Nhận viết luận văn đại học, thạc sĩ trọn gói, chất lượng, LH ZALO=>0909232620 Tham khảo dịch vụ, bảng giá tại: https://vietbaitotnghiep.com/dich-vu-viet-thue-luan-van Luận văn thạc sĩ ngành luật: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về mặt khách quan của tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam, cho các bạn tham khảo

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HOÀNG NAM KHÁNH
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ mÆt kh¸ch quan
cña téi ph¹m trong luËt h×nh sù ViÖt Nam
LUẬT VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2014

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HOÀNG NAM KHÁNH
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ mÆt kh¸ch quan
cña téi ph¹m trong luËt h×nh sù ViÖt Nam
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04
LUẬT VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN VĂN LUYỆN
HÀ NỘI - 2014

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Hoàng Nam Khánh

4. MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU.......................................................................................................1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ MẶT KHÁCH QUAN VÀ
DẤU HIỆU HÀNH VI KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM..................7
1.1. Một số vấn đề chung về mặt khách quan của tội phạm.................7
1.1.1. Khái niệm mặt khách quan của tội phạm ...........................................7
1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm .............10
1.2. Dấu hiệu hành vi khách quan của tội phạm................................. 14
1.2.1. Khái niệm hành vi...........................................................................14
1.2.2. Khái niệm hành vi khách quan của tội phạm.................................... 20
1.2.3. Hành vi khách quan của tội phạm trong một số trường hợp đặc biệt .....31
Chương 2: HẬU QUẢ NGUY HIỂM CHO XÃ HỘI, MỐI QUAN
HỆ NHÂN QUẢ VÀ CÁC DẤU HIỆU KHÁC THUỘC
MẶT KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM.....................................44
2.1. Hậu quả nguy hiểm cho xã hội của tội phạm ...............................44
2.1.1. Khái niệmvà các dạng hậu quả nguyhiểmcho xã hội của tội phạm .......... 44
2.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu hậu quả nguy hiểm cho xã hội của
tội phạm........................................................................................... 50
2.2. Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả
nguy hiểm cho xã hội của tội phạm............................................... 56
2.2.1. Khái niệm, ý nghĩa của việc nghiên cứu mối quan hệ nhân quả
giữa hành vi khách quan và hậu quả nguy hiểm cho xã hội của
tội phạm........................................................................................... 56

5. 2.2.2. Các dạng mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu
quả nguy hiểm cho xã hội của tội phạm...........................................63
2.3. Các dấu hiệu khác thuộc mặt khách quan của tội phạm.............66
2.3.1. Công cụ, phương tiện phạm tội........................................................67
2.3.2. Phương pháp, thủ đoạn phạm tội...................................................... 68
2.3.3. Thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội ......................................... 69
Chương 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ MẶT
KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM............................................... 71
3.1. Thực tiễn áp dụng các quy định về mặt khách quan của tội
phạm trong định tội danh.............................................................. 71
3.2. Thực tiễn áp dụng các quy định về mặt khách quan của tội
phạm trong quyết định hình phạt................................................. 86
KẾT LUẬN................................................................................................. 97
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................. 100

6. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Pháp luật là công cụ để Nhà nước quản lý xã hội. Trong đó, luật hình
sự là một ngành luật đặc biệt của hệ thống pháp luật nước ta, nó xác định
hành vi nguy hiểm cho xã hội là tội phạm và quy định hình thức sử lý hình sự;
cơ sở và những điều kiện của trách nhiệm hình sự, cũng như hình phạt, biện
pháp tư pháp và các chế định pháp lý hình sự khác… Luật hình sự quy định
về tội phạm, hay nói cách khác tội phạm là vi phạm pháp luật hình sự nên chỉ
được quy định trong Bộ luật hình sự. Trong luật hình sự, bản chất của tội
phạm được phản ánh qua bốn yếu tố cấu thành tội phạm, trong đó rõ nét nhất
thông qua mặt khách quan của tội phạm, mối quan hệ chặt chẽ giữa mặt khách
quan của tội phạm với các yếu tố khác trong cấu thành tội phạm. Bởi vì, nếu
xét về bản chất chính trị - xã hội - pháp lý, tội phạm là một hiện tượng xã hội
tiêu cực với những đặc điểm riêng biệt như tính nguy hiểm cho xã hội, tính có
lỗi, tính trái pháp luật hình sự, tính phải chịu hình phạt. Nếu xét về cấu trúc,
tội phạm được hợp thành bởi bốn yếu tố là khách thể, mặt khách quan, chủ
thể, mặt chủ quan. Những yếu tố này tồn tại trong mối quan hệ mật thiết với
nhau nhưng có tính độc lập tương đối, có thể phân biệt. Mọi hành vi phạm tội
dù tính chất, mức độ nguy hiểm đến đâu, dù bị áp dụng chế tài hình sự gì
cũng đều là sự thống nhất giữa yếu tố khách quan và yếu tố chủ quan, hay
những biểu hiện bên ngoài và những biểu hiện bên trong, đều là hành vi của con
người xâm phạm tới những quan hệ xã hội nhất định được luật hình sự bảo vệ.
Mặt khách quan của tội phạm là một trong bốn yếu tố cấu thành tội phạm.
Đó là những biểu hiện ra bên ngoài của tội phạm. Bất kỳ tội phạm cụ thể nào
cũng đều phải có biểu hiện ra bên ngoài. Không có những biểu hiện ra bên ngoài
thì không có những yếu tố khác của cấu thành tội phạm, do vậy cũng không có

7. 2
tội phạm. Mặt khách quan của tội phạm được biểu hiện bởi hành vi nguy hiểm
cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và
hậu quả, công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, địa điểm, hoàn
cảnh phạm tội… Nghiên cứu những biểu hiện thuộc mặt khách quan của tội
phạm là cơ sở quan trọng để xác định hành vi cụ thể có cấu thành tội phạm hay
không. Nếu có, mới đặt ra vấn đề mặt chủ quan của tội phạm. Đồng thời, qua đó
có thể định khung hình phạt, xác định là tình tiết giảm nhẹ hay tăng nặng trách
nhiệm hình sự. Trên thực tế, lý thuyết về mặt khách quan của tội phạm chỉ
thường gắn liền với việc tìm hiểu hành vi khách quan – dấu hiệu bắt buộc trong
mọi cấu thành tội phạm. Tuy nhiên, còn có trường hợp nhận thức chưa đúng,
chưa đầy đủ, chưa thống nhất về lý luận, dẫn tới hạn chế trong hoạt động thực
tiễn vì vậy đã xuất hiện một số vụ án oan, sai dư luận trong nước bất bình. Trong
lý luận đã có một số công trình nghiên cứu nhưng ở dạng chung nhất trong cấu
thành của tội phạm, chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu mặt khách quan
của tội phạm. Đây là lý do để tác giả lựa chọn đề tài: “Một số vấn đề lý luận và
thực tiễn về mặt khách quan của tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam” làm
luận văn tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
Mặt khách quan của tội phạm - một trong bốn yếu tố cấu thành tội
phạm, là lý luận cơ bản của Luật hình sự Việt Nam. Vì vậy, hầu hết giáo trình
Luật hình sự của các cơ sở đào tạo chuyên ngành luật đều đề cập đến yếu tố
này ở những mức độ khác nhau (Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội,
Trường Đại học Luật Hà Nội, Khoa Luật - Viện đại học Mở Hà Nội, Trung
cấp Luật Buôn Mê Thuột…).
Bên cạnh đó, cũng có một số công trình nghiên cứu về mặt khách quan
của tội phạm thông qua việc nhận thức lý luận cấu thành tội phạm:
- Luận văn Thạc sĩ: Mặt khách quan của tội phạm với tư cách là một
yếu tố cấu thành tội phạm, 2011, Lê Phương Thuỳ.

8. 3
Ngoài ra, mặt khách quan của tội phạm cũng được nghiên cứu thông
qua các dấu hiệu của nó, trong:
- Luận văn Thạc sĩ: Hành vi nguy hiểm cho xã hội với tư cách là dấu hiệu
bắt buộc thuộc mặt khách quan của tội phạm, 2010, Nguyễn Thị Ngọc Linh.
- Luận văn Thạc sĩ: Dấu hiệu hậu quả phạm tội trong mặt khách quan
của tội phạm theo luật hình sự Việt Nam, 2012, Lê Thu Trang.
Trong sách chuyên khảo về luật hình sự, các nhà khoa học cũng đề cập
đến mặt khách quan của tội phạm:
- Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự, NXB Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2005 của TSKH. GS. Lê Văn Cảm
- Tội phạm và cấu thành tội phạm, NXB Công an nhân dân, 2005 của
GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa
Một số bài viết trong các tạp chí nghiên cứu mặt khách quan của tội
phạm thông qua cấu thành tội phạm:
- Lý luận về cấu thành tội phạm trong Khoa học Luật hình sự, Tạp chí
Luật học, số 2/2014 của TSKH. GS. Lê Cảm;
- Những vấn đề lý luận về bốn yếu tố cấu thành tội phạm (trên cơ sở
các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999), Tạp chí Tòa án nhân dân, số
7/2005 của TSKH. GS. Lê Cảm;
- Mối quan hệ giữa định tội danh và cấu thành tội phạm, Tạp chỉ dân
chủ và pháp luật, số 6/2005 của tác giả Trương Thị Tuyết Minh;
- Kỹ thuật xây dựng cấu thành tội phạm và việc hoàn thiện Bộ luật hình
sự, Tạp chí Luật học, số 4/2006, của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa;
Một số tác giả nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm cụ thể trong
Bộ luật hình sự:
- Mặt khách quan của tội giết người – Một số vấn đề lý luận và thực
tiễn, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2/2006 của TS. Đỗ Đức Hồng Hà;

9. 4
- Hoàn thiện dấu hiệu hành vi trong mặt khách quan của tội gián điệp,
Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 18/2010 của ThS.Nguyễn Anh Tuấn.
Ngoài ra, khi nghiên cứu tội phạm cụ thể trong Bộ luật hình sự (Phần
riêng – Phần các tội phạm), các tác giả đều có sự nhận thức về mặt khách
quan của tội phạm. Như vậy, cần thiết phải có công trình nghiên cứu một cách
hệ thống về mặt khách quan của tội phạm trên phương diện lý luận và thực
tiễn. Qua đó, xây dựng thống nhất lý luận về mặt khách quan cũng như công
tác áp dụng của các cơ quan bảo vệ pháp luật, góp phần trong công cuộc đấu
tranh chống và phòng ngừa tội phạm.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn
đề lý luận và thực tiễn về mặt khách quan của tội phạm trong Luật Hình sự
Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu dưới góc độ pháp lý
hình sự về những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định của luật
hình sự Việt Nam trong hoạt động tư pháp. Làm sáng tỏ bản chất mặt khách
quan của tội phạm với những dấu hiệu cơ bản của nó, trên cơ sở đó đánh giá
hoạt động áp dụng pháp luật trong định tội danh và quyết định hình phạt.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm
sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản về mặt
khách quan của tội phạm và thực tiễn áp dụng các nội dung này của các cơ
quan tư pháp, đặc biệt là tòa án trong việc định tội danh và quyết định hình
phạt trong thời gian qua.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Về mặt lý luận, trên cơ sở đối tượng và
phạm vi nghiên cứu, tác giả làm sáng tỏ về khái niệm, các dấu hiệu thuộc mặt
khách quan của tội phạm. Về mặt thực tiễn, đánh giá việc áp dụng các nội

10. 5
dung thuộc mặt khách quan của tội phạm trong việc định tội danh, và quyết
định hình phạt.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận: Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của
chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm về chính sách
hình sự của Đảng và Nhà nước ta, trên cơ sở tri thức của các ngành khoa học
khác như luật học, tâm lý học, xã hội học, thống kê học… để nhận thức và
luận chứng các vấn đề nghiên cứu.
5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Luận văn sử dụng các phương
pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp so sánh, tổng hợp, phân tích, thống
kê, chuyên gia… để làm sáng tỏ đối tượng nghiên cứu
6. Những đóng góp mới của luận văn
Đây là một trong những luận văn thạc sĩ nghiên cứu một cách cụ thể,
khoa học, đồng bộ và có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về mặt
khách quan của tội phạm theo quy định của luật hình sự Việt Nam. Trong luận
văn này, tác giả đã giải quyết về mặt lý luận và thực tiễn những vấn đề sau:
1) Phân tích một cách cụ thể, có hệ thống những vấn đề lý luận về mặt
khách quan của tội phạm theo quy định của luật hình sự Việt Nam như: khái
niệm, ý nghĩa của mặt khách quan của tội phạm, mối quan hệ giữa mặt khách
quan của tội phạm với các yếu tố khác trong cấu thành tội phạm. Đồng thời,
rút ra những nhận xét, đánh giá về quan điểm, chính sách hình sự của Đảng và
nhà nước ta trong việc đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm.
2) Phân tích các dấu hiệu cơ bản thuộc mặt khách quan của tội phạm
như: hành vi nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan
hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả, công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ
đoạn, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội.
3) Phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật của cơ quan xét xử liên quan

11. 6
đến mặt khách quan của tội phạm về định tội danh, quyết định hình phạt trong
giai đoạn hiện nay. Từ đó, đưa ra những đánh giá, nhận định góp phần đấu
tranh chống và phòng ngừa tội phạm.
7. Ý nghĩa của luận văn
Đây là một trong những đề tài nghiên cứu cụ thể, thống nhất và đồng
bộ, đề cập một cách có hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận và thực
tiễn về mặt khách quan của tội phạm trong luật hình sự Việt Nam ở cấp độ một
luận văn thạc sĩ luật học với những đóng góp về mặt khoa học đã nêu trên. Luận
văn đã góp phần vào việc xác định đúng đắn những vấn đề lý luận về mặt khách
quan của tội phạm trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn xét xử.
Bên cạnh đó, luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận
cần thiết cho các nhà khoa học - luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên,
học viên cao học cũng như phục vụ cho công tác lập pháp và hoạt động thực
tiễn áp dụng pháp luật hình sự hiện nay.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài Phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn
được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề chung về mặt khách quan và dấu hiệu hành vi
khách quan của tội phạm
Chương 2: Hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả và
các dấu hiệu khác thuộc mặt khách quan của tội phạm
Chương 3: Thực tiễn áp dụng các quy định về mặt khách quan của tội phạm

12. 7
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ MẶT KHÁCH QUAN
VÀ DẤU HIỆU HÀNH VI KHÁCH QUAN CỦA TỘI PHẠM
1.1. Một số vấn đề chung về mặt khách quan của tội phạm
1.1.1. Khái niệm mặt khách quan của tội phạm
Bộ luật Hình sự quy định:
Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật
Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý
hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ
quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an
ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm
tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích
hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp
luật xã hội chủ nghĩa (Điều 8).
Như vậy, một trong những nguyên tắc quan trọng được thể hiện trong
khái niệm tội phạm đó là “nguyên tắc hành vi”, tội phạm phải là hành vi của
con người. Hành vi nói chung hay hành vi phạm tội nói riêng thực chất thể
hiện chính bản chất của con người, là sự tồn tại của chính con người đó trong
hiện thực khách quan. Để có thể nhận thức về hành vi và chủ thể của hành vi
đó, cần thiết phải xem xét tổng thể các yếu tố được biểu hiện ra bên ngoài,
hay nói cách khác đó chính là mặt khách quan của tội phạm.
Hiện nay, có nhiều cách diễn đạt khác nhau về mặt khách quan của tội
phạm: Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm, bao gồm
những biểu hiện của tội phạm diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách
quan [8, tr.91].
Theo đó, những biểu hiện diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài mà con người

13. 8
có thể trực tiếp nhận biết được là: Hành vi khách quan nguy hiểm cho xã hội;
hậu quả nguy hiểm cho xã hội cũng như mối quan hệ nhân quả giữa hành vi
và hậu quả; các điều kiện bên ngoài của việc thực hiện hành vi phạm tội (công
cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, địa điểm phạm tội…)
Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của sự xâm hại nguy hiểm
đáng kể cho xã hội đến khách thể được bảo vệ bằng pháp luật hình sự, tức là sự
thể hiện cách xử sự có tính chất tội phạm trong thực tế khách quan [5, tr.344].
Cụ thể: Mặt khách quan của tội phạm có chín dấu hiệu với một dấu
hiệu bắt buộc trong mọi cấu thành tội phạm là “hành vi nguy hiểm cho xã
hội” và tám dấu hiệu tùy nghi gồm: “hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan
hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả phạm tội, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh
(điều kiện), phương pháp (thủ đoạn), công cụ và phương tiện phạm tội”.
Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm
đối lập với mặt chủ quan là mặt bên trong của tội phạm, nhưng nó
không nằm ngoài tội phạm mà nó là một mặt của cấu thành tội
phạm, nó là những biểu hiện khách quan mà bằng những giác quan
của con người chúng ta có thể nhận biết được như: nhìn thấy được,
nghe thấy được…
Các dấu hiệu hợp thành mặt khách quan của tội phạm bao gồm:
hành vi, hậu quả, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả, các
điều kiện chi phối hành vi và hậu quả của hành vi [16, tr.59].
Hay tương tự như vậy:
Mặt khách quan của tội phạm là những biểu hiện diễn ra hoặc
tồn tại bên ngoài của tội phạm… Là một trong bốn yếu tố của tội
phạm, một mặt trong thể thống nhất với mặt chủ quan của hành vi
phạm tội. Những biểu hiện của mặt khách quan của tội phạm là
hành vi, hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa

14. 9
hành vi và hậu quả đó cũng như các điều kiện bên ngoài khác như
công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, địa điểm…
Trong đó, biểu hiện hành vi khách quan là biểu hiện cơ bản nhất
của mặt khách quan được phản ánh trong tất cả các cấu thành tội
phạm. Những biểu hiện khác chỉ dược phản ánh trong một số cấu
thành tội phạm [11, tr.77-78].
Mặt khách quan của tội phạm là những dấu hiệu bên ngoài của
tội phạm. Mặt khách quan là yếu tố bắt buộc của cấu thành tội
phạm… bao gồm: Hành vi nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm
cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nguy hiểm và hậu quả,
các điều kiện bên ngoài khi thực hiện tội phạm như: địa điểm, thời
gian, thủ đoạn, phương tiện, công cụ, hoàn cảnh phạm tội [17, tr.64].
Như vậy, mặc dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau về định nghĩa mặt
khách quan của tội phạm, nhưng nhìn chung quan điểm về mặt khách quan
của tội phạm là đồng nhất giữa các nhà nghiên cứu.
Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm, bao gồm
những biểu hiện của tội phạm diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách
quan hay nói cách khác đó là sự thể hiện cách xử sự có tính chất tội phạm
trong thực tế khách quan.
Nghiên cứu mặt khách quan – mặt bên ngoài của tội phạm tức là tìm
hiểu những dấu hiệu diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan mà
con người có thể nhận thức được, ngay từ quá trình nhận thức đơn giản nhất
dựa trên giác quan của mình: nhìn thấy, nghe thấy, sờ thấy, ngửi thấy… Vì
vậy, những dấu hiệu thuộc mặt khách quan của tội phạm thường bao gồm:
Hành vi khách quan – Hành vi nguy hiểm cho xã hội (khoa học pháp lý chia
thành hai loại là hành động phạm tội và không hành động phạm tội); hậu quả
nguy hiểm cho xã hội (nếu quy định trong cấu thành tội phạm tương ứng);

15. 10
mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả phạm tội (quan hệ nguyên
nhân – kết quả); hay một số dấu hiệu khác như công cụ, phương tiện, phương
pháp, thủ đoạn phạm tội, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội…
1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội phạm là một trong bốn yếu tố cấu thành tội
phạm – tổng hợp những dấu hiệu chung có tính đặc trưng cho loại tội phạm cụ
thể được quy định trong luật hình sự. Các dấu hiệu được mô tả trong cấu
thành tội phạm là những dấu hiệu phản ánh nội dung của các yếu tố của tội
phạm. Nhưng không phải tất cả các dấu hiệu của bốn yếu tố đều được đưa vào
cấu thành tội phạm. Có những dấu hiệu bắt buộc phải có trong tất cả các cấu
thành tội phạm của các tội phạm, nhưng cũng có những dấu hiệu có thể có
trong cấu thành tội phạm của tội này nhưng lại không có trong cấu thành tội
phạm của những tội khác. Những dấu hiệu bắt buộc phải có trong tất cả các
cấu thành tội phạm được kể đến như: Dấu hiệu hành vi thuộc yếu tố mặt
khách quan của tội phạm; dấu hiệu lỗi thuộc yếu tố mặt chủ quan của tội
phạm; dấu hiệu năng lực trách nhiệm hình sự và độ tuổi thuộc yếu tố chủ thể
của tội phạm. Ngoài ra, những dấu hiệu khác của bốn yếu tố cấu thành tội
phạm đều là những dấu hiệu không bắt buộc trong mọi cấu thành tội phạm
như dấu hiệu hậu quả, dấu hiệu mục đích phạm tội, dấu hiệu động cơ phạm tội…
Như vậy, theo quy định của luật hình sự Việt Nam, bất cứ tội phạm nào
dù ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng,
dù bị quy định bởi hình phạt nào từ cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam
giữ, trục xuất, tù có thời hạn hay đến mức tù chung thân, tử hình thì luôn luôn
là thể thống nhất giữa những biểu hiện bên ngoài - mặt khách quan và những
quan hệ tâm lí bên trong - mặt chủ quan của tội phạm. Những hành vi đó đều
là hoạt động của con người cụ thể, xâm hại hoặc nhằm xâm hại những quan
hệ xã hội nhất định. Sự thống nhất của bốn yếu tố này là hình thức cấu trúc,

16. 11
thể hiện đầy đủ nội dung chính trị, xã hội của tội phạm. Nếu về mặt nội dung
chính trị, xã hội, những hành vi phạm tội có tính chất và mức độ nguy hiểm
cho xã hội khác nhau thì về mặt cấu trúc, bốn yếu tố cấu thành tội phạm cũng
có những nội dung biểu hiện khác nhau. Chính sự khác nhau này quyết định
tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội [8, tr.65].
Mỗi yếu tố cấu thành tội phạm đều có tính độc lập tương đối nhưng có mối
quan hệ mật thiết với nhau. Tùy thuộc từng loại tội phạm, một hay nhiều hơn
các yếu tố có thể ảnh hưởng đến tính nghiêm trọng của tội phạm hơn các yếu
tố khác. Tuy nhiên, không có nghĩa là các yếu tố còn lại không quan trọng.
Bốn yếu tố cấu thành tội phạm có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và tổng hợp
lại cùng quyết định tính nguy hiểm của tội phạm. Mỗi yếu tố chỉ có ý nghĩa
độc lập khi nghiên cứu về mặt lý thuyết. Trên thực tế, mỗi yếu tố chỉ tồn tại
như là một bộ phận cấu thành của một thể thống nhất là tội phạm. Thiếu bất
kỳ yếu tố nào cũng không được coi là tội phạm. Trong luật hình sự Việt Nam
cộng hòa trước đây, vấn đề các yếu tố cấu thành tội phạm cũng được đề cập.
Nhưng xuất phát từ định nghĩa tội phạm về hình thức, các nhà lý luận chỉ thừa
nhận những yếu tố không thể hiện bản chất chính trị, xã hội của tội phạm. Ví dụ:
Theo giáo trình của Đại học luật khoa Sài Gòn năm 1972, tội phạm có ba yếu tố
là yếu tố pháp định (sự vi phạm hình luật), yếu tố vật chất (tác động tích cực hay
tiêu cực) và yếu tố tinh thần hay tâm lý (ý định phạm pháp) [8, tr.65]. Các yếu tố
khách quan và chủ quan có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và được thể hiện
trong hành vi phạm tội của chủ thể. Cùng với chủ thể, khách thể và mặt chủ
quan của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm là một trong bốn yếu tố cấu
thành tội phạm.
Trong cấu thành tội phạm, các yếu tố thuộc mặt khách quan có ý nghĩa
không giống nhau. Hành vi nguy hiểm cho xã hội là dấu hiệu bắt buộc và
được quy định trong tất cả các cấu thành tội phạm, không có hành vi thì

17. 12
không có cấu thành tội phạm và cũng không thể có tội phạm. Các dấu hiệu
khác thuộc mặt khách quan có thể là dấu hiệu định tội hoặc là dấu hiệu định
khung hình phạt. Mặt khách quan của tội phạm có ý nghĩa quan trọng trong
thực tiễn. Căn cứ vào những biểu hiện như hành vi được chủ thể thực hiện và
một số nội dung biểu hiện khác, người ta biết được tội phạm đã xảy ra, các
tình tiết, diễn biến của vụ án, xác định được đó là tội gì trong số các tội phạm
được quy định trong Bộ luật hình sự. Do vậy, mặt khách quan của tội phạm có
ý nghĩa trước hết đối với việc định tội. Các dấu hiệu thuộc mặt khách quan
của tội phạm nếu xác định đúng thì sẽ giúp cho các cơ quan bảo vệ pháp luật
và Tòa án phân biệt đúng từng tội phạm cụ thể trên cơ sở các dấu hiệu cơ bản
và điển hình nhất được nhà làm luật ghi nhận với tính chất là các dấu hiệu bắt
buộc tại điều (khoản) tương ứng trong Phần các tội phạm Bộ luật hình sự.
Ngoài ý nghĩa trong việc định tội, các dấu hiệu thuộc mặt khách quan của tội
phạm còn có ý nghĩa trong việc định khung hình phạt. Trong nhiều trường
hợp, các dấu hiệu thuộc mặt khách quan được phản ánh là dấu hiệu định
khung trong cấu thành tội phạm tăng nặng của một số tội phạm. Mặt khách
quan còn có ý nghĩa trong việc đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi phạm
tội, xác định lỗi, đánh giá mức độ lỗi, mức độ trách nhiệm hình sự của người
thực hiện hành vi. Ngoài ra, thông qua mặt khách quan, có thể xác định các
yếu tố khác của cấu thành tội phạm như mặt chủ quan, chủ thể và khách thể
của tội phạm.
Như vậy, có thể thấy, trong hành vi khách quan của tội phạm bao gồm
nhiều dấu hiệu khác nhau, trong đó, hành vi khách quan của tội phạm là dấu
hiệu được quy định trong tất cả các cấu thành tội phạm với ý nghĩa là dấu
hiệu bắt buộc, không có hành vi khách quan thì không có cấu thành tội phạm.
Các nội dung biểu hiện khác thuộc mặt khách quan được quy định trong các
cấu thành tội phạm có thể là dấu hiệu định tội (dấu hiệu của cấu thành tội

18. 13
phạm cơ bản) hoặc là dấu hiệu định khung (dấu hiệu của cấu thành tội phạm
tăng nặng hoặc cấu thành tội phạm giảm nhẹ). Các dấu hiệu thuộc mặt khách
quan có ý nghĩa thực tiễn quan trọng. Từ những biểu hiện khách quan như
hành vi nguy hiểm cho xã hội và một số nội dung biểu hiện khác, có thể biết
được tội phạm đã xảy ra, các tình tiết, diễn biến của vụ án, xác định được đó
là tội gì trong số các tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự. Do vậy,
việc nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm có ý nghĩa trước hết đối với
việc định tội, việc xác định hành vi của một người có cấu thành tội phạm cụ
thể hay không thường bắt đầu từ việc nghiên cứu mặt khách quan. Thực tiễn
áp dụng pháp luật hình sự cho thấy nếu xác định đúng các dấu hiệu thuộc mặt
khách quan của tội phạm sẽ giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án phân
biệt đúng từng tội phạm cụ thể trên cơ sở các dấu hiệu cơ bản và điển hình
nhất được nhà làm luật ghi nhận với tính chất là các dấu hiệu bắt buộc tại điều
(khoản) tương ứng trong Phần các tội phạm (Phần riêng) mà Bộ luật hình sự
quy định. Ngoài ý nghĩa trong việc định tội, nghiên cứu các dấu hiệu thuộc
mặt khách quan của tội phạm còn có ý nghĩa trong việc định khung hình phạt.
Trong nhiều trường hợp, các dấu hiệu thuộc mặt khách quan như hậu quả,
công cụ, phương tiện, thủ đoạn phạm tội… trong cấu thành tội phạm tăng
nặng của một số tội phạm được phản ánh là dấu hiệu định khung. Nhiều tình
tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định trong Bộ luật
hình sự thuộc mặt khách quan của tội phạm, do vậy, việc nghiên cứu mặt
khách quan của tội phạm cũng còn có ý nghĩa trong việc đánh giá mức độ
nguy hiểm của hành vi phạm tội, xác định lỗi cũng như đánh giá mức độ lỗi,
mức độ trách nhiệm hình sự của người thực hiện hành vi. Ngoài ra, thông qua
mặt khách quan, có thể xác định các yếu tố khác của cấu thành tội phạm như
mặt chủ quan, chủ thể và khách thể của tội phạm[18, tr.6-7].

19. 14
1.2. Dấu hiệu hành vi khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội phạm bao gồm nhiều dấu hiệu khác nhau, trong
đó, hành vi khách quan của tội phạm - hành vi phạm tội – hành vi nguy hiểm
cho xã hội là dấu hiệu bắt buộc trong mọi cấu thành tội phạm, hậu quả phạm
tội – hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và
hậu quả phạm tội và một số dấu hiệu khác như công cụ, phương tiện, phương
pháp, thủ đoạn phạm tội, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội.
Hành vi khách quan của tội phạm hay hành vi phạm tội là dấu hiệu cơ
bản nhất thuộc mặt khách quan của tội phạm. Vì bản chất, tội phạm là hành vi
của con người, nên tội phạm trước hết phải biểu hiện bằng chính hành vi
phạm tội hay khoa học luật hình sự gọi là hành vi khách quan của tội phạm.
Không có dấu hiệu hành vi khách quan thì các dấu hiệu khác thuộc mặt khách
quan của tội phạm (hậu quả, mối quan hệ nhân quả, thời gian, địa điểm, công
cụ, phương tiện…) thậm chí cả ba yếu tố cấu thành của tội phạm (khách thể,
chủ thể, mặt chủ quan) đều không có ý nghĩa.
1.2.1. Khái niệm hành vi
Khái niệm hành vi khách quan của tội phạm bắt nguồn từ khái niệm
hành vi của con người hay nói cách khác, hành vi khách quan của tội phạm là
trường hợp cá biệt thuộc hành vi của con người. Hành vi của con người là lý
thuyết cơ bản trong Tâm lý học. Từ khoảng cuối thế kỷ XIX, Tâm lý học đã
tách ra khỏi Triết học trở thành một khoa học độc lập – khoa học thực
nghiệm. Theo đó, hành vi của con người cũng được các nhà tâm lý học hiện
đại đặc biệt quan tâm. Điển hình là thuyết tâm lý học hành vi do nhà tâm lý
học người Mỹ - J.Watson sáng lập. Ông cho rằng, tâm lý học không quan tâm
đến việc mô tả giảng giải các trạng thái tâm lý ý thức mà chỉ quan tâm đến
hành vi của cơ thể. Đối tượng của tâm lý học hành vi là hành vi. Hành vi của
con người hay của động vật đều được xem như là tổng hợp các phản ứng của

20. 15
cơ thể trước các kích thích của môi trường bên ngoài theo công thức: S
(Stimulant: Kích thích) – R (Reaction: Phản ứng). Đây là quan điểm được
đánh giá là tiến bộ trong tâm lý học khi coi hành vi do ngoại cảnh quyết định,
hành vi có thể quan sát và nghiên cứu một cách khách quan. Tuy nhiên thuyết
hành vi cũng bộc lộ nhược điểm khi đã quan niệm một cách cơ học, máy móc
về hành vi, đồng nhất giữa hành vi của con người với hành vi của động vật,
coi hành vi chỉ là những phản ứng máy móc nhằm đáp ứng lại kích thích, giúp
cơ thể thích nghi với môi trường xung quanh. Thuyết hành vi đã phủ nhận
hoàn toàn vai trò chủ đạo của hệ thần kinh cấp cao – não người, tính tích cực
tâm lý, ý thức con người như là hình thức đặc biệt của việc điều chỉnh hành
vi, phủ nhận tính xã hội của con người. Sau này, các nhà nghiên cứu khác đã
bổ sung vào công thức cổ điển S - R một số biến số trung gian gọi là O
(Operant: Nhu cầu, kinh nghiệm sống…) [22, tr.10-11]. Như vậy, tiếp cận
hành vi là một trong những cố gắng rất lớn của tâm lí học thế giới đầu thế kỉ
XX, nhằm khắc phục tính chủ quan trong nghiên cứu tâm lí người thời đó.
Kết quả là đã hình thành trường phái có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển
Tâm lí học Mĩ và thế giới trong suốt thế kỷ XX: Tâm lý học hành vi, mà đại
biểu là các nhà tâm lí học kiệt xuất như: E.L.Thorndike (1874-1949),
J.B.Watson (1878-1958), E.C.Tolman (1886-1959), K.L.Hull (1884-1952),
B.F.Skinner (1904-1990), A. Bandura v.v…
Tâm lý học hành vi ra đời là một cuộc cách mạng, làm thay đổi cơ bản
hệ thống quan niệm về tâm lý học đương thời. Theo đó, đối tượng của tâm lý
học là hành vi chứ không phải ý thức. Phương pháp nghiên cứu là quan sát và
thực nghiệm khách quan chứ không phải là nội quan. Trước và trong thời kỳ
xuất hiện Thuyết hành vi, tâm lý học được hiểu là khoa học về ý thức và
phương pháp nghiên cứu là nội quan (tự quan sát và giải thích). Ngay từ khi
ra đời ở Đức năm 1879, với tư cách là khoa học độc lập, tâm lý học đã được

21. 16
mệnh danh là Tâm lý học nội quan. W.Wundt - người sáng lập ra Tâm lý học
này, đã xác định đối tượng của tâm lý học là "tổ hợp các trạng thái mà ta
nghiệm thấy - các trạng thái được trực tiếp thể nghiệm trong vòng ý thức khép
kín". Sự phát triển tiếp theo của Tâm lý học nội quan đã hình thành nên Tâm
lý học cấu trúc ở Mĩ. Mặt khác, do nhu cầu khắc phục sự bế tắc của Tâm lý
học nội quan, cũng ở Mĩ những năm này đã xuất hiện Tâm lý học chức năng.
Tuy nhiên, trên thực tế, cả hai dòng phái đều không tạo lập được khoa học
khách quan về ý thức. Lý luận của chúng gắn liền với phương pháp chủ quan,
điều này gây sự thất vọng ở khắp mọi nơi. Kết quả là, những vấn đề cơ bản
của tâm lý học trở nên mờ mịt đối với nhiều người: Đối tượng nghiên cứu (ý
thức) và nguồn gốc của nó (ý thức bắt đầu từ đâu), phương pháp nghiên cứu
(nội quan, nguyên tắc giải thích: nguyên nhân tâm lý như là sự chế ước của
một số hiện tượng ý thức đối với các hiện tượng khác). Từ đó đã xuất hiện
nhu cầu cấp thiết về đối tượng, phương pháp và nguyên tắc mới, đặc biệt ở
Mĩ, nơi mà cách tiếp cận thực dụng trong nghiên cứu con người chiếm vai trò
thống trị. Điều này đã được chứng minh bằng khuynh hướng chức năng, mà
trọng tâm chú ý là vấn đề thích ứng của cá nhân với môi trường. Nhưng chủ
nghĩa chức năng, vốn bắt nguồn từ các quan niệm thời cổ đại về ý thức như là
một bản thế đặc biệt vươn tới mục đích, đã bị bất lực khi giải thích nguyên
nhân điều khiển hành vi con người, sự tạo ra những hình thức hành vi mới.
Phương pháp chủ quan đã mất uy tín, phải nhường vị trí cho phương pháp
khách quan. Ở đây, sinh lý học, đặc biệt là sinh lý học thần kinh đã đóng vai
trò quan trọng, trong đó công đầu thuộc về nhà sinh lý học người Nga
I.P.Pavlov, với khái niệm phản xạ có điều kiện. Về phương diện kỹ thuật,
phương pháp nghiên cứu phản xạ có điều kiện cho phép ta nhận biết khách
quan các phản ứng của cơ thể đối với một kích thích. Các nhà hành vi học đã
không bỏ qua thành tựu này. Phương pháp phản xạ trở thành cứu cánh của họ.

22. 17
Mặt khác, sự phát triển của tâm lý học động vật đã mang lại cho Tâm lý học
hành vi đối tượng nghiên cứu mới: hành vi của động vật. Sự xuất hiện những
nghiệm thể mới - động vật - không có khả năng nội quan, đã đóng vai trò
quan trọng giúp nhà nghiên cứu chuyển từ quan sát sang thực nghiệm. Hiệu
quả tác động của nghiệm viên bây giờ không phải là tự "thông báo" của
nghiệm thể về các trạng thái của mình (như trong Tâm lý học nội quan) mà là
những phản ứng vận động - một điều hoàn toàn khách quan. Trong biên bản
thực nghiệm đã xuất hiện các thông tin kiểu mới về nguyên tắc. Hơn nữa,
chính những nguyên tắc và phương pháp này đã chịu ảnh hưởng trực tiếp của
triết học thực chứng và chủ nghĩa cơ học, đang chi phối tinh thần nước Mĩ.
Đó chính là hoàn cảnh tư tưởng - lý luận đã sinh ra Thuyết hành vi. Nói tới
Tâm lý học hành vi, không thể không nói nhiều về các quan điểm của
J.Watson, các luận điểm của ông là nền tảng lý luận của hệ thống tâm lý học
này. Tuy nhiên, một mình J.Watson không làm nên trường phái thống trị tâm
lý học Mĩ và ảnh hưởng lớn tới sự phát triển tâm lý học thế giới suốt thế kỷ
XX. Trước J.Watson có nhiều bậc tiền bối, mà tư tưởng và kết quả thực
nghiệm của họ là cơ sở trực tiếp, để trên đó Watson xây dựng các luận điểm
then chốt của Tâm lý học hành vi. Sau J.Watson nhiều nhà tâm lý học lớn
khác của Mĩ đã phát triển học thuyết này, đưa nó thành hệ thống tâm lý học
đa dạng và bám rễ vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội. Vì vậy, có thể
chia quá trình phát triển của Tâm lý học hành vi thành ba giai đoạn không
hoàn toàn theo trật tự tuyến tính về thời gian: những cơ sở lý luận và thực
nghiệm đầu tiên hình thành các luận điểm cơ bản (Thuyết hành vi cổ điển); sự
phát triển tiếp theo của Tâm lý học hành vi, sau khi có các luận điểm của
J.Watson (các thuyết hành vi mới và hậu hành vi) [17].
Thuyết tâm lý học hành vi là cơ sở quan trọng để các nhà nghiên cứu
phát triển các trường phái tâm lý học mới và tâm lý học hiện đại ngày nay.

23. 18
Điển hình là tâm lý học hoạt động, hay lý thuyết về hoạt động trong tâm lý
học hiện đại. Nghiên cứu khái niệm hành vi phụ thuộc chủ yếu vào cách thức
tiếp cận nghiên cứu, vì vậy có nhiều cách hiểu khác nhau về hành vi. Năm
1913 J.B. Watson lần đâu tiên đưa ra khái niệm hành vi – tổng hợp các phản
ứng của cơ thể trước các kích thích của môi trường bên ngoài theo công thức
S – R, dù là hành vi của con người hay động vật, đều được thực hiện theo cơ
chế: có kích thích thì có phản ứng, mà không phụ thuộc vào ý thức và các
chuẩn mực xã hội. Hay trong trường phái tâm lý học hiện đại của Nga, X.L.
Rubinstein đã coi hành vi là hoạt động đặc biệt: Hoạt động được chuyển
thành hành vi khi động lực hoạt động từ bình diện đối tượng chuyển sang
quan hệ cá nhân – xã hội; A.N. Leonchiev khẳng định: Hành vi không phải là
phản ứng máy móc của một cơ thể sinh vật mà phải được hiểu là hoạt động.
Nhà tâm lý học Thụy Sỹ J. Piaget cho rằng khi nghiên cứu về hành vi phải
nhấn mạnh tính tích cực của con người: Hành vi là sự tìm kiếm những hoàn
cảnh hay đối tượng còn thiếu hoặc chưa tồn tại… hành vi được hiểu là tính
tích cực có định hướng [23, tr.80]. Trong Từ điển Tâm lý học do R.J. Corsini
chủ biên có viết: Hành vi là những hành động, phản ứng, những tương tác
đáp lại kích thích bên trong và bên ngoài, bao gồm những cử chỉ quan sát
được một cách khách quan, những cử chỉ thuộc về nội tâm và những quá trình
vô thức [15, tr.24]. L.X. Vưgôtxki cho rằng: Hành vi của con người và hành
vi của động vật có cấu trúc hoàn toàn khác nhau. Ở động vật, các dạng hành
vi chủ yếu được hợp thành bởi hai nhóm phản ứng. Đó là nhóm phản ứng
bẩm sinh (vô điều kiện) và nhóm tập nhiễm (có điều kiện)… Hành vi của động
vật có thể coi là hành vi kinh nghiệm di truyền. Còn ở ccon người, cấu trúc
hành vi bao gồm kinh nghiệm lịch sử - di truyền không đơn thuần là di truyền
sinh vật mà là di truyền xã hội, kinh nghiệm xã hội – những tri thức nhận
được từ người xung quanh truyền lại cho nhau và kinh nghiệm kép – hình

24. 19
thành trong hoạt động lao động thực tiễn của con người. Theo đó, ông cũng
cho rằng: Ý thức hóa ra là một cấu trúc rất phức tạp của hành vi, nếu nói
riêng, thì là cấu trúc rất phức tạp của quá trình phân đôi của hành vi. Hành
vi được hiểu ngầm là hoạt động của con người. Và cả ý thức với tư cách là
một bộ phận cấu thành của hành vi, ý thức được coi là một thực tại khách
quan có chức năng điều chỉnh đối với hành vi, và cùng hành vi, ý thức là một
thành phần của hoạt động. Hay theo quan điểm của A.V. Peetrovxki và M.G.
Iarôsevxki: Hành vi là sự tác động qua lại giữa cơ thể sống, thông qua hoạt
tính bên ngoài (vận động) và bên trong (tâm lý). Thuật ngữ hành vi được sử
dụng để chỉ hành vi của các cá thể riêng lẻ, các cá nhân cũng như của nhóm,
loài (Hành vi của một loài sinh vật, hay một nhóm xã hội). Trong tâm lý học
Nga, hành vi của con người được xem như hoạt động, tuy ít nhiều mang
những yếu tố bẩm sinh, nhưng chủ yếu chịu sự chi phối từ phía xã hội, thông
qua ngôn ngữ và các hệ thống tín hiệu có ý nghĩa khác [15, tr.26]. Ở nước ta,
khái niệm hành vi cũng được đề cập trong nhiều công trình nghiên cứu dưới
góc độ tâm lý học: Mỗi biểu hiện hành vi chỉ là một bộc lộ ra bên ngoài của
hoạt động và bao giờ cũng gắn liền với động cơ, mục đích; Hành vi là toàn
bộ nói chung những phản ứng, cách cư xử biểu hiện ra bên ngoài của một con
người trong một hoàn cảnh cụ thể nhất định [23, tr.80].
Hành vi là những biểu hiện bên ngoài của các quá trình sinh lý của
hoạt động. Nó gắn với động cơ, nhu cầu và có ý nghĩa xã hội nhất định
[14, tr.40]. Hành vi được hiểu là hành vi xã hội, là cách ứng xử của một
người trong một hoàn cảnh cụ thể được biểu hiện ra bên ngoài bằng lời nói,
cử chỉ nhất định [7, tr.35].
Như vậy, dưới những góc độ khác nhau, khái niệm về hành vi cũng có
sự khác biệt. Có những định nghĩa mở rộng khái niệm hành vi – là toàn bộ
phản ứng của con người (gồm cả hành vi vô thức và hành vi có ý thức). Có

25. 20
những định nghĩa thu hẹp khái niệm hành vi – bao gồm những phản ứng có ý
thức (hành vi có ý thức). Hay có quan điểm đồng nhất khái niệm hành vi và
hoạt động, hoặc hành vi là bộ phận cấu thành nên hoạt động của con người.
Nhưng dù dưới góc độ nào, thì nhìn chung, hành vi cũng là yếu tố quan trọng
để nhận định về một cá nhân, là thái độ, cách xử sự của cá nhân với bản thân,
trong giao tiếp, với xã hội. Và ngược lại, chính cá nhân cũng chịu sự tác động
của hoàn cảnh, của môi trường xã hội. Điều này thể hiện sự thích nghi (chủ
động) của con người - chủ thể tích cực của hoạt động nhằm cải tạo hoàn cảnh
cũng như cải tạo chính bản thân mình trong hoạt động sống hàng ngày. Do
đó, hành vi mang dấu ấn cá nhân – cùng điều kiện hoàn cảnh giống nhau
nhưng mỗi cá nhân lại có thái độ, lựa chọn xử sự khác nhau. Như vậy:
Hành vi là xử sự của con người trong một hoàn cảnh cụ thể, biểu hiện
ra bên ngoài bằng lời nói, cử chỉ nhất định [23, tr.81].
1.2.2. Khái niệm hành vi khách quan của tội phạm
Hành vi khách quan của tội phạm hay hành vi phạm tội là trường hợp
cá biệt của hành vi. Nếu sắp xếp hành vi của con người trong xã hội thì hành
vi khách quan của tội phạm là một dạng của hành vi vi phạm pháp luật (hành
vi vi phạm pháp luật hình sự) bên cạnh dạng hành vi hợp pháp. Theo đó, hành
vi hợp pháp là hành vi phù hợp với các chuẩn mực của xã hội, phù hợp với
các đòi hỏi của pháp luật. Ngược lại, hành vi vi phạm pháp luật là một dạng
hành vi pháp luật thể hiện ở hành vi của cá nhân, cơ quan, tổ chức không tuân
thủ các nghĩa vụ do pháp luật quy định (không thực hiện hoặc thực hiện
không đúng các quy định của pháp luật) hoặc đã làm những việc mà pháp luật
cấm, gây thiệt hại hoặc dẫn đến nguy cơ gây thiệt hại cho các lợi ích khác
nhau [1, tr.324-325]. Hay: Hành vi vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật
và có lỗi do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện, xâm hại các
quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ [21, tr.486]. Hành vi vi phạm pháp luật

26. 21
bao gồm nhiều loại khác nhau, phụ thuộc vào tính chất, mối quan hệ xã hội bị
xâm phạm: Hành vi vi phạm pháp luật hành chính, lao động, dân sự, kinh tế,
hình sự… Theo đó, hành vi khách quan của tội phạm – hành vi phạm tội là
hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Chính vì vậy, khái niệm hành vi khách
quan của tội phạm cũng được xây dựng trên cơ sở khái niệm hành vi nói
chung. Trên cơ sở đó, nhiều nhà nghiên cứu đã đề cập đến khái niệm này. Các
nhà tâm lý học pháp lý người Nga M.I. Enhikev và A.V. Xakharov khẳng
định: Hành vi phạm tội là hành vi có ý thức, có ý chí, nguy hiểm cho xã hội,
trái với pháp luật và phải chịu hình phạt. Hoặc tác giả Iu. V. Trupharovski:
Hành vi phạm tội là một hành động có động cơ, có định hướng, có ý thức và
được điều khiển chống đối pháp luật để đạt một mục đích nhất định và hành
động đó không thể chia nhỏ được nữa[15, tr.29-30].
Ở nước ta, dưới góc độ khoa học pháp lý hình sự, khi đề cập đến khái
niệm hành vi khách quan của tội phạm, cũng có nhiều cách diễn đạt khác
nhau: Hành vi phạm tội được coi là hành vi thỏa mãn các dấu hiệu của cấu
thành tội phạm [1, tr.323]. Hành vi phạm tội là hành vi hoàn chỉnh gồm cả
mặt khách quan và chủ quan thỏa mãn các dấu hiệu của cấu thành tội phạm
[10, tr.60]. Hành vi phạm tội là những hành vi chệch hướng – xã hội, vi phạm
các quy phạm pháp luật đến mức phải xử lý bằng hình phạt [20, tr.25]. Hành
vi phạm tội – cách xử sự (tác vi hoặc bất tác vi) trái pháp luật hình sự và nguy
hiểm cho xã hội, tức là dấu hiệu bắt buộc thuộc mặt khách quan của tất cả các
tội phạm và có ý nghĩa pháp lý hình sự trên nhiều bình diện [5, tr.365]. Hành
vi khách quan của tội phạm (Hành vi nguy hiểm cho xã hội) là xử sự cụ thể
của con người được thể hiện ra thế giới khách quan dưới những hình thức
nhất định, gây ra thiệt hại hoặc đe dọa gây ra thiệt hại cho các quan hệ xã hội
được luật hình sự bảo vệ [18, tr.12].
Như vậy, dù được diễn đạt khác nhau, nhưng hành vi khách quan của
tội phạm luôn bao gồm các đặc điểm như sau:

27. 22
Thứ nhất, hành vi khách quan của tội phạm phải có tính nguy hiểm cho
xã hội
Bản chất hành vi khách quan của tội phạm chính là tính nguy hiểm cho
xã hội, đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt hành vi phạm tội với những dạng
hành vi vi phạm pháp luật khác. Tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi được
thể hiện thông qua cách xử sự của cá nhân khi thực hiện hành vi (thể hiện ra
bên ngoài) dưới các hình thức khác nhau (hành động hay không hành động).
Hành vi đó gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại đáng kể cho các quan hệ xã hội
được luật hình sự bảo vệ. Sẽ không phải là hành vi khách quan của tội phạm
nếu hành vi đó không xâm hại đến các quan hệ xã hội là khách thể bảo vệ của
luật hình sự. Đó là những quan hệ xã hội đã được liệt kê trong Bộ luật hình
sự: Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế
độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an
toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác
của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ
nghĩa (Điều 8, Khoản 1). Tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi khách
quan phụ thuộc vào tính chất của quan hệ xã hội mà hành vi xâm hại cũng
như vào tính chất và mức độ thiệt hại gây ra hoặc đe dọa gây ra cho các quan
hệ xã hội đó [8, tr.96].
Tính nguy hiểm cho xã hội là dấu hiệu cơ bản, quan trọng, quyết định
nhiều vấn đề khác nhau liên quan đến tội phạm và hình phạt trong luật hình
sự. Bởi vì, một hành vi bị quy định trong luật hình sự là tội phạm và phải chịu
trách nhiệm hình sự trước hết vì nó có tính nguy hiểm cho xã hội. Hành vi
phạm tội nói riêng và các vi phạm pháp luật khác nói chung đều có tính nguy
hiểm cho xã hội, tuy nhiên nếu so sánh về tính chất, mức độ, các nhà lập pháp
cho rằng hành vi phạm tội có tính nguy hiểm đáng kể, còn các vi phạm pháp

28. 23
luật khác ở mức độ thấp hơn – nguy hiểm chưa đáng kể. Ranh giới giữa
“nguy hiểm đáng kể” và “nguy hiểm chưa đáng kể” phụ thuộc nhiều vào tính
chất, mức độ của hành vi, thái độ chủ quan của người thực hiện cũng như
quan hệ xã hội bị hành vi xâm hại hoặc đe dọa xâm hại… Như: Hành vi dùng
dao uy hiếp người khác để chiếm đoạt tài sản được coi là một dạng hành vi
khách quan được quy định tại Điều 133 về tội cướp tài sản. Hành vi cướp tài
sản xâm hại đồng thời hai quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ là quan hệ
nhân thân và quan hệ sở hữu, tuy nhiên tùy thuộc có hay không các tình tiết
định khung tăng nặng để xác định khung hình phạt đối với người phạm tội.
Hay hành vi dùng dao đâm nhiều nhát vào vùng bụng và vùng ngực người
khác là hành vi khách quan của tội giết người quy định tại Điều 93. Tội giết
người là hành vi cố ý tước đoạt trái pháp luật tính mạng người khác, xâm
phạm quyền sống của con người.
Ví dụ: Từ tháng 1/2013, Nguyễn Phan Anh Tú đến nhà ông ngoại là
Phan Ngọc Trung (SN 1932) ở khu phố 8, phường Bình Hưng Hòa B, quận
Bình Tân để ở và trông ông. Khoảng 14h ngày 8/7/2013, Tú đi chơi về nhà
gọi cửa nhưng không thấy ông ngoại trả lời nên Tú trèo qua hàng rào nhà bên
cạnh rồi đi qua sân thượng vào nhà. Khi Tú xuống lầu 1 thì gặp ông ngoại và
bị mắng chửi. Bị chửi, Tú phản ứng lại bằng cách lấy máy tính bảng của mình
đập xuống nền nhà. Tức giận thái độ của Tú, ông Trung tiếp tục chửi và đuổi
Tú ra khỏi nhà. Tú không nói gì đi tới dùng chân phải đạp vào ngực ông
Trung nhưng không trúng. Ông Trung liền đứng dậy ôm vật Tú ngã xuống
nền nhà đồng thời tri hô “Bớ người ta nó giết tôi”.
Nghe ông ngoại kêu cứu, Tú vùng dậy thoát ra được phía sau lưng ông
Trung sau đó dùng hai tay siết cổ, hai chân kẹp vào hông làm nạn nhân té
ngửa đè lên người Tú. Sau khi bóp cổ ông Trung, thấy nạn nhân vẫn còn vùng
vẫy, Tú tiếp tục dùng máy cassette đập vào đầu nạn nhân cho đến khi chết

29. 24
hẳn. Sau khi gây án, Tú lau dọn hiện trường rồi lục soát trong người ông
ngoại lấy được 1 ví da bên trong có 700.000 đồng, 1 nhẫn vàng, 2 thẻ ghi
thông tin tài khoản ngân hàng rồi kéo xác nạn nhân đặt nằm tại chân cầu
thang rồi dùng chăn đắp lên. Đến khoảng 16h cùng ngày, mẹ Tú là chị Phan
Thị Kim Hoa đến nhà gọi ông Trung. Tú sợ bị phát hiện nên ra ban công lầu 1
nói vọng xuống: “Ông ngoại không có nhà, ông khóa cửa nhốt con trong
nhà”. Thấy vậy, chị Hoa kêu Tú leo xuống và cùng đi về nhà.
Trên đường đi, Tú nói với mẹ là trong nhà có hai con heo chết thối
trong nhà vệ sinh và xin chị Hoa ghé tiệm internet chơi sẽ về nhà sau, sau đó
bỏ trốn luôn. Do nghi ngờ Tú, chị Hoa về nói cho chồng và con trai lớn nghe
và cùng mọi người quay lại nhà ông Trung. Sau khi phá cửa vào được nhà,
mọi người phát hiện ông Trung chết nên đã trình báo Công an. Đến ngày
12/7, qua truy xét, Công an quận Bình Tân đã bắt được Tú. Tính đến ngày gây
án, Tú vẫn chưa tròn 16 tuổi.
Thừa nhận với tòa toàn bộ hành vi phạm tội như cáo trạng truy tố, khi
VKS đặt câu hỏi vì sao bị cáo có thể ra tay tàn ác với ông ngoại của mình như
thế, Tú khai: ban đầu cậu ta tức giận vì bị ông ngoại chửi nên đánh trả ông.
Đến khi nghe ông kêu cứu, cậu ta sợ hàng xóm nghe thấy rồi phải đi tù lần
nữa. Từng bị bắt giam mấy ngày về tội trộm cắp cách đó 1 tháng (sau đó do
chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự Tú được thả - PV) nên cậu ta sợ hãi rồi
hành động như trong game bạo lực. Nghẹn ngào trước tòa, khi được hỏi về
vấn đề bồi thường dân sự, mẹ bị cáo cho biết chị là đứa con duy nhất của nạn
nhân. Vụ án xảy ra chị có một phần lỗi trong việc quản lý và giáo dục con cái,
chị không yêu cầu bồi thường và chỉ xin HĐXX xem xét giảm cho bị cáo một
phần hình phạt.
Được nói lời sau cùng trước khi HĐXX vào nghị án, Tú lí nhí gửi lời
xin lỗi đến người mẹ đau khổ đang ngồi phía dưới: “Xin lỗi mẹ, con đã sai
rồi. Giờ đây, con chỉ mong có ngày về để thắp cho ông nén hương tạ lỗi”.

30. 25
Bản án hôm ấy xét bị cáo lần đầu phạm tội, phạm tội khi chưa đủ 16
tuổi, thành khẩn khai báo nên chỉ tuyên phạt bị cáo mức án 12 năm tù về các
tội “giết người” và “cướp tài sản” [36].
Đây là vụ án đặc biệt nghiêm trọng, bị cáo đã thực hiện hành vi giết
người và cướp tài sản, tước đoạt trái pháp luật tính mạng và tài sản của chính
ông ngoại mình, vi phạm nghiêm trọng truyền thống, đạo đức của dân tộc,
gây chấn động dư luận, mặc dù bị cáo chưa đủ 16 tuổi nhưng cần thiết răn đe,
giáo dục và xử lý nghiêm minh.
Thứ hai, hành vi khách quan của tội phạm là hoạt động có ý thức và ý chí.
Tội phạm là sự thống nhất giữa mặt bên ngoài và mặt bên trong. Khi
nói đến hành vi của con người thì đó phải là hành vi có ý thức và ý chí, tức
khi khi thực hiện hành vi của mình chủ thể phải hoàn toàn nhận thức và điều
khiển được nó. Nghiên cứu hành vi nói chung, trong tâm lý học còn đặc biệt
đề cập đến khái niệm cách xử sự. Cách xử sự là những hành vi thể hiện quan
điểm, thái độ của chủ thể đối với người khác, với xã hội, với các chuẩn mực
đạo đức của xã hội. Những xử sự của con người biểu hiện ra bên ngoài thế
giới khách quan nhưng nếu không được chủ thể nhận thức và điều khiển, hay
chủ thể nhận thức nhưng không điều khiển được thì không có ý nghĩa trong
luật hình sự. Hay nói cách khác, không thể có hành vi khách quan của tội
phạm mà những “biểu hiện” bên ngoài của nó không được ý thức của chủ thể
kiểm soát hay không được ý chí của họ điều khiển. Sự kiểm soát của ý thức
và sự điều khiển của ý chí ở đây chỉ giới hạn đối với mặt thực tế của “biểu
hiện”, vì khả năng nhận thức mặt ý nghĩa xã hội cũng như khả năng điều
khiển biểu hiện phù hợp với những đòi hỏi của xã hội thuộc vấn đề khác –
vấn đề tự do ý chí, vấn đề lỗi. Nếu coi hành vi phạm tội là hành vi có lỗi, là
thể thống nhất giữa mặt khách quan – hành vi gây thiệt hại và mặt chủ quan –
có lỗi thì bản thân hành vi khách quan cũng là thể thống nhất giữa biểu hiện

31. 26
ra thế giới bên ngoài và quan hệ chủ quan bên trong của chủ thể với những
biểu hiện đó. Biểu hiện của con người ra bên ngoài thế giới khách quan chỉ
được coi là hành vi khi có mặt bên trong là sự kiểm soát của ý thức và sự điều
khiển của ý chí. Chỉ khi có hành vi thì lúc đó vấn đề lỗi – mặt chủ quan của
tội phạm mới được đặt ra. Hành vi đó có thể có lỗi và có thể không có lỗi.
Trái lại biểu hiện của con người ra bên ngoài thế giới khách quan sẽ không
được coi là hành vi, nếu biểu hiện đó không được ý thức kiểm soát hoặc tuy
được ý thức kiểm soát nhưng không phải là kết quả hoạt động của ý chí.
Những biểu hiện loại này có thể là những biểu hiện không có chủ định như
phản xạ không điều kiện bẩm sinh, phản ứng trong tình trạng choáng hay
trong tình trạng xúc động quá mạnh… hoặc những biểu hiện trong tình trạng
bộ não mất khả năng kiểm tra, điều khiển mặt thực tế của biểu hiện do rối loại
ý thức [1, tr.94]. Trong tâm lý học những trường hợp này có thể được gọi là
hành động bản năng – những hành động được hình thành bởi những kích
thích tác động trực tiếp đến cơ thể, được thực hiện ngoài sự kiểm soát của ý
thức hay hành động phản xạ – những hành động thực hiện như phản ứng mà
không cần có sự kiểm soát của ý thức; hành động xung động – những hành
động không được ý thức một cách đầy đủ, nó được kích thích bởi nhu cầu
đang được thể nghiệm một cách trực tiếp, dưới ảnh hưởng trực tiếp của hoàn
cảnh. Trong hành động này, con người không hề suy nghĩ gì về hành động
của mình, không cân nhắn nên hay không nên, họ phản ứng một cách nhanh
chóng và trực tiếp. Những hành động này, thực tế đã gây ra những thiệt hại
hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ,
nhưng không phải là hành vi phạm tội, bởi vì những hành động này không
phải là kết quả của sự nhận thức (ý thức) và sự điều khiển (ý chí) của chính họ
mà là kết quả trực tiếp của sự tác động từ bên ngoài [15, tr.31].
Trong khoa học luật hình sự, có trường hợp gây thiệt hại do bị cưỡng

32. 27
bức thân thể là trường hợp đặc biệt thuộc loại biểu hiện không phải là hành vi.
Đây là trường hợp biểu hiện ra bên ngoài của người mà về khách quan tuy đã
gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho khách thể của tội phạm - quan hệ
xã hội được luật hình sự bảo vệ nhưng không phải là tội phạm vì biểu hiện đó
không phải là hành vi, không phải là kết quả hoạt động ý chí của chính họ mà
là kết quả trực tiếp của sức mạnh bên ngoài. Những biểu hiện đó có thể không
được ý thức kiểm soát như bất thình lình bị người khác xô ngã vào quầy hàng
pha lê hoặc không được ý chí điều khiển như bị người khác dùng sức mạnh
nắm tay điểm chỉ vào đơn tố giác sai sự thật. Ở đây, biểu hiện ngã và điểm chỉ
đều không phải là hành vi và do vậy không thể có tội hủy hoại hoặc tội vô ý
gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 143, Điều 145 Bộ luật hình sự)
cũng như không có tội vu khống. Trường hợp gây thiệt hại do bị cưỡng bức
thân thể hoàn toàn khác bề bản chất với trường hợp gây thiệt hại do bị cưỡng
bức tinh thần – là trường hợp người đã thực hiện hành vi (có tính gây thiệt hại
về khách quan) do áp lực bên ngoài như bị đe doạ mà người thủ kho đã lấy tài
sản trong kho giao cho kẻ đe dọa. Ở đây, biểu hiện lấy và giao tài sản tuy có
bị chi phối bởi ý chí của kẻ đe dọa nhưng vẫn là kết quả hoạt động ý chí của
người thủ kho, vẫn là hành vi của chính họ. Như vậy, trong trường hợp gây
thiệt hại do bị cưỡng bức thân thể, người bị cưỡng bức không có hành vi và
do vậy, vấn đề trách nhiệm hình sự luôn luôn không được đặt ra; còn trường
hợp gây thiệt hại do bị cưỡng bức tinh thần, người bị cưỡng bức vẫn có hành
vi và vấn đề trách nhiệm hình sự vẫn có thể được đặt ra, tùy thuộc vào mức
độ của sự cưỡng bức [8, tr.95].
Thứ ba, hành vi khách quan của tội phạm là hành vi trái pháp luật hình sự
Ngay tại Điều 8 Bộ luật hình sự khi quy định về khái niệm tội phạm đã
chỉ rõ: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ
luật hình sự” hay tại Điều 2 về cơ sở của trách nhiệm hình sự: “Chỉ người nào

33. 28
phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm
hình sự”. Như vậy, theo luật hình sự nước ta, chỉ có Bộ luật hình sự mới là
văn bản pháp luật quy định hành vi nào đó là tội phạm. Còn các vi phạm pháp
luật khác không phải là tội phạm được quy định ở các văn bản pháp luật ngoài
Bộ luật hình sự (như vi phạm dân sự được quy định trong luật dân sự, vi
phạm hành chính được quy định trong pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính và
các văn bản pháp luật khác có liên quan…). Đây cũng chính là đặc điểm quan
trọng của hành vi khách quan của tội phạm. Một hành vi chỉ được coi là hành
vi khách quan của tội phạm khi nó có đủ các dấu hiệu cấu thành nên một tội
cụ thể nào đó được quy định trong Bộ luật hình sự, hay nói cách khác, hành vi
đó phải thỏa mãn đầy đủ những đặc điểm của hành vi khách quan của một tội
phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự, phải có tính trái pháp luật
hình sự, không chấp nhận bản án hình sự về tội không được quy định trong
Bộ luật hình sự hiện hành. Chỉ khi nào có cơ sở đề khẳng định hành vi của
con người có các dấu hiệu của tội phạm đã được quy định trong luật hình sự
thì mới tiến hành các biện pháp điều tra, truy tố và xét xử đối với họ. Đặc
điểm này thể hiện rõ nguyên tắc pháp chế - triệt để tuân thủ pháp luật:
“Nullum crimen, nulla poena, sine lege” (không có luật định thì không có tội
phạm, không có hình phạt).
Hiện nay khi nghiên cứu về tính trái pháp luật hình sự, cũng có nhiều
quan điểm khác nhau: Quan điểm thứ nhất cho rằng có nhất thiết hành vi
nguy hiểm cho xã hội phải được quy định trong Bộ luật hình sự hay không?
Quan điểm thứ hai cho rằng, do các mối quan hệ xã hội được Luật hình sự
bảo vệ rất phong phú, đa dạng và các vi phạm pháp luật khác nhau ở mức độ
nguy hiểm cao cần phải được xử lý bằng hình sự, cho nên ngoài Bộ luật hình
sự quy định về các nhóm tội phạm cơ bản có tính ổn định như các tội xâm
phạm an ninh quốc gia, các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con người…

34. 29
tội phạm còn có thể được quy định trong các văn bản pháp luật khác để đảm
bảo tính linh hoạt trong việc xử lý các hành vi phạm tội, khắc phục tình trạng
thường xuyên phải sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình sự. Quan điểm thứ ba cho
rằng, hơn ở đâu hết, xét xử về hình sự thường mang đến hậu quả pháp lý tiêu
cực nhất cho con người. Vì vậy, trong điều kiện xây dựng Nhà nước và pháp
quyền, con người với đầy đủ quyền và nghĩa vụ của mình được đặt vào vị trí
trung tâm, thì pháp luật hình sự chỉ quy định những hành vi nguy hiểm cho xã
hội được coi là tội phạm trong Bộ luật hình sự là bảo đảm tốt nhất cho việc
thực hiện chính sách hình sự, bảo đảm quyền công dân và tăng cường pháp
chế xã hội chủ nghĩa. Tác giả cho rằng, đây là quan điểm hoàn toàn hợp lý,
Bộ luật hình sự là văn bản duy nhất quy định về những hành vi nguy hiểm cho
xã hội được coi là tội phạm và hình phạt được áp dụng đối với người phạm
tội. Hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự
thường được thể hiện dưới hai dạng cụ thể: Một là, điều luật quy định mô tả
rõ hành vi là các dấu hiệu của tội phạm cụ thể (Tội cướp tài sản – Điều 133);
hai là điều luật chỉ quy định hành vi qua tên tội danh (Tội giết người – Điều
93, Tội trộm cắp tài sản – Điều 138) [13, tr.25-26].
Tính trái pháp luật hình sự và tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi
khách quan của tội phạm có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, là cơ sở quan
trọng để phân biệt giữa tội phạm và vi phạm pháp luật khác. Đây là mối quan
hệ giữa nội dung và hình thức, trong đó tính trái pháp luật hình sự là dấu hiệu
hình thức, phản ánh nội dung của tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm.
Thứ tư, hành vi khách quan của tội phạm được thể hiện dưới dạng
hành động hoặc không hành động
Hành vi khách quan của tội phạm được thực hiện dưới dạng hành động
hoặc không hành động phạm tội. Theo đó, hành động phạm tội tức là chủ thể
làm một việc mà pháp luật hình sự cấm, làm biến đổi tình trạng bình thường

35. 30
của đối tượng tác động của tội phạm qua đó gây thiệt hại cho quan hệ xã hội
được luật hình sự bảo vệ. Hành động phạm tội có thể chỉ đơn giản là một
động tác xảy ra một lần (đâm 1 nhát dao vào người khác…) trong thời gian
ngắn hoặc có thể là tổng hợp các động tác khác nhau, cũng có thể lặp đi lặp
lại trong thời gian dài (đâm nhiều nhát dao vào người khác, vừa đâm vừa đấm
đá…). Hành động phạm tội có thể tác động trực tiếp vào đối tượng tác động
của tội phạm hoặc có thể thông qua công cụ, phương tiện phạm tội, có thể
thực hiện bằng lời nói hoặc việc làm (thao tác). Không hành động phạm tội là
sự kiềm chế của chủ thể trước một hành động nào đó, trong một hoàn cảnh cụ
thể, nếu như sự kiềm chế này thể hiện quan điểm, thái độ của chủ thể đối với
các sự việc, hiện tượng đang diễn ra hay nói cách khác không hành động
phạm tội cũng làm biến đổi tình trạng bình thường của đối tượng tác động của
tội phạm, gây thiệt hại cho khách thể của tội phạm qua việc chủ thể không
làm một việc mà pháp luật yêu cầu phải làm mặc dù có đủ điều kiện để làm.
Hay nói cách khác chủ thể đã không thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình.
Nghĩa vụ pháp lý này có thể phát sinh trong nhiều trường hợp:
Nghĩa vụ phát sinh do luật định
Đây là nghĩa vụ mà chủ thể phải thực hiện, được luật trực tiếp quy
định. Nghĩa vụ có thể do luật hình sự trực tiếp quy định như nghĩa vụ cứu
giúp người đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng – Điều 102, nghĩa
vụ tố giác tội phạm – Điều 314; hay nghĩa vụ được các ngành luật khác trong
hệ thống pháp luật thống nhất quy định như nghĩa vụ thương yêu, nuôi nấng,
giáo dục con cái – Điều 34 Luật hôn nhân và gia đình.
Nghĩa vụ phát sinh do quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
Chủ thể phải thực hiện nghĩa vụ theo quyết định của các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền, trên cơ sở cơ quan này áp dụng pháp luật hiện hành, như
nghĩa vụ nhập ngũ của công dân phát sinh khi hội đồng nghĩa vụ quân sự địa
phương đã áp dụng Luật nghĩa vụ quân sự ra quyết định gọi nhập ngũ…

36. 31
Nghĩa vụ phát sinh do nghề nghiệp
Do chủ thể đảm nhiệm một nghề nghiệp nhất định, nên chủ thể phải có
nghĩa vụ bảo vệ các quan hệ xã hội khỏi bị gây thiệt hại, như nghĩa vụ bảo vệ
tài sản của người bảo vệ cơ quan, tổ chức…
Nghĩa vụ phải làm phát sinh do hợp đồng
Trường hợp này chủ thể đã tham gia ký kết hợp đồng, chính hợp đồng
này làm phát sinh nghĩa vụ phải thực hiện việc làm nhất định, như nghĩa vụ
trông coi, chăm sóc trẻ em, người già… phát sinh do hợp đồng thuê giữ giữa
các bên.
Nghĩa vụ phát sinh do xử sự trước đó của chủ thể
Chủ thể đã gây ra tình trạng nguy hiểm cho quan hệ xã hội được luật hình
sự bảo vệ và chính vì vậy đã làm phát sinh nghĩa vụ phải thực hiện những việc
làm nhất định để ngăn chặn sự nguy hiểm đã gây ra, như hành vi vô ý gây ra tai
nạn giao thông làm phát sinh nghĩa vụ cấp cứu người bị thương…
Trong phần các tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự, có loại tội
chỉ có thể thực hiện bằng hành động phạm tội như tội phản bội Tổ quốc (Điều
78), tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy (Điều 221), tội hiếp dâm (Điều 111)…
loại tội này chiếm khoảng 71% tổng số các tội phạm được quy định trong Bộ
luật hình sự. Cũng có loại tội chỉ có thể thực hiện bằng không hành động
phạm tội như tội không cứu giúp người đang ở tình trạng nguy hiểm đến tính
mạng (Điều 102), tội không tố giác tội phạm (Điều 314)… loại tội này chiếm
tỉ lệ thấp nhất – khoảng 8%; nhưng cũng có những loại tội vừa có thể thực
hiện bằng hành động và không hành động phạm tội: tội giết người (Điều 93),
tội hủy hoại tài sản (Điều 143)… loại tội này chiếm khoảng khoảng 21% số
các tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự.
1.2.3. Hành vi khách quan của tội phạm trong một số trường hợp đặc biệt
1.2.3.1. Các dạng cấu trúc đặc biệt của hành vi khách quan
Hành vi khách quan của tội phạm có thể có cấu trúc khác nhau, từ dạng

37. 32
hành vi gồm một loại hành vi như hành vi ở tội giết người, tội trộm cắp tài
sản… hay cũng có thể bao gồm nhiều loại hành vi khác nhau xâm hại nhiều
khách thể khác nhau như ở tội cướp tài sản (hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng
vũ lực ngay tức khắc hoặc có hành vi khác làm người bị tấn công lâm vào tình
trạng không thể chống cự được) hoặc chỉ xâm hại một khách thể như tội lừa
đảo chiếm đoạt tài sản… Hành vi khách quan của tội phạm có thể xảy ra trong
một khoảng thời gian nhất định: thời gian ngắn như tội cướp giật tài sản…,
thời gian tương đối dài như tội tàng trữ trái phép vũ khí quân dụng… Hành vi
khách quan của tội phạm cũng có thể chỉ là những biểu hiện diễn ra một lần
như ở tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy nhưng cũng có thể diễn ra có tính chất
lặp lại nhiều lần như ở tội đầu cơ… Dựa trên cấu trúc đặc biệt của hành vi
khách quan của tội phạm, trong khoa học luật hình sự Việt Nam có các tên
gọi là tội ghép, tội kéo dài, tội liên tục.
Tội ghép là tội phạm mà hành vi khách quan được hình thành bởi nhiều
hành vi khác nhau xảy ra đồng thời xâm hại các khách thể khác nhau như
hành vi khách quan của tội cướp tài sản bao gồm hai loại hành vi khác nhau là
hành vi xâm hại quan hệ nhân thân (hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực
ngay tức khắc hoặc có hành vi khác làm người bị tấn công lâm vào tình trạng
không thể chống cự được) và hành vi xâm hại quan hệ sở hữu (chiếm đoạt).
Tội kéo dài là tội phạm mà hành vi khách quan có khả năng diễn ra
không gián đoạn trong khoảng thời gian dài như hành vi khách quan của tội
tàng trữ trái phép vũ khí quân dụng quy định tại Điều 230
Tội liên tục là tội phạm có hành vi khách quan bao gồm nhiều hành vi
cùng loại xảy ra kế tiếp nhau về mặt thời gian, xâm hại cùng khách thể và đều bị
chi phối bởi ý định phạm tội cụ thể thống nhất như hành vi khách quan của tội
đầu cơ. Theo đó, tội liên tục và phạm tội nhiều lần có sự khác biệt: Nếu tách
những hành vi của tội liên tục, có hành vi đã cấu thành tội phạm, có hành vi chưa

38. 33
cấu thành tội phạm do tính chất nhỏ nhặt của nó; còn phạm tội nhiều lần, mỗi
hành vi đều thỏa mãn đầy đủ những dấu hiệu của cấu thành tội phạm và mỗi lần,
người phạm tội nhằm mục đích cụ thể khác nhau nhưng cùng tính chất. Tội liên
tục được coi là kết thúc khi hành vi thực hiện cuối cùng chấm dứt. Với loại tội
này có thể và được phép sử dụng tất cả các tình tiết của các lần thực hiện hành vi
để đánh giá tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm [8, tr.101-102].
1.2.3.2. Hành vi khách quan của tội phạm trong các giai đoạn thực hiện
tội phạm
Trong luật hình sự, các giai đoạn thực hiện tội phạm là các mức độ thực
hiện tội phạm cố ý, bao gồm chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội
phạm hoàn thành. Theo đó, vấn đề các giai đoạn thực hiện tội phạm chỉ được
đặt ra đối với những tội phạm mà lỗi của chủ thể là lỗi cố ý trực tiếp vì khi đó
chủ thể nhận thức rõ được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy
trước và mong muốn hậu quả xảy ra, vì vậy nó chi phối việc thực hiện hành vi
trong một số giai đoạn nhất định. Còn với những tội phạm được thực hiện với
lỗi cố ý gián tiếp hay vô ý thì người phạm tội không mong muốn hậu quả xảy
ra nên không thể quy định việc chuẩn bị phạm tội hay phạm tội chưa đạt để
buộc họ phải chịu trách nhiệm hình sự về điều chưa xảy ra. Theo luật hình sự
Việt Nam, hành vi của chủ thể được coi là hành vi phạm tội và trách nhiệm
hình sự mới có thể được đặt ra đối với người phạm tội khi người đó đã bước
vào giai đoạn chuẩn bị phạm tội [8, tr.152]. Trên thực tế, hành vi phạm tội có
thể phải dừng lại ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội hoặc giai đoạn phạm tội chưa
đạt hay tội phạm hoàn thành. Mặc dù, chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt
đều là những trường hợp chưa thực hiện tội phạm được đến cùng nhưng vẫn
phải chịu trách nhiệm hình sự, vì về khách quan, người phạm tội đã có hành
vi nguy hiểm cho xã hội và về chủ quan, việc dừng lại ở giai đoạn chuẩn bị
hay chưa đạt là do nguyên nhân ngoài ý muốn, còn bản thân người phạm tội

39. 34
vẫn mong muốn thực hiện tội phạm đến cùng. Tuy nhiên, mức độ trách nhiệm
hình sự của chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt nhìn chung đều nhẹ hơn
mức độ trách nhiệm hình sự của trường hợp tội phạm hoàn thành – khi có các
tình tiết khác tương đương.
* Hành vi khách quan trong trường hợp chuẩn bị phạm tội
Bộ luật hình sự quy định: “Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn
công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm.
Người chuẩn bị phạm một tội rất nghiêm trọng hoặc một tội đặc biệt nghiêm
trọng, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội định thực hiện” (Điều 17).
Như vậy, chuẩn bị phạm tội là giai đoạn trong đó người phạm tội có
hành vi tạo ra những điều kiện cần thiết cho việc thực hiện tội phạm nhưng
chưa bắt đầu thực hiện tội phạm. Đối với tội phạm được thực hiện với lỗi cố ý
trực tiếp, chủ thể mong muốn hậu quả xảy ra, vì vậy sẽ có hành vi chuẩn bị
thực hiện tội phạm đó. Chủ thể xác định được hành vi mình sẽ thực hiện, hậu
quả sẽ xảy ra trong tương lai, vì vậy, trước tiên, họ có ý định tạo ra những điều
kiện thuận lợi để dễ dàng thực hiện tội phạm, nhanh chóng đạt được mục đích,
thúc đẩy quyết tâm phạm tội đến cùng. Thời điểm sớm nhất của giai đoạn này
là thời điểm người phạm tội bắt đầu có hành vi tạo ra những điều kiện vật chất
hoặc tinh thần giúp cho việc thực hiện hành vi phạm tội có thể xảy ra và xảy ra
được thuận lợi, dễ dàng hơn. Thời điểm muộn nhất là thời điểm trước lúc người
phạm tội bắt đầu thực hiện hành vi khách quan được phản ánh trong cấu thành
tội phạm. Đó là thời điểm giới hạn giữa chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt
[8, tr.154]. Những hành vi này đều chưa trực tiếp làm biến đổi tình trạng của
đối tượng tác động của tội phạm hay gây thiệt hại cho khách thể. Tuy nhiên,
chúng cũng có ý nghĩa và vai trò nhất định đối với hành vi phạm tội được mô tả
trong cấu thành tội phạm. Hậu quả của tội phạm có xảy ra hay không và xảy ra
như thế nào có sự phụ thuộc nhất định vào hành vi chuẩn bị - hành vi đầu tiên,
là khởi đầu để thực hiện các bước tiếp theo.

40. 35
Hành vi chuẩn bị phạm tội có thể được thể hiện ở nhiều dạng khác nhau
trên thực tế:
Chuẩn bị công cụ, phương tiện phạm tội: Hành vi chuẩn bị công cụ,
phương tiện là dạng phổ biến nhất vì công cụ, phương tiện phạm tội là một trong
những vật thể cần thiết và hỗ trợ cho người phạm tội thực hiện hành vi một cách
dễ dàng hơn. Do đó, tại Bộ luật hình sự quy định: “Chuẩn bị phạm tội là tìm
kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện… để thực hiện tội phạm” (Điều 17).
Chuẩn bị kế hoạch phạm tội: Kế hoạch là một tập hợp những hoạt
động, công việc được xắp xếp theo trình tự nhất định để đạt được mục tiêu đã
đề ra. Kế hoạch có thể là các chương trình hành động hoặc bất kỳ danh
sách, sơ đồ, bảng biểu được sắp xếp theo lịch trình, có thời hạn, chia thành
các giai đoạn, các bước thời gian thực hiện, có phân bổ nguồn lực, ấn định
những mục tiêu cụ thể và xác định biện pháp, sự chuẩn bị, triển khai thực hiện
nhằm đạt được một mục tiêu, chỉ tiêu đã được đề ra. Thông thường kế hoạch
được hiểu như là một khoảng thời gian cho những dự định sẽ hành động và
thông qua đó ta hy vọng sẽ đạt được mục tiêu. Kế hoạch có thể được thực
hiện một cách chính thức hoặc không chính thức, bằng văn bản, văn kiện hoặc
bất thành văn, công khai minh bạch hoặc bí mật (đối với các kế hoạch tác
chiến, tình báo, chính trị, đối ngoại hay tội phạm, gây án, hãm hại, trả
thù hoặc một phần trong kế hoạch kinh doanh, làm ăn, tài chính…). Kế hoạch
chính thức được phổ biến và áp dụng cho nhiều người, có nhiều khả năng xảy
ra trong các dự án ví dụ như ngoại giao, công tác, phát triển kinh tế, các kế
hoạch về thể thao, trò chơi, hoặc trong việc tiến hành kinh doanh khác [31].
Theo đó, kế hoạch phạm tội có thể hiểu là trình tự, diễn biến các bước
diễn ra trong toàn bộ quá trình thực hiện hành vi phạm tội. Khi chủ thể có
hành vi chuẩn bị kế hoạch phạm tội thì chứng tỏ họ đã có sự chuẩn bị cho
việc phạm tội của mình một cách kỹ càng, qua đó thúc đẩy quyết tâm phạm
tội và tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tội phạm.

41. 36
Thăm dò địa điểm phạm tội: Thăm dò địa điểm phạm tội là việc tìm
hiểu vị trí, địa bàn nơi hành vi phạm tội được thực hiện. Theo đó, địa điểm
phạm tội là nơi người phạm tội thực hiện hành vi của mình. Việc thăm dò, tìm
kiếm địa điểm giúp chủ thể nhận biết được trước khu vực phạm tội về vị trí,
những thuận lợi, khó khăn khi di chuyển…, thông qua đó, có những cách thức
và hành động giúp cho việc thực hiện tội phạm đạt kết quả như mong muốn.
Thăm dò, làm quen với nạn nhân hoặc người bị hại: Nạn nhân và
người bị hại là những đối tượng bị hành vi phạm tội tác động tới. Nạn nhân
của tội phạm là cá nhân, tổ chức phải chịu những hậu quả thiệt hại về tính
mạng, sức khoẻ, tinh thần, tình cảm, tài sản hoặc các quyền và lợi ích hợp
pháp khác mà những hậu quả thiệt hại này là do hành vi phạm tội trực tiếp
gây ra [19, tr.19]. Người bị hại là người bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài
sản do tội phạm gây ra (Điều 51 Bộ luật Tố tụng hình sự). Như vậy, thiệt hại
mà người phạm tội gây ra cho nạn nhân hay người bị hại có thể là tính mạng,
sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm… tùy thuộc vào loại tội phạm mà
người phạm tội thực hiện. Việc thăm dò, làm quen với nạn nhân hoặc người
bị hại sẽ tạo điều kiện giúp người phạm tội nắm bắt được thời gian, thói quen,
tâm lý, lịch sinh hoạt… của nạn nhân hay người bị hại, từ đó, người phạm tội
sẽ định hướng, lập kế hoạch hành vi phạm tội của mình.
Loại trừ trước những trở ngại khách quan: Trước khi thực hiện tội
phạm, chủ thể đã có thể xác định những trở ngại từ bên ngoài – trở ngại khách
quan, gây khó khăn cho việc thực hiện hành vi phạm tội. Những trở ngại
khách quan là những yếu tố từ môi trường và hoàn cảnh bên ngoài đưa tới, có
tính chất cản trở hoặc gây khó khăn cho việc thực hiện hành phạm tội. Người
phạm tội nhận biết được và có những hành vi nhằm loại bỏ, hạn chế những trở
ngại này để thực hiện tội phạm, ví dụ như chủ thể định thực hiện hành vi trộm
cắp tài sản nhà láng giềng, để tránh bị phát hiện, trước đó, chủ thể có thể làm
tắt các thiết bị chiếu sáng xung quanh…

42. 37
Theo luật hình sự Việt Nam, với những dạng hành vi chuẩn bị phạm tội
trên, không phải hành vi nào cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự, vì với
hành vi chuẩn bị phạm tội ít nghiêm trọng và nghiêm trọng được đánh giá là ít
gây hậu quả hay gây hậu quả không lớn theo đó: “…Người chuẩn bị phạm
một tội rất nghiêm trọng hoặc một tội đặc biệt nghiêm trọng, thì phải chịu
trách nhiệm hình sự về tội định thực hiện”. Tuy nhiên, nếu hành vi chuẩn bị
phạm tội đã cấu thành tội phạm độc lập khác thì người có hành vi phải chịu
trách nhiệm hình sự về tội độc lập đó. Ví dụ: Vì có ý định giết anh B nên X đã
tìm kiếm súng quân dụng để chuẩn bị thực hiện hành vi của mình. Sau khi có
súng, X chưa kịp tiến hành việc giết người thì đã bị bắt. Trường hợp này,
hành vi tìm kiếm và tàng trữ vũ khí của X là hành vi chuẩn bị phạm tội của tội
giết người nhưng hành vi này cũng đã cấu thành tội phạm độc lập là tội tàng
trữ trái phép vũ khí quân dụng quy định tại Điều 230 Bộ luật hình sự. Theo
đó, tội giết người là loại tội rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, lỗi của
X là lỗi cố ý trực tiếp, do vậy, X phải chịu trách nhiệm hình sự về tội giết
người ở giai đoạn chuẩn bị và trách nhiệm hình sự về tội tàng trữ trái phép vũ
khí quân dụng.
* Hành vi khách quan trong trường hợp phạm tội chưa đạt
Bộ luật hình sự quy định: “Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội
phạm nhưng không thực hiện được đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý
muốn của người phạm tội. Người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm
hình sự về tội phạm chưa đạt” (Điều 18).
Trong trường hợp phạm tội chưa đạt, luật Hình sự Việt Nam xác định:
người phạm tội đã bắt đầu thực hiện tội phạm hay nói cách khác người phạm
tội đã bắt đầu thực hiện hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội
phạm hoặc thực hiện hành vi đi liền trước hành vi khách quan – xét về khách
quan và chủ quan thể hiện sự bắt đầu của hành vi khách quan và kế tiếp ngay

43. 38
sau nó là hành vi khách quan sẽ xảy ra. Theo đó, người phạm tội không thực
hiện được tội phạm đến cùng nghĩa là hành vi của họ chưa thỏa mãn hết các
dấu hiệu thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm có thể là do chủ thể
chưa thực hiện được hành vi khách quan mà mới chỉ thực hiện được hành vi
“đi liền trước” hành vi khách quan hoặc đã thực hiện được hành vi khách
quan nhưng chưa gây ra hậu quả; chủ thể đã thực hiện được hành vi khách
quan nhưng chưa thực hiện hết hoặc hậu quả thiệt hại tuy đã xảy ra nhưng
không có quan hệ nhân quả với hành vi khách quan mà chủ thể đã thực hiện.
Trong trường hợp phạm tội chưa đạt, nguyên nhân của việc tội phạm không
được thực hiện đến cùng như mong muốn của chủ thể không phải là do ý chí
chủ quan của người phạm tội mà do những nguyên nhân ngoài ý muốn của
họ. Các giai đoạn thực hiện tội phạm chỉ đặt ra với lỗi cố ý, nên từ khi có ý
định thực hiện tội phạm cho đến khi chuẩn bị và bước vào thực hiện họ luôn
mong muốn tội phạm được hoàn thành, nhưng tội phạm không thực hiện được
đến cùng vì nhiều lý do khác nhau, có thể là do nạn nhân hoặc người bị hại đã
chống lại được; do người khác đã ngăn chặn được hay cũng có thể xuất hiện
những trở ngại khách quan khác ảnh hưởng đến việc thực hiện tội phạm.
* Hành vi khách quan của tội phạm trong trường hợp tự ý nửa
chừng chấm dứt việc phạm tội
Bộ luật hình sự quy định: “Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội là
tự ý mình không thực hiện tội phạm đến cùng, tuy không có gì ngăn cản. Người
tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự về tội
định phạm; nếu hành vi thực tế đã thực hiện có đủ yếu tố cấu thành một tội khác,
thì người đó phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này” (Điều 19).
Như vậy, theo quy định của luật hình sự Việt Nam, tự ý nửa chừng
chấm dứt việc phạm tội khi thỏa mãn những điều kiện sau đây:
Thứ nhất, việc chấm dứt không thực hiện tiếp tội phạm phải xảy ra khi