu sắc,
bền vững và tính phổ quát càng cao. Vì thế, văn hóa nói chung không phải là sản
phẩm của con người với tính cách cá nhân, bởi mỗi cá nhân cụ thể ấy thực chất chỉ
là một trong những sản phẩm sáng tạo của văn hóa, là nơi biểu hiện của văn hóa,
chỉ có vai trò bảo tồn và phát triển văn hóa. Tuy nhiên, trong số những con người cá
nhân với tính cách là sản phẩm của văn hóa lại có những nhân vật tiêu biểu, xuất
chúng, có khả năng thâu thái, tích hợp được các giá trị văn hóa của cộng đồng dân
tộc và thời đại. Bởi vậy, họ là những người góp phần quan trọng nhất trong việc bảo
tồn, phát triển và nâng nền văn hóa của cộng đồng, dân tộc lên một tầm cao mới,
thậm chí còn là định hướng cho sự phát triển bền vững của cả một nền văn hóa.
Cũng như nhiều lĩnh vực khác, VHCT chỉ là một bộ phận, một phương
diện của văn hóa, nhưng là bộ phận quan trọng nhất, ra đời trong quá trình con
người ứng xử với các thành tố của hệ thống chính trị, đặc biệt là nhà nước -
một hình thức tập trung ý chí của cộng đồng, có vai trò quyết định trong việc
thúc đẩy hay kìm hãm sự phát triển xã hội. VHCT bắt đầu hình thành và phát
triển khi xã hội loài người có sự phân hóa giai cấp, xuất hiện quyền lực chính
trị, đảng chính trị và nhà nước. Vì vậy, xét đến cùng, VHCT là văn hóa sử dụng
quyền lực, là nghệ thuật cai trị hay nghệ thuật lãnh đạo, là nhân tố quyết định
đến sự phát triển, tiến bộ của xã hội nói chung, đến việc bảo đảm các quyền
con người và quyền dân tộc nói riêng.
Văn hóa chính trị là những giá trị của tư tưởng cùng hành vi chính trị
được cộng đồng thừa nhận, chia sẻ, vận dụng trong việc thiết lập và vận hành
một thể chế chính trị nhất định, nó được biểu hiện thông qua hành vi chính trị

7. 5
của mỗi công dân, trước hết là các nhà chính trị chuyên nghiệp, các lãnh tụ
chính trị. Vì vậy, nghiên cứu VHCT nói chung không thể không nghiên cứu về
con người chính trị, đặc biệt là những lãnh tụ chính trị, những vĩ nhân của lịch
sử. Ở Việt Nam, Hồ Chí Minh là sản phẩm của VHCT Việt Nam, nhưng cũng
là người đã nâng VHCT truyền thống của dân tộc lên một tầm cao mới với một
chất lượng mới. Vì thế, có thể coi Hồ Chí Minh là kết tinh những gì tốt đẹp
nhất của văn hóa Việt Nam. Với tính chất cách mạng, nhân văn, vì sự nghiệp
GPDT, giải phóng giai cấp, giải phóng con người và xây dựng một xã hội nhân
văn, tiến bộ, VHCT Hồ Chí Minh đã và đang là một trong những đối tượng
nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng của khoa học chính trị ở Việt Nam.
Văn hóa chính trị Hồ Chí Minh được hình thành, phát triển và hoàn thiện
trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của Người, là một bộ phận cốt lõi và
là phương diện nổi bật nhất của văn hoá Hồ Chí Minh; là sản phẩm của sự tích
hợp, kế thừa, phát triển VHCT của cộng đồng dân tộc Việt Nam, giá trị VHCT
của nhân loại, đặc biệt là giá trị VHCT của chủ nghĩa Mác - Lênin trong điều
kiện cụ thể của Việt Nam; có nội dung cốt lõi là tư tưởng và hành động nhằm
thực hiện triệt để quyền dân tộc cơ bản và quyền con người chân chính; là nền
tảng của tư tưởng, đạo đức và phong cách của Người; có giá trị lý luận và thực
tiễn to lớn, là yếu tố nền tảng tạo nên mọi thắng lợi mà cách mạng Việt Nam đã
giành được. Mặt khác, VHCT Hồ Chí Minh luôn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt tiến
trình cách mạng Việt Nam, là hạt nhân cốt lõi và là chất keo cố kết mọi con dân
nước Việt thuộc các giai cấp, tầng lớp khác nhau. Nhờ đó mà tạo nên nguồn
lực to lớn, đủ sức đánh bại các thế lực xâm lược và góp phần cùng loài người
ngăn chặn và thủ tiêu hoàn toàn sự tha hóa của chủ nghĩa thực dân cũ trên thế
giới, đưa nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội, đáp ứng yêu cầu xây dựng một
nền chính trị dân chủ, độc lập, tự chủ, cách mạng và tiến bộ.
Hơn nữa, với tính cách là một bộ phận không thể thiếu trong nền tảng tư
tưởng của Đảng - Tư tưởng Hồ Chí Minh đã được các lãnh đạo Đảng, Nhà
nước, các nhà khoa học tập trung nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ nội dung và giá

8. 6
trị vận dụng, xác lập cơ sở lý luận cho việc hoạch định các chủ trương, đường
lối của Đảng. Đặc biệt, từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam phát động cuộc vận
động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, tư tưởng và
tấm gương đạo đức của Người không chỉ là nội dung học tập, làm theo mà còn
là đối tượng nghiên cứu của nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều bộ môn khoa học.
Mặc dù vậy, việc nghiên cứu, vận dụng và phát triển các giá trị của VHCT Hồ
Chí Minh còn khá khiêm tốn, chưa xứng với tầm vóc của một lãnh tụ chính trị
xuất sắc, một danh nhân văn hóa kiệt xuất của Việt Nam. Phạm trù VHCT Hồ
Chí Minh gần đây đã được đặt ra và quan tâm nghiên cứu. Mặc dù vậy, các
công trình nghiên cứu về VHCT Hồ Chí Minh còn đang ở trạng thái tiếp cận
từng nội dung đơn lẻ, tính hệ thống, khái quát còn hạn chế. Do đó, cho đến nay
nhận thức về VHCT Hồ Chí Minh chưa thực sự rõ ràng và sâu sắc, thậm chí
còn có những quan điểm khá khác nhau về việc có hay không có VHCT Hồ
Chí Minh.
Thực tiễn thế giới đã cho thấy, sự phát triển của một dân tộc phụ thuộc rất
lớn vào sự đồng thuận xã hội và khả năng quy tụ nhân tâm, trí tuệ, tiềm năng
của mọi tầng lớp nhân dân nhằm tạo nên sức mạnh tổng hợp. Tuy nhiên, sự
đồng thuận xã hội lại phụ thuộc vào tính chất, phạm vi và mức độ của nền dân
chủ mà nền dân chủ thì phụ thuộc vào thể chế chính trị. Cuối cùng, tất cả
những yếu tố trên đây lại phụ thuộc vào VHCT của một dân tộc, tức là phụ
thuộc vào nhận thức, thái độ, trách nhiệm của mỗi người dân đối với quyền lực
chính trị và khả năng thiết kế một hệ thống chính trị bảo đảm quyền tự do, dân
chủ, phát huy được trí tuệ của mọi công dân.
Hiện nay, nước ta đang quá độ lên CNXH, sự nghiệp đổi mới sau chặng
đường gần 30 năm đã thu được những kết quả to lớn có ý nghĩa lịch sử. Tuy
nhiên, những kết quả đó còn hạn chế và chưa tương xứng với tiềm năng, thế
mạnh của đất nước và con người Việt Nam. Đổi mới chính trị chưa theo kịp
đổi mới kinh tế. Hệ thống chính trị và nền dân chủ đang có những bất cập
gây khó khăn cho việc phòng chống tham nhũng và nâng cao sức mạnh của

9. 7
bộ máy nhà nước, cản trở sự phát triển bền vững của dân tộc, làm giảm sút
lòng tin của nhân dân đối với Đảng, đe dọa sự tồn vong của chế độ. Trước
yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ quá độ
lên CNXH, VHCT Hồ Chí Minh càng tỏ rõ giá trị to lớn đối với các chủ thể
chính trị, trước hết là cán bộ, đảng viên. Do đó, việc nghiên cứu và phát huy
giá trị của VHCT của Người trong đời sống chính trị ở nước ta hiện nay
càng trở lên cấp thiết.
Những lý do trên đây cho thấy, việc nghiên cứu để khẳng định và làm sáng
tỏ thêm các chiều cạnh của VHCT Hồ Chí Minh là vấn đề có ý nghĩa to lớn, góp
phần gia tăng tri thức về khoa học chính trị ở Việt Nam nói chung, Hồ Chí Minh
học nói riêng. Trên cơ sở đó những phát huy giá trị tốt đẹp của VHCT Hồ Chí
Minh trong giai đoạn cách mạng mới. Vì vậy, nghiên cứu sinh chọn vấn đề:
“Văn hoá chính trị Hồ Chí Minh - giá trị lý luận và thực tiễn” làm đề tài luận án
tiến sĩ của mình.
Với đề tài đã lựa chọn, tác giả luận án xác định một số giả thuyết nghiên cứu
sau đây: Thứ nhất, VHCT Hồ Chí Minh là VHCT của một cá nhân, nhưng là cá
nhân tiêu biểu với tính cách là một lãnh tụ chính trị và là một nhà quản lý tối cao
của dân tộc. Thứ hai, VHCT Hồ Chí Minh là một chỉnh thể, bao gồm các giá trị về
tư tưởng, hành vi và nhân cách chính trị, có cấu trúc và đặc trưng riêng. Thứ ba,
VHCT Hồ Chí Minh là sản phẩm của sự tích hợp và phát triển nhiều giá trị tiêu
biểu của VHCT dân tộc, nhân loại và chủ nghĩa Mác - Lênin, trong đó VHCT Mác
- Lênin là yếu tố quyết định. Thứ tư, VHCT Hồ Chí Minh không chỉ có ý nghĩa
lịch sử mà còn có ý nghĩa hiện thực to lớn đối với cách mạng Việt Nam và thế giới.
Mặt khác, VHCT Hồ Chí Minh còn có ý nghĩa to lớn đối với đội ngũ cán bộ lãnh
đạo, quản lý ở nước ta hiện nay.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung về VHCT và VHCT Hồ Chí
Minh, luận án chỉ ra những giá trị và đặc trưng cơ bản của VHCT Hồ Chí Minh,

10. 8
nêu lên ý nghĩa và một số định hướng xây dựng VHCT của Người cho đội ngũ cán
bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Làm rõ những vấn đề lý luận chung về VHCT và VHCT Hồ Chí Minh.
- Làm rõ những giá trị và đặc trưng cơ bản của VHCT Hồ Chí Minh.
- Phân tích ý nghĩa của VHCT Hồ Chí Minh và đề xuất một số định
hướng xây dựng VHCT Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý
ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là VHCT Hồ Chí Minh ở khía cạnh giá trị
lý luận và thực tiễn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Cùng với việc tập trung nghiên cứu, khảo sát các giá trị mà Hồ Chí Minh
đã sáng tạo ra trong sự nghiệp chính trị của mình thông qua hệ thống tư liệu, di
sản mà Người để lại và các kết quả nghiên cứu có liên quan dưới góc độ tiếp cận
chính trị học, luận án sẽ khảo sát các đánh giá của Đảng Cộng sản Việt Nam về
phẩm chất chính trị, đạo đức của đội ngũ cán bộ đảng viên nói chung, cán bộ
lãnh đạo quản lý nói riêng.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận của đề tài là hệ thống những quan điểm cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam và
các lý thuyết về khoa học chính trị, VHCT hiện đại; về chính trị; về văn
hóa; về mối quan hệ giữa chính trị với văn hóa và vai trò của văn hóa đối
với sự phát triển xã hội nói chung, cách mạng xã hội chủ nghĩa nói riêng.
4.2. Phương pháp nghiên cứu

11. 9
Trên cơ sở tiếp cận khảo sát tài liệu về các vấn đề có liên quan đến VHCT Hồ
Chí Minh và thực trạng VHCT của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam
hiện nay, tác giả sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử cùng
các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp hệ thống; lôgích, lịch sử;
phân tích, tổng hợp; so sánh…phù hợp với từng nhiệm vụ cụ thể của luận án.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
5.1. Ý nghĩa khoa học
- Đề tài góp phần hoàn thiện khái niệm, xác định cấu trúc của VHCT Hồ Chí
Minh.
- Chỉ ra cách tiếp cận và cơ sở hình thành, phát triển VHCT Hồ Chí Minh.
- Xác định giá trị lý luận, thực tiễn; các đặc trưng cơ bản và ý nghĩa của
VHCT Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam và thế giới.
- Góp phần khẳng định tính toàn diện của di sản Hồ Chí Minh và sự cần thiết
phải xây dựng VHCT Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt
Nam hiện nay.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn
Về lý luận: luận án góp phần gia tăng tri thức về khoa học chính trị
nói chung, Hồ Chí Minh học nói riêng và làm cơ sở để đấu tranh bảo vệ
nền tảng tư tưởng của Đảng.
Về thực tiễn: luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc
nghiên cứu, học tập trong các chuyên ngành của khoa học chính trị như:
chính trị học, Hồ Chí Minh học, xây dựng Đảng cũng như trong công tác
xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay.
6. Kết cấu của án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. Luận
án được kết cấu thành 4 chương, 9 tiết.

12. 10
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1.1. CÁC TÀI LIỆU, CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI
1.1.1. Các nghiên cứu liên quan đến văn hóa chính trị
Văn hóa chính trị với tính cách là những giá trị của chính trị gắn liền với
vấn đề giành, giữ và sử dụng quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước để bảo
đảm cho sự ổn định và phát triển của xã hội. Do đó, VHCT ra đời từ rất sớm cả ở
phương Đông và phương Tây, gắn liền với sự ra đời của giai cấp và nhà nước.
Thực tế cho thấy, những quy định về các mối quan hệ và cách ứng xử giữa con
người với chế độ chính trị mà họ đang sống đã được các nhà tư tưởng chính trị
cổ đại như Khổng Tử, Lão Tử, Hàn Phi Tử, Plato, Aristotle… đề cập đến, và
ngày nay những tư tưởng đó vẫn đang là đối tượng nghiên cứu của khoa học
chính trị ở nhiều nước trên thế giới.
Mặc dù không trực tiếp bàn về VHCT nhưng hai tác giả nổi tiếng được
coi là cha đẻ của tư tưởng nhà nước pháp quyền ở phương Tây là
Montesquieu (1689 - 1775) với tác phẩm Tinh thần pháp luật và Rousseau
(1712 – 1778) với tác phẩm Bàn về khế ước xã hội là những nghiên cứu có
ảnh hưởng lớn đến các nghiên cứu chính trị nói chung, VHCT nói riêng của
các nhà khoa học chính trị trên thế giới.
Kế thừa tri thức chính trị của các nhà tư tưởng đi trước, các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác - Lênin đã luận giải một cách khoa học và cách mạng về tính tất yếu khách
quan của chính trị trong khi xã hội còn giai cấp và đấu tranh giai cấp; về vai trò của
chính trị trong đời sống xã hội; về mối quan hệ giữa cá nhân, cộng đồng với chính trị;
về quy luật vận động phát triển của hình thái kinh tế - xã hội kéo theo sự phát triển của
chính trị và đòi hỏi sự ứng xử của con người với sự phát triển đó. Mặc dù chưa đi sâu
nghiên cứu nhằm đưa ra một định nghĩa đầy đủ về VHCT nhưng toàn bộ tư tưởng và
hành động chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin là một phần quan trọng trong
tinh hoa VHCT của nhân loại. Vì vậy, tư tưởng và hành động chính trị của các nhà kinh
điển Mác - Lênin là nền tảng tư tưởng, định hướng lập trường giai cấp và phương
hướng cho các nghiên cứu về chính trị và VHCT.

13. 11
Mặc dù vấn đề chính trị nói chung, VHCT nói riêng ra đời rất sớm, nhưng
trong một thời gian dài, nó chỉ được nghiên cứu với tính cách là một bộ phận hợp
thành của triết học hay các môn khoa học xã hội khác. Từ sau Chiến tranh thế giới
thứ hai, chính trị học với tính cách là một khoa học độc lập, chuyên nghiên cứu về
chính trị mới thực sự ra đời ở phương Tây và ngay khi ra đời, VHCT đã là một đối
tượng nghiên cứu có vị trí quan trọng của ngành khoa học xã hội này.
Các công trình nghiên cứu tiêu biểu của các học giả nước ngoài có liên quan
trực tiếp đến VHCT như: Cuốn The Civic Culture - Political Attitudes and
Democracy in Five Nations (Văn hoá công dân - Những thái độ chính trị và nền
dân chủ ở năm quốc gia) của Almond G. và Verba S [115]. Cuốn Modern Politics
(Chính trị hiện đại) của Row E [120]. Cuốn Modern Politics and Government
(Chính trị hiện đại và Chính phủ hiện đại) của Ball A.R [116]. Cuốn Democracy in
America (Dân chủ ở Mĩ) của Tocqueville A [122]. Cuốn Political Culture (văn hóa
chính trị) của Walter A. Rosenbaum [123].
Trong các công trình nêu trên, đáng chú ý nhất là công trình nghiên cứu của
Almond G. và Verba S. Đây là tác phẩm chuyên khảo của hai nhà chính trị học
người Mỹ, đã đặt nền tảng đầu tiên cho các nghiên cứu văn hóa chính trị của thế
giới hiện đại. Nghiên cứu này ra đời từ nhu cầu khái quát các đặc tính VHCT của
một số nền dân chủ khác nhau ở phương Tây, để trên cơ sở đó chỉ ra những yếu tố
quan trọng nhất bảo đảm sự ổn định chính trị của chế độ dân chủ, tự do. Công trình
này dựa trên khuôn mẫu của một nghiên cứu chính trị học so sánh, nhưng ở đây
VHCT được xác định là đối tượng nghiên cứu trung tâm. Các tác giả đã đặt phạm
trù VHCT trong phạm vi quốc gia, dân tộc để xem xét, trên cơ sở đó đưa ra định
nghĩa, cách tiếp cận và tiêu chí phân loại. Mặc dù vậy, tác phẩm này chưa đề cập
đến VHCT của cá nhân.
Tuy nhiên, trong cuốn Political Culture, Walter A. Rosenbaum đã chia
VHCT thành hai cấp độ cá nhân và tập thể: ở cấp độ cá nhân, VHCT tập trung
ở khía cạnh tâm lý; và ở cấp độ tập thể, VHCT tập trung vào sự định hướng
chính trị của số đông. Walter A. Rosenbaum còn chia sự định hướng ấy thành
ba loại: thứ nhất, định hướng về cấu trúc chính quyền, bao gồm hai khía cạnh:
đối với thể chế và đối với các thành tựu của chính phủ; thứ hai, định hướng về

14. 12
các yếu tố khác trong hệ thống chính trị như: bản sắc chính trị, sự tin tưởng
trong lĩnh vực chính trị và luật lệ trong sinh hoạt chính trị; thứ ba, định hướng
về các hoạt động chính trị của cá nhân bao gồm (thái độ và cách thức tham gia
cũng như ý thức về tính hiệu quả của sự tham gia vào chính trị). Như vậy, cuốn
sách đã đề cập đến VHCT cá nhân, nhưng mới chỉ tiếp cận những biểu hiện cụ
thể của nó trong đời sống chính trị của cá nhân mà chưa làm rõ sự hình thành,
vận động, phát triển và vai trò của nó với VHCT cộng đồng.
Ngoài các công trình lớn trên đây, còn có các bài báo và tạp chí nghiên cứu
về VHCT như: Bài “Comparative Political System” (Hệ thống chính trị so sánh)
của Almond G [114]. Bài “Political Cutulre” (Văn hóa chính trị) của Pye L. [118].
Bài “Choosing Preferences by Constructing Institutions: A cultural Theory of
Preference Formation” (Lựa chọn sở thích bằng việc xây dựng các thể chế: một lý
thuyết của hệ thống ưa thích), trong: American Political Science Review của
Wildavsky, Aaron [124]. Bài “Political Culture and Public opinion” (Văn hóa
chính trị và ý kiến cộng đồng), trong: Politics and the American future, Dilemmas
of Democracy, của Harrigan J.J. [117]. Bài “Political Culture and Political
Pyschology” (Văn hóa chính trị và tâm lý chính trị), trong Comparative politics: A
global Introduction, của Sodaro M.J. [121].
Nhìn chung việc nghiên cứu VHCT ở nước ngoài, đặc biệt là ở châu
Âu được bắt đầu sớm, nhưng theo Phạm Hồng Tung, tác giả cuốn sách Văn
hóa chính trị và lịch sử dưới góc nhìn văn hóa chính trị: “trên lĩnh vực
Việt Nam học, cho tới nay chưa xuất hiện nghiên cứu chuyên biệt nào của
giới học giả phương Tây về văn hóa chính trị Việt Nam” [104, tr.132]. Mặt
khác, mặc dù có rất nhiều tác phẩm viết về các chính trị gia nổi tiếng
nhưng số các công trình nghiên cứu chuyên sâu về cá nhân, hay lãnh tụ
chính trị cụ thể dưới góc độ tiếp cận VHCT vẫn còn hạn chế.
1.1.2. Các nghiên cứu liên quan đến VHCT Hồ Chí Minh
Hồ Chí Minh là lãnh tụ chính trị của nhân dân Việt Nam, tuy nhiên quá trình
hoạt động cách mạng của Người đã để lại nhiều dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn bè
quốc tế. Mặt khác, những giá trị nhân văn, nhân đạo trong tư tưởng và hành động

15. 13
chính trị của Người đã vượt khỏi phạm vi quốc gia, mang tầm vóc quốc tế và nhân
loại. Chính vì vậy, việc tìm hiểu, nghiên cứu về Người đã được các nhà chính trị,
nhà khoa học nước ngoài với lập trường giai cấp khác nhau quan tâm sâu sắc ngay
từ khi Người còn sống. Đặc biệt, sau khi Hồ Chí Minh qua đời và được cộng đồng
quốc tế vinh danh là anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa lớn của Việt Nam,
các nghiên cứu, đánh giá của các chính trị gia, các học giả nước ngoài về Người
càng trở nên phong phú.
Cuốn sách viết về Hồ Chí Minh và xuất bản từ khi Người còn sống đó là cuốn
Hồ Chí Minh của tác giả Jean Lacouture - một nhà báo, nhà sử học và nhà văn
Pháp. Với 270 trang sách được cấu trúc thành 15 chương, cuốn sách đã khái quát
khá đầy đủ về tiểu sử chính trị Hồ Chí Minh. Tác phẩm đã khắc họa chân dung của
một vị lãnh tụ mà tác giả đánh giá là một trong những nhà Quốc tế Cộng sản lỗi lạc
nhất trong mọi thời đại.
Một công trình nghiên cứu của học giả nước ngoài được cho là đầy đủ nhất về
Hồ Chí Minh, đó là cuốn Hồ Chí Minh - Một cuộc đời của tác giả người Mỹ
William J. Duiker. Cuốn sách đã được nhà xuất bản Hyperion, New York xuất bản
năm 2000, và được Phòng Phiên dịch - Bộ ngoại giao Việt Nam dịch sang tiếng
Việt năm 2001. Tác phẩm đã trình bày khá tỷ mỷ những tư tưởng và hoạt động thực
tiễn chính trị của Hồ Chí Minh dưới góc độ tiếp cận sử học gắn liền với bối cảnh cụ
thể. Mặc dù chưa được chính thức xuất bản tại Việt Nam, nhưng cuốn sách là tài
liệu tham khảo rất bổ ích về cuộc đời, sự nghiệp chính trị của Hồ Chí Minh.
Cuốn sách Hồ Chí Minh Một biên niên sử, của Hellmut Kapfenberger [29],
với kết cấu 25 chương và một biên niên sử về Hồ Chí Minh, tác giả đã làm nổi bật
tầm vóc những giá trị và đóng góp vĩ đại không thể phủ nhận của Người không chỉ
ở phạm vi quốc gia mà còn trên bình diện quốc tế. Mặc dù không tiếp cận dưới góc
độ VHCT nhưng cuốn sách đã cho thấy, cuộc đời, nhân cách và tư tưởng Hồ Chí
Minh không chỉ soi đường cho sự nghiệp cách mạng của nhân dân Việt Nam mà
còn là nguồn cổ vũ, khích lệ to lớn đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng
giai cấp và giải phóng con người trên thế giới.

16. 14
Cuốn sách của Nguyễn Đài Trang - một nhà nghiên cứu người Việt Nam
đang sinh sống và làm việc tại Canađa có tiêu đề, Hồ Chí Minh - Nhân văn và
phát triển, với 395 trang sách được kết cấu thành 7 chương, tác giả đã làm nổi
bật lý tưởng và phương pháp chính trị Hồ Chí Minh. Mặc dù không đề cập trực
tiếp đến VHCT của Người, nhưng cuốn sách là tài liệu bổ ích về nhân cách
chính trị Hồ Chí Minh.
1.2. CÁC TÀI LIỆU, CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU Ở TRONG NƯỚC
Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam, Người đã để
lại cho Đảng và dân tộc ta một di sản vô cùng phong phú. Mặc dù vậy, lúc đương
thời Người chỉ nhận mình là một nhà chính trị chuyên nghiệp. Với những cống hiến
to lớn trong quá trình đấu tranh cách mạng, Người được thế giới vinh danh là anh
hùng GPDT, nhà văn hóa lớn. Cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng và tấm gương đạo đức
của Người đã được các lãnh đạo Đảng, Nhà nước, cùng nhiều nhà khoa học trong
và ngoài nước tìm hiểu, nghiên cứu. Trong số các tác phẩm đã công bố liên quan
đến VHCT và VHCT Hồ Chí Minh có những công trình sau:
1.2.1. Các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận về văn hóa
chính trị Hồ Chí Minh
- Các sách liên quan đến lý luận về VHCT Hồ Chí Minh:
Trước hết phải kể đến các công trình nghiên cứu của các lãnh đạo Đảng, Nhà
nước có liên quan đến chính trị, VHCT và VHCT Hồ Chí Minh với các tác phẩm
nổi bật như: cuốn Chủ tịch Hồ Chí Minh một con người, một dân tộc, một thời đại,
một sự nghiệp, của Phạm Văn Đồng [18]; cuốn Những nhận thức cơ bản về tư
tưởng Hồ Chí Minh, của Phạm Văn Đồng [19]; cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh và
cách mạng Việt Nam, của Đại tướng Võ Nguyên Giáp [22].
Trên đây là những công trình của các nhân chứng lịch sử, những học trò xuất
sắc, thân cận, gần gũi và đã cùng với Hồ Chí Minh chỉ đạo phong trào cách mạng
Việt Nam, từng bước hiện thực hóa các mục tiêu chính trị của con đường cách mạng
vô sản là ĐLDT gắn liền với CNXH mà Người đã lựa chọn. Những tác phẩm này đã
đánh giá sâu sắc, trung thực, quá trình cống hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh trên
nhiều lĩnh vực, bao quát trên phạm vi rộng lớn về chính trị, kinh tế, quân sự, ngoại
giao của tư tưởng Hồ Chí Minh. Tuy vậy, chưa có công trình nào chuyên sâu nghiên
cứu về VHCT của Người.

17. 15
Một trong những công trình khoa học có liên quan mật thiết đến chính trị,
VHCT đó là cuốn sách: Luật hiến pháp và chính trị học của Nguyễn văn Bông [7].
Mặc dù với lập trường phi vô sản và thái độ đối lập với quan điểm mácxít và mô
hình nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhưng nội dung cuốn sách là những nhận thức và
luận giải khá khoa học về những vấn đề quan trọng của chính trị học như: về chính
quyền và tổ chức chính quyền, về hiến pháp, về những hình thức tham gia chính trị
và về những thể chế chính trị tiêu biểu ở cả châu Âu và châu Á. Do đó, cuốn sách là
tài liệu tham khảo cần thiết cho đề tài này. Tuy nhiên, cuốn sách chưa trực tiếp bàn
đến VHCT và VHCT Hồ Chí Minh.
- Những công trình của các nhà khoa học có các tác phẩm tiêu biểu:
Cuốn Sự phát triển của tư tưởng ở Việt Nam từ thế kỷ XIX đến Cách mạng
Tháng Tám - (tập III) Thành công của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, của Trần Văn Giàu [26], bằng cách tiếp cận lôgích và lịch sử, cuốn sách đã
đề cập một cách sâu sắc, toàn diện vai trò của Hồ Chí Minh trong việc xác định con
đường cứu nước, lựa chọn hệ tư tưởng vô sản và truyền bá vào Việt Nam để chuẩn
bị các điều kiện cần và đủ cho cách mạng nổ ra và giành được các mục tiêu chính trị
đã xác định. Cuốn sách cho thấy quá trình vận động phát triển của tư tưởng Hồ Chí
Minh và sự hiện thực hóa tư tưởng đó trong thực tiễn cách mạng Việt Nam từ khi
Người ra đi tìm đường cứu nước năm 1911 đến khi Cách mạng Tháng tám thành
công và sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cùng với việc công bố bản
Tuyên ngôn độc lập vào ngày 02-9-1945. Mặc dù toàn bộ những quan điểm, tư
tưởng và hành động chính trị của Hồ Chí Minh mà cuốn sách đề cập đến là một sự
nghiệp văn hóa, hướng đến các mục tiêu văn hóa, nhằm mang lại một nền chính trị
thỏa mãn nhu cầu và bảo vệ quyền lợi chính trị của nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên,
tác giả cuốn sách chưa có ý định khái quát những giá trị của tư tưởng và hành động
cách mạng đó thành VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hoá mới Việt Nam, của Bùi
Đình Phong (chủ biên) [81] đã trình bày quá trình hình thành, những nội dung cơ
bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam và vận dụng
tư tưởng đó vào xây dựng nền văn hóa mới trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp
hóa, hiện đại hóa. Mặc dù tác giả không trực tiếp bàn về VHCT mà chỉ đề cập đến

18. 16
tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa mới ở Việt Nam. Tuy nhiên, có thể
thấy tư tưởng Hồ Chí Minh về nền văn hóa mới ở Việt Nam là một nội dung quan
trọng trong tư tưởng chính trị của Người.
Cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn hoá và con người, của Đặng
Xuân Kỳ (Chủ biên) [43], được kết cấu thành ba phần với nhiều nội dung như: đặc
điểm và vai trò của văn hóa Việt Nam, con người Việt Nam trong lịch sử dân tộc; Hồ
Chí Minh với tư tưởng phương Đông về văn hóa và con người; tư tưởng phương Tây
về văn hóa và con người; những vấn đề chung của văn hóa và nền văn hóa mới; tư
tưởng Hồ Chí Minh về các lĩnh vực của văn hóa; tư tưởng Hồ Chí Minh về con người
và xây dựng con người mới; văn hóa, con người Việt Nam hiện nay và yêu cầu phát
triển văn hóa, xây dựng con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa;
phát triển văn hóa và xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Trong đó, tác giả có đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về VHCT, đưa ra quan niệm
về VHCT và nhận định rằng: VHCT không chỉ ở trong tư tưởng chính trị mà còn ở
trong hoạt động chính trị thực tiễn của Hồ Chí Minh và sự thống nhất đó tạo thành
VHCT của Người. Sau đó, tác giả cũng chỉ ra một số nội dung cơ bản của tư tưởng
chính trị Hồ Chí Minh như: tư tưởng về mục tiêu chính trị; về dân; về mối quan hệ
giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Như vậy, cuốn sách mới chỉ đề cập một số nội
dung của tư tưởng chính trị với tính cách là bộ phận cấu thành VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Sự phát triển của tư tưởng chính trị Việt Nam thế kỷ X-XV, của Nguyễn
Hoài Văn (Chủ biên) [109] có kết cấu ba chương: Cơ sở hình thành tư tưởng chính
trị Việt Nam nhìn từ cội nguồn văn hóa - lịch sử; “Tam giáo đồng nguyên” và sự
phát triển của tư tưởng chính trị Nho giáo thời Lý - Trần; Sự phát triển mạnh mẽ
của tư tưởng chính trị Việt Nam trong thế kỷ XV dưới ảnh hưởng của Nho giáo.
Cuốn sách đã trình bày cơ sở hình thành của tư tưởng chính trị Việt Nam và sự phát
triển của tư tưởng chính trị Nho giáo thời Lý - Trần từ (thế kỷ XI đến thế kỷ XIV),
thời Lê Sơ (thế kỷ XV). Mặc dù chưa đề cập đến VHCT nhưng dưới góc độ lịch sử
và hệ thống, đây là một bộ phận quan trọng của VHCT truyền thống Việt Nam và
cội nguồn của VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Văn hoá chính trị và lịch sử dưới góc nhìn văn hoá chính trị, của Phạm
Hồng Tung [104] bao gồm 14 chuyên luận, được tác giả bàn về nhiều vấn đề liên

19. 17
quan đến văn hóa và VHCT, trong đó ba chuyên luận đầu có liên quan trực tiếp đến
đề tài. Ở chuyên luận thứ nhất, tác giả đã trình bày một số khái niệm và cách tiếp
cận VHCT của khoa học chính trị ở phương Tây; chỉ ra mối quan hệ và vai trò của
cá nhân đối với VHCT và cho rằng, do sự khác nhau về vị trí, vai trò của mỗi cá
nhân trong hoạt động chính trị, nên không thể khảo sát đặc tính chính trị của tất cả
các cá nhân nhưng cần thiết phải nghiên cứu những cá nhân tiêu biểu, nổi bật theo
cách tiếp cận từ trên xuống và cùng với cách tiếp cận từ dưới lên để có những lý
giải cân bằng, thực chứng. Ở chuyên luận thứ hai, tác giả trình bày mối quan hệ
giữa môi trường chính trị, hệ thống chính trị, quá trình chính trị và VHCT. Trong
chuyên luận thứ ba, tác giả trình bày một số cách tiếp cận nghiên cứu và luận điểm
của một số học giả tiêu biểu ở phương Tây về VHCT. Tóm lại, cuốn sách đã trình
bày một số khái niệm, cách tiếp cận và sự cần thiết phải nghiên cứu VHCT nói
chung, VHCT của những cá nhân tiêu biểu nói riêng nhưng do mục tiêu nghiên cứu,
cuốn sách chưa đề cập đến VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Chính trị học - Những vấn đề lý luận và thực tiễn, do Nguyễn Văn
Huyên (Chủ biên) [38] đã đề cập đến những vấn đề về VHCT và con người chính trị
với những nội dung cụ thể như: quan niệm và bản chất của VHCT, đặc trưng, nội
dung, giải pháp xây dựng VHCT Việt Nam hiện nay; tư tưởng chính trị phương
Đông và phương Tây về phẩm chất của người lãnh đạo chính trị; bản lĩnh chính trị
Hồ Chí Minh và quan điểm Hồ Chí Minh về nghệ thuật hoạt động chính trị. Có thể
thấy, mặc dù đã đề cập nhưng cuốn sách mới chỉ dừng lại ở một số biểu hiện cụ thể
trong VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Hồ Chí Minh văn hóa và phát triển, của Phạm Ngọc Anh và Bùi Đình
Phong [2] bao gồm hai phần: phần 1, Hồ Chí Minh và văn hóa; phần 2, tư tưởng Hồ
Chí Minh về con người và phát triển. Cuốn sách đã trình bày tư tưởng Hồ Chí Minh
về xây dựng nền văn hóa mới; về văn hóa chính trị Hồ Chí Minh; văn hóa đạo đức
Hồ Chí Minh; tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, về giáo dục, về báo chí
cách mạng, về tính văn hóa trong thiết kế bộ máy nhà nước và phương hướng vận
dụng các tư tưởng đó trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam. Đặc biệt, trong mười
trang sách (từ 61-71), các tác giả đã đi sâu trình bày VHCT và VHCT Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, các tác giả mới chỉ dừng lại ở việc khái quát một số cách nhìn nhận và

20. 18
đưa ra quan niệm ban đầu về VHCT và nhận định về quá trình hình thành, phát
triển, hoàn thiện của VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Tư tưởng chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Hồ Chí Minh
(Sách chuyên khảo) của Lê Minh Quân [88] bao gồm bẩy chương, chia làm ba
phần: phần thứ nhất trình bày tư tưởng chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen, Lênin và
Hồ Chí Minh; phần thứ hai trình bày một số tác phẩm của C.Mác, Ph.Ăngghen,
Lênin và Hồ Chí Minh về chính trị; phần thứ ba, tác giả khái quát một số tác phẩm
của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin về đấu tranh bảo vệ, phát triển tư tưởng chính
trị của chủ nghĩa Mác. Cuốn sách không chỉ là nguồn tri thức quan trọng góp phần
luận giải nguồn gốc, bản chất cách mạng của tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh nói
riêng, VHCT Hồ Chí Minh nói chung mà còn cho phép tiếp cận VHCT Hồ Chí
Minh từ góc độ giá trị của những tư tưởng chính trị.
Cuốn Hồ Chí Minh nhà văn hoá kiệt xuất, của Song Thành [96] bao gồm 16
chương, đề cập một cách toàn diện về văn hóa Hồ Chí Minh, trong đó có chương
thứ 5 bàn trực tiếp vào VHCT Hồ Chí Minh. Trong chương này, sau khi trình bày
khái niệm, cấu trúc và vai trò của VHCT nói chung đối với sự phát triển đất nước,
tác giả đã trình bày cơ sở hình thành và hệ quan điểm VHCT Hồ Chí Minh. Mặc dù
vậy, tác giả mới tạm rút ra định nghĩa về VHCT nói chung mà chưa đưa ra một khái
niệm cụ thể về VHCT Hồ Chí Minh. Mặt khác, ở đây, VHCT Hồ Chí Minh được
nhìn nhận với tính cách là một tập hợp các quan điểm, tư tưởng nhằm thực hiện các
mục tiêu, lý tưởng chính trị mà Người đã xác định. Về cơ sở hình thành VHCT Hồ
Chí Minh, theo tác giả, VHCT Hồ Chí Minh được hình thành trước hết là từ những
giá trị VHCT truyền thống Việt Nam và sau khi ra nước ngoài khảo sát thế giới, Hồ
Chí Minh tiếp nhận thêm những giá trị mới mẻ và tiến bộ của VHCT phương Tây.
Trong cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa và con người, do
Đặng Xuân Kỳ (chủ biên) [43], trong phần thứ hai (chương 2): Tư tưởng Hồ Chí
Minh về các lĩnh vực của văn hóa, các tác giả đã đề cập đến VHCT, đưa ra khái
niệm chính trị và VHCT. Về cơ sở hình thành của VHCT Hồ Chí Minh, các tác giả
khẳng định: Tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời kế thừa những truyền thống
văn hóa tốt đẹp của dân tộc, thâu thái tinh hoa văn hóa nhân loại, Hồ Chí Minh đã
xác lập một hệ thống tư tưởng chính trị mang tính cách mạng triệt để, tính khoa học
sâu sắc và tính nhân văn cao cả.

21. 19
Những tác phẩm nêu trên đã đề cập một cách khá toàn diện về VHCT nói
chung và VHCT Việt Nam nói riêng. Nhiều tác phẩm đã làm rõ sự phát triển của tư
tưởng chính trị Việt Nam, những giá trị của VHCT truyền thống Việt Nam. Đặc
biệt, một số tác giả đã trực tiếp đề cập đến VHCT Hồ Chí Minh ở những khía cạnh
và phạm vi nhất định. Tuy vậy, chưa có một công trình độc lập, nghiên cứu chuyên
sâu về VHCT Hồ Chí Minh.
- Ngoài ra còn có khá nhiều các nghiên cứu đã công bố trên các báo, tạp chí,
kỷ yếu hội thảo khoa học có liên quan đến VHCT và VHCT Hồ Chí Minh như: Bài
Phát huy ưu thế của nền văn hoá chính trị Việt Nam tạo động lực cho công cuộc đổi
mới, của tác giả Trần Ngọc Hiên [30]. Bài Văn hoá và văn hoá chính trị từ cách tiếp
cận của triết học chính trị mácxít, của Nguyễn Văn Huyên [36]. Bài Văn hóa Đảng
- nhận thức và vấn đề đặt ra, của Đỗ Nguyên Phương [86]. Trong bài này, tác giả
khẳng định: “Văn hóa Đảng là một bộ phận của văn hóa chính trị”; trong điều kiện
và đặc điểm của hệ thống chính trị Việt Nam, đề cập đến VHCT chính là đề cập đến
văn hóa Đảng và cũng chỉ rõ: “Điểm nổi bật trong quan niệm của Hồ Chí Minh về
văn hóa chính trị là tư tưởng về dân” và “Tư tưởng văn hóa chính trị, văn hóa Đảng
của Hồ Chí Minh có ý nghĩa là cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu văn hóa chính trị,
văn hóa Đảng ngày nay”.
Tóm lại, phần lớn các công trình đã công bố chủ yếu nhìn nhận VHCT Hồ Chí
Minh ở góc độ tư tưởng. Do vậy, những tư tưởng về Dân, về Nhà nước, về Đảng,
về mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, đặc biệt là trong điều kiện đảng
cầm quyền được coi là những yếu tố cấu thành VHCT Hồ Chí Minh. Một số ít công
trình đã coi VHCT Hồ Chí Minh là sự thống nhất giữa tư duy với hành động nhưng
cũng chưa đi sâu làm rõ cấu trúc của sự thống nhất đó. Vấn đề cơ sở hình thành
VHCT Hồ Chí Minh đã được nhiều tác giả đề cập nhưng mới dừng lại ở việc định
danh những tiền đề, những yếu tố cấu thành nguồn gốc của VHCT Hồ Chí Minh
mà chưa đi sâu phân tích vai trò của các yếu tố đó; nhất là chưa làm rõ mối quan hệ
biện chứng giữa truyền thống với hiện tại, giữa cộng đồng với cá nhân, giữa khách
quan với chủ quan trong việc hình thành VHCT Hồ Chí Minh. Vì vậy, dưới góc độ
khoa học chính trị, tác giả luận án mạnh dạn coi VHCT Hồ Chí Minh là đối tượng

22. 20
nghiên cứu độc lập nhằm góp phần khắc họa chân dung nhà chính trị chuyên
nghiệp, nhà văn hóa của tương lai và gợi mở một cách tiếp cận mới về VHCT của
cá nhân nói chung, của lãnh tụ chính trị nói riêng.
1.2.2. Các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến đặc trưng và giá
trị của văn hóa chính trị Hồ Chí Minh
+ Các sách liên quan đến đặc trưng và giá trị của VHCT Hồ Chí Minh:
Trong cuốn Hồ Chí Minh văn hóa và phát triển, của Phạm Ngọc Anh và
Bùi Đình Phong [2], các tác giả đã chỉ ra biểu hiện của VHCT Hồ Chí Minh là:
nắm chắc linh hồn của chủ nghĩa Mác và hoàn cảnh cụ thể của đất nước để xác
định mục tiêu cách mạng; đề cao quyền lực của nhân dân; luôn khách quan,
trung thực, nhận rõ đúng - sai, tốt - xấu, thiện - ác, có tư duy phê phán, sáng tạo
với bản lĩnh và cái tâm, cái trí của người cộng sản; VHCT Hồ Chí Minh là sự
thống nhất giữa tư duy với hành động và luôn chú trọng xây dựng văn hóa của
Đảng cầm quyền. Cuốn sách không phải là một tác phẩm chuyên bàn về VHCT
Hồ Chí Minh, do vậy nội dung này chỉ được đề cập với tính cách là một bộ
phận cấu thành của văn hóa Hồ Chí Minh và cũng mới chỉ tập trung phân tích
một số biểu hiện cụ thể của VHCT Hồ Chí Minh.
Cuốn Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc, của Song Thành [95], với ba
phần, gồm hai mươi chương, cuốn sách đã làm nổi bật hình ảnh, vị trí, vai trò
của Hồ Chí Minh trong tiến trình cách mạng Việt Nam. Tác giả đã làm rõ quan
niệm và tiêu chí của một nhà tư tưởng, khái quát những cống hiến sáng tạo về
tư tưởng, lý luận của Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam và khẳng định
giá trị thời đại của những tư tưởng đó để làm rõ vị thế nhà tư tưởng lỗi lạc của
cách mạng Việt Nam. Cuốn sách đã trình bày những nội dung cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh theo một hệ thống lôgích, từ việc xác định mục tiêu chính
trị, lựa chọn con đường, xác định phương pháp, chuẩn bị lực lượng và xác định
những nội dung cơ bản cần thiết lập trong xây dựng chế độ xã hội mới sau khi
giành ĐLDT. Đặc biệt, tác giả đã khái quát những sáng tạo lý luận làm lên tầm
vóc nhà tư tưởng Hồ Chí Minh như: sáng tạo trong giải quyết mối quan hệ giữa

23. 21
dân tộc và giai cấp trong cách mạng giải phóng dân tộc ở thuộc địa; sáng tạo
trong lựa chọn, vận dụng và phát triển lý luận Mác - Lênin; sáng tạo trong xây
dựng đảng kiểu mới ở một nước thuộc địa, nửa phong kiến; sáng tạo trong lựa
chọn và thiết kế mô hình nhà nước; sáng tạo trong xác định con đường, biện
pháp quá độ lên CNXH; sáng tạo trong nghệ thuật chính trị… Mặc dù chưa đề
cập trực tiếp, nhưng bằng việc chỉ ra những sáng tạo lý luận đó đã làm toát lên
bản chất, nội dung và giá trị của VHCT Hồ Chí Minh.
Tác phẩm đề cập một cách toàn diện nhất về nội dung VHCT Hồ Chí Minh là
tác phẩm Hồ Chí Minh nhà văn hóa kiệt xuất, của Song Thành [96]. Trong cuốn
sách, tác giả đã nêu nên một hệ quan điểm VHCT Hồ Chí Minh, đó là: “Dân là gốc,
dân là chủ”, chính trị sáng suốt là chính trị “được lòng dân”; lấy đại đoàn kết toàn
dân tộc làm sức mạnh nền tảng; thi hành một nền chính trị liêm khiết, kết hợp chặt
chẽ đức trị với pháp trị; kiên trì giáo dục đạo đức gắn với đề cao vai trò của pháp
luật, thực hiện đức trị đi đôi với pháp trị; tôn trọng hiền tài, tin dùng trí thức; suốt
đời phấn đấu trở thành nhà chính trị sáng suốt, người công bộc, tận tụy của nhân
dân. Mặc dù vậy, cuốn sách chỉ tập trung phân tích VHCT Hồ Chí Minh dưới góc
độ tư tưởng mà thôi.
Cùng với việc luận giải nội dung, các nhà khoa học đã nhận định, VHCT Hồ
Chí Minh có giá trị như là yếu tố quyết định tạo nên sự nghiệp của Người và thắng
lợi của cách mạng Việt Nam. Trong cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn
hóa và con người, của Đặng Xuân Kỳ [43], tác giả đưa ra đánh giá khái quát:
VHCT Hồ Chí Minh đã có ý nghĩa to lớn trong suốt tiến trình cách mạng Việt Nam.
Nó vẫn đang định hướng cho việc xây dựng một nền văn hóa rất chính trị và một
nền chính trị rất văn hóa khi đất nước bước vào thế kỷ XXI. Mặc dù vậy, vấn đề giá
trị của VHCT Hồ Chí Minh chưa được trình bày một cách có hệ thống và sâu sắc
để thấy được ý nghĩa, tầm quan trọng đặc biệt của VHCT Hồ Chí Minh trong tiến
trình cách mạng Việt Nam và sự cần thiết phải xây dựng VHCT Hồ Chí Minh cho
đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý và phát huy VHCT của Người trong đời sống
chính trị ở nước ta hiện nay.
+ Các báo, tạp chí và kỷ yếu hội thảo khoa học có liên quan:

24. 22
Trong bài Văn hóa lãnh đạo - quản lý trong tư tưởng Hồ Chí Minh, của Bùi
Nguyễn [72], tác giả đã khẳng định: Văn hóa lãnh đạo - quản lý thuộc phạm trù
VHCT, được nhận thức trong điều kiện Đảng cầm quyền và, tư tưởng Hồ Chí Minh
về văn hóa lãnh đạo - quản lý là một hệ thống quan điểm sâu sắc của Người về
những giá trị trong lãnh đạo - quản lý, thể hiện trí tuệ, bản lĩnh, trình độ “người” và
mức độ được “vun trồng” của Đảng cầm quyền, Nhà nước pháp quyền và người
lãnh đạo - quản lý. Với cách tiếp cận như trên, tác giả bài viết mặc dù không đề cập
toàn diện và trực tiếp, nhưng đã gián tiếp khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về văn
hóa lãnh đạo - quản lý là một bộ phận cấu thành nội dung VHCT Hồ Chí Minh.
Trong bài Nhân dân: Một phạm trù văn hóa chính trị Hồ Chí Minh, của Bùi Đình
Phong[84], tác giả khẳng định: phương Đông hay phương Tây đều đề cập tới phạm
trù dân trong VHCT. Nhưng dân như là một phạm trù trong VHCT Hồ Chí Minh
có sắc thái riêng. Đó là VHCT “dân quyền”, “dân sinh”, “dân trí”, “dân chủ”. Trong
phạm vi bài viết này, tác giả đã đi sâu phân tích một trong những đặc trưng cơ bản
của VHCT Hồ Chí Minh đó là tính nhân văn, nhân đạo sâu sắc và tất cả vì nhân
dân. Bài Văn hoá Hồ Chí Minh - giá trị và ý nghĩa, của Hoàng Chí Bảo [4]. Trên cơ
sở khái quát những nét chính trong sự nghiệp cách mạng Hồ Chí Minh, tác giả đã
chỉ ra cách tiếp cận và nêu lên ba loại hình cơ bản, nổi bật nhất của văn hóa Hồ Chí
Minh đó là: văn hóa chính trị, văn hóa đạo đức và văn hóa ứng xử. Đề cập đến giá
trị và ý nghĩa của VHCT Hồ Chí Minh, tác giả khẳng định: “Hồ Chí Minh đã đưa
dân tộc Việt Nam vào hàng ngũ các dân tộc tiên phong của thời đại, có mặt một
cách xứng đáng trong thế giới nhân loại” [tr.587], và “Văn hóa Hồ Chí Minh và di
sản tinh thần Hồ Chí Minh cũng đồng thời là đóng góp đầy tự hào của dân tộc Việt
Nam vào kho tàng văn hóa của nhân loại” [tr.587].
Các tác phẩm nêu trên cho thấy, vấn đề đặc trưng của VHCT Hồ Chí Minh
mới chỉ được đề cập đến ở một số khía cạnh như: tính cách mạng, khoa học và nhân
văn của những tư tưởng và hành động chính trị; sự quan tâm đặc biệt của Người
đến dân sinh, dân trí, dân chủ, dân quyền, mà chưa khái quát được những nét đặc
sắc nhất của VHCT Hồ Chí Minh. Những giá trị cơ bản nhất của VHCT Hồ Chí
Minh đã được nêu lên nhưng vẫn cần phải làm sáng tỏ hơn.

25. 23
1.2.3. Các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến ý nghĩa và định
hướng xây dựng văn hóa chính trị Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo,
quản lý ở Việt Nam hiện nay
- Các sách có liên quan:
Cuốn Vai trò văn hoá trong hoạt động chính trị của Đảng ta hiện nay, của tác
giả Trần Văn Bính (chủ biên) [6] có kết cấu gồm hai phần: phần thứ nhất: Lý luận
về văn hóa chính trị; phần thứ hai: Yêu cầu và kinh nghiệm thực tiễn về xây dựng
văn hóa trong hoạt động chính trị. Trong phần thứ nhất, các tác giả đã đề cập đến
một số nội dung như: văn hóa trong lãnh đạo chính trị của Đảng ta hiện nay; tìm
hiểu quan điểm của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin về vai trò của văn hóa
trong lãnh đạo chính trị của Đảng Cộng sản. Đặc biệt, trong phần này, tác giả đã đi
sâu làm rõ vai trò của văn hóa với sự nghiệp chính trị của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Mặc dù vậy, với mục đích của cuốn sách, tác giả chưa đi vào nghiên cứu VHCT Hồ
Chí Minh mà mới chỉ đề cập đến vai trò của văn hóa trong hoạt động chính trị của
Người để làm nổi bật sự cần thiết phải phát huy vai trò của văn hóa trong hoạt động
chính trị của Đảng ta hiện nay.
- Các báo, tạp chí và kỷ yếu hội thảo khoa học có liên quan:
Trong bài Đảng Cộng sản Việt Nam trong văn hóa chính trị, của Vũ Minh
Giang [21], tác giả đã đưa ra khái niệm chung nhất về VHCT, luận giải quá
trình hình thành, những đặc điểm của VHCT Việt Nam và khẳng định, Đảng
Cộng sản Việt Nam là sản phẩm của VHCT Việt Nam. Trong bài Văn hoá
Đảng được hoàn thiện từ nền văn hoá chính trị, của Lương Hoàng Mai [52],
tác giả cho rằng văn hóa đảng là một sản phẩm trong văn hóa chính trị của dân
tộc và việc xây dựng môi trường VHCT Việt Nam tiên tiến, hiện đại là điều
kiện để hoàn thiện VHCT của đảng. Ngoài ra còn một số bài khác có đề cập
đến VHCT Hồ Chí Minh như: bài Nhân dân: Một phạm trù văn hoá chính trị
Hồ Chí Minh, của Bùi Đình Phong [84]; bài Vấn đề văn hoá trong tư tưởng Hồ
Chí Minh về phát triển đất nước, của Tạ Ngọc Tấn [92]; bài Xây dựng văn hoá
chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh, của tác giả

26. 24
Đoàn Thị Minh Oanh [79]; bài Học và hành theo tư tưởng Hồ Chí Minh về văn
hoá cầm quyền, của Bùi Đình Phong [85]...
- Các luận văn, luận án có liên quan:
Một số luận văn, luận án có đề cập đến VHCT như: cuốn Văn hóa chính trị ở
Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào trong giai đoạn hiện nay, của tác giả Khăm Mặn
ChănThạLăngSy [41]; cuốn Văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp
huyện ở tỉnh Kon Tum hiện nay - thực trạng và giải pháp, của tác giả Nguyễn Minh
Đức [20]; cuốn Nâng cao văn hoá chính trị của cán bộ lãnh đạo ở nước ta trong
giai đoạn hiện nay, của tác giả Lâm Quốc Tuấn [94]; cuốn Văn hóa chính trị Hồ
Chí Minh với việc xây dựng văn hóa chính trị Việt Nam hiện nay, của tác giả
Nguyễn Minh Khoa [44]; cuốn Văn hóa chính trị truyền thống Lào và ý nghĩa đối
với công cuộc đổi mới ở cộng hòa dân chủ nhân dân Lào hiện nay, của tác giả
Aloun Bounmixay [1].
Các luận văn, luận án nêu trên mới chỉ nghiên cứu VHCT ở những cấp độ,
phạm vi địa phương hay quốc gia nhất định. Trong đó, một số công trình cụ thể đã
đề cập đến VHCT Hồ Chí Minh nhưng chủ yếu tập trung phân tích vai trò của
VHCT Hồ Chí Minh với việc xây dựng VHCT Việt Nam hiện nay. Do vậy, chưa có
công trình nào phản ánh VHCT Hồ Chí Minh với tính cách là một chỉnh thể có
nguồn gốc, cấu trúc, đặc trưng, có quy luật vận động phát triển và giá trị riêng, để
trên cơ sở đó định hướng cụ thể cho việc xây dựng VHCT Hồ Chí Minh cho đội
ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý ở Việt Nam hiện nay.
Như vậy, đề tài “Văn hóa chính trị Hồ Chí Minh - Giá trị lý luận và thực tiễn”
với mục tiêu nghiên cứu đã xác định mà tác giả lựa chọn không trùng lặp với các
công trình đã công bố. Kết quả nghiên cứu của đề tài hy vọng sẽ đem lại những
đóng góp mới về khoa học. Trên cơ sở tổng hợp các kết quả đã nghiên cứu, luận án
sẽ cung cấp một cách nhìn khái quát và đầy đủ hơn về VHCT nói chung và VHCT
Việt Nam nói riêng, đồng thời đưa ra một bức tranh toàn diện và hệ thống, bao gồm
khái niệm, cấu trúc, cơ sở hình thành, đặc trưng, giá trị và ý nghĩa của VHCT Hồ
Chí Minh, trên cơ sở đó đề xuất một số định hướng xây dựng VHCT Hồ Chí Minh
cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay.

27. 25
Tiểu kết chương 1
Trong những năm gần đây, cùng với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và
sự giao thoa, tiếp biến những giá trị văn hóa chung của nhân loại, VHCT bắt đầu
được quan tâm nghiên cứu ở nhiều nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Trong
quá trình nghiên cứu, VHCT được tiếp cận từ nhiều cách khác nhau và do đó cũng
có nhiều cách định nghĩa khác nhau, tùy theo từng mục tiêu nghiên cứu. Tuy nhiên,
các kết quả nghiên cứu đều nhìn nhận VHCT là sản phẩm của con người, được hun
đúc trong quá trình đấu tranh giành, giữ và sử dụng quyền lực nhà nước, trở thành
những giá trị bền vững chi phối nhận thức và hành vi chính trị của con người. Do
đó, trên một góc độ nhất định, VHCT là sự tích hợp VHCT cá nhân, mang tính
cộng đồng nhưng lại có sự chi phối VHCT cá nhân. Các nghiên cứu cũng chỉ ra
rằng, với một số cá nhân xuất chúng, những lãnh tụ chính trị xuất sắc thì VHCT của
họ có vai trò to lớn trong việc hình thành những giá trị chung, thậm chí tạo ra bước
ngoặt trong quá trình phát triển VHCT của cộng đồng, dân tộc.
Ở Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh là lãnh tụ chính trị của Đảng, của dân tộc,
bằng tư tưởng và hoạt động chính trị của mình, Người đã đưa đất nước bước sang
một kỷ nguyên mới, hòa cùng dòng chảy của thời đại trong quá trình phát triển. Với
những công lao to lớn đó, Người được thế giới vinh danh là anh hùng giải phóng
dân tộc, nhà văn hóa lớn. Vì thế, VHCT Hồ Chí Minh đã được các nhà khoa học đề
cập đến ở nhiều góc độ khác nhau, khá phong phú và toàn diện. Do vậy, việc kế
thừa các thành quả nghiên cứu VHCT nói chung, VHCT Hồ Chí Minh nói riêng để
thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của luận án là hết sức quan trọng và cần thiết.
Với ý nghĩa đó, việc thu thập tài liệu và đánh giá tổng quan các nghiên cứu có
liên quan đến đề tài luận án đã rất được quan tâm. Đây là cơ sở để xác định nhiệm
vụ nghiên cứu và là nguồn tư liệu chính để nghiên cứu sinh tiếp thu, kế thừa và phát
triển, phục vụ cho việc hoàn thành luận án của mình.

28. 26
Chương 2
LÝ LUẬN VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH
2.1. KHÁI NIỆM VÀ CẤU TRÚC VĂN HÓA CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH
2.1.1. Khái niệm
2.1.1.1. Khái niệm giá trị và giá trị văn hóa
Trong phạm vi của đề tài này chưa có điều kiện đi sâu vào một vấn đề lý
luận lớn và phức tạp của văn hóa học - vấn đề giá trị. Do vậy, chỉ khái quát và
nêu lên một quan niệm chung nhất về giá trị và giá trị văn hóa. Theo từ điển
tiếng Việt: giá trị “là: cái làm cho một vật có lợi, có ý nghĩa, là đáng quý về
một mặt nào đó; là: tác dụng, hiệu lực; là: lao động xã hội của những người sản
xuất hàng hóa kết tinh trong sản phẩm hàng hóa; là: số đo của một đại lượng,
hay số được thay thế bằng một kí hiệu”[106, tr.501]. Như vậy, giá trị là một
khái niệm có độ bao quát lớn, một thuật ngữ được sử dụng rộng rãi trong nhiều
lĩnh vực. Tuy nhiên, theo Trần Ngọc Thêm, tác giả cuốn sách “Những vấn đề
văn hóa học lý luận và ứng dụng”, “ở khái niệm này còn tồn đọng rất nhiều
vấn đề lý luận chưa được giải quyết thấu đáo”[97, tr.92].
Giá trị được phân ra làm hai loại là giá trị tự nhiên và giá trị xã hội,
trong đó giá trị tự nhiên là những tính chất, sự vật có ích nhưng không do
con người sáng tạo ra, còn giá trị xã hội gắn liền với con người, do con
người sáng tạo ra. Như vậy, giá trị văn hóa đồng nghĩa với giá trị xã hội và
bao hàm trong nó các loại giá trị như: kinh tế, chính trị, đạo đức, khoa học,
pháp luật... Do đó, không được đồng nhất hoặc đặt giá trị văn hóa ngang
hàng với các loại giá trị khác, bởi vì mọi giá trị do con người sáng tạo ra đều
thuộc về văn hóa. Giá trị có tính chủ quan, tính lịch sử và tính tương đối.
Một sự vật, hiện tượng có giá trị nhiều hay ít phụ thuộc vào năng lực và tâm
lý của chủ thể định giá. Mặt khác, một sự vật có giá trị ở giai đoạn lịch sử
này, chưa chắc đã còn giá trị ở giai đoạn lịch sử khác, có giá trị ở vùng này
và với dân tộc này chưa hẳn đã có giá trị ở vùng khác và với dân tộc khác.

29. 27
Tính tương đối của khái niệm giá trị cho phép nhìn nhận và phân loại các giá
trị thành: giá trị đang hình thành, giá trị đang hiện hành, giá trị đã lỗi thời,
giá trị vĩnh cửu, giá trị lịch sử, giá trị hiện thực....
2.1.1.2. Khái niệm văn hóa
Văn hóa là một vấn đề rộng lớn, gắn liền với mọi lĩnh vực hoạt động sống
của con người. Do vậy, từ khi xuất hiện lần đầu (1871) cho đến nay đã có rất
nhiều định nghĩa văn hóa, và một số nhà khoa học nhận định rằng, có bao nhiêu
nhà nghiên cứu văn hóa thì có bấy nhiêu định nghĩa về văn hóa. Về cách định
nghĩa văn hóa, trong công trình nghiên cứu, “Văn hóa trong chủ thuyết phát
triển của Việt Nam”, các nhà khoa học đã thống kê 6 cách định nghĩa chính đó
là: cách định nghĩa miêu tả, cách định nghĩa lịch sử, cách định nghĩa chuẩn mực,
cách định nghĩa tâm lý, cách định nghĩa cấu trúc và cách định nghĩa nguồn gốc.
Mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau, song theo Trần Ngọc Thêm, khái
niệm văn hóa bao giờ cũng có thể quy về hai cách hiểu chính, đó là: theo nghĩa
rộng và theo nghĩa hẹp.
Với phạm vi nghiên cứu của đề tài này, tác giả chỉ liệt kê một số định nghĩa
tiêu biểu và có những điểm chung, với tính cách là cơ sở cho những khái niệm
công cụ của đề tài nhưng có liên quan trực tiếp đến văn hóa.
Định nghĩa của Từ điển Triết học:
Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người
sáng tạo ra trong quá trình thực tiễn xã hội lịch sử và tiêu biểu cho
trình độ đạt được trong lịch sử phát triển xã hội. Theo nghĩa hẹp hơn,
người ta vẫn quen nói về văn hóa vật chất (kỹ thuật, kinh nghiệm sản
xuất, giá trị vật chất) và văn hóa tinh thần (khoa học, nghệ thuật và
văn học, triết học, đạo đức, giáo dục…). Văn hóa là một hiện tượng
lịch sử, phát triển phụ thuộc vào sự thay thế các hình thái kinh tế xã
hội.[107, tr.1329 - 1330].
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, văn hóa gắn liền với con
người và có nguồn gốc từ hoạt động lao động sáng tạo của con người. Trong tác

30. 28
phẩm “Phê phán cương lĩnh Gôta”, C.Mác viết: “Căn cứ vào mức độ tự nhiên
được con người khai thác, cải tạo thì có thể xét được trình độ văn hóa chung của
con người”[51, tr.507]. Theo tập thể tác giả của công trình nghiên cứu “Văn hóa
trong chủ thuyết phát triển của Việt Nam”, mặc dù không chính thức đưa ra định
nghĩa của mình về văn hóa, song “trong công trình “Nguồn gốc của gia đình,
của chế độ tư hữu và của nhà nước” xuất bản lần đầu tiên năm 1884,
Ph.Ăngghen đã có ngụ ý chứng minh: Văn hóa là toàn bộ những sản phẩm vật
chất và tinh thần do con người sáng tạo ra nhằm đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát
triển của mình trong tiến trình lịch sử”[35, tr.24].
Một số định nghĩa tiêu biểu của các nhà nghiên cứu văn hóa nước ngoài:
Năm 1871, trong tác phẩm Văn hóa nguyên thủy, xuất bản lần đầu tại London,
nhà nhân học người Anh Edward Burnett Tylor đã đưa ra định nghĩa: “Văn hóa hay
văn minh, hiểu theo nghĩa rộng nhất về dân tộc học của nó, là toàn bộ phức thể bao
gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán, cùng mọi khả
năng và thói quen khác mà con người có được với tư cách một thành viên của xã
hội”[103, tr.13]. Với cách định nghĩa miêu tả này, tác giả đã liệt kê một số thành tố
của văn hóa và chỉ ra mối liên hệ biện chứng giữa văn hóa và con người với tư cách
là con người xã hội. Đây là khái niệm văn hóa theo nghĩa hẹp, và có lẽ hạn chế của
khái niệm này là tác giả đã đồng nhất văn hóa với văn minh.
Một khái niệm văn hóa theo nghĩa rộng, do ông Federico Mayor, nguyên tổng
giám đốc UNESCO trong khoảng thời gian từ 1987 đến 1999 đã nêu ra như
sau: "Văn hoá là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo của các cá nhân và
cộng đồng trong quá khứ và trong hiện tại. Qua các thế hệ, các hoạt động sáng
tạo ấy đã hình thành nên hệ thống các giá trị, các truyền thống và thị hiếu -
những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc”[74, tr.11].
Khái niệm này được cộng đồng quốc tế chấp nhận tại Hội nghị liên chính
phủ về các chính sách văn hoá họp năm 1970 tại Venise. Năm 1988, tổ chức
Văn hóa Khoa học Giáo dục Liên Hiệp Quốc UNESCO đã đưa ra định nghĩa:
“Văn hóa là tổng thể các hệ thống giá trị, bao gồm các mặt tình cảm, tri thức,

31. 29
vật chất, tinh thần của xã hội. Nó không thuần túy bó hẹp trong sáng tác nghệ
thuật, mà bao gồm cả phương thức sống, những quyền cơ bản về con người,
truyền thống tín ngưỡng”[dẫn theo 105, tr.16].
Quan niệm của Hồ Chí Minh về văn hóa được Người ghi lại trong mục đọc
sách ở những trang cuối cùng của tập thơ “Nhật ký trong tù”, Người viết:
Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng
tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học,
tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng
ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng
tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi
phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã
sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự
sinh tồn.[56, tr.458].
Từ quan niệm trên, Hồ Chí Minh đã chỉ ra các yếu tố cấu thành của văn hóa,
nhấn mạnh đặc trưng sáng tạo và phát minh, đồng thời chỉ ra mục tiêu của văn hóa
là vì sự sinh tồn và mục đích cuộc sống con người.
Một số định nghĩa của các nhà nghiên cứu văn hóa trong nước: theo nhà
nghiên cứu văn hóa Phan Ngọc:
Văn hóa là mối quan hệ giữa thế giới biểu tượng trong óc một cá
nhân hay một tộc người với cái thế giới thực tại ít nhiều đã bị cá
nhân này hay tộc người này mô hình hóa theo cái mô hình tồn tại
trong biểu tượng. Điều biểu hiện rõ nhất chứng tỏ mối quan hệ này,
đó là văn hóa dưới hình thức dễ thấy nhất, biểu hiện thành một kiểu
lựa chọn riêng của cá nhân hay tộc người, khác với các kiểu lựa chọn
của các cá nhân hay các tộc người khác.[71, tr,19-20].
Định nghĩa trên nhấn mạnh đến tính biểu tượng của các giá trị văn hóa chi
phối các mối quan hệ của con người với thế giới xung quanh được biểu hiện thông
qua việc lựa chọn các giá trị.
Theo tác giả Song Thành:

32. 30
Văn hóa hiểu theo nghĩa rộng là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh
thần do một cộng đồng người sáng tạo ra, nhằm đáp ứng nhu cầu sinh
tồn và phát triển trong quá trình lịch sử. Trên ý nghĩa đó, văn hóa phản
ánh mức độ phát triển của toàn bộ cộng đồng cũng như của mỗi cá nhân
về trình độ sản xuất - kinh tế, khoa học - kỹ thuật, nếp sống - đạo đức,
phong tục - tập quán, v.v.[96, tr.7].
Định nghĩa trên nhấn mạnh tính lịch sử của các giá trị do con người sáng
tạo ra, thể hiện trình độ phát triển của cộng đồng người.
Tác giả Trần Ngọc Thêm định nghĩa: “Văn hóa là một hệ thống giá trị
mang tính biểu tượng do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động
thực tiễn, trong sự tương tác với môi trường tự nhiên và xã hội của mình”[97,
tr.56]. Định nghĩa này được cho là khá hoàn chỉnh, cho phép nhận diện và phân
biệt văn hóa. Như vậy, mặc dù các định nghĩa nêu trên đề cập văn hóa ở những
phạm vi rộng, hẹp khác nhau, nhưng tựu chung lại đã làm nổi bật khái niệm
văn hóa ở những nội dung cơ bản đó là: Văn hóa gắn liền với con người, do
con người và vì con người; nguồn gốc của văn hóa là tự nhiên, ra đời thông qua
hoạt động thực tiễn; văn hóa là hệ thống các giá trị và biểu tượng được bồi đắp
trong chiều dài lịch sử, có tính Chân, Thiện, Mĩ, tính sáng tạo và có đặc trưng,
bản sắc riêng của mỗi cộng đồng, mỗi quốc gia, dân tộc trong quá trình tồn tại
và phát triển trên một khu vực địa lý nhất định.
Tóm lại, văn hóa là một chỉnh thể các giá trị Chân, Thiện, Mĩ của con
người, do con người, vì con người, được sáng tạo, bồi đắp trong suốt quá trình
lịch sử thông qua sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội.
2.1.1.3. Khái niệm văn hóa chính trị
Chính trị là thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, dùng để chỉ những
công việc liên quan đến nhà nước, là nghệ thuật cai trị của nhà nước và là
phương pháp để thực hiện các mục tiêu của quốc gia. Chính trị xuất hiện từ khi
xã hội có phân hóa giai cấp và tác động, chi phối đến tất cả mọi người thuộc
các giai cấp, tầng lớp khác nhau. Chính vì thế mà Aristotle cho rằng, con người

33. 31
là động vật chính trị. Mặc dù vậy, trong thực tế, chính trị đã từng là công cụ
đặc quyền để giai cấp thống trị buộc các giai cấp khác phải phục tùng ý chí của
mình. Tuy nhiên, cùng với quá trình dân chủ hóa, chính trị dần trở thành công
việc của đông đảo quần chúng nhân dân. Mọi công dân đều có quyền tham gia
vào công việc của nhà nước ở những mức độ, phạm vi khác nhau, phụ thuộc
vào điều kiện kinh tế, xã hội và văn hóa của mỗi công dân.
Vậy, chính trị có cần thiết hay không?, là tốt hay xấu đối với con người?.
Trước hết cần khẳng định là, chính trị là một hiện tượng lịch sử, chỉ ra đời và tồn tại
cùng với sự ra đời và tồn tại của giai cấp, nhưng nó rất cần thiết cho sự phát triển
của xã hội, là một nấc thang trong tiến trình phát triển của nhân loại. Xung quanh
vấn đề chính trị, từ xưa đến nay đã có rất nhiều quan điểm khác nhau. Ở phương
Tây, một triết gia Hy Lạp cổ đại - Plato - người thầy của Aristotle cho rằng, chính
trị là nghệ thuật cai trị và cai trị bằng sức mạnh là độc tài, còn cai trị bằng thuyết
phục mới là cai trị đích thực. Gần đây, nhà kinh tế, chính trị và xã hội học người
Đức Maximilan Carl Emil weber cho rằng, chính trị là khát vọng tham gia vào
quyền lực hay ảnh hưởng đến sự phân chia quyền lực giữa các quốc gia, bên trong
quốc gia hay giữa các tập đoàn người trong một quốc gia. Với quan điểm này, một
số học giả cho rằng, chính trị là sự khôn khéo, là nghệ thuật, là thủ đoạn, là trường
đấu tranh, chiếm quyền hành, tước vị mà kẻ thắng thế chưa hẳn là người tốt.
Các quan niệm trên đây tuy có những yếu tố hợp lý nhưng chưa phản ánh
đúng nội dung cơ bản nhất trong phạm trù chính trị, đó là tính giai cấp của nó. Chỉ
khi chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời, phạm trù chính trị mới có được những quan niệm
đúng đắn, cách mạng và khoa học. Theo Lênin, về bản chất, “Chính trị là cuộc đấu
tranh giữa các giai cấp; chính trị là thái độ của giai cấp vô sản đang đấu tranh tự giải
phóng mình chống giai cấp tư sản toàn thế giới”[47, tr.482]. Về phương thức của
chính trị, Lênin cho rằng, “Chính trị là một khoa học và nghệ thuật không phải từ
trên trời rơi xuống, mà đòi hỏi một sự cố gắng, rằng giai cấp vô sản muốn thắng giai
cấp tư sản thì phải đào tạo lấy “những nhà chính trị giai cấp” thực sự của mình,
những nhà chính trị vô sản và không thua kém các nhà chính trị của giai cấp tư
sản”[47, tr.80-81].

34. 32
Về mối quan hệ giữa chính trị với văn hóa, chủ nghĩa Mác - Lênin cho
rằng, văn hóa là tiền đề, điều kiện của chính trị và luôn bị chi phối bởi chính trị.
Lênin viết: “Chừng nào ở nước ta còn có một hiện tượng như nạn mù chữ, thì
rất khó có thể nói đến giáo dục chính trị. Đó không phải là một nhiệm vụ chính
trị, đó là một điều kiện mà nếu thiếu, thì không thể nói đến chính trị được. Một
người không biết chữ là người đứng ngoài chính trị”[48, tr.218]. Tóm lại, dù
theo nghĩa hẹp hay nghĩa rộng, văn hóa và chính trị luôn có mối quan hệ chặt
chẽ với nhau. Theo nghĩa rộng, chính trị là một hệ sản phẩm, một phương thức
biểu hiện của văn hóa, nằm trong văn hóa. Theo nghĩa hẹp, văn hóa bị chi phối
bởi chính trị và phải phục vụ cho chính trị.
Như vậy, chính trị luôn gắn liền với con người kể từ khi nhà nước ra
đời và đó là một lĩnh vực hoạt động quan trọng nhất của đời sống xã hội.
Mọi thành quả lý luận và thực tiễn do con người sáng tạo ra liên quan đến
việc giành, giữ và sử dụng quyền lực nhà nước đều thuộc về VHCT. Với
cách nhìn nhận như vậy, cùng với quá trình ra đời và phát triển của nhà
nước, khái niệm VHCT đã hình thành và từng bước hoàn thiện.
Việc định nghĩa VHCT tùy thuộc vào mục đích và cách tiếp cận của mỗi
chủ thể nghiên cứu. Cùng với sự phát triển của khoa học chính trị ở các nước
nói chung, ở phương Tây nói riêng, cho đến nay đã có khá nhiều định nghĩa về
VHCT. Có thể kể đến một số định nghĩa tiêu biểu sau:
Người đầu tiên đưa ra khái niệm VHCT là nhà chính trị học người Mĩ
G.Almond. Trong bài “Các hệ thống chính trị so sánh” đăng trên tạp chí chính
trị học (The Journal of politics), số 8-1956, Almond đã đưa ra định nghĩa: “Văn
hóa chính trị của một dân tộc là cách chia sẻ riêng của các thành viên của dân
tộc ấy những dạng thức của sự định hướng quan tâm tới các khách thể chính
trị”[114, tr.14-15]. Sau khi ra đời, khái niệm VHCT này đã được giới chính trị
học thế giới quan tâm nghiên cứu.
Trong cuốn “Bách khoa toàn thư khoa học xã hội quốc tế”, được biên soạn
năm 1961, nhà chính trị học người Anh L.Pye đã đưa ra định nghĩa: “văn hóa chính

35. 33
trị là hệ thống thái độ, niềm tin và tình cảm; nó đem lại ý nghĩa và trật tự cho quá
trình chính trị; nó đưa ra tiền đề cơ bản và quy tắc chế ước hành vi của hệ thống
chính trị; nó bao gồm lý tưởng chính trị và quy phạm vận hành của một chính
thể”[118, tr.218]. Định nghĩa này cho thấy, tác giả không những chưa đề cập đến
vấn đề giai cấp của VHCT mà nội hàm của VHCT cũng chỉ được đề cập đến ở góc
độ nhận thức tư tưởng.
Theo tác giả Phạm Hồng Tung, gần đây, ở phương Tây có hai cách định nghĩa
tiêu biểu về văn hóa chính trị của giới khoa học chính trị Đức đó là: cách định nghĩa
thứ nhất của Werner J.Patzelt, được đưa ra trong cuốn sách “Nhập môn khoa học
chính trị”, xuất bản năm 1992. Tác giả định nghĩa:
Văn hóa chính trị là một khái niệm tập hợp dùng để chỉ những giá trị
chính trị quan trọng, tri thức, quan niệm và thái độ trong một xã hội;
những dạng thức được bộc lộ ra thông qua hoạt động chính trị và tham
dự chính trị; những quy tắc công khai hay mặc nhiên được thừa nhận của
quá trình chính trị và những cơ sở thường nhật của các hệ thống chính
trị.[dẫn theo 104, tr.22].
Cách định nghĩa thứ hai của các nhà khoa học chính trị Đức được nêu ra trong
cuốn “Từ điển chính trị” xuất bản năm 2007. Ở đây, VHCT được định nghĩa:
Là khái niệm dùng để chỉ chiều cạnh chủ quan của những cơ sở xã hội
của các hệ thống chính trị. Văn hóa chính trị liên quan tới những bộ phận
khác nhau của ý thức chính trị, những phong thái, những lối nghĩ và ứng
xử điển hình của những nhóm xã hội hoặc toàn xã hội. Văn hóa chính trị
bao gồm tất cả những đặc tính chính trị cá nhân của từng cá thể, tiềm ẩn
trong những thái độ và các giá trị, bắt rễ trong những động cơ bẩm sinh
của hành vi chính trị, và cả trong những hình thức bộc lộ có tính chất
biểu tượng và những ứng xử chính trị cụ thể.[dẫn theo 104, tr.23-24].
Hai định nghĩa trên đây cho thấy, VHCT không chỉ là các giá trị của tri thức
chính trị, thái độ chính trị mà còn bao gồm những dạng thức của hành vi và sự tham
dự chính trị. Mặt khác, hai định nghĩa này lần đầu tiên đề cập đến tính chất cá nhân
của VHCT.

36. 34
Kế thừa các kết quả nghiên cứu của thế giới, các nhà khoa học Việt Nam đã
có sự nhìn nhận rõ hơn về VHCT. Trong cuốn sách “Văn hóa chính trị và việc bồi
dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” do Phạm Ngọc Quang (chủ
biên), xuất bản năm 1995 đã định nghĩa:
Văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa; nó nói lên tri
thức, năng lực sáng tạo trong hoạt động chính trị dựa trên sự nhận
thức sâu sắc các quan hệ chính trị hiện thực cùng những thiết chế
chính trị tiến bộ được lập ra để thực hiện lợi ích chính trị cơ bản của
giai cấp hay của nhân dân phù hợp sự phát triển của lịch sử. Văn hóa
chính trị nói lên phẩm chất và hình thức hoạt động chính trị của con
người cùng những thiết chế chính trị mà họ lập ra để thực hiện những
lợi ích giai cấp cơ bản của chủ thể tương ứng.[87, tr.19].
Trong cuốn sách “Hồ Chí Minh nhà văn hóa kiệt xuất” của Song Thành, xuất
bản năm 2010, tác giả định nghĩa:
Văn hóa chính trị là một bộ phận cấu thành của văn hóa, kết tinh
trong đó cả tri thức, lý tưởng, đạo đức và năng lực hoạt động chính
trị, có ảnh hưởng đến thái độ, hành vi chính trị của một cá nhân hay
một cộng đồng xã hội nhất định. Văn hóa chính trị được hình thành
từ kinh nghiệm lịch sử của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa chính
trị hiện đại, dưới sự chi phối của hệ tư tưởng chính trị của giai cấp
hay đảng cầm quyền.[96, tr.86].
Trong cuốn “Các chuyên đề bài giảng chính trị học”, dành cho cao
học chuyên chính trị học, do Phan Xuân Sơn chủ biên, đã đưa ra định
nghĩa: “Văn hóa chính trị là một loại hình văn hóa, ở đó kết tinh toàn bộ
giá trị, phẩm chất, năng lực, trình độ và phương thức hoạt động chính trị,
được hình thành trên cơ sở một nền chính trị với thể chế, hệ thống và thiết
chế đúng đắn, khoa học, thực hiện lợi ích giai cấp, dân tộc, quốc gia, phù
hợp với tiến bộ xã hội - con người”.[91, tr.260].

37. 35
Như vậy, mặc dù về cơ bản, các định nghĩa nêu trên có điểm chung, đều
coi VHCT là một bộ phận, một lĩnh vực của văn hóa nói chung; được cấu thành
bởi các giá trị do con người sáng tạo trong quá trình hoạt động chính trị; ra đời
nhằm điều chỉnh nhận thức, hành vi chính trị của cá nhân hoặc cộng đồng và
luôn bị chi phối bởi hệ tư tưởng của giai cấp thống trị xã hội. Tuy nhiên, các
khái niệm trên đây vẫn còn những khác biệt về nguồn gốc, cấu trúc, đặc trưng
biểu hiện của VHCT. Do vậy, việc bổ sung, hoàn thiện khái niệm VHCT để có
được một công cụ có tính phổ biến trong việc nghiên cứu VHCT nói riêng,
chính trị học nói chung là cần thiết và có ý nghĩa khoa học. Kế thừa các định
nghĩa khái niệm VHCT nêu trên và qua phân tích các dấu hiệu nội hàm của
khái niệm VHCT, có thể rút ra một định nghĩa VHCT như sau:
“Văn hóa chính trị là một bộ phận, một phương thức biểu hiện của văn hóa,
ra đời và tồn tại trong xã hội có giai cấp. Là tổng hòa các giá trị của tư tưởng,
hành vi và các thiết chế chính cụ thể phù hợp với tiến bộ xã hội, do con người sáng
tạo ra và bồi đắp trong suốt quá trình ứng xử với quyền lực nhà nước. Văn hóa
chính trị biểu hiện qua các mô hình tổ chức thể chế chính trị, các chuẩn mực, phẩm
chất, năng lực tham dự chính trị của mỗi cá nhân và cả cộng đồng.
Khái niệm này cho thấy, VHCT là những giá trị chung mà cộng đồng người
đã sáng tạo ra trong suốt quá trình ứng xử với quyền lực nhà nước, nhằm tạo ra các
thiết chế chính trị phù hợp với tiến bộ xã hội trong mỗi giai đoạn lịch sử. Tuy nhiên,
cần nhận rõ, giá trị chung là tổng hòa của nhiều giá trị riêng không ngang bằng
nhau. Như vậy, trong giá trị chung đó, sẽ có những giá trị riêng tiêu biểu của những
cá nhân xuất chúng, những lãnh tụ chính trị của dân tộc, vĩ nhân của thời đại mà
những sáng tạo mang dấu ấn cá nhân của họ được cộng đồng thừa nhận trở thành
giá trị chung. Những giá trị đó được thực tiễn kiểm nghiệm, chắt lọc và tích lũy
trong quá trình lịch sử gắn liền với sự ra đời, phát triển của giai cấp và nhà nước.
VHCT không chỉ bao gồm các giá trị tư tưởng, lý luận mà còn bao hàm cả những
hành vi cũng như nghệ thuật thể hiện hành vi trong quá trình tham dự chính trị được
cộng đồng thừa nhận, chia sẻ và vận dụng trong việc thiết lập và vận hành một nền
chính trị nhất định.

38. 36
2.1.1.4. Khái niệm văn hóa chính trị Hồ Chí Minh
Việc thừa nhận vai trò của cá nhân trong việc sáng tạo văn hóa nói chung,
VHCT nói riêng đã cho phép nhìn nhận một cách khách quan về VHCT Hồ
Chí Minh. Bởi lẽ, cùng với tư cách là sản phẩm của VHCT Việt Nam, Người
còn đồng thời là một chủ thể sáng tạo VHCT. Mọi hoạt động cách mạng của
Người, từ học tập, lao động, nhận thức tư tưởng hay ứng xử với các vấn đề
chính trị cụ thể đều hướng vào một lý tưởng cao cả là các dân tộc trên thế giới
được bình đẳng, đoàn kết và cùng chung sống hòa bình trên sơ sở tôn trọng sự
đa dạng về bản sắc văn hóa; trong xã hội không còn tình trạng giai cấp này áp
bức, bóc lột giai cấp khác; con người được giải phóng khỏi mọi sự ràng buộc,
có điều kiện để phát triển toàn diện và được hưởng mọi thành quả văn hóa do
chính con người sáng tạo ra. Trong đó, mục tiêu trước mắt là độc lập cho dân
tộc, tự do, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân Việt Nam. Mục tiêu đó luôn là sợi
chỉ đỏ xuyên suốt trong tư duy và được biểu hiện nhất quán trong hoạt động
thực tiễn của Người. Chính vì vậy, ngay từ năm 1923, một nhà báo Liên Xô đã
viết: “Từ Nguyễn Ái Quốc đã tỏa ra một thứ văn hóa, không phải văn hóa Âu
châu, mà có lẽ là một nền văn hóa tương lai”[54, tr.463].
Thực tế nêu trên đặt ra yêu cầu tìm hiểu và định hình khái niệm VHCT Hồ
Chí Minh với tính cách là một đối tượng nghiên cứu của khoa học chính trị, trong
đó trực tiếp nhất là chính trị học và Hồ Chí Minh học. Một số năm gần đây, khái
niệm VHCT Hồ Chí Minh đã được đề cập đến ở những mức độ và phạm vi
khác nhau, khá phong phú và đa dạng. Trong cuốn sách “Tư tưởng Hồ Chí
Minh về phát triển văn hóa và con người”, do Đặng Xuân Kỳ (chủ biên),
VHCT được coi là một trong các lĩnh vực như: văn hóa giáo dục; văn hóa
văn nghệ; văn hóa đời sống - đạo đức, lối sống và nếp sống cấu thành tư
tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa. Cuốn sách viết: “Ở Hồ Chí Minh, sự kết
hợp chặt chẽ vấn đề giai cấp và dân tộc, truyền thống và hiện đại, dân tộc và
nhân loại được thực hiện cùng với sự kết hợp nhuần nhuyễn ba tính chất
cách mạng, khoa học và nhân văn,… Vì vậy, tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh

39. 37
mang tính văn hóa rất sâu đậm”.[43, tr.249]. Quan niệm này mới chỉ đề cập
đến tính chất văn hóa trong các tư tưởng chính trị của Người mà chưa đề cập
đến VHCT Hồ Chí Minh với tính cách là một hệ thống các giá trị của chính
trị có tính chỉnh thể. Trong cuốn sách Hồ Chí Minh văn hóa và phát triển
của Phạm Ngọc Anh và Bùi Đình Phong, các tác giả có đề cập đến VHCT
Hồ Chí Minh nhưng chưa đưa ra một khái niệm cụ thể. Trong cuốn sách, Hồ
Chí Minh nhà văn hóa kiệt xuất, của Song Thành, tác giả đã đề cập đến cơ
sở hình thành và hệ quan điểm VHCT Hồ Chí Minh, nhưng cũng chưa đưa
ra một quan niệm đầy đủ về VHCT Hồ Chí Minh.
Như vậy, cho đến nay khái niệm VHCT Hồ Chí Minh vẫn chưa có được
một định nghĩa thực sự đầy đủ. Tuy nhiên, những quan niệm đó đã là nền
tảng quan trọng để các nghiên cứu tiếp sau có cái nhìn bao quát hơn về
VHCT Hồ Chí Minh. Trên cơ sở kế thừa các định nghĩa đã có, tác giả luận
án đưa ra định nghĩa với tính cách là một giả thuyết khoa học chung nhất về
VHCT Hồ Chí Minh như sau:
Văn hóa chính trị Hồ Chí Minh là phương diện nổi bật của văn hóa Hồ Chí
Minh, bao gồm tổng hòa các giá trị về tư tưởng và hành vi chính trị mang tính
Chân, Thiện, Mĩ mà Người sáng tạo ra trong suốt quá trình đấu tranh cho sự
nghiệp GPDT, giải phóng giai cấp và giải phóng con người trên lập trường giai
cấp công nhân; là sự tích hợp, vận dụng, phát triển các giá trị VHCT của dân
tộc, nhân loại, và chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể Việt Nam; được
biểu hiện ở tư tưởng, chuẩn mực và nhân cách chính trị mang đặc trưng riêng;
có giá trị, ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân Việt Nam và
góp phần làm phong phú thêm các giá trị VHCT của nhân loại.
Định nghĩa nêu trên đã tiếp cận VHCT Hồ Chí Minh ở phạm vi rộng nhất,
với tính cách là một chỉnh thể, một đối tượng nghiên cứu độc lập và chỉ ra những
nội dung cơ bản của VHCT Hồ Chí Minh. Đó là:
Thứ nhất, VHCT Hồ Chí Minh là một phương diện nhưng là phương diện cơ
bản và nổi bật nhất của văn hóa Hồ Chí Minh, bao gồm cả giá trị tư tưởng và giá trị

40. 38
hành vi, nhưng không phải tất cả mọi giá trị đã được tạo ra mà chỉ đề cập đến những
giá trị Chân, Thiện, Mĩ, có tính sáng tạo. Đề cập đến VHCT Hồ Chí Minh là đề cập
đến tính chỉnh thể và hệ thống của mối quan hệ giữa con người, sự nghiệp cùng
những sản phẩm của tư tưởng và hành vi chính trị mà Người sáng tạo ra. Tuy nhiên,
những sản phẩm đó phải xuất phát từ thực tại khách quan, có tính phổ quát cao, tính
nhân văn, nhân đạo và nhằm mang lại cho con người một đời sống chính trị tốt đẹp
hơn, phù hợp với xu thế thời đại và tiến bộ xã hội.
Thứ hai, VHCT Hồ Chí Minh mang bản chất của giai cấp công nhân và
hướng tới mục tiêu GPDT, giải phóng giai cấp và giải phóng con người. Nghĩa là,
bản chất giai cấp công nhân và sự kết hợp chặt chẽ ba sự nghiệp giải phóng nói trên
không chỉ là sợi chỉ đỏ xuyên suốt và chỉ đạo mọi tư tưởng và hành động cách
mạng Hồ Chí Minh, mà còn là một đặc trưng cơ bản trong VHCT của Người.
Thứ ba, cơ sở hình thành, phát triển VHCT Hồ Chí Minh là sự tích hợp, vận
dụng và phát triển các giá trị VHCT của dân tộc, nhân loại và chủ nghĩa Mác -
Lênin để giải quyết vấn đề của thực tiễn chính trị Việt Nam trong bối cảnh chung
của thế giới. Nghĩa là, việc hình thành, phát triển của VHCT Hồ Chí Minh có cả cơ
sở lý luận và thực tiễn gắn liền với nhân tố chủ quan của Người. Trong đó, cơ sở lý
luận là những hạt nhân tích cực, hợp lý của tư tưởng nhân loại và những nguyên lý
cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin mà Người tiếp thu được thông qua khả năng tự
học và thực tiễn hoạt động cách mạng phong phú.
Thứ tư, sản phẩm của VHCT Hồ Chí Minh là những tư tưởng, chuẩn mực và
nhân cách chính trị của Người. Trong đó, tư tưởng chính trị là hệ thống các quan
điểm lý luận về quá trình cách mạng Việt Nam, từ cách mạng GPDT đến cách
mạng XHCN. Chuẩn mực là những nguyên tắc, quy tắc, quy định của các hành vi
chính trị mà Người sáng tạo ra, đáp ứng yêu cầu của cách mạng, phù hợp với xu thế
thời đại và nguyện vọng của quần chúng nhân dân. Nhân cách chính trị Hồ Chí
Minh là những phẩm chất về ý chí, nghị lực, phương pháp, phong cách, sự thống
nhất giữa nói và làm, giữa lý luận và thực hành, cùng những phẩm chất đạo đức
cách mạng mà Người đã sáng tạo ra và suốt đời gương mẫu thực hiện.